УИХ-ын 2012 оны сонгууль ойртохтой зэрэгцээд долдугаар сарын 1-ний үйл явдлыг тойрсон санаатай, санаагүй улс төр эрчимжиж байна. Улмаар хууль хяналтын байгууллагынхан бүхэлдээ хоёр хуваагдаж, шударга ёсны эрэлд гацалт үүссэн дүр зураг харагдах боллоо. Үүнийг зөвхөн Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч асан  Ч.Амарболд хийгээд О.Зоригт, Г.Ганбаатар, Ш.Батсүх гэх тухайн үеийн цагдаагийн удирдлагуудын өөрсдийгөө өмгөөлсөн тайлбараар хязгаарлах хэрэггүй гэдгийг өнгөрсөн долоо хоногт улсын Ерөнхий прокурор Д.Дорлигжав батлав. Учир нь тэрбээр хэвлэлийн бага хурал хийх үеэрээ тэрхүү хар өдөр хэн гэгч нь дөрвийн дөрвөн залуугийн амь насыг хөнөөсныг олж чадаагүй байгаагаа ил тод зарласан. Үүн шигээ “Хэн буудсныг тогтоогоогүй ч хэн нэгнийг заавал шийтгэнэ” гэдгээ ч нуусангүй. Товчхондоо, Д.Дорлигжавын хувьд долдугаар сарын 1-ний хэргээр хэн нэгнийг гэхээс илүүтэй тухайн үеийн цагдаагийн удирдлагуудад ял үүрүүлэх нь онцгой нэгэн үүрэг даалгавар бололтой. Ийн хэлэх учир нь гэмтнийг олоогүй атлаа зохиомлоор гэмтэн тодруулах зорилготой мэт өрнөж буй үйл явлууд үүнийг нотолж буй. Үүний баталгаа болсон улсын Ерөнхий прокурор Д.Дорлигжавын хийсэн хэвлэлийн бага хурлын тэмдэглэлээс ишлэл хүргэе.

1: -Ард түмэн тэр дөрвөн залууг хэн буудсаныг тогтоохыг хүсч байна?
   -Тогтоохын тулд ажиллаж байна. Энэ буугаар буудсан гэдгийг шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоосон. Харин дөрвөн хүнийг хэн буудсаныг тогтоох боломжгүй байгаа. Нэг хүн гурван хүнийг буудсан уу, эсвэл дөрвүүлэнг нь нэг, нэгээр нь буудсан уу гэдгийг мөрдөж байцаах алба шууд тогтоож чадахгүй байна.

2: -Хэн буудсаныг тогтоогоогүй юм бол цагдаагийн дарга нарыг ямар үндэслэлээр шүүж байгаа юм бэ?
   -Цагдаагийн экс удирдлагуудын хэргийг цагдаа хүн буудсан хэрэгтэй хольж ойлгоод байна. Одоогийн хэрэгт буруутгагдаад байгаа цагдаагийн хуучин удирдлагууд ажлаа зохих ёсоор биелүүлээгүй, хариуцлага алдсанаас болж хүний амь хохирсон гэдгээр буруутгагдаад байгаа. Өөрөөр хэлбэл, аюулгүй байдлыг хангах ёстой, хэв журмыг сахиулах ёстой болохоос хүн алаад явж байх ёсгүй. Цагдаа буудсан гэдгийг хөдлөшгүй баримтаар нотолсон.

3: -Цагдаагийн удирдлагуудыг цэргийн гэмт хэрэгт хамруулах нь буруу гэсэн хандлага нийгэмд зонхилох боллоо?
   -Хилийн цэрэг, дотоодын цэргийн албан хаагчдын цэргийн гэмт хэргийн субьект болно гэдгийг Эрүүгийн тухай хуульд оруулсан. Дотоодын цэргийн тухай хуулийн тавдугаар зүйлд “Монгол Улсын цагдаагийн төв байгууллагын дарга нь дотоодын цэргийн дарга байна” гэсэн байдаг. Энэ утгаараа Ч.Амарболд дотоодын цэргийн командлагчийн үүрэг гүйцэтгэж байсан нь үнэн. Хэрэв Ч.Амарболд дотоодын цэргийн командлагч биш юм бол албан тушаалаа хэтрүүлэн дотоодын цэргийг удирдаж, долдугаар сарын 1-нд цэрэг оруулсан болж таарч байна.
Тэгвэл энэхүү гурван ишлэлээс цагдаагийн удирдлагуудыг цэргийн гэмт хэрэгтэн болгож ойлгуулаад байгаа нь бодит үндэслэл биш болох нь энгийн хүний бодолд буух аж. Мэдээж шүүгч, прокурор, цагдаа гээд хууль, шүүхийн зүгээс оролцогч талуудын тайлбар дээр дөрөөлөөд эрх ашгийн зөрчилгүй жирийн иргэний хувьд бодоход шүү дээ. Үүнийг дараах үндэслэлээр тайлбарлаж болно.

1: Буруутныг олоогүй
   “Цагдаа буудахын хувьд буудсан. Гэхдээ хэн гэдэг нь олдохгүй байгаа. Ер нь бол олж чадахгүй байна” гэх энэ үгний цаана алуурчин хэн ч байж болох нь гэсэн бодол төрөх нь гарцаагүй. Дээр нь, Ерөнхий прокурорын үгнээс харахад цаашид чолох найдлагагүй гэдэг  нь бараг  л ойлгомжтой болж буй. Ийм нөхцөлд шууд “Цагдаа хүн буудсан” хэмээн зарлах нь өөрөө хэтэрхий өрөөсгөл мэт. Хэн ч хулгайд эд зүйлээ алдлаа гэхэд эзнийг нь олоогүй хэрнээ өөрт хамгийн ойрхон байсан хүнээ хардаад эхэлбэл яаж ч бодсон шударга биш шүү дээ.

2: Цагдааг цагдаа биш гэв үү?
   Хэн буудсаныг нь олоогүй хэрнээ мөн л хэн нэгнийг шийтгэнэ гэдэг бол хэтэрхий бүдүүлэг хэрэг. Дээр нь, хэрэв үнэхээр цагдаа буудсан гэдгийг нотолсон бол цагдаагийн удирдлагыг цэргийн гэмт хэрэгтэн болгоно гэдэг бол шууд утгаараа гүтгэлэг байхыг үгүйсгэх аргагүй. Учир нь цагдааг Цагдаагийн байгууллагын тухай хуулиар шагнадаг, шийтгэдэг журамтай. Цагдаа нь цагдаа биш л болчихоогүй бол шүү дээ.

3: Дотоодын цэрэг хүн буудсан уу?
   Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч асан Ч.Амарболдыг Дотоодын цэргийн хуулийн дагуу дотоодын даргын үүрэг гүйцэтгэгч байсан гэж үзэж байгаа. Энэ утгаараа тэрбээр долдугаар сарын 1-ний өдөр цэрэг хөдөлгөх эрх эдэлж байсан.  Тэрхүү эрхийнхээ хүрээнд өдгөө цэргийн гэмт хэрэгтний ял үүрэх ёстой болчихоод байгаа. Үүнийг улсын Ерөнхий прокурор Д.Дорлигжавын дээрх тайлбар баталж буй. Гэтэл амиа алдсан дөрвөн иргэнийг дотоодын цэрэг бус цагдаа буудсан гэдгийг одоогийн байдлаар Улсын Ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаныхан тогтоосон гэдэг. Энэ тохиолдолд Ч.Амарболдыг Дотоодын цэргийн даргын үүрэг гүйцэтгэгчийн хувиар яллахаар шийдсэн нь эргээд дотоодын цэрэг хүн буудсан уу гэсэн асуулт тавихад хүргэж буй. Үүгээрээ тэрбээр цагдааг цэргийн гэмт хэрэгтэн биш гэдгийг нотлов бололтой. Тэгээд ч Эрүүгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад цагдааг цэргийн гэмт хэрэгтэн болгож үздэг заалтыг хасчихсан ажээ.

   Ийнхүү Улсын Ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаныхан шинэ ажилтай болов бололтой. Харин яллах дүгнэлтээ хэвээр үлдээж, хүссэн зорьсондоо хүрлээ гэхэд цэвэр хэлмэгдүүлэлт болно гэдгийг Ерөнхийлөгчийн зөвлөх асан, хошууч генерал Б.Пүрэв нэгэнтээ сануулж байсан ажээ. Хууль, хяналтын байгууллагынханд санаж сэрэхэд нь сануулга болох үүднээс түүний үгийг эцэст нь онцлон хүргэе.

Б.Пүрэв: Цагаандаа гарсан хэлмэгдүүлэлт гарахгүй гэж итгэж байна
   2008 оны долоодугаар сарын 1-ний үйл явдлын тухайд Дотоодын цэргийн командлагчид хариуцлага хүлээлгэх үндэслэл байхгүй. Нэгдүгээрт, цагдаагийн байгууллага, дотоодын цэрэг тусдаа хуультай. Өөр бүтэц, бие бүрэлдэхүүн, зэвсэг, техниктэй. Мөн өргөдөг тангараг нь тусдаа шигээ дүрэмт хувцас, албаны дүрмүүд нь ч өөр. Товчоор хэлбэл, хоёр өөр байгууллага. Хоёрдугаарт, 2008 онд тогтоосон Онц байдлыг хэрэгжүүлэхэд дотоодын цэрэг оролцоогүй. Дотоодын цэргийн бие бүрэлдэхүүнээс цэргийн алба хаахтай холбоотой ямар нэг харилцаа үүсээгүй. Гуравдугаарт, тэр үед дотоодын цэргийн ямар нэг албан хаагч галт зэвсэг хэрэглэсэн, эсвэл дотоодын цэргийн мэдэлд байсан бууг хэрэглэсэн тухай баримт, мэдээ, гомдол байхгүй. Дөрөвдүгээрт, цагдаа, тагнуул зэрэг Зэвсэгт хүчний бус байгууллагын албан хаагчдыг цэргийн алба хаагчидтай адилтган цэргийн гэмт хэрэгт шийтгэдэг байсан социализмын үеийн хуулийн заалт УИХ-аас 2008 оны хоёрдугаар сарын 1-нд Эрүүгийн хуульд оруулсан өөрчлөлтөөр хүчингүй болсон. Энэ дөрвөн зүйлийг базаж хэлбэл, 2008 онд тогтоосон Онц байдлыг хэрэгжүүлэхэд, ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгчийн хийсэн ажлыг Дотоодын цэргийн командлагчийн хувьд хийсэн үйлдэл гэж мушгивал цэвэр хэлмэгдүүлэлт болно. Одоо цагт тийм цагаандаа гарсан хэлмэгдүүлэлт гарах орон зай байхгүй гэдэгт итгэж байна.