Дэлхийн нүүрс олборлолтын шилдэг 500-д багтдаг Хятадын “Шенхуа” группын төлөөлөгч Лин Вен нэгэн хачирхалтай мэдэгдлийг энэ Даваа гаригт хийжээ. Тэрбээр Тавантолгойн гэрээ хэлцлүүдийг зургадугаар сард болох манай УИХ-ын сонгуулийн дараа эргэн хэлэлцэж, шинээр хийх/restart/ боломж байгаа гэдэгт найдаж байна гэсэн юм. “Шенхуа” компани БНХАУ-ын хамгийн том нүүрс олборлогч хийгээд төрийн мэдлийнх аж. Яг үүний адил манай төрийн мэдэлд Тавантолгой компани оршдог бөгөөд аливаа шийдвэр, 
асуудал, хариуцлагыг монголчууд үүрэх, шийдэх нь тодорхой. Гэтэл манай улсын ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригт, ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Хүрэлбаатар, эрх баригч намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх Лин Венийх шиг мэдэгдэл хийгээгүй байхад хөршийн харилцаатай хөндлөнгийн улс гүрэн ийнхүү хэлэв.
Өнөөдөр манай улсын эдийн засаг, нийгмийн амьдрал, хөгжил дэвшлийн баталгаа, суурь болсон Тавантолгойн талаар бид ч мэдээгүй сууж байхад нэг хятад иргэн ийм мэдэгдэл хийж байгаа нь зүгээр ч нэг явдал биш. Хятадууд манай улсад зарим талаар нөлөө, давуу тал, эрх мэдлээ тогтоогоод байгаагийн баталгаа байж ч болох юм. Тухайлбал “Шенхуа” манай улсаас өөрийн нүүрс боловсруулах үйлдвэр хүртэл төмөр зам барьж өгнө гэсэн бөгөөд энэ нь давуу тал болжээ. Тавантолгойн хувь эзэмших байдлыг авч үзвэл АНУ-ын “Пибоди энержи” 24 хувь, Монгол-Оросын консорциум 36 хувь харин БНХАУ-ын “Шенхуа” 40 хувь байгаа юм. Энэ 100 хувийн хуваагдалд Япон, Өмнөд Солонгосын тал гомдол мэдүүлсэн учраас өнөөдөр ажил гацаанд ороод байна. Өөрсдийн мэдлийн ордоос эзэмших хувь нь төмөр зам барьж өгнө гэх хөрш улсын эзэмших хувиас бага байна вэ? “Хөшөөт”-ийн ордоос хил гартал 300 км зам барьсан хятадын компанийг үзэн ядаж байсан. Гэтэл улс орны нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдолтой Тавантолгойн баялгийг шууд зөөх замаа засч байгаад нь баяр хүргээд өөрийнхөө хувиас хувааж өгсөн хэрэг үү.
Зан Шиву хэмээх хятад захирлын удирдаж буй “Шенхуа” групп дэлхийн хамгийн том нүүрс олборлогчдын нэг мөн үү гэвэл мөн. 167 000 хүнд ажлын байр гаргасан, Австрали, Индонези, Монгол улсаас нүүрс импортолдог. Нүүрсний эрчим хүч, зам тээвэр, шингэн түлш болон бусад төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг. Хонгконг, Шанхайн хөрөнгийн биржид нэлээд сайн хувьцаатай гээд сайн тал мэдээж бий. Гэхдээ энэ бүхэн нь хятадуудын хоол болохоос монголчуудад үртсийн төдий ч ашиг наалдахгүй.
Нөгөө талаараа хятадууд манай улсыг эрхшээлдээ байлгаж чадаад, ийнхүү дураараа ярьж байгаа нь бас нэг шалтгаантай. Өнөөдөр иргэдийн гарт очиж байгаа 21 мянган төгрөг Тавантолгойтой тэр тусмаа эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой”-той холбоотой бүр нарийн яривал хятадуудтай холбоотой. “Эрдэнэс Тавантолгой” Хятадын “Чайналко” компаниас 260 сая ам.доллар аваад Засгийн газарт өгчээ. Засаг түүнийг иргэн бүрт хуваарилж, 21 000-ыг тарааж, амлалтаа биелүүлж яваа. Гэтэл хэлсэн амандаа хүрч байхдаа “Эрдэнэс Тавантолгой”-г эргэн хараагүй, алтыг нь авчихлаа гээд авдрыг нь чулуудсаныг УИХ-ын гишүүн ч хэллээ. Тиймээс өнөөдөр үйл ажиллагаа нь зогсолтод орчихсон байна. Нэгэнт иргэн бүрийн ходоодонд, хувцсанд, унаанд, зардал төлбөрт зарцуулагдаад орсон мөнгө нь хятадуудынх болохоор тэд өнөөдөр чанга дуугарах, “хөгжмөө захиалах” эрхтэй болж таарав.
Хятадууд ойрын таван жилдээ Ази тивд хамгийн томд тооцогдох нүүрсний цахилгаан станц байгуулах гэж байна. Үүнд шаардлагатай нүүрсийг Монгол, Индонези, Австралиас авна. Ажлын хүрээнд 100 мянган тонн даацтай усан боомтын ачих, буулгах байгууламж дөрвийг, жилд 30 сая тонн нүүрс нөөцлөх боломжтой агуулах Тэйшан боомтод тус тус байгуулахаар төлөвлөжээ. Тэр болтол нүүрсний хэрэглээ хангалттай өсөхгүй, нэмэгдэхгүй учраас манай улсын Засгийн газартай хэлцлээ шинээр эхлүүлсэн ч алдах зүйлгүй гэж үзсэн бололтой. Монголын Засгийн газар Тавантолгойн баруун Цанхид стратегийн хөрөнгө оруулагчдыг оруулахаар төлөвлөж байгаа. Ойролцоогоор 1.2 тэрбум тонн нөөцтэй уг ордын 65 хувь нь коксжих нүүрс гэнэ. Жилд 15 сая тонн нүүрс олборлож явбал 30 гаруй жил үйл ажиллагаа нь үргэлжилнэ гэж мэргэжилтнүүд үзжээ.
асуудал, хариуцлагыг монголчууд үүрэх, шийдэх нь тодорхой. Гэтэл манай улсын ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригт, ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Хүрэлбаатар, эрх баригч намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга У.Хүрэлсүх Лин Венийх шиг мэдэгдэл хийгээгүй байхад хөршийн харилцаатай хөндлөнгийн улс гүрэн ийнхүү хэлэв. Өнөөдөр манай улсын эдийн засаг, нийгмийн амьдрал, хөгжил дэвшлийн баталгаа, суурь болсон Тавантолгойн талаар бид ч мэдээгүй сууж байхад нэг хятад иргэн ийм мэдэгдэл хийж байгаа нь зүгээр ч нэг явдал биш. Хятадууд манай улсад зарим талаар нөлөө, давуу тал, эрх мэдлээ тогтоогоод байгаагийн баталгаа байж ч болох юм. Тухайлбал “Шенхуа” манай улсаас өөрийн нүүрс боловсруулах үйлдвэр хүртэл төмөр зам барьж өгнө гэсэн бөгөөд энэ нь давуу тал болжээ. Тавантолгойн хувь эзэмших байдлыг авч үзвэл АНУ-ын “Пибоди энержи” 24 хувь, Монгол-Оросын консорциум 36 хувь харин БНХАУ-ын “Шенхуа” 40 хувь байгаа юм. Энэ 100 хувийн хуваагдалд Япон, Өмнөд Солонгосын тал гомдол мэдүүлсэн учраас өнөөдөр ажил гацаанд ороод байна. Өөрсдийн мэдлийн ордоос эзэмших хувь нь төмөр зам барьж өгнө гэх хөрш улсын эзэмших хувиас бага байна вэ? “Хөшөөт”-ийн ордоос хил гартал 300 км зам барьсан хятадын компанийг үзэн ядаж байсан. Гэтэл улс орны нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдолтой Тавантолгойн баялгийг шууд зөөх замаа засч байгаад нь баяр хүргээд өөрийнхөө хувиас хувааж өгсөн хэрэг үү.
Зан Шиву хэмээх хятад захирлын удирдаж буй “Шенхуа” групп дэлхийн хамгийн том нүүрс олборлогчдын нэг мөн үү гэвэл мөн. 167 000 хүнд ажлын байр гаргасан, Австрали, Индонези, Монгол улсаас нүүрс импортолдог. Нүүрсний эрчим хүч, зам тээвэр, шингэн түлш болон бусад төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг. Хонгконг, Шанхайн хөрөнгийн биржид нэлээд сайн хувьцаатай гээд сайн тал мэдээж бий. Гэхдээ энэ бүхэн нь хятадуудын хоол болохоос монголчуудад үртсийн төдий ч ашиг наалдахгүй.
Нөгөө талаараа хятадууд манай улсыг эрхшээлдээ байлгаж чадаад, ийнхүү дураараа ярьж байгаа нь бас нэг шалтгаантай. Өнөөдөр иргэдийн гарт очиж байгаа 21 мянган төгрөг Тавантолгойтой тэр тусмаа эзэмшигч “Эрдэнэс Тавантолгой”-той холбоотой бүр нарийн яривал хятадуудтай холбоотой. “Эрдэнэс Тавантолгой” Хятадын “Чайналко” компаниас 260 сая ам.доллар аваад Засгийн газарт өгчээ. Засаг түүнийг иргэн бүрт хуваарилж, 21 000-ыг тарааж, амлалтаа биелүүлж яваа. Гэтэл хэлсэн амандаа хүрч байхдаа “Эрдэнэс Тавантолгой”-г эргэн хараагүй, алтыг нь авчихлаа гээд авдрыг нь чулуудсаныг УИХ-ын гишүүн ч хэллээ. Тиймээс өнөөдөр үйл ажиллагаа нь зогсолтод орчихсон байна. Нэгэнт иргэн бүрийн ходоодонд, хувцсанд, унаанд, зардал төлбөрт зарцуулагдаад орсон мөнгө нь хятадуудынх болохоор тэд өнөөдөр чанга дуугарах, “хөгжмөө захиалах” эрхтэй болж таарав.
Хятадууд ойрын таван жилдээ Ази тивд хамгийн томд тооцогдох нүүрсний цахилгаан станц байгуулах гэж байна. Үүнд шаардлагатай нүүрсийг Монгол, Индонези, Австралиас авна. Ажлын хүрээнд 100 мянган тонн даацтай усан боомтын ачих, буулгах байгууламж дөрвийг, жилд 30 сая тонн нүүрс нөөцлөх боломжтой агуулах Тэйшан боомтод тус тус байгуулахаар төлөвлөжээ. Тэр болтол нүүрсний хэрэглээ хангалттай өсөхгүй, нэмэгдэхгүй учраас манай улсын Засгийн газартай хэлцлээ шинээр эхлүүлсэн ч алдах зүйлгүй гэж үзсэн бололтой. Монголын Засгийн газар Тавантолгойн баруун Цанхид стратегийн хөрөнгө оруулагчдыг оруулахаар төлөвлөж байгаа. Ойролцоогоор 1.2 тэрбум тонн нөөцтэй уг ордын 65 хувь нь коксжих нүүрс гэнэ. Жилд 15 сая тонн нүүрс олборлож явбал 30 гаруй жил үйл ажиллагаа нь үргэлжилнэ гэж мэргэжилтнүүд үзжээ.
