Хууль тогтоох дээд байгууллагын зарим гишүүд үүрэгт ажлаа умартан өөр зүйлд санаашрах болсон нь олны гайхшралыг төрүүлэх болов.

<iframe src=”https://www.facebook.com/plugins/video.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fanbuleg%2Fvideos%2F1708176615887876%2F&show_text=0&width=560” width=”560” height=”315” style=”border:none;overflow:hidden” scrolling=”no” frameborder=”0” allowTransparency=”true” allowFullScreen=”true”></iframe>

Монголын боксчдын эцэг Ардын багш Д.Банди бурханы харьяат болжээ. Одоо Монголын боксчид төдийгүй эрчүүдийн тулааныг шимтэн үздэг үзэгчид ч өнчирлөө. Паргиа сайхан дуугаар эрийн тэнгэр цэлмэтэл инээчихээд намс намс алхаж явдаг Д.Банди баавай маань дахин Спортын төв ордныхоо хаалгыг татахгүйгээр хурмаст тэнгэрт эгнэгт гарчээ. Хийсэн ажилтай, бүтээсэн гавьяатай Ардын багш Д.Банди баавайнхаа гэгээн дурсгалыг хүндэтгэж, хойчийн буяныг нь бодолцон гурван жилийн өмнө бичиж байсан хөрөг найрууллаа эцсийн удаа дэлгэн тавьж байна. Ум сайн амгалан болтугай.
Монголын тамирчид Азийн ХVII наадмын тэнгэрт төрийн дууллаа гурвантаа эгшиглүүлж эх орон нэгтнүүдээ баярлуулаад байгаа. Энэ бол зөвхөн жүдочдийн ялалт. Одоо удахгүй чөлөөтийн бөхчүүд, ялангуяа ширэн бээлийт¬нүүд маань Инчоны тэнгэр дор хүнд нударганыхаа амтыг мэдрүүлэх болно. Монголын боксчид “эцэг” нь болсон Ардын багш Д.Банди гуай хажууд нь паргиадуу хоолойгоор зангарагтай гэгч нь ганц хоёрхон үг хэлээд зогсож байвал жинхэнэ аянга цахилгаан шиг нэдрээд өнгөрдөг түүхтэй.

1997 онд Будапештийн тэнгэр дор монголын боксчдын салхийг хагалж гавьяат тамирчин тамирчин Т.Үйтүмэн рингин дээр нь Унгарын боксчныг накаутаар ялж, анхны мөнгөн медалийг шүүрэхэд чухамхүү Д.Банди багш л сөөнгө хоолойгоор уухайлан хашхирч зогссон гавьяатай.

Түүнээс хойш У.Мөнх-Эрдэнэ, Э.Бадар-Ууган, П.Сэрдамба, Н.Төгсцогт нарын олимп, дэлхий-гээс авч ирсэн алт, мөнгөн медалиудын ард Ардын багш Д.Банди ханхайтал зогсож байсан нь маргашгүй үнэн билээ. Өчигдөрхөн л цахим ертөнцөөр Ардын багш Д.Бандийн багахан хөмсөг зангидсан зураг цацагдаж, олон хүний сэтгэгдэлд дарагдсан байна лээ. Түүний зургийг гарынх нь шавь, дэлхийн аварга П.Сэрдамба авч “Зургийг нь авсанд багш уурлаж байна” хэмээх тайлбартай оруулсан байсан. Ер нь бол Монголын боксчдын аав, Ардын багш Д.Банди гуай хэзээний л инээчихсэн явж байдагсан. Булган аймгийн Тэшиг сумын уугуул Монголын боксын шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, Ардын багш Д.Банди өөрийн хүсэлтээр ажлаасаа чөлөөлөгдөж байсан нь хэдхэн жилийн өмнөх явдал. Тэр хооронд боксчид аавгүй мэт болж, ихэд өнчирсөн билээ. Харин өнгөрсөн гуравдугаар сараас Д.Банди багш эргэн ирж өнөөдөр Монголын боксын шигшээ багийн Ерөнхий дасгалжуулагч хийж яваа.

Буриадууд ард олондоо хүндлэгдсэн, хийсэн ажилтай, хэлэх үгтэй халхагар өвгөдөө “Баавай” хэмээн эрхэмлэн дууддаг. Д.Банди багш Монголын боксын спортын дөрвөн үеийнхэнийг хөлийг нь дөрөөнд, гарыг нь ганзганд нь хүргэсэн,халз тулааны спортын баавай дасгалжуулагч аргагүй л мөн. Монголын боксын спортын үндэс суурийг тавигч гавьяат дасгалжуулагч Б.Олзотоос хойш түүн шиг дасгалжуулагчийн ажилд тэсрэлт гаргаж, Монголын боксчдын авьяас чадварыг дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрүүлсэн багш байхгүй.

Уг нь УБДС-ийг төгссөн математикийн багш хүн юм билээ. Математикийн багшийн оновчтой түргэн сэтгэлгээгээ, өөрийн төрөлх уужуу тайван ухаантай хослуулан намуухан дуугаар зааж зөвлөсөөр Монголын боксчдыг өнөөдрийн хэмжээнд бэлтгэсэн гавьяатан билээ. 2012 оноос өмнөх сүүлийн арван жилд дэлхий нарыг бүтэн тойрох 365 хоногоос 70 гаруй өдөрт нь гэртээ тайван хонож үзээгүй Д.Банди багш аргагүй л жаахан ядарч, бие нь тэнхээрээд ажлаасаа чөлөө хүссэн болов уу.

2010 оны тавдугаар сард цус харвасан ч Монголын боксын маргаашийн төлөөх сэтгэлийн их тэнхээ, хань ижил, зургаан сайхан хүүхдийнхээ хүчээр хоёр хөл дээрээ бат зогссон билээ. Д.Банди багш хэзээ ч хаана ч уулзсан инээмсэглэсэн, уриалгахан зангаа¬раа угтаж, царгиадуу баргил хоолойгоор ажил хэргээ урамтай гэгч нь тайлбарладаг зантай.

Түүнд уулзаж учирсан хүмүүсийг, шавь нараа, хавь ойрынхноо өөртөө татах ямархан нэгэн хүч байх шиг л санагддаг. Миний бодлоор тэр их хүч нь ямар ч үед адгаж сандардаггүй, орилж хашгичдаггүй дөлгөөхөн тайван занд нь л оршдог болов уу. Бээжингийн олимпод Монголын боксчид аянга цахилгаан шиг тэсэрч Э.Бадар-Ууган алт, П.Сэрдамба мөнгөн медаль шүүрэх хүртэл 1350 удаа рингэнд шавь нараа дагуулан гарч, тэр хэрээр л тархиныхаа эд эсээс хороосон нь ойлгомжтой. Бээжингийн олимп хүртэлх зургаан жилд эх орныхоо хилийн дээсийг 200 гаруй удаа алхаж Монголын ширэн бээлийтнүүдийн гайхамшигтай цуврал ялалтуудыг удирдан чиглүүлж явсныг нь бодохоор 60 насны босгыг холхон алхсан түүнийг бахдан бишрэхээс л аргагүй. Бээжин, Милан, Баку, Чикаго, Бусан гээд дэлхийн өнцөг булан бүрт Монголын ширэн бээлийтнүүдийг ялалтын тавцан өөд хөтөлж явсан уртын их замынх нь гэрч болсон 20 ширхэг хуудас нь дууссан гадаад паспорт түүнд хадгалагдаж байгаа.

Монголын боксын спорттой 50 шахам жилийн амьдралаа хол¬босон түүний хоолойны хөвч нь суларч, өнөөдөр ярихдаа нэлээн хүч гарган хоолойгоо шахаж ярьдгаас амархан ядардаг болсон юм билээ. Гучин хэдэн жил дасгалжуулагч хийхдээ боксын тэмцээн үзэхээр танхимд цугласан олон зуун хөгжөөн дэмжигчдийн шуугианаас даван дуугарч, хэрэгцээтэй цаг үед нь шавьдаа ганц ч болтугай ончтой зөвлөгөө өгөх гэж хоолойгоо сөөтөл хашгирч явсны хор нөлөө өнөөдөр ингэж илэрч байгаа. Э.Бадар-Ууган, П.Сэрдамба нарын хоёр хөдөлмөрийн баатар, Т.Үйтүмэн, У.Мөнх-Эрдэнэ, Н.Төгсцогт нарын таван гавьяат, 30 гаруй ОУХМ, 60 гаруй спортын мастер, 600 гаруй зэрэгтэй боксчныг Монголын их спортод бэлтгэж өгсөн Ардын багш маань олон жил өөрийн гэсэн орон сууцгүй, айлаас айл дамжин нүүдэллэж билээ.

2008 оны Бээжингийн олимпод алт, мөнгөн медаль ихэрлүүлэн Монголын спортыг цоо шинэ түвшинд гаргачихаад ирэхэд нь улсаас байр өгөлгүй өвгөн багшийн голыг харлатал гомдоосон түүхтэй. Гараас нь хөтлөн явж их спортын оргилд хүргэсэн шавь нар нь гавьяа шагналдаа дарагдаж байхад, замыг нь зассан дасгалжуулагчийг нь бүгдээрээ мартчихсан нь мөн ч эмгэнэлтэй хэрэг шүү.

Харин 2009 оны Миланы дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс П.Сэрдамба алт, Н.Төгсцогт мөнгө, У.Мөнх-Эрдэнэ хүрэл медаль хүртэж багаараа 75 хувийн амжилттай тэмцэлдэж, 48 орноос тавдугаар байрт шалгараад ирэхэд нь сая нэг ШШБЕГ-ын харьяа “Сүлд” спорт хорооныхон дөрвөн өрөө байраар мялааж билээ. Ардын багшийг өөрийн гэсэн орон сууцтай болоход нэр нөлөө, албаны эрх дархаа ашиглан ихэд хүчин зүтгэл гаргасан ХЗДХ-ийн сайд асан, УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдоржид гүн талархал илэрхийлүүштэй.

Хүн гэдэг чаддаг юмаараа хэрэгцээтэй цагт нь хэн нэгнээ магнайг нь тэнийтэл баярлуулах шиг буянтай ажил гэж юу байх билээ дээ. Д.Банди багш Монголын боксын спортыг хөл дээр нь найдвартай босгосон шигээ өөрийнхөө зургаан хүүхдийг эрдэм боловсролтой, хаана ч амьдралаа аваад явчих чадвартай хүмүүс болгон хүмүүжүүлжээ.

Том охин Б.Ариунтуяа нь “Урбанек” ком¬панид ерөнхий нягтлан бодогчоор ажилладаг. Түүний нөхөр үндэсний “Соёмбо” хөдөл¬гөөний тэргүүн Б.Лхагважав гэж сэтгэлийн хөдөлгөөнөө тэр бүр ил гаргаад байдаггүй хянуур нэгэн байдаг. Чамбайхан хүргэн нь нэгэн удаа “Өөлөх өөгүй сайхан хүн” хэмээн хадам аавыгаа магтаж зарим хүмүүсийн нүдийг том болгосон байна лээ.

Том хүү Б.Ариунболор нь “Улаанбаатар” дээд сургуульд багшилдаг бол удаах охин Б.Ариунжаргал нь “Толгойт” өртөөнд хариуцлагатай албанд зүтгэж, түүний дүү Б.Ариунчимэг нь төрийн албанд зүтгэж яваа. Их амьдралын жаргал зовлонг 30 гаруй жил хуваалцаж яваа гэргий Д.Долгоржавыгаа “Энэ зэрэгтэй явах амьдралын минь түшиг” гэж ихэд хайрлан дээдлэх юм билээ. Д.Долгоржав эгчийг монголын спортын хүрээнийхэн андахгүй. Тун ч илэн далангүй, их л хээгүй нэгэн билээ.

Харин Д.Банди баавайг өөхөнд ороосон бөөр шиг л газарт хүргэлгүй бөөцийлж байх санаатай ганц хүн гэж хэлж болно. 1997 онд гавьяат дасгалжуулагч болоход, дараа нь 2009 онд Ардын багш болоход нь л нутаг усныхан, хамаатан садан, үр хүүхэд, ач зээгээ бүгдийг нь тойруулаад нэг сайхан цугласан даа гэж ярина. “Муу өвгөн минь дэндүү гэмээр цайлган цагаан сэтгэлтэй хүн.

Муу хүнд итгээд XV хорооллынхоо сайхан байрыг алдчихаад олон жил зүдэрч амьдарсан шүү. Төр түмэндээ хоёргүй үнэнч сэтгэлээр зүтгэснийх хожуухан ч гэсэн өөрийн гэсэн сайхан орон байртай болоод одоо л нэг сэтгэл минь тэнийж явна. Гэртээ ирэхэд нь юунд ч санаа зовохооргүй байлгах гэж зүтгэсээр ирлээ. Үнэндээ миний муу өвгөн чинь оймсоо ч хаана байдгийг мэддэггүй хүн” хэмээн саяхан ярьсан байсан.

Хийсэн ажилтай, хэлэх үгтэй, сүүн цагаан зам мөртэй хүний ажил , амьдрал аяндаа л тэгшрээд ирдэг юм байна. Баавай минь таны олон жилийн сэтгэлээ шингээсэн их ажлын үр шимээр дэлхийд Монголын бокс толгойны хэдэд найдвартай жагсдаг боллоо. Гурав хүрэхгүй сая хүнтэй Ази тивийн жижигхэн орны хувьд энэ бол гайхмаар амжилт.

Монголын боксын шигшээ багийн Ерөнхий дасгалжуулагч “Баавай” танд цаашид хийх ажил мөн ч их байна санж. Таны удирдлагаар Монголын боксын үндэсний шигшээ баг 2008 оны амжилтаа давтах өдөр холгүй гэдэгт итгэнэм. Риогийн олимп хүртэл танд хийх ажил их байна. Монголын бокс, ард түмнийхээ магнайг дахин тэнийлгэх эрч хүч, урам зориг танд байгаа.

Хэсэгхэн зуур Монголын боксын удирдлагууд жаахан таарамж муутай байсан нь Ардын багш, агуу дасгалжуулагч Д.Банди таны л орон зай дутагдсаных шүү. Одоо та эргээд ирсэн болохоор Монголын боксчид удахгүй дэлхийн дэвжээг эзэгнэх л болно.

Д.Банди “Баавай” минь 2008 онд Бээжингийн тэнгэрт мандсан хөх Монголын туг хоёр жилийн дараа Риогийн тэнгэрт дахин мандах болтугай. Та л түүнийг бүтээж чадна. “Баавай” минь хүчирхэг хөвгүүдээ удирдан залж алдар гавьяаны өндөрлөгт дахин нэг удаа зогсоорой.
Д.Энхтүвшин

Уул өвгөн хоёр

Байрангийн даваанаас баруун хойш дуниартах тэр цэнхэр уулын салхи урьхан хонгор. Хоёр их говиор хормойгоо хулдаж тэнгэрт завилсан адууны нэртэй аргамаг цэнхэр ууланд удам залгаж голомтоо бадраасан Мятав өөрийгөө тэр тэнгэрийн уулын эзэнд тооцоно. Тэр цэнхэр уул, тэр хөх өвгөн хоёр аль алиндаа амь. Тэр цэнхэр уул өвгөний залуу нас. Айлууд нүүж суух, худаг ус гаргаж хашаа хороо барих, хурга ишиг хөнгөлхөд хүртэл тэд Мятаваар дутна.

Мятав залуудаа арван хуруугаа мойнийж, алд биеэ агчтал хоршооны мал тууж нар салхинд үжирсээр нас биеийг эвхсэн. Тэр цаг нэгэнт үлгэр болж, Мятав өдгөө тохитой насыг дөрөөлжээ. Дөч шүргэсэн түүний авгай авсан сураг тэр жил дайны цагийн өртөө зар мэт хоногтоо л тэр цэнхэр уулын айлаас айлд хүрсэн удаатай.

Мятавын эхнэр хотод малаа тушаадаг “Махкомбинат”-ын яргачин хүүхэн гэсэн тун таагүй үг чих шүргэсэн ч тэр хүүхэн унд ус сайтай, урин зөөлөн, олонтой нийцтэй учир төдөлгүй түмэнд сайн хэлэгдэж, Мятавыг олон жил мал туусны хэргээ бүтээсэн гэлцэв.

Алтайнхан нэг саймсарсан хүндээ чөтгөр ч байсан нүүр буруулдаггүй зантай. Эднийх хоёр хүүтэй, том хүү эрдэм номтой гэсэн нэрнээс цаашгүй түүнээсээ илүү шуналтай, гадны тонуулчийн өмнө хавцар шиг эрхлэж, харагдаж үзгдэснээ ухдаг гэсэн хорон үгийг байнга дагуулна. Хүн хархад түүн шиг сэргэлэн хүнгүй. Мятав том хүүгээ хэдийдээ ингэтэл шуналын дэв, нүдний өргөс болсныг мэдэхгүй. Эдний удам сударт ч ийм хүнгүй. Тиймээс хүүгээ “Үхсэн хойно яс өндөлзүүлэх тархи!” гэж сэрдэнэ. Олзонд шунасан хүн амьд бэрд гэсэн үгтэй. Том хүү бузгай боломжийн алба хашиж, томоор хөдөлнө. Олохыг олдог, олсноо яадгийг мэдэгдэхгүй хоосон гуяа ганзагалаж явна. Тэр хүүг зэсийг алт, зээрийг хулан болгоод хүнийг молигодож дөнгөнө гэлцэнэ. Тэглээ гээд өрцнөөс унаж, өврөөс өндийсөн үрээ эцэг хүн яалтай.

Нэг өдөр хүү нь:

-Өнөөдөр улсууд ирнэ, тэдэнтэй хайгуулд гарна гэлээ. Мятавын санаанд өнөөх хөх уул өндөлзөөд ирэв. Хүү тэр уулыг “Манай Монголын үүц” гэдэг байв. Мятав хэсэгтээ хар цагаан дуугүй сууснаа мод толгойгоо гутлынхаа хоншоорт омогтой тогшин, -Чи алт мөнгөөр дутаа юу. Энд тэндгүй газар ухаж амьтан хүнтэй уралцлаа, лусын хорлол лүд!… Дээдсийн сүнс чамайг хараана гэвэл хүү том могой эрээн зангиагаа хоёр тийш займаруулан зассаар наг наг хөхрөн,

-Өө… яа, яа!.. Манай аав жинхэн хувьсгалч төрхөндөө орчихлоо. Аав минь дээ, одоо чинь цаг өөр болсон гэж дургүйг нь хүргэлээ. Мятав төрөлхийн хэдэр тул “Чөдөр байдагсан болоосой, гуваруу гүйтэл ороолгохсон, чамай хүүхээг!..” гэж саналаа.

Хүү тэгсхийгээд өнөөх ирэх улсаа угтахаар алга болов. Хүүгийн хомхойрч гялалзсан нүд, олз омогт шунасан овжин төрх аавынхаа омгийг бадраажээ. Мятав эртнээс газар шинжилгээний гэх гадаад хүнийг бишгүй харж нүдний сониу гарсан. Одоо бас ямар гээч нь өлөв долов хийгээд ирэхийг хэн мэдлээ. Гэтэл ирсэн улсын дунд зүс царай өөр, үс ноос болсон хүнгүйд Мятав бараг баярлав. Инээж хөхөрсөн хэдэн залуус, хоёрын зэрэг хонгоо барьж өгзөг тонтойлгосон тааран жадгар өмдтэй бүсгүй хүүхэд харагдаж өвгөн “Могой алахад мод нэмэргүй, эд юу ч билээ” гэж санав. Тэр охид өгзөг бөгсөө эвтэйхэн цагдвал овоо зүс царайтай охид байлаа. Мятав тэднийг хээр хөдөөгийн ажилд нэмэргүй гэж гоочилсон хэрэг.

-Та нар дахиад газар сэндийлэх үү!.. гэж Мятав хүүдээ омогдлоо. Хүү мөрөө хавчисхийн тохуутай хөхөрч, -Сайхан залуус шүү, аав минь!.. Манайх одоо ийм юманд гадны хүн зарахаа больсон. Зарагдсан хүн олсноо авдаг цагт гадны хүнээр яахав гэвэл Мятавын санаа цайрсангүй “Газар сэндийлхэд хүний өөрийн ялгаа юу байна. Хээрийн боохойтой нийлсэн гэрийн нохойтой адил” гэж санан “Энэ тархи юу л сэдээд яваа бол!” хэмээн дотроо ихэд сэрдлээ.

-Тэгээд эд чамаар яах болж байна? гэж Мятав хүүгээ хяламхийв.

-Нутаг усаа мэдэхээрээ би эднийг хамаандална!..

-Чи ч дээ.., өөрийгээ мэдэхгүй тархи!.. Гадуур тэнэж газар ухахаас өөр чадах юм чамд алга… Олны ам муруйсан хүн угаасаа олиггүй. Чиний хураасныг дэлхий даахгүй гэлцэж байна. Сав хэмжээтэй, хүү минь!.. гэвэл хүү зантгар толгойгоо цагнайлган хөхөрөв.

-Инээдэм биш дээ!.. Би өтөлсөн хойноо элдэв муу үг дуулмааргүй байна!.. гэсээр Мятав аргаа барав. Тэгээд хүүгээ яван явтал ахин үг сольсонгүй, харин хажуу айлын өвгөн Нямтай ганц шил бор дарс хувааж дотроо онгойлголоо. Ням идэр залуугаас нэгдэл нийгэм байгуулж, дараа нь нурааж үрэн таран хийн үхэхээс бусдыг үзсэн элдэвтэй толгой.

-Танай Цамба барагтай юманд уурга чиргүүлэх хүн биш. Одоогийн хүүхдийн ухааныг чи бид гүйцэхгүй. Өнөөдөр чамд энд үгэлүүлж сууна, маргааш хаа байгаа Америкэд өнөө Трамп ноёнтой панз үсэргээд сууж чадах улс. Хүүхдийн хэрэгт бүү орогтүн, одоо юм сэдэж хийдэг хүнийг гар хумхисан нь атаархаж ам хавшин муулаж амьдардаг цаг гэж Нямыг айлдваас Мятав,

-Хийссэн нурман дээр шалз шиг хэдэн шалдан хүүхэс үлдээмээргүй байна!.. Байгаа жаахан юмаа хүний өөрийнгүй цөлмөж дуусгалаа. Манай энэ сагсгар хар одоо нутгаа ухаж төнхөхөөр дутаж гэнэ!.. гэвэл Ням,

-За чи бид хоёрын үг нохойн амаар нийллээ, хө!.. Цамба шиг хүү заяасанд баярла. Маргааш чиний хонины ээлж шүү, хоёул “Хараа” үлгэхгүй, “Болор” шимнэ гээд элдэвтэй хөхрөв. Мятав харьсан хойноо учир нь олдохгүй хүүгээ “Энэ хүн ер юу л хийгээд явна, энэ төрд “Аавынх” гэж нэг хэцүү айл байдгийг мэддэг хүн үү, үгүй юу, энэ тархи?” гэж сэрдэв.

Гэтэл “Идэж уусан хүнээр шорон дүүрдэг бол нэг аймаг бүү хэл энэ дэлхий дийлэхгүй” гэж Нямын хэлсэн санаанд бууж бас ч эргэлзэв. Гэхдээ ганц Цамба идэж залгидаг биш бололтой… гэхээс хүүгээ өршөөнө. Мятав байдал тандахаар захиргаагаар ортол хэдэн залуу шатар дээр толгой нийлүүлэн ухаан малгайгүй байлаа. Тэднийг хараад Мятав “Өнөөдөр чинь хагас сайн өдөр байжээ!..” гэж санасаар сурсан зангаараа шатар өнгийтөл харын талын ганц шалдан хүү эсрэг талын бэрсний аманд орчих шахаад цодойж байв. Түүнийг гүйлгэн харсан Мятав,

-Наад хүүг чинь идлээ!.. гэвэл нэг нь дээшээ ч харалгүй,

-Ангайсан аманд гүйгээд ордог аавын хүү байхгүй болсон, тийм цаг өнгөрсөн. Аажаа бодвол Цамба инженерийг л мөрдөж явна уу, айхавтар хүн шүү гэсээр хөхрөв. Мятав,

-Тэр лүдээр би яахав, одоо талийгаа биз!.. гэлээ.

-Талийсаан, талийсан!.. Ямбатын талд дэвхцэж яваа гэснээ хий хөхөрч, “Шалбарах юм биш, шааг!..” гэж айлын ноёныг шалав.

-Өө, хөөрхий энэ хархүү шалдаг болчихож. Хааяа ингэмээр дээ.

-Шалах байтугай хожихыг заана!.. Ингэхэд Аажаа, танай Цамба өдийд хэдэн нүүдлийн цаадахыг харчихсан яваа!.. Одоо хүн өөрөөсөө ухаантайг үгийн муугаар баалаж атаархлаа дардаг зантай, тэгээд зарим хүн хүүгээр чинь амныхаа загатнааг гаргадаг юм, санаа зоволтгүй!.. гэхэд Мятав дотроо “Нямын хэлдэг ортой болж таарлаа” гэж санан баярлалаа.

Энэ олны дотор хүүг минь таньсан хүн байна гэхээс нэг л сайхан, дотроо уужлан урт амьсгаа авлаа.

-Тэр ер нь яах гээд салхи шиг алга болов оо? гэж Мятав олны дунд асуулт унаган үг тандав. Гэтэл өөр нэг нь,

-Дээд саарал ордонд нэг лунзгар амьтан танай нутгийг залгих бантан зуурсан сургаар өрсөөд явсан. Тэнд болж л өгвөл олсон юмыг залигдаг газар гэсээр дээшээ долоовроороо зааснаа, “Тэр сувдаг гайхал нэг алгын чинээ цаас аваад гадны нэг дааяад зарна. Тэгээд дэлхий даахгүй баян амьтан гадаадад очоод ясаа тавих газаргүй хэвтэнэ. Хэдий хүртэл хэвтэх юм. Одоо бүтэн нутагтай аймаггүй болсон, үнэн!.. Энэ хэдэн хөх уулыг хүссэн хүнд тавьж туухгүй юмсан. Бид унасан газар угаасан устай ч сувдаг дээдсийн ил далдаар зарсан өөрийн нэртэй хүний газар дээр мөлхөх шахаж байна” гэж сэтгэл хэрд хийлгэн хэлэв.

-Тэр хэдэн банди ч дээ!.. гэж Мятав голонгуй хэллээ.

-Аажаа минь тэдэн дунд чинь л бэрс яваа. Одоо хүний хүнээс өөрий зарим хүн хэцүү болсон цаг, харин тэд өөр. Ухаандаа миний энэ хар хүүг одоо хараарай, тээр Бэрс!.. гэсээр түлхэн бэрс гаргаж баясан шуугив.

Мятав гэртээ харих замдаа “Эцэг дээдэс минь мянга мянган жилээр амьдарч, амь насаараа хамгаалж бидэнд өвөлүүлсэн газар шороонд амар амгаланг хайрла. Уул гэвч хүн шиг гудайж, ус гэвч нулимс шиг урсахыг харахгүй үлдээхсэн. Хүн зүдэрч зутарч болно, сөхөрч гутарч болохгүй. Газар шороонд ч өөрийн жаргал, зовлон бий” хэмээн санаж замдаа босгыг нь олонт элээсэн мөнөөх “Ганганы мухлагт” гялас хийтэл шургалаа.



Хана хэрэм шиг Хантайширын зулай дээр хаврын том шаргал наран мэлтэлзэж, тэр нарны туяан доор нэг их цэлмэг сэтгэлтэй хүн “Миний хүү муу муухайгаа дуудуулдаг ч өөр хүн санж, болжээ, болж!.. Манайхан хүнийг муулвал газар доогуур оруулж, магтвал Ханхайрханы оройд залдаг улс. Миний хүү өөрийн бодолтой бол хөх Мятав яахав. Ням бид хоёр өнөөдөр нэг сайхан сууя” гэж санасаар өврөө түнтийлгэн алхаа шулуудлаа. Үртэй хүний жаргал их. Зовлон ч бас дутдаггүй аж.

С.Пүрэв, Американ дэнж 2017.VIII.13

Ховд аймгийн Мөст сумын “Хагын нуур”-нд автомашин живжээ. Тодруулбал, Манхан сумын Ботгон багаас Мөст сумын Давст багийн чиглэлд зорчиж явсан 61-83 ХОА улсын дугаартай “УАЗ-469” загварын дөрвөн зорчигчтой автомашин нуурын усанд живж, А /60 настай, эрэгтэй/, Б /36 настай, эрэгтэй/ нар осолдсон байна. Энэ тухай дуудлагыг өчигдөр/01.09/ 20:55 цагт хүлээн авч тус аймгийн Онцгой байдлын газрын 12 алба хаагч, 1 автомашин, орон нутгийн 7 иргэн, 1 автомашин, нийт 19 хүн, 2 техник хэрэгсэлтэйгээр ажиллаж байна.

Эх сурвалж: ОБЕГ

Баянхонгор аймгийн Баянхонгор сумын Номгон багийн нутаг дэвсгэрт Худалдаа үйлдвэрлэлийн их сургуулийн хичээлийн байр шатаж байна гэсэн дуудлагыг энэ сарын 09-ний өдрийн 22:36 цагт хүлээн авч тус аймгийн Онцгой байдлын газарт иржээ.



Гал түймэр унтраах, аврах 16 дугаар ангийн 7 алба хаагч, 2 автомашинтайгаар 22:41-03 цаг 53 минут нийт таван цаг ажиллаж унтраасан. Онцгой байдлынхан утаажилтын бүсээс 10 том хүн, 8 хүүхэд, нийт 18 хүнийг гаргасан.

Өвлийн өвөлд нүүгэлтсэн хар утаатай зууралддаг Улаанбаатарын маань амьдрал уйтгартай, хэдэн улстөрчид нь ч учраа олохгүй хэрүүл тэмцэл ихтэй байна. Үндсэндээ манай дээдсүүд угаартаад юу яасан улс орныг удирдаж авч явах байтугай хэлж байгаа үгнийхээ учрыг ч зарим нь олохоо больцгоож байх шиг байна. Дээдсүүд нь төрийн ордондоо угаартаж суудлаа ч олохгүй дэнжигнэлдэж байх зуур доодчуудынх нь амьдрал доройтсоор л өдөр хоногууд нисэн одож байна. Ядаж байхад Утаанбаатарын харанхуй өдрүүд ойрын өдрүүдэд улам бүр түнэр болно. Учир нь хүйтний эрч эрс чангарч, хотын захын борчууд сурснаараа муур нохойн сэг зэмээ өрдөж эхэллээ. Тэдгээр нь амьтны сэг зэм гэсэндээ шатахаараа тос нь нэвчиж лавтай таваас зургаан цаг цогшин шатдаг гэж уугай. Ийнхүү гэр хорооллын иргэд амьтны гаралтай хорт утаагаар бүх биеэ хордуулж байхад Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Цэрэнбат “Утаа ихэссэн ч хортой үзүүлэлт нь багассан” хэмээн хэнэг ч үгүй яриад сууж байгаа юм.
Гэр хорооллоос жаахан хөндийрөөд хотын төв рүү ойртоод хаашаа л харна түгжирсэн зам дээр хөмсөг зангидсан жолооч нар машинаа хаазалж, тэдгээрийн яндангаас олгойдох утаа хоолой боочих шахна. Машинаа эцэст нь тултал хаазалж олгойдсон саарал утаа шидлэх ууртай жолооч нарын тэдний аясыг харж дайруулчих шахан гүйлдэх явган зорчигчид хий дэмий л ороолтоороо амаа баглана. Автобусны буудал болгон дээр овоорч бужигналдсан бөөн хүмүүс утаатай Улаанбаатарынхаа өвлийг бушуухан шувтарч урин хавар ирээсэй хэмээн дотор сэтгэлдээ залбирцгаана. Дайрч унагачих шахан уралдан давхилдах автобус дараа дараагаараа шахцалдан ирэвч дотор нь хөл гишгэх газаргүй уурлаж бухимдсан зорчигчид дүүрэн. Нударгацлах нь холгүй байж арай чүү автобусанд орж амжвал авч давхих хөөргөн жолооч нарынх нь арагш, урагш нь түс хийтэл тормослож нугас тасалчихмаар явдал суудал нь аймшигтай. Багтах зайгүй автобусны ая тух, амгалан тайванг бол ярих ч юм биш. Бачимдсан сэтгэл дээрээ бөөн бухимдал нэмж үүрээд бушуухан л буухын мөрөөс болно. Арай гэж нэг юм автобуснаас буувал зам засварчдын зунжингаа овоолж хаясан элдэв хог новшинд таварцаглаж ойчих гээд, ухсан нүхэнд нь унаж үхчих гээд ээ дээ мөн ч яггүй. Урьд нь явган хүний зам байсан өнөөдрийн там дээгүүр дэгэнцэн догонцон харайлгаж явсаар гэртээ ороход замын тоос шороо, утаа тортогт дарагдсан малгай толгой зэвхий саарал, өмссөн хувцаснаас тортог ханхийнэ. Өдрийн бүх л бухимдал, утаатай Улаанбаатарын нэг өдрийн хир буртагаасаа бушуухан салъя хэмээж цэмбийтэл усанд орж, хоолоо идчихээд сэтгэл сэргээд зурагт харахаар УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Хаянхярваа “Бид үлдсэн нэг сарын хугацаанд утааны эсрэг дорвитой ажил хийж чадахгүй. Тийм боломж ч байхгүй. Харин утааг бууруулах тал дээр цогц арга хэмжээ авч ажиллахаар болж, нэгдсэн ойлголтод хүрлээ” хэмээж ялимгүй амарч байсан бие сэтгэл рүү хорт утаа тургилах нь дахиад л угаартаж унамаар.
Д.Хаянхярваа даргын урамгүй яриатай залгаад захын гэр хорооллууд орчмоор зарагдаж байгаа түлээ нүүрсний үнэ ханшийг мэдээлж байна. Ноднин өдийд 150 мянган төгрөг байсан портер нүүрс 300 мянга боллоо л гэнэ. Шуудай биш ээ, уут мод 2000 төгрөг болсон л гэнэ. Ганцхан өдөрт 17 хүн цаг бусаар хорвоог орхилоо гэнэ. Ургийн гажиг 30% нэмэгдлээ гэж байна. Жирэмслэлт 40% буурлаа гэнэ. 15-17 насны хүүхдүүд элдэв цавуу, ахуйн хэрэглээний газ үнэртэж мансуурах нь сүүлийн хоёрхон сард 21 удаа бүртгэгдэж тэднээс 4 нь амиа алдлаа л гэнэ. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох нь эрс нэмэгдэж амралтын өдөр 48 жолооч энэ төрлийн зөрчил гаргажээ л гэнэ. Аймшигтай. Аргаа бараад зурагтынхаа сувгийг дээрээс нь доош дуустал гүйлгэсэн ч ихэнх сувгаар Монголын амьдралын аймшигтай дүр зураг, ухаж сэндийчсэн уурхайн хаягдал, хогон дунд босгосон овоохойдоо нүд шүд нь гялалзаж суугаа орон гэргүйчүүд, үгүй бол жагсаж тэмцэж сандал суудлаа булаацалдсан дарга нар л харагдана.
Амьдрал үргэжилсээр хэдий ч гялтайж гялайлгах юм тун ч ховор байна. Ядаж байхад энэ өвөл айхтар хүйтэрч эхэллээ. Уг нь хоёр гурван жилийн өмнөхөн дэлхий шилгээж аймшигтай осол болвол тэсч үлдэх ганцхан авралын сууц нь Монгол гэр гэж хаа сайгүй ярьсансан. Нээрээ бодоод байхнээ галав юүлж газар хөдөлж байхад гэрийн маань унь л толгой дээрээс унахаас өөр сүйдтэй шийтгэлийг монголчууд бид амсахгүй шиг байгаа юм. Тэгэхээр өвлийн энэ тэсгим хүйтэнд Улаанбаатарын гэр хорооллынхон нүүрсээ түлж, бөмбөгөр гэртээ бүлээн дулаан амьдрахаас ч өөр яах вэ. Гэтэл энэ муусайн нүүрс түлээний ченжүүд үнэ ханшаа тэнгэрт тултал нь хөөрөгдөж байгаа нь бухимдаж тарчилсан сэтгэлийг минь бас л дахин зовооно. Орон сууцанд амьдардаг мань мэтэд түлээ, нүүрсний үнэ огтхон ч хамаагүй санагдавч зуухандаа хийх тэвэр түлээ, түмпэн нүүрсгүй, хөлдүү гэрт ходоод нь хонхолзон уйлж суугаа халтархан жаалууд нүдэнд харагдаж хоолой дээр дахиад л бөөн хар юм тээглэнэ. Орон сууцныханд ч ялгаагүй бөөн зовлон байж л байна. Өглөөнөөс орой болтол байн байн цахилгаан тасрах нь өнгөрсөн зун, намрын хувьд жирийн үзэгдэл болсон.
Цэвэр агаар төслийг 30 тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлж Улаанбаатарын утааг 25% буурууллаа гэж бахиралдаад байсан хотын хуучин удирдлагуудтай хатуухан ярих цаг болсон мэт. Улаанбаатарын утаагаар бизнес хийж түрүүвчээ түнтийлгэсэн дарга нар, улстөрчидтэй хатуухан тооцоо бодууштай. Утааны эсрэг мөнгөөр бизнес хийж хагартлаа баяжсан дарга нараас залхсан Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх “Сүүлийн 10 жилд 147 тэрбум төгрөгийг утааны эсрэг зарцуулсан ч утаа арилаагүй, улам л өтгөрлөө. Манай Засгийн газрын үед 17.5 тэрбум төгрөгийг утааг бууруулахад төсөвлөсөн. Энэ мөнгө зөвхөн утааг бууруулахад л зарцуулагдах ёстой. Хэн ч ашиг хонжоо хайх ёсгүй. Хэрвээ тийм үйлдэл илэрдэг л юм бол хатуу хариуцлага тооцно” хэмээн аргаа барсан хүний үгийг хэлж зогсоно. Улаанбаатарын утаа улстөр хоёр ийнхүү өтгөрөн замхарч байна.
Монголын улстөрчид Улаанбаатарын утааны өмнө хоёр гараа өргөсөн энэ үед Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “Хэрэв утааны асуудлыг шийдэж чадахгүй бол УИХ-ыг тараах тал дээр санаачилгатай ажиллана” хэмээн эцсийнхээ үгийг хэллээ. Улс эх орон маань хөгжөөд байна уу хөлхөөд байна уу. Хүн ард нь дэвжээд байна уу дордоод байна уу. Хот хөдөөгүй суугаад л хөгшин залуугүй уугаад л. Зон олон маань нэг л зовсон шинжтэй харагдахгүй байна уу эрхэм дарга нар аа. Та нарыг эрх ямба, алба тушаалаа булаацалдан хэдэн хэсэг болчихоод архиралдаж байх хооронд Монгол түмэн уруудаж, Улаанбаатарчууд угаартаж, хордож гүйцлээ. Өвөл улам ч хахир хүйтэн боллоо.

ГЭР ХОРООЛОЛД СЕРВИС ЦЕНТР БУЮУ ДЭД БҮТЦИЙН ТӨВ БАРИХ БОЛОН ТҮРЭЭСИЙН ОРОН СУУЦ ХӨТӨЛБӨР ХЭРЭГЖИНЭ

ДАРААХ АЖЛЫН БАЙРУУДЫГ НЭЭЛТТЭЙ ЗАРЛАЖ БАЙНА.

1. Гастроэнтерологи эмч-1
Хүний их эмч мэргэжилтэй, хоол боловсруулах эрхтэний эмгэгийн эмчийн чиглэлээр нарийн мэргэжил эзэмшсэн, эмчлэх эрхийн зөвшөөрөлтэй, эрүүл мэндийн байгууллагад мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан, хоол боловсруулах эрхтэний дурангийн эмчийн мэргэжлийг эзэмшсэн болон мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

2. Сэтгэл зүйч-1
Баклаварийн боловсролтой, сэтгэл судлал мэргэжилтэй, эрүүл мэндийн байгууллагад мэргэжлээрээ 5 ба түүнээс дээш жил ажилласан, эрдмийн цолтой бол давуу тал болно.

3. Сэтгэцийн эмч-1
Хүний их эмч мэргэжилтэй, сэтгэцийн өвчин судлалын чиглэлээр нарийн мэргэшил эзэмшсэн, эмчлэх эрхийн зөвшөөртэй, эрүүл мэндийн байгууллагад мэргэжлээрээ 5 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан байх ба мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

4. Хавдрын эмч-1
Хүний их эмч мэргэжилтэй, хавдар судлалын эмчийн нарийн мэргэшил эзэмшсэн, эмчлэх эрхийн зөвшөөртэй, эрүүл мэндийн байгууллагад мэргэжлээрээ 5 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан байх ба мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

5. Эмгэг судлалын эмч-1
Хүний их эмч мэргэжилтэй, эмнэл зүй эмгэг судлалын эмчийн нарийн мэргэшил эзэмшсэн, эмчлэх эрхийн зөвшөөртэй, эрүүл мэндийн байгууллагад мэргэжлээрээ 5 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан байх ба мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

6. Программ хангамжийн инженер-1
Баклаварын боловсролтой, мэдээллийн технологи, программ хангамжийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн, мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан, график дизайн, хэвлэлийн эх бэлтгэлийн програмуудыг бүрэн эзэмшсэн байх, мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

7. Хүүхдийн сувилагч-4
Хүүхдийн сувилахуйн нарийн мэргэшил эзэмшсэн, сувилах үйл ажиллагаа эрхийн зөвшөөрөлтэй, тухайн мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш жил тасралтгүй ажилласан, мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

8. Жор баригч-2
Эм найруулагч мэргэжилтэй, эм найруулах үйл ажиллагаа явуулах эрхийн зөвшөөрөлтэй, тухайн мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш жил тасралтгүй ажилласан, мэргэжлийн зэрэгтэй бол давуу тал болно.

9. Эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн техникч-1
Дипломын болон бакалаврын боловсролтой, эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн техникч мэргэжил эзэмшсэн, мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан.

10. Сүлжээний техникч-1
Бакалаврын боловсролтой, сүлжээний техникч мэргэжил эзэмшсэн, мэргэжлээрээ 2 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан.

11. Эмгэг судлалын туслах ажилтан-1
Эмгэг судлалын туслах ажилтны мэргэжил олгох сургалтад хамрагдсан байх ба эрүүл мэндийн байгууллагад 2 ба түүнээс дээш хугацаагаар тасралтгүй ажилласан.

Ажлын байранд тавигдах ерөнхий шаардлага:

1. Хувийн зохион байгуулалт сайтай
2. Багаар хамтран ажиллах
3. Эмнэлгийн мэргэжилтний ёс зүй хэм хэмжээг чанд баримтлах
4. Байгууллагын болон хувь хүний нууцыг хадгалах
5. Компьютерийн өргөн хэрэглээний программ дээр ажиллах чадвартай
6. Гадаад хэлний зохих мэдлэгтэй
7. Шаардлагатай тохиолдолд хөдөө орон нутагт тодорхой хугацаагаар ажиллах боломжтой
8. Цэргийн эмнэлэгт тогтвор суурьшилтай ажиллах хүсэлтэй.
9. 35 хүртэлх насны

Сонирхсон иргэд дараах материалыг бүрдүүлэн Төрийн тусгай албан хаагчдын нэгдсэн эмнэлгийн хүний нөөцийн албанд 2018 оны 01 дүгээр сарын 18 -ны өдрийн 17.00 цагт багтаан ирүүлнэ үү.
Үүнд:
- Төрийн албан хаагчийн биеийн байцаалт /I маягт/
- Төгссөн сургууль, дамжааны диплом, үнэмлэх, гэрчилгээний хуулбар
- Иргэний үнэмлэхний хуулбар
- Сонгон шалгаруулалтанд орохыг хүссэн өргөдөл
- Нотариатаар батлуулсан эмчлэх эрхийн зөвшөөрлийн хуулбар

Лавлах утас: Хүний нөөцийн алба 99073783, 99011078

Улсын аварга, арслан цолтнуудын дунд халз барилдаан энэ сарын 20-нд “Аса” циркт болно. Уг барилдаанд хүчээ сорих 16 бөхчүүдийн нэр тодорчээ. Барилдаанд,



Улсын арслан Д.Оюунболд,
Улсын арслан Р.Пүрэвдагва,
Улсын заан Б.Батмөнх,
Улсын заан Б.Пүрэвсайхан,
Улсын заан Н.Жаргалбаяр,
Улсын харцага Т.Баасанхүү,
Улсын харцага Б.Одгэрэл,
Улсын харцага Х.Гантулга,
Улсын харцага О.Хангай,
Улсын харцага Б.Бат-Өлзий,
Улсын начин Э.Энхбат,
Улсын начин Ж.Чулуунбат,
Улсын начин Э.Даш,
Улсын начин Ч.Хөхчирэнгэр,
Улсын начин М.Бадарч,
Улсын начин Б.Амарзаяа нар зодоглохоор болжээ.



Барилдаан сугалаагаар явагдах бөгөөд нэг бөх гурван барилдаан хийнэ. Гэхдээ гурван өөр хүнтэй барилдана. Нэг даваа 1 сая төгрөг бөгөөд 3 давсан бөхчүүд хоорондоо нэг барилдаад давсан нь 3 сая төгрөг авна.

Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболд “Өгөөж-Чихэр боов”, “Үлэмж органик” ХХК, “Сүү” ХК-ийн үйл ажиллагаатай өнөөдөр (2018.01.09) танилцлаа.



Хүнсний бүтээгдэхүүний болон үндэсний үйлдвэрлэлийн талаарх төрийн бодлого, хуулийн хэрэгжилттэй газар дээр нь танилцах, уламжлалт цагаан идээний нэр төрөл, нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх, үйлдвэрлэл инноваци, дэвшилт техник, технологи нэвтрүүлэх чиглэлээрх төрийн бодлогод үйлдвэрлэгчдийн саналыг тусгах зорилгоор энэ арга хэмжээг зохион байгуулсан юм.



Монгол Улсын хүнсний ууган, манлай үйлдвэрүүд болох “Өгөөж-Чихэр боов” ХХК-ийн ерөнхий захирал С.Түмэнгэрэл, “Сүү” ХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Б.Гантулга, “Үлэмж органик” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Р.Цогтбуян нар үйлдвэрлэлийнхээ өнөөгийн байдал, үйл ажиллагааны талаар УИХ-ын даргад товч танилцуулав.







“Өгөөж-Чихэр боов” ХХК 1958 онд байгуулагдсан, 450-иад ажиллагсадтай, 150 нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг хоногт 40 тонныг үйлдвэрлэдэг бол “Сүү” ХК мөн 1958 онд байгуулагдсан, хоногт 200 тонн сүү боловсруулах хүчин чадалтай, 70 гаруй нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ажээ. Тус компани салбар 3 үйлдвэртэй, 5 аймгийн 2500 гаруй малчны бүлгээс газар дээрээс нь сүү авч бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэдэг юм байна. 2010 оноос сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрхэлж эхэлсэн харьцангуй залуу үйлдвэр “Үлэмж органик” ХХК-ийн хувьд тараг, ааруул, аарц, ээдэм, хайлмаг, зөөхий зэрэг ямар нэг консервант, амт үнэр сайжруулагч химийн бодис агуулаагүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг юм байна.



Тэдгээр компанийнхан үндэсний үйлдвэрүүдээ татварын бодлогоор дэмжих, зарим хөнгөлөлт үзүүлэх, өндөр ашиг шимт эрчимжсэн мал аж ахуйд шаардлагатай тэжээлийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, улаан буудайн урамшуулалтай адилаар сүүнд урамшуулал олгох, эрүүл ахуйн шаардлага хангадаггүй задгай сүүний борлуулалтыг хориглох, дунд сургуулийн сурагчдын “Үдийн цай” хөтөлбөрт үндэсний үйлдвэрлэлийн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн түлхүү хэрэглэх зэрэг саналыг тавилаа.







УИХ-ын дарга М.Энхболд УИХ-аар “Хүнсний тухай”, “Баяжуулсан хүнсний тухай” хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж батлахаар төлөвлөж байна. Эдгээр хуульд үйлдвэрлэгчид та бүхний санал чухал тул УИХ-ын холбогдох Байнгын хороод, Ажлын хэсгийн гишүүдтэй уулзаж, саналаа илэрхийлэн, идэвхтэй оролцоорой гэв.



Тэрбээр үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаатай танилцсаныхаа дараа хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Монгол хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж байгаа олон асуудал бий. Тэдний нэг нь хүнсний бүтээгдэхүүний стандарт, зохистой хэрэглээ юм. Тиймээс эдгээр үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаатай танилцаж байна. Хүнсний хэрэглээнээс шалтгаалсан, сэтгэл зовоосон асуудлууд ялангуяа хүүхэд, багачуудын дунд түгээмэл болж байна. Тухайлбал, бага насны хүүхдийн таргалалт, шүдний цооролт өвчнийг энд дурдаж болно. Өчигдөр уулзсан Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн мэргэжилтнүүдийн мэдээллээр Монгол Улс 37 орныг хамарсан бүс нутагтаа хүүхдийн хэт таргалалтын үзүүлэлтээр 2-р байранд орж байна. “Эрүүл хүүхэд” аяны хүрээнд 2012 онд хийсэн судалгаагаар шүдний өвчний тархалт 12 настнуудын хувьд 94 хувьтай байсан.







Ийм байдалд хүргэж байгаа нэг гол шалтгаан нь хэт чихэрлэг хүнс, хийжүүлсэн ундааны хэрэглээтэй холбоотой байна. Гаалийн ерөнхий газрын 2012-2017 оны мэдээгээр жилд дунджаар 21.3 сая ам.долларын үнэ бүхий 10.6 мянган тонн хатуу чихэр, чихэр орлуулагчаар хийсэн амттаныг импортоор авч хэрэглэжээ.



Тиймээс хэт чихэрлэг, хийжүүлсэн ундааны хэрэглээг бууруулж, сүү, цагаан идээгээ түлхүү хэрэглэж хэвших чиглэлд төр, хувийн хэвшил, олон нийтийн байгууллагууд хамтарч ажиллах шаардлагатай байна” гэж тэмдэглэв.



Төгсгөлд нь тэрбээр “УИХ-ын даргын хувьд иргэдийн язгуур эрх ашгийг хөндөж буй хүнсний аюулгүй байдaл, хүүхэд, өсвөр залуу үе, иргэдийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалах цогц бодлогын хүрээнд үндэсний уламжлалт цагаан идээгээ тогтмол хэрэглэж хэвшихийг бүх нийтэд хандан уриалж байна” гэлээ. УИХ-ын даргыг дагалдан УИХ-ын гишүүн, ХХААХҮ-ийн сайд Б.Батзориг, УИХ-ын гишүүн БОХХАА-н байнгын хорооны дарга Л.Элдэв-Очир нар ажиллалаа гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

Мэргэжлийн сүмо бөхийн 70 дахь их аварга Харүмафүжи Д.Бямбадорж нутаг нэгт залуу бөх Таканойва А.Баасандоржийн биед халдаж, хүнд гэмтэл учруулсан билээ.

Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагааны талаар илт худал ташаа мэдээлэл тараасантай холбогдуулан тус газрын Урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх хэлтсийн дарга, эрхэлсэн комиссар Т.Баярхүү өнөөдөр хэвлэлийн бага хурал хийлгэлээ.

Удаа дараа худал ташаа мэдээлэл нийгэмд тарааж байна

Тэрээр “Авлигатай тэмцэх газар 2016 оны 11 дүгээр сард Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлагдсантай холбоотойгоор тодорхой үйл ажиллагаандаа мониторинг хийж, хэрэгжүүлж байгаа ажлынхаа талаар сар бүр иргэд, олон нийтэд мэдээлэл өгч ирсэн. Өнөөдөр Олон нийтийн зөвлөлийн дарга Г.Баасан тэргүүтэй хүмүүс байгууллагын үйл ажиллагааг илт мушгин гуйвуулсан шинжтэй мэдээлэл хийсэнд залруулга хийе.

Авлигын эсрэг хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.2-т “Аливаа албан тушаалтан, хувь хүн, хуулийн этгээд Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагаанд нөлөөлөх, хөндлөнгөөс оролцохыг хориглоно” гэж заасан байдаг. Энэ нь өөрөө Авлигатай тэмцэх газрын хараат бус, бие даасан байдлаар ажиллах хууль зүйн баталгаа болж байдаг. Гэтэл Г.Баасан нарын хүмүүс Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагааг саармагжуулах, байгууллагын удирдлагыг шүүмжлэх нэрийдлээр манай байгууллагын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс нөлөөлж, гутаан доромжлох, харлуулах, авлигатай тэмцэх тэмцлийн хүчийг бууруулах, олон улсын болон хамтын ажиллагаатай байгууллагуудын өмнө Авлигатай тэмцэх газрын нэр хүндийг унагаах зорилготойгоор удаа дараа худал ташаа, илт гүтгэлгийн шинжтэй мэдээллийг нийгэмд тарааж байна.

Авлигын эсрэг хуулийн 32 дугаар зүйлийн 32.6-д “Авлигатай тэмцэх газрын байр төрийн хамгаалалтад байна” гэж заасан. Хуулиар төрийн тусгай хамгаалалтад байдаг объектод хэн нэгэн этгээд дур зоргоороо аашлах гэсэн оролдлогыг нь хязгаарласан, байгууллагын өдөр тутмын хэвийн үйл ажиллагааг хангахад чиглэсэн дотоод журмыг Авлигатай тэмцэх газар мөрдөж ажилладаг. Үүнийг Авлигатай тэмцэх газрын албан хаагчид ч өөрсдөө мөрдөж ажилладаг. Хаалттай байдал гэдгийг хаалга, үүд цоожилсноор хэмжихгүй. Авлигатай тэмцэх газар аливаа мэдээллийг хуулиар зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд олон нийтэд хүргэж, шаардлагатай бол өгч байгаа. Авлигатай тэмцэх газрын дарга Х.Энхжаргал Олон нийтийн зөвлөлийн дарга Г.Баасан болон гишүүдийг уулзах хүсэлт гаргахад нь тухай бүр хүлээн авч уулзаж байсан. Тодорхой жишээ дурдахад 2017 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдөр Г.Баасан Авлигатай тэмцэх газрын даргатай уулзах хүсэлт гаргаад уулзах үеэрээ “Манай олон нийтийн зөвлөлд олон янзын боловсролгүй, эрээвэр хураавар хүмүүс байдаг болохоор хамаагүй асуудал ярихаар хов болгоод хэцүү байна. Тиймээс ганцаарчилж уулзъя” гээд бусад гишүүдээ муулан байж уулзсан байдаг. Энэ үедээ Улаанбаатар төмөр замын дарга Д.Жигжиднямаагийн асуудлыг яагаад шалгахгүй байна вэ гэж Х.Энхжаргал даргаас асуусан байсан. “Эрүүгийн хэрэг үүсгээд прокурорын хяналт дор хуулийн дагуу мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа учраас одоо наад асуудлаа орхи” гэж Х.Энхжаргал дарга хэлсэн байсан. Тухайн үед юу ярьсан нь Авлигатай тэмцэх газрын даргын өрөөнд байх дуу хураагуурт бичигдэж үлдсэн байгаа. Д.Жигжиднямаагийн хувьд 2017 оны 9 дүгээр сарын 29-ний өдөр Эрүүгийн хуулийн 22.1-т зааснаар 170200106 дугаартай, 2017 оны 11 дүгээр сарын 7-ны өдөр Эрүүгийн хуулийн 22.1-т зааснаар 170200173 дугаартай эрүүгийн хэргүүд үүсгээд прокурорын хяналт дор мөрдөн шалгах ажиллагаа явагдаж байгаа.

Авлигатай тэмцэх газрын төсөв жил дараалан буурч байгаа

“Есөн тэрбумаар юу ч хийгээгүй байж 17 тэрбум төгрөгийн төсвөөр шагнууллаа” гэх асуудал Г.Баасан ярьсан. Энэ бол Авлигатай тэмцэх газрын үйл ажиллагааг илт мушгин гуйвуулсан, олон нийтийг төөрөгдүүлэх гэсэн худлаа мэдээлэл юм. 2014 оноос хойш Авлигатай тэмцэх газартт батлагдаж ирсэн төсвийн мэдээллийг та бүхэн дэлгэцээс харна уу.

Авлигатай тэмцэх газрын төсөв 2014 онд 15 тэрбум төгрөг байсан. Авлигын эсрэг хуульд Авлигатай тэмцэх газрын төсвийг өмнөх жилийн төсвөөс бууруулан батлахыг хориглоно гэсэн заалт байсныг 2015 оны 11 дүгээр сард тухайн үеийн хууль тогтоогчид хүчингүй болгоод 2015 оноос хойш жил дараалан тус газрын төсвийг бууруулан баталж ирсэн. Тухайн үед Авлигатай тэмцэх газрын бие даасан, хараат бус байдалд нөлөөлсөн гэж олон улсын байгууллагын зүгээс шүүмжилж байсан. Харин Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлагдсанаар Авлигатай тэмцэх газрын 2018 оны төсөв, хөтөлбөрийн санхүүжилт нийлээд 14,8 тэрбум төгрөгөөр батлагдсан. Үндэсний хөтөлбөрийн санхүүжилтээр төрийн албан хаагч нарыг сургах, иргэний нийгэм, төрийн бус байгууллагатай хамтран ажиллах, төрийн үйлчилгээний хүнд суртал, авлигын эрсдлийг арилгах гэх мэт тодорхой ажлуудыг хэрэгжүүлэхээр Засгийн газрын 2017 оны 4 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 114 дүгээр тогтоолоор батлагдсан Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөнд маш тодорхой тусгасан байгаа.

Бидэнтэй хамтраад мэдээлэгчийг хамгаалах ёстой

Авлигатай тэмцэх газрын дэргэдэх Олон нийтийн зөвлөл болон Авлигаас урьдчилан сэргийлэх олон нийтийн хяналтын дэд зөвлөл бол тэс 2 өөр ойлголт бөгөөд үүнийг ялгаж, салгаж ойлгох талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр олон нийтэд хангалттай мэдээлэл өгсөн гэж үзэж байна. Манай байгууллагын цахим хуудсанд ороод харвал ойлгомжтой, тодорхой тайлбартай байгаа.

Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийн 4.1.7.4-т, Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөний 5.4.15-д тусгасан Авлигаас урьдчилан сэргийлэх олон нийтийн хяналтын дэд зөвлөл байгуулах асуудлыг Авлигатай тэмцэх газар хуулиар олгогдсон бүрэн эрх, чиг үүргийн хүрээнд зохион байгуулан явуулж байгаа ажил юм. Та бүхэн хуулийн болон хөтөлбөрийн заалтуудыг дэлгэцээс харж байна.

Авлигатай тэмцэх газрын хуулиар хүлээсэн үндсэн чиг үүрэг болох авлигаас урьдчилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагаанд Г.Баасан дарга шиг олон нийтийн төлөөллийн үүрэг маш чухал байдаг. Иргэдийг авлигыг үл тэвч, тэмц, мэдээл, хяна гэж уриалахын оронд эсрэгээр нь Авлигатай тэмцэх газарт юу ч өгөөд нэмэргүй гээд, олон нийтийн хяналтын тогтолцоо бий болгохоор НАХЯ-ны мэдээлэгч нар гэж нийтэд зарлаад байгаа нь олон нийтийн авлигатай тэмцэх хүсэл зориг, Авлигатай тэмцэх газарт итгэх итгэлийг нь унтраасан үйлдэл гэж үзэж болохоор байна. Ямар эрх ашгийн төлөө ингэж яваад байгаа юм бол. Гэтэл өөрсдөө мэдээлэгч, шүгэл үлээгчийг дэмжих жил гэж зарлаад байгаа нь бүр ч ойлгомжгүй байна.

Гүжир гүтгэлгээ зогсоохыг шаардав

Г.Баасан нар нь Авлигатай тэмцэх газрын дэргэдэх Олон нийтийн зөвлөлийн эрх, үүргийн хувиар мэдээлэл хийсэн гэж Авлигатай тэмцэх газар үзэхгүй байна. Тэд Авлигатай тэмцэх газрын дэргэдэх Олон нийтийн зөвлөлийн нэрийг барьж, илэрхий улс төрийн санаа, зорилгоор хараат бус байгууллагын хэвийн үйл ажиллагаанд саад учруулах гэж оролдож байна. Түүнчлэн Монгол Улсын авлигатай тэмцэх байгууллага, түүний удирдлага, албан хаагчдын нэр төр, ажил хэргийн нэр хүндийг гутаан доромжилж, худал ташаа мэдээллийг зориудаар тарааж байгаа удаа дараагийн үйлдлээ таслан зогсоохыг Г.Баасанд анхааруулж байна.

Байгууллагын үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс нөлөөлөх хандлага болон илт гүжирдлэгийн шинжтэй мэдээлэл тараахаа зогсоохгүй бол Авлигатай тэмцэх газар байгууллагын ажил хэргийн нэр хүндийг сэргээлгэхээр Монгол Улсын шүүхэд хандахаа мэдэгдэж байна. Авлигатай тэмцэх газрын дарга Х.Энхжаргалын тухай ярьсан асуудал өнөөдрийн мэдээлэлд хамаагүй. Өнөөдөр зөвхөн байгууллагын байр суурь илэрхийлж байна” гэж мэдэгдлээ.

УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны хуралдаанаар Донорын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Г.Номуундарь

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан маргааш 13.00 цагт Засгийн газрын хуралдааны танхимд болно. Хуралдаанаар дараах асуудлуудыг хэлэлцэхээр болжээ.



№



Хэлэлцэх асуудал



Засгийн газрын гишүүн

1.

Өвөл, хаврын улиралд хурдан морины уралдааныг бүрэн хориглох тухай*

Ө.ЭНХТҮВШИН

2.

Төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн талаар авах арга хэмжээний тухай

Г.ЗАНДАНШАТАР

3.

Төрийн өмчит зарим хуулийн этгээдийн талаар авах зарим арга хэмжээний тухай

Г.ЗАНДАНШАТАР

4.

“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийг нээлттэй хувьцаат компаний хэлбэрт шилжүүлж нийт хувьцааны тодорхой хэсгийг иргэдэд эзэмшүүлэх тухай*

Г.ЗАНДАНШАТАР

5.

Улсын нисэхийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл

Н.ЭНХБОЛД

6.

Журам шинэчлэн батлах тухай (Цэргийн гэрээт алба хаах)

Н.ЭНХБОЛД

7.

Консулын газар нээн ажиллуулах тухай

Д.ЦОГТБААТАР

8.

Монгол Улсын Засгийн газар ХБНГУ-ын Франкфурт хот дахь сэргээн босголтын банк хоорондын нэмэлт зээлийн хэлэлцээрийн тухай (Дарханы ДЦС)

Ч.ХҮРЭЛБААТАР

9.

“Монгол Улсад 2018-2020 онд цагаачлуулж болох гадаад иргэдийн тоо, бүтэц, байршилын тухай” УИХ-ын тогтоолын төсөл

Ц.НЯМДОРЖ

10.

УИХ-ын гишүүн Н.Учралын санаачлан боловсруулсан Төсвийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөлд Засгийн газраас өгөх санал, дүгнэлт

Ц.НЯМДОРЖ

11.

Улсын Их Хурлын гишүүн О.Баасанхүүгийн санаачлан боловсруулж Засгийн газрын санал, дүгнэлт авахаар ирүүлсэн Олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн эхийг урамшуулах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл

Ц.НЯМДОРЖ

12.

Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Нямбаатарын санаачлан боловсруулсан Боловсролын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Бага, дунд боловсролын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүдэд Засгийн газраас өгөх санал, дүгнэлт

Ц.НЯМДОРЖ

13.

Хэлэлцээр соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл (Азийн авто замын сүлжээгээр авто тээвэрлэлт гүйцэтгэх тухай)

Ж.БАТ-ЭРДЭНЭ

14.

Малын эрүүл мэнд үндэсний хөтөлбөр батлах тухай

Б.БАТЗОРИГ

15.

Тогтоолын хавсралтад нэмэлт оруулах тухай (Засгийн газрын 2003 оны 173 дугаар тогтоолын 3 дугаар хавсралт “Амьтан , ургамал, түүхий эд, бүтээгдэхүүнд экспортын гэрчилгээ олгох журам”)

Б.БАТЗОРИГ

16.

Бусад асуудал*

У.ХҮРЭЛСҮХ

Танилцуулах асуудал

17.

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайдын гадаад томилолтын тухай

Г.ЗАНДАНШАТАР

18.

Батлах хамгаалахын сайдын гадаад томилолтын дүнгийн талаар

Н.ЭНХБОЛД

19.

Гадаад харилцааны сайд Давосын чуулга уулзалтад оролцох талаар

Д.ЦОГТБААТАР

20.

“Улаанбаатар хотын олон улсын нисэх онгоцны шинэ буудлын менежмент төсөл”-ийг хэрэгжүүлэх этгээдтэй байгуулах гэрээний төслийн хэлэлцээний явцын тухай

Ж.БАТ-ЭРДЭНЭ

21.

Танилцуулга

Б.БАТЗОРИГ

Тамхи гэдэг нь татах буюу үнэрлэж, зажилж хэрэглэхэд зориулсан мансууруулах, нөлөөтэй, өөрөөсөө хараат байдал үүсгэн донтуулах үйлчилгээтэй бодис агуулсан нэгэн төрлийн хор юм.

Тамхинд 4800 гаруй төрлийн химийн бодис, нэгдэл байдаг ба үүнээс 250 нь хорт хавдар үүсэхэд нөлөөлдөг туйлын аюултай хорт бодис байдаг ажээ. Жишээлбэл: хулгана мэрэгч амьтдын устгахад хэрэглэгддэг арзен, хорт хийн камерт ашигладаг цианид, уушгины мөгөөрсөн сувгуудыг тагладаг бохь, хамгийн гол нь донтуулах үйлчилгээтэй никотин агуулагддаг байна. Тамхинд байдаг никотин хэмээх бодис донтуулдаг үйлчилгээтэй учраас тамхинд нэг орчихвол түүнээс гарах амаргүй болдог. Никотин нь маш хүчтэй дасал үүсгэдэг хорт бодис. Ганц нэгээр татаж эхэлж байгаад бие махбод түүнд дасч тамхигүйгээр байж чадахгүй болгодог. Донтох гэдэг нь бие болон сэтгэлзүйн хувьд ямар нэгэн зүйлээс хамааралтай болох, түүнийг байнга шаардахыг хэлнэ.

Тамхины бохь нь зөвхөн уушгийг харлуулдаг төдийгүй хавдар үүсгэхэд нөлөөлдөг олон бодисыг ихээр агуулж байдаг. Нэг жилийн турш өдөр бүр 20 ширхэг тамхи татвал 1 аяга тамхины бохь уухтай тэнцүүбайдаг. Тамхи татдаггүй хүн тамхины утаатай өрөөнд 1 цаг байхад 15 ширхэг тамхи татсантай тэнцэх хорт бодисоор амьсгалж байгаатай тэнцдэг. Уушгины хавдрын 90% нь тамхинаас болж үүсдэг. Тамхи уруул, амны хөндийн хавдар үүсгэдэг. Буйлны өвчин, шүд сулран, шүдгүйдэх шалтгаан болдог.Цусан дахь хүчилтөрөгчийн хангамж багассанаас эрхтнүүдэд тэжээл дутагдаж зүрх,тархины шигдээс үүсгэдэг.Хорт хавдрын -38%,зүрх судасны өвчний -34%,амьсгалын эрхтний өвчлөлийн -28% нь дан ганцхан тамхи татсанаас болж үүсэж байна.Иймээс эрдэмтэд тамхи татахыг нэг төрлийн өвчин гэж үзэх болжээ.



Дэлхий дээр тамхинаас үүдэлтэй жил бүр 7,2 сая хүн нас бардаг. 2013 онд Монгол улсад хийгдсэн халдварт бус өвчний эрсдэлт хүчин зүйлсийн тархалтын судалгаагаар нийт хүн амын 27 хувь нь тамхи татдаг, үүнээс эрэгтэйчүүдийн 49 хувь, эмэгтэйчүүдийн 5 хувь нь тамхи хэрэглэдэг гэжээ. Тамхи хэрэглэгчдийн ихэнх нь (91,7%) тамхийг өдөр бүр тогтмол татдаг байв. Судалгаанд хамрагдсан 2 хүн тутмын 1 нь (42,9%) гэрийн дотоод орчинд, 3 хүн тутмын 1 нь (35.6%)ажлын байрандаа дамтамхидалтын эрсдэлд өртөж байна.

Монгол Улсын 2013 оны Дэлхий дахины сургуульд суурилсан эрүүл мэндийн судалгаа буюу “ Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын эрүүл мэндийн зан үйлийг тодорхойлох судалгаа”ны үр дүнд сурагчдын 22% нь тамхи татдаг гэж хариулжээ. Тамхи татаж үзсэн нийт сурагчдын 61,4% нь 14 наснаасаа өмнө тамхи татсан байлаа. Нийт сурагчдын 9,4% нь сүүлийн нэг сард нэг түүнээс олон удаа тамхи татсан байлаа. Судалгаанд хамрагдсан сурагчдын 60,8% нь сүүлийн 7 хоногт дам тамхидалт өртсөн байна. Сурагчдын 44,6% нь тамхитай орчинд амьдарч байгаа нь 38,6% нь эцэг эх, эрэгтэй асран хамгаалагч тамхи татдаг, 2,6% нь ээж, эмэгтэй асран хамгаалагч, 3,4% нь эцэг эх хоёулаа тамхи татаж байгаагаас харагдсан.

Мөн манай улсад 2017 онд хийгдсэн дэлхий дахины залуучуудын тамхины судалгаагаар тамхи таталтын тархалтын байдал 14.3 хувьтай, үүнээс эрэгтэй сурагчдын /20.3%/ эзлэх хувь нь эмэгтэй сурагчдаас /8.3%/ даруй 2 дахин их байна. Мөн судалгаанд хамрагдсан залуучуудын 45 хувь, үүнээс хөвгүүдийн 56,7%, охидын 33,9% нь тодорхой хэмжээгээр тамхи татаж үзсэн байна. Нийт залуучуудын 5,6%, үүнээс хөвгүүдийн 8,2%, охидын 2,9% нь одоогоор тамхи татаж байна.

Сурагчдын 42,4% нь гэртээ, 49,8% нь хаалттай олон нийтийн газар тамхины утаанд өртөж байсан байна. Сүүлийн 7 хоногийн хугацаанд судалгаанд хамрагдсан сурагчдын 54,4%-д тэдний дэргэд болон гэрт нь хэн нэгэн хүн тамхи татсан байна. Судалгаанд хамрагдсан сурагчлын эцэг эхийнх нь нэг эсвэл хоёулаа татдаг гэж 54,5% нь хариулсан бол, тэдгээр сурагчдын найз нөхдийн ихэнх нь эсвэл бүгд тамхи татдаг гэж зөвхөн 6,4,% хь харилусан. Ойролцоогоор 10 оюутан тутмын 9 нь (88%)тамхи татах нь тэдний болон бусдын эрүүл мэндэд нөлөөлнө гэж үзсэн. Мөн судалгаанд оролцсон сурагчдын 79,1% нь нийтийн үйлчилгээний газарт тамхи татахын бүрэн хориглох хэрэгтэй, тамхи татахыг хориглосон хууль хэрэгждэггүй гэж үзсэн байна.

Хүн амын бөгөөд тэр дундаа залуучууд, сурагчдын тамхины хэрэглээг багасгах нь нийгмийн эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудал болоод байгаа бөгөөд энэ чиглэлээр мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааг хүртээмжтэй болгох, ухуулга сурталчилгааг эрчимжүүлэх, тамхины хяналтын хуулийн хэрэгжилтэнд тавих хяналтыг сайжруулах, хамтын ажиллагаа түншлэлийг өргөжүүлэх, олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх шаардлагатай байгаа юм.

Иргэд та бүхэн тамхинаас гарахын тулд дараах үе шатуудыг дамжин тамхиа хаях боломжтой.

Тамхиа хаяхад бэлтгэх:
• Тамхинаас гарч байгаагаа бусдад зарла
• Тамхитай холбоотой бүх зүйл (тамхи, тамхины асаагуур, гаанс, үнсний сав)-ыг хая.
• Үг хэллэг, үйлдлээрээ тамхинаас ангид байгаагаа илэрхийл
• Тамхиа хаяж чадна гэж өөртэйгээ ярьж, өөрийгөө байнга зоригжуул
• Чин сэтгэлээсээ тамхинаас гарахаар шийд.

Тамхинаас ангижрах:

· Үгүй, татахгүй гэж хэлж сур

· Тамхи асаах шалтаг бүү гарга

· Какао, кофе, коко кола зэрэг тамхи татах сонирхлыг төрүүлдэг ундаа, хоол хүнснийг бүү хэрэглэ

· Тамхи татах хорхойгоо дарах аргуудыг хэрэглэ (хатуу чихэр хүлхэх, биеийн тамир, спортоор хичээллэх гэх мэт)

Тамхи татахгүй чигээр үлдэх

· Тамхинаас хамааралгүй амьдрахын ашиг тусыг тунгаан бод

· Тамхи татаж буй хүнтэй хамт байхаас зайлсхий

· Өөрийнхөө амжилтыг бусадтай хуваалц

· Тамхи татдаггүй болсноо бусдад харуул

Та тамхиа хаяж чадвал

· Өдөрт хэд дахин хороор амьсгалах шаардлагагүй болно

· Цагаа үр ашиггүй үрэхгүй

· Бусдыг хордуулахгүй

· Бусдад зэмлүүлэхгүй

· Тамхинд мөнгөө үрэхгүй.

НИЙГМИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ҮНДЭСНИЙ ТӨВ

УИХ дахь ажлын хэсэг болон байнгын хороод хуралдана. Хуралдаанаар дараах асуудлуудыг хэлэлцэнэ.



АЖЛЫН ХЭСГИЙН ХУРАЛДААН



Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны гишүүд Соёлын тухай хууль, Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн хэрэгжилтийг шалгах, соёл, урлагийн байгууллагын үйл ажиллагаатай газар дээр нь танилцан соёл, урлагийн салбарын хууль, тогтоомжийг боловсронгуй болгох, санал, дүгнэлт боловсруулах ажлын хүрээнд соёл, урлагийн салбарын төлөөлөлтэй уулзалт хийнэ. 10.00 цагаас Улсын Дуурь, Бүжгийн Эрдмийн театрт;
“Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай асуудал” сэдэвт Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хэлэлцүүлэг 14.00 цагаас “Жанжин Д.Сүхбаатар” танхимд;
Хөрөнгө оруулалтын банкны тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх үүрэг бүхий ажлын хэсгийн хуралдаан 14.00 цагаас “В” танхимд.


БАЙНГЫН ХОРООНЫ ХУРАЛДААН



1.Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаан 09.00 цагаас “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд:



Хэлэлцэх асуудал:



Төв банк /Монголбанк/-ны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төсөл /Улсын Их Хурлын гишүүн Ө.Энхтүвшин нарын 10 гишүүн 2017.11.17-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, эцсийн хэлэлцүүлэг/;
Үндэсний статистикийн хорооны зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг батлах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл.


2.Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдаан 14.00 цагаас “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд:



Хэлэлцэх асуудал:



Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай болон Малын генетик нөөцийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөний талаарх Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайдын мэдээлэл сонсох;
Дэд хорооны даргыг сонгох тухай /Агаарын бохирдлыг бууруулах асуудлын дэд хороо/;
Ажлын хэсгийг өөрчлөн байгуулах тухай /Баяжуулсан хүнсний тухай хуулийн төслийн/;
Ажлын хэсэг байгуулах тухай /Хүнсний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн/;
Бусад.


3.Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаан 14.00 цагаас “Г” танхимд:

Хэлэлцэх асуудал:



Газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах тухай Улсын Хурлын тогтоолын төсөл /Засгийн газар 2018.01.04-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн, төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцэх эсэх/.

2018.1.10, ЛХАГВА ГАРАГ / БИЛГИЙН ТООЛЛЫН: 24
ӨВЛИЙН ДУНД ХАР ХУЛГАНА САР
ТАВАН ШАР МЭНГЭТЭЙ ХАР БАР ӨДӨР



Аргын тооллын: 2018.1.10, Лхагва гараг
Наран ургах шингэх: 08.39-17.19
Үс засуулбал: Өвчин эмгэг ирнэ
Барилдлага: Үл зохилдох
Шүтэн барилдлага: Төрөн түгэхүй



Тухайн өдөр гахай, хулгана, үхэр, луу, нохой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба могой, морь жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Хувцас хийх, гэр орон барих, сан нуун дарахад сайн. Зүүн нүд татвал эцэг, эх садны хэрэг бүтэх баруун нүд татвал эд олдох, зүүн чих хангинавал аймшиг болох, баруун чих хангинавал хэрүүл тэмцэл болох, хэрээ дуугарвал зочид ирэх, тагнай загатнавал сэтгэл зовох, бүх бие татвал хэрэг олон болох, хөл татвал үзэсгэлэн болно. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, луу, могой, хонь, нохой болой.

2018 оны 01 дүгээр сарын 09-ний 20 цагаас 01-р дүгээр сарын 10-ны 20 цаг
хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан мэдээ

БАРУУН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр. Увс нуурын хотгор болон Завхан голын эх, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 35-40 хэм, өдөртөө 23-28 хэм, Их нууруудын хотгор болон Хүрэн бэлчир орчмоор шөнөдөө 28-33 хэм, өдөртөө 15-20 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 21-26 хэм, өдөртөө 8-13 хэм хүйтэн байна.

ТӨВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Дархадын хотгор болон Хараа Ерөө голын хөндийгөөр шөнөдөө 30-35 хэм, өдөртөө 21-26 хэм, Хөвсгөл уулархаг нутаг болон Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 25-30 хэм, өдөртөө 15-20 хэм, Хэнтийн уулархаг нутаг, Орхон-Сэлэнгийн саваар шөнөдөө 22-27 хэм, өдөртөө 12-17 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 16-21 хэм, өдөртөө 8-13 хэм хүйтэн байна.

ЗҮҮН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Солигдмол үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр, явган шуурга шуурна. Хэрлэн, Халх голын хөндий, Дарьгангын тал нутгаар шөнөдөө 30-35 хэм, өдөртөө 19-24 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 24-29 хэм, өдөртөө 13-18 хэм хүйтэн байна.

ОТРЫН НУТАГ ХЭРЛЭНБАЯН-УЛААН ОРЧМООР: Солигдмол үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 7-12 метр. Шөнөдөө 26-28 хэм, өдөртөө 13-15 хэм хүйтэн байна.

ГОВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 6-11 метр. Өмнөговийн нутгаар шөнөдөө 17-22 хэм, өдөртөө 6-11 хэм, бусад нутгаар шөнөдөө 21-26 хэм, өдөртөө 11-16 хэм хүйтэн байна.

УЛААНБААТАР ХОТ: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор 28-30 хэм, бусад хэсгээр 22-24 хэм, өдөртөө 14-16 хэм хүйтэн байна.