Далай тэнгист амьдрах бидний мэдэхгүй маш олон амьтад байдаг. Тэгвэл тэрхүү амьтадаас аварга том хоёр төрлийн амьтныг сонгож хачирхалтай баримтуудыг сонирхуулж байна.
Ихэнх далай судлаачид зөвхөн эх газрын эргэн тойрон байх шельф гүехэн газруудыг л судалж байдаг байна. Гэтэл энэхүү шельф нь нийт усан доорх гадаргуугийн дөнгөж долоон хувийг эзэлдэг бөгөөд далайн гүний тэр их газрын талаар бага ч болов төсөөлөл бидэнд өгч чаддагүй гэнэ. Мөн гурван мянган метрийн гүнд байгаа газар дэлхийн бөмбөрцгийн нийт гадаргуугын тал хувийг нь эзэлдэг байна. Сонирхолтой нь хавцлуудын нэг нь 9000 метрийн гүнтэй Минданаогийн каньон юм. 3000 метрийн гүн газрын яг төв хэсгээс нь дээш 3.5 км-ийн өндөртэй дэлхий дээрх хамгийн том далайн дундах нуруу байдаг аж. Тэрхүү том нуруу нь дэлхийн гурван гол далай доогуур нийт 50 км үргэлжилдэг. Үнэхээр далай хэмээх энэ агуу том газарт тайлагдашгүй нууцууд маш олон байдаг.
Хятадын нууран дахь ер бусын аварга амьтан
Төвдийн өндөрлөг уулын дунд тогтсон Венбуу хэмээх жижиг нуурын эрэг дээр хэсэг амрахаар суусан Хятадын коммунист намын нэгэн ажилтан гэнэт нэгэн аварга үлэг гүрвэлтэй төстэй амьтан түүний унаж явсан сарлагийг залгичихаад буцаж усандаа орохыг харсаар үлджээ. Энэхүү дээрх ер бусын амьтныг харсан хүн нь өөрөө маш итгэлтэй байсан тул маргаашийн хэвлэлийн хуудсанд энэ талаар гарсан байна. Гэтэл энэхүү аварга амьтныг харсан хүн олон байдаг төдийгүй домог хүртэл байдаг байжээ. Мөн Хятадын зохиолч Лей Жиа 1980 онд Манжуурын уулархаг нутгийн нэгэн галт уулын тогоонд тогтсон Шангбай хэмээх нууранд гүрвэл хэлбэртэй урт хүзүүтэй аварга амьтан харсан хэмээн мэдэгдсэн байдаг. Ийм амьтан үнэхээр байдаг гэнэ шүү.
Хөвсгөл нуурын мангас
Алтны хайгуулч компанийн “буянаар” эдүгээ ширгэж үгүй болсон Улаан нуурын дотор “Толгой дээрээ титэм мэт залаатай, хоёр урт сарвуу бүхий гурван метр урттай загас” байсан тухай Онгийн голын малчдын дунд нэг хэсэг тархсан. Гэхдээ Улаан нуурыг ширгэсний дараа зэгсэн дундаас гурван метр урттай, хоёр урт сарвуутай нэгэн сонин загасны яс олдсон бөгөөд нутгийн нэгэн залуу Хятадын наймаанчинд 100 мянган төгрөгөөр худалдсан гэх яриа ч байдаг байна. Мөн Тэрхийн цагаан нууранд энэхүү загас харагдсан тухай Хоргын тогоо орчимд нутагладаг иргэд ярьж байсан удаатай аж. Эрхүүгийн худалдаачин Н.Ф.Моряшкин гэгч эрийн тэмдэглэлд энэ тухай дурдагдсан байдаг гэнэ. Уг тэмдэглэлд: 1912 оны зун Хөвсгөл нууран дээр загасчилж яваад уртаараа 300 метр орчим, өргөнөөрөө 18 метр орчим далбагар сүүлтэй адлайн халимтай төстэй аварга загас нуурын уснаас дээш гарч ирээд эгц доошоо шумбан орохыг харсан аж. Энэ явдлаас хойш долоон жилийн дараа “Байгаль далайд ч тийм том загас байхыг би өмнө нь олж хараагүй” гэж Моряшкин бичсэн байдаг байна. Харин иргэний дайны үед Колчакийн засаг Новосибирскт бүтэн жил ноёрхох үед цагааны цэргийн хурандаа, эрдэмтэн С.Махмудов дээрхи тэмдэглэлийн дагуу Хөвсгөл нуур руу 12 хүний бүрэлдэхүүнтэй эксдедиц байгуулан ирж байжээ. Тэд Хөвсгөл нуурын аварга загастай гурван удаа таарч байсан ч гурав дахь удаагийнхдаа ганцхан хувь зураг дарж чадсан гэдэг.
Д.Ундрах 24tsag.mn
