Үндсэн хуулийн эхийг баригч, Хөдөлмөрийн баатар, Ардын багш, гавьяат хуульч Б.Чимид гуай нэгэнтээ хэлжээ. “Их Хурлын өөрийнх нь Засгийн газрын ордон бол нийтийн өмч биш ээ!. Энэ бол төрийн байгууллагын өөрийнх нь өмч. Харин Их Хурлын гишүүдийн ордны байрлаж байгаа газар бол нийтийн өмч. Тиймээс төрийн өөрийн өмч, төрийн нийтийн өмч гэж хоёр хуваах тусгай нэр томъёо зохиосон хэрэг ээ!. Анх удаа орж ирж байгаа нэр томъёо” гэж. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэх үеэр нэрт хуульч ийнхүү тайлбарлаж байсан хэрэг. 1996 оны тавдугаар сарын 24-нд.

Түүний хэлсэн эл үг өнөөдөр ч хуучраагүй, үнэ цэнээ огт алдаагүй байна.

Ялангуяа тавдугаар сарын 25-наас хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд “Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн нийтийн өмч мөн” гэсэн өгүүлбэрийг 6.2 дахь заалтад тусгасан нь олон нийтийн дунд маргаан эргэлзээ, хардлага, маргаан дагуулах шалтгаан болж байна.

Маргааны сэдлийг хамгийн анх “нээж”, олон нийтэд түүчээлсэн хүн нь УИХ-д хоёр дахь удаагаа сонгогдсон С.Ганбаатар.

Түүний хувьд “Үндсэн хуулийн 6.2 заалтыг ард түмэн эсэргүүцэж байна. УИХ-ын гишүүд дүлий дүмбэ оргисоор л байгаа. Таван тусгаар тогтнолын суурь тусгаар тогтнол болох газар нутаг аюулд орлоо. ҮАБЗ-ийн гурван гишүүнд долдугаар сарын 2-нд Үндсэн хуулийн 6.2-ын талаар тайлбар өгөх, иргэний нийгмийн байгууллагыг хүлээн авч уулзах, засварлах талаар шаардлагыг хүргүүлсэн. ЗГХЭГ-ын Л.Оюун-Эрдэнэ даргаас “Таны шаардлагыг хүлээж авлаа. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулиар найман жил хэлэлцэх ёсгүй. Дагалдах хуулиудад өөрчлөлт оруулахаар ярьж байгаа” гэж байна. Энэ бидэнд хангалтгүй байна.

Энэ янзаараа дүлий дүмбэ байвал Үндсэн хуулиар дээрэм хийсэнд тооцогдож УИХ тарах, Засгийн газар огцрох хэмжээний асуудал яригдана.

Үндсэн хуулийн 6.2-оор яаралтай УИХ дээр энэ асуудлаар ажлын хэсэг байгуулж, ард түмэнд хариу өгөөч. Ээлжит бус чуулганаар улс оронд хамгийн их тулгамдаж байгаа асуудлыг хэлэлцэх ёстой гэдэг утгаараа Үндсэн хуулийн 6.2 болон бусад холбогдох заалтыг УИХ-аар авч хэлэлцэх гэсэн шаардлагыг өргөн барьж байна” хэмээн мэдэгдсэн нь саяхан. Үйлдлээрээ бус үгээрээ олон нийтэд “таалагддаг”, тал засч сурсан С.Ганбаатар гишүүний хувьд хоёр дахь бүрэн эрхийнхээ хугацаанд Оюу Толгой бус Үндсэн хуулийн 6.2 гэсэн заалтыг барьж авсан нь энэ байв.

Түүний эл мэдэгдлийн араас хуульчид, УИХ-ын гишүүд, Үндсэн хууль судлаачдын зүгээс өөр өөрсдийн зүгээс тодорхой байр суурийг илэрхийлсэн.

Өчигдөр гэхэд Төрийн ордонд Үндсэн хуулийн 6.2 хоёр дахь заалтын хүрээнд УИХ-ын дарга, гишүүд, хуульчид, улс төрийн намын удирдлага, иргэний нийгмийн байгууллагын төлөөллийг оролцуулсан хэлэлцүүлгийг зохион байгуулав. Хэлэлцүүлгийн үндсэн зорилго нь нийгэмд үүссэн эргэлзээ, хардлагыг тайлах.

Сонирхолтой нь, энэ үеэр “Буруу юм хийсэн бол би хариуцлага хүлээе. Харин санаатайгаар гацаах оролдлого хийж байгаа бол хатуу хариуцлага хүлээлгэнэ. Энд хууль хяналтын байгууллага оролцож байгаа. Улс орны хийсэн зөв зүйл бүрийг өнгөрсөн 30 жил гацааж ирсэн шүү. Гадаадын иргэнд эзэмшүүлж болно гэдэг заалт чинь 1992 онд байсан заалт. Шинээр оруулсан заалт огт биш.

Ер нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл иргэдэд Үндсэн хуулийн тухай ойлгуулдаг тайлбарладаг, таниулдаг цагтай болмоор юм байна. Иргэдийг буруу зүйлд турхирч болохгүй.

Үндсэн хуулийн заалтын нэгийг нь тасдаж аваад гуйвуулаад байна гэдэг Үндсэн хуульт байгууллагын эсрэг үйлдэл болоод байна. Үүний цаана өөр зорилго яваад байна.

Хэт их нэг тийш нь гуйвуулаад байх юм. Бид социализмыг байгуулж болоохгүй. Хаа хаанаа хариуцлагатай байя. Хэрэв бид буруу зүйл хийсэн бол хариуцлагаа хүлээе. Харин Үндсэн хуулийн үзэл санааны эсрэг буруу зүйл тараавал гэмт үйлдэл болно шүү” гэдгийг УИХ-ын дарга Г.Занданшатар онцлов.

Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуулийн 6.2 дахь заалт үнэхээр улс орны эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөхүйц үндэслэл бий бол Г.Занданшатар дарга хариуцлага хүлээхээ мэдэгдсэн нь энэ.

Харин 6.2 заалтыг анхнаас нь санаачилж, УИХ-аар батлуулсан нэгэн эрхэм анхаарлын гадна үлдсэн нь Ерөнхийлөгч Х.Баттулга. Угтаа бол төрийн нийтийн өмч гэдэг нь бүх ард түмний хөрөнгө, улсын өмч гэсэн утгаар энэхүү заалтыг Ерөнхийлөгч санаачлаад УИХ баталсан нь өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын үйл явдал. Гэтэл уг заалтыг санаачилсан хүн нь биш баталсан УИХ, хэрэгжүүлтийг хангахаар холбогдох хуульд нь өөрчлөлт оруулах үүрэгтэй энэ удаагийн парламент галын шугаманд зогсох болсон нь хачирхалтай биш гэж үү?

Академич С.Нарангэрэл энэ тухай тодорхой тайлбарласан байна лээ. “Сүүлийн үед цахим ертөнц, хэвлэл мэдээлэл, зарим нэр бүхий улс төрч оролцож Үндсэн хуулийн 6.2 дахь заалтад дурдсан төрийн нийтийн өмч гэдгийг хэт дэвэргэж, нөгөө тал руу гуйвуулах үйл ажиллагаа явагдаж байна.

Нэр томьёо, хууль зүйн нэр томьёо цаанаа шинжлэх ухааны маш нарийн үндэстэй. Төр гэдэг нэр томьёо бол бас хоёрдугаар утгаараа улс гэж явдаг. Тэгэхээр төрийн нийтийн өмч гэдэг нь бүх ард түмний хөрөнгө, улсын өмч гэсэн утгаар энэхүү заалтыг Ерөнхийлөгч санаачлаад УИХ баталсан. Үүнд эх орноосоо урваж тэрслэх, улс орны тусгаар тогтнол, аюулгүй байдалд нөлөөлөх өчүүхэн төдий асуудал энэ нэр томъёоны цаана байхгүй.

Бид үүнийг хаа сайгүй анхааралдаа авах зайлшгүй шаардлагатай болсныг эрдэмтэн, судлаач, туршлагатай хуульч хүний хувьд хэлж байна” гэж.

Үүгээр Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахдаа 6.2 дахь заалт дээр алдаа гаргасан гэж үзэж байгаа бол анхлан санаачилсан Ерөнхийлөгч Х.Баттулга хамгийн буруутай хүн нь баймаар? Тийм атал Төрийн тэргүүнийхээ санаачилсан шийдвэрийг парламент нь дэмжин баталсныг алх цохин баталгаажуулсан Г.Занданшатар УИХ-ын даргын хувиар хариуцлага хүлээхээ мэдэгдсэн нь харьцангуй өрөөсгөл юм. Ингэхэд Г.Занданшатар шиг хариуцлага хүлээх орон зай Х.Баттулгад үлдсэн үү гэдэг нь л сонирхолтой.

Г.Эрхэс