Монгол Улсын Засгийн газрын 2014 оны 02 дугаар сарын 07—ны өдрийн хуралдаанаар “Амьдралын буруу хэвшлээс үүдэлтэй өвчнөөс сэргийлэх, хянах” үндэсний хоёр дахь хөтөлбөр батлагдан гарлаа. Дэлхийн дахины нийгмийн соёл иргэншил, даяаршил, техник технологийн хөгжлийг дагаад хүмүүсийн зан үйл, амьдралын хэв маяг өөрчлөгдөх болсон. Үүнийг дагаад зүй зохисгүй хооллолт, хөдөлгөөний хомсдол, архи, тамхины хэрэглээ зэрэг амьдралын буруу хэвшилтэй холбоотой халдварт бус өвчнөөр өвчлөгсдийн тоо хурдацтай нэмэгдэн, улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжил, хүний эрүүл мэнд, гэр бүлд дарамт учруулж, эрүүл мэндийн тулгамдсан асуудлын нэг болж байна. Зүрх судасны өвчин, хорт хавдар, амьсгалын замын архаг өвчин, чихрийн шижин зэрэг бидний амьдралын буруу хэвшлээс болж зонхилон тохиолдох халдварт бус өвчин дэлхийн хүн амын өвчлөлийн 43 хувь, нас баралтын шалтгааны 63 хувийг эзлэх болжээ. Энэ нь явсаар 2020 он гэхэд нийт өвчлөлийн 60 хувь, нас баралтын шалтгааны 73 хувьд хүрэх магадлалтай байгаа төдийгүй эдгээрийн дөрөвний нэг нь 60 хүртэлх насандаа цаг бусаар эндэж байгааг ч Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын хийсэн судалгаагаар тогтоогджээ.
Тэгвэл манай улсын хүн амын дунд хүний зан үйл, аж төрөх хэв маягтай холбоотой халдварт бус өвчнөөс шалтгаалсан нас баралт нийт нас баралтын дотор 72 хувийг эзэлж байна. Нас барсан хүмүүсийн дийлэнх нь эрэгтэйчүүд. Ялангуяа 70-аас доош насны эрэгтэйчүүдийн дунд түгээмэл байдаг байна. Харин эмэгтэйчүүдийн дунд нийт нас баралтын 55 орчим хувийг эзэлдэг. Энэ нь манай улс нийт нас баралтын хувиараа өндөр тархалттай орны тоонд орж байгааг илтгэнэ.
Хамгийн ихээр өвчилж, нас барж буй өвчин бол зүрх судасны өвчин, хорт хавдар. Эдгээрийн гол шалтгаан нь ердөө архи, тамхины хэрэглээ, хөдөлгөөний хомсдол, зохисгүй хооллолт.
Зарим нэг тоо баримт дурьдахад, гурван хүний нэг нь архи, тамхи хэрэглэдэг, ажлын байрандаа тамхины утаанд өртдөг бол хоёр хүний нэг нь илүүдэл жин, таргалалттай. Мөн дөрвөн хүний нэг нь хөдөлгөөний хомсдолтой, цусны даралт ихсэлттэй бөгөөд буурах хандлагагүй байгааг мэргэжлийн хүмүүс тогтоосон байна.
Энэ юуг илэрхийлж байна вэ? Монгол хүнд эрүүл мэндийн эрсдэл их байна. Тодруулбал, Гурван найз тутмын нэг нь, 45-аас дээш насны хоёр хүн тутмын нэг нь халдварт бус өвчнөөр өвдөх эрсдэлтэйгээр амьдарч байна гэсэн үг. Харин oгт эрсдэлт хүчин зүйлгүй гэсэн хүн ам зөвхөн нэг хувийг л эзэлж байна.
Халдварт бус өвчнөөс шалтгаалсан өвчлөл, нас баралтыг бууруулах зорилгоор “Халдварт бус өвчнөөс сэргийлэх, хянах үндэсний хөтөлбөр”-ийг Монгол Улсын Засгийн газрын 2005 оны 246 дугаар тогтоолоор батлан гаргаж, 2006-2013 онд хэрэгжүүлж, эрсдэлт хүчин зүйлсийн тархалт, хүн амын мэдлэг, хандлага, дадлыг тогтоох судалгааг тогтмол хийж, холбогдох хууль эрх зүйн болон эрүүл мэндийг дэмжих орчин бүрдүүлэх, хүн амын эрсдэлт зан үйлийг өөрчлөх компанит ажлыг орон даяар өрнүүлж эхэлсэн байдаг. Энэ хөтөлбөрийн дагуу хүн амд суурилсан хавдар, цусны даралт ихсэлт, чихрийн шижин, хөх, умайн хүзүүний эрт илрүүлгийн үзлэг, шинжилгээг тогтмолжуулж, үндэсний чадавхийг бэхжүүлэхэд түлхүү анхаарч ажиллажээ.
Эрүүл байх нь хувь хүний эрүүл аж төрөх зан үйлийн төлөвшилтөөс 55-60 хувь, эрүүл мэндийн төлөөх олон салбарын түншлэл, хамтын ажиллагаанаас 15-20 хувь, эрүүл мэндийн байгууллагаас 10-15 хувь, удамшлын хүчин зүйлээс 5-10 хувь хамаардаг болохыг ДЭМБ болон бусад улс орнуудын туршлага харуулж байгаа юм. Гэтэл манай улсад хувь хүний зан үйлээс шалтгаалах халдварт бус өвчний тархалт буурахгүй байсаар.
Иймээс хүний зан үйл, амьдралын буруу хэвшлээс үүдэлтэй халдварт бус өвчний нийтлэг болон нийгэм, эдийн засгийн эрсдэлт хүчин зүйлийг бууруулах ажлыг үргэлжлүүлж, халдварт бус өвчлөл, нас баралтыг 5-10 хувиар, тэдгээрт нөлөөлж байгаа эрүүл мэндийн эрсдлийг 2-10 хувиар бууруулж, хүн амын дундаж наслалтыг нэмэгдүүлэх зорилго бүхий “Амьдралын буруу хэвшлээс үүдэлтэй өвчнөөс сэргийлэх, хянах” хоёр дахь үндэсний хөтөлбөрийн төслийг Эрүүл мэндийн яамнаас боловсруулан Засгийн газарт танилцуулсан байна.
Энэхүү хөтөлбөр нь 2014-2021 онд хэрэгжинэ. Өмнөх хөтөлбөрийн ололт, амжилтыг бататгах, хувь хүн, олон салбарын хамтын ажиллагаа, хариуцлага, түншлэлд тулгуурлан эрүүл мэндэд эрсдэлгүй орчинг байгууллага хамт олны дунд бий болгох, оролцоог нэмэгдүүлэх, эрүүл аж төрөх хүний зан үйлийн төлөвшилтийг сайжруулж, эрүүл чийрэг хүнийг болон эрт илрүүлэгт идэвхтэй орж байгаа хүнийг урамшуулан дэмжих орчин бүрдүүлэх замаар урьдчилан сэргийлэх боломжтой халдварт бус өвчний өвчлөл, хөдөлмөрийн чадвар алдалт, цаг бусын эндэгдлийг бууруулахад чиглэгдэж байгаагаараа давуу талтай болжээ.
Харин хөтөлбөрийн гол онцлог нь хувь хүн, байгууллага хамт олны эрүүл мэндийн эрсдэлгүй аж төрөх идэвхтэй оролцоонд тулгуурласан бөгөөд зарим шаардлагатай зардлыг улс, орон нутгийн төсөв, Эрүүл мэндийн даатгалын сан, Засгийн газрын тусгай сангууд болон олон улсын байгууллагуудаас санхүүжүүлж байхаар урьдчилан тооцоолж байгаа ажээ.
