Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооны дарга Ч.Хашчулуунтай нефтийн бүтээгдэхүүний өнөөгийн байдал, өндөр үнэтэй импортын бүтээгдэхүүнийг дотооддоо хямд үйлдвэрлэх боломжийн талаар ярилцлаа.

- Манай улс нефтийн бүтээгдэхүүнээ гаднаас хангадаг. Сүүлийн үед им­портын түлшний үнэ огцом нэмэгдсэнтэй уялдан өр­гөн хэрэглээний бараа бү­тээгдэхүүн болон үйлчил­гээний үнэ хөлс өслөө. Ер нь манай улс хэзээ энэ ха­раат байдлаас салах вэ?

- Түлшний хараат байд­лаас салж, бүхий л боломж бололцоогоо ашиг­лан неф­тийн бүтээг­дэхүү­нийг до­тооддоо үйлдвэрлэх нь  нэн шаардлагатай шийд­вэр­лэх асуудал болоод бай­гааг хүн бүхэн мэдэж байгаа. Иймээс Үндэсний хөгжил, шинэт­гэлийн хорооноос ний­гэм эдийн засгийн хөгж­лийн үндсэн чиглэлд нефть бо­ловсруулах үйлдвэрийг оруулж тодорхой шийдлийг Засгийн газар, УИХ-аар батлуулсан.

   Газрын тос боловсруулах үйлд­вэрийг хоёр чиглэлээр хувааж авч үзэж болно. Нэгдүгээрт, дотоодын болон импортын нефть боловсруулах төслүүд, хоёрдугаарт, нүүрс боловс­руулж химийн аргаар түлш үйлдвэр­лэх төслүүд. Манай хорооноос бо­ловсруулж 2009 онд Засгийн газраас батлуулсан нэн тэргүүнд хэрэгжүүлэх 26  томоохон хөрөнгө оруулалтын төслүүдийн жагсаалтад энэ хоёр чиглэлийн төслүүд хоёулаа орсон байгаа. Үйлдвэрүүдийн ТЭЗҮ хийх, санхүүжилтийг олох, бизнесийн загварт манай үндэсний компаниуд, гадаадын хөрөнгө оруулагч нар хамтран ажиллаж, импортын болон дотоодын нефть боловсруулах чиглэлээр одоо гурван төсөл бэлт­гэгд­сэн бөгөөд хамгийн том нь Дар­ханы, Японы санхүүжилтээр босох нефть боловсруулах үйлдвэр байгаа. Үүний хүчин чадал нь  нэг сая гаруй тоннын хүчин чадалтай. Дотоодын газрын тосны үйлдвэрүүдийн төслүүд Зүүнбаян, Дорнодын чиглэлд боловс­руулагдсан. Гэхдээ манай өөрийн газрын тосны эх үүсвэрийн хэмжээ бага тул, дотоодын нөөц бололцоонд тулгуурлан шатахуун үйлдвэрлэх тохиолдолд манайд элбэг байгаа нүүрсийг хийжүүлэх, шингэ­рүүлэх боломжийг ашиглаж өсөн нэ­мэг­дэж байгаа дотоодын хэрэгцээг нүүрс боловсруулах замаар шата­хуун үйлдвэрлэж хараат байдлаас бүрэн ангижирч болно. Ийм бүрэн боломж­той. Нүүрс шингэрүүлэх үйлдвэрийн төсөл манай улсын хувьд стратегийн ач холбогдолтой гэдгийг бодлогын хувьд баталсан бөгөөд нүүрсийг хийжүүлж нефтийн бүтээгдэ­хүүн үйлдвэрлэх төслүүд хэрэгжих шатандаа ойртож байна.

  Хэрэгцээний хувьд гэвэл одоо нэг сая орчим тонн шатахуун импортоор авч байгаа боловч сүүлийн жилүүдэд манай улсад уул уурхай, барилгын салбар түлхүү, хурдацтай хөгжиж улмаар зонхилох салбаруудын нэг болсон. Энэ салбар маань нефтийн бү­тээгдэхүүнийг ялангуяа дизель түлшийг ихээхэн хэмжээгээр хэрэг­лэдэг. Эдгээр салбарын их бүтээн бай­гуулалтыг дагаад нефтийн бү­тээгдэхүүний хэрэглээ улам л нэмэгдэх тул ийм төрлийн үйлдвэ­рүүдийг барьж ашиглалтад оруулах нь нэн чухал зорилт юм.

- Та сая хэллээ, үндсэн чиглэл нь нефть боловсруулах болон нүүрсийг хийжүүлж бүтээг­дэхүүн гаргах гэж. Энэ талаар тодруу­лахгүй юу?

- Өнөөгийн байдлаар манай улсад хэд хэдэн гадаадын болон дотоодын компаниуд Тамсагын сав газарт нефтийн хайгуул болон олборлолтын үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Олборлож байгаа хэмжээ нь харьцан­гуй бага байгаа тул дангаараа манай улсын нефтийн бүтээг­дэхүү­ний хэ­рэглээг хангана гэж хэлэхэд хэцүү. Тус салбарын мэргэжилт­нүү­дийн гар­га­сан таамгаар 2020 он гэхэд манай улсын нефтийн бүтээгдэ­хүүний хэ­рэг­лээ 3-5 сая орчим тонн,үүний гу­рав­ны хоёр нь дизелийн түлш, гурав­ны нэг нь бензин байх нь. Харин ту­хайн үед манай улс  800.000 тонн ор­чим нефть олборлоно. Энэ нь 560 мян­ган тонн нефтийн бүтээг­дэхүүн гэ­сэн үг бөгөөд бүтээгдэхүүн хуваах гэ­рээний дагуу манай талд ногдох хэм­жээ дээрх хэмжээний тал орчим нь байх болно. Иймд манай улсын ирээ­дүйн хэрэглээг өөрийн нефтээр дан­гаараа хангах ямар ч боломжгүй юм.

  Иймээс дотоодын хэрэглээгээ бид өөрсдөө бүрэн хангахын тулд бүхий л боломж, бололцоогоо ашиглах хэ­рэгтэй. Нефть боловсруулах чиг­лэ­лээс гадна бидний анхаарлыг онцгой татаж байгаа нь нүүрсийг хийжүүлж улмаар нефтийн бүтээгдэхүүн үйлд­вэрлэх явдал. Манай улс нүүрсний арвин нөөцтэй, нийтдээ 150 тэрбум тонн нөөц тогтоогдоод байгаа. Үүнээс 130 тэрбум тонн нь хүрэн нүүрс юм. Хү­рэн нүүрс нь коксжих чанарын нүүр­сийг бодвол чанар муу, үнэ хямд, тээвэрлэлтийн зардлаасаа болоод гадагш нь экспортлох боломжгүй гэж үздэг. Харин хүрэн нүүрсний нөөц дээр тулгуурлан дотооддоо нефтийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь хамгийн сайн хувилбар юм.

- Нүүрс хийжүүлэх төсөл олон хүний сонирхлыг татаж хүлээлт үүсгэж байгаа л даа. Энэ  төс­лийг хэрэгжүүлэхэд зардал мөн­­гөний хувьд хэр их байх вэ?

- Одоогийн яригдаж байгаагаар нүүрсийг боловсруулан 400 мянган тонн нефтийн бүтээгдэхүүн үйлдвэр­лэх үйлдвэрийн  өртөг хоёр тэрбум орчим ам. доллар гэсэн тооцоо бай­даг. Технологийн хувьд бүрэн ший­дэгд­сэн. Нэг баррель нефтийн үнэ 70-80 ам.доллар байхад нүүрсийг хийжүүлж нефтийн бүтээгдэхүүн гаргах нь эдийн засгийн хувьд ашиг­тай гэж мэргэжилтнүүд үздэг. Өнөө­дөр дэлхийн зах зээл дээр түүхий нефтийн үнэ 100 ам.доллар байна, үнэ үүнээс буурах төлөв харагдахгүй байгаа. Тэгэхээр ийм үйлдвэр барих нь ашигтай болж таарч байгаа юм.

   Нүүрсийг хийжүүлэн дизелийн түлш болон бензин үйлдвэрлэх үйлдвэрлэлийн технологи нь ялгаатай байдаг учраас манай улсын ирээдүйн нефтийн бүтээгдэхүүний хэрэглээний өсөлттэй уялдуулан дээрх хэмжээний нүүрс хийжүүлэх үйлдвэрийг дизель болон бензин үйлдвэрлэх чиглэл тус бүрд хэд хэдэн үйлдвэр барих шаардлагатай нь харагдаж байгаа  юм.

- Нүүрсийг хийжүүлснээр түлш гаргаж авахаас гадна Улаан­баатарын утааг бууруулж бол­но гэж мэргэжилтнүүд ярих юм. Тийм боломж үнэхээр бий юү?

- Монголчууд бид нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн дотооддоо үйлдвэрлэх нь маш чухал юм. Нефтийн бүтээгдэхүүний хувьд нефть боловсруулах үйлдвэр, ялан­гуяа нүүрс хийжүүлж нефтийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрүү­дийг барьж ашиглалтад хурдан оруулах хэрэгтэй байна. Иймэрхүү хэмжээний том төслийг хэрэгжүүлж чадах үндэсний компаниуд нь мэдээж  чадварлаг боловсон хүчний нөөцтэй, санхүүгийн чадвартай, хөрөнгө оруу­лагчдын итгэлийг хүлээсэн компани  байх нь ойлгомжтой юм. Мэдээж төр засгийн оролцоо, дэмжлэг ч хэрэгтэйг ойлгож байгаа.Бид хоёр өнөөдрийн чухал асуудал болоод байгаа нефтийн бүтээгдэхүүний талаар л голчлон ярилаа.Нүүрс хийжүүлж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэрээс өөр бусад үнэ цэнэтэй бүтээгдэхүүн гаргаж болно. Жишээ нь, хийн түлш болон химийн үйлд­вэрийн түүхий эд болох төрөл бүрийн бодисууд  гэх мэт. Хийн түлшээ ашиг­лаад бүхний толгойн өвчин болоод байгаа Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулж болно, химийн бодисуудыг ашиглан нэмүү өртөг шингэсэн төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн дотооддоо үйлдвэрлэж болно. Төрөл бүрийн хуванцарууд, бордоо, эмийн бүтээгдэхүүн байж болно. Иймээс энэ салбарыг дэмжи­хийн тулд хөрөнгө оруулагч нартай хамтран ажиллах, тат­варын таатай орчныг тогтворжуу­лах, их хэмжээний тоног төхөөрөм­жийг оруулж ирэхэд гаалийн татварын хөнгөлөлт үзүүлэх шаардлага гарна.
- Ярилцсанд баярлалаа.