Өвлийн улиралд Канадын хамгийн том хотуудын нэг Ванкуверын гудамж цасаар хучигдаж, хэрэндээ л халтиргаа үүсдэг байна. Манайд энэ асуудал тэнгэрт тулсан. Дэлхийд хөгжлөөрөө дээгүүр бичигддэг тус улс уг асуудалтай хэрхэн нүүр тулдаг тухай жишээ болгох үүднээс энэхүү нийтлэлийг бэлтгэлээ.

Юун түрүүнд дэд бүтцийн системийнх нь тухай ярих хэрэгтэй. Хартиргаа, гулгааг тэд газар доорх ус зайлуулах шугамаар халуун ус урсгаж, уураар жигнэх замаар гулгаа тшинг хайлуулдаг туршлагатай. Канадын Ванкувер хотын хорооллын эрчим хүчний менежер Дерек Поп "Ариутгах татуургын системд хорооллуудыг халаахад хангалттай дулаан байдаг. Энэ нь бидний 2010 оноос Фалс Крик хороололд хийж буй зүйл" гэж хэлжээ.

Канадын баруун эрэгт орших Ванкуверын саяхан шинэчлэгдсэн хороолол болох Фалс Крикийн оршин суугчид эрчим хүчээ ер бусын сэргээгдэх эх үүсвэр буюу бохир усны урсгалаас авдаг. Дэлхий даяар хотуудын захиргаа эрчим хүчний сүлжээгээ нүүрстөрөгчгүй болгохын тулд газар доорх илүүдэл дулааныг ашиглах нь улам бүр нэмэгдсээр байгаа энэ цаг үед уг шийдэл нь шалгарсан аргуудын нэг.

Фалс Крик хорооллын 6210 орон сууцны оршин суугчид сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрээс дулаанаа авдаг бөгөөд бохир усны дулаан үүнд хамгийн их хувь нэмэр оруулдаг. “Бидний ус зайлуулах хоолой руу урсаж буй бүх зүйл, бие засах газар, угаалгын өрөө, угаалгын машинаас гарч буй бохир хүртэл уг хоолойд цутгадаг. Хоолойгоор доошоо урсаж, эцэст нь бохир ус цэвэрлэх байгууламжид орж, химийн, биологийн болон механик аргаар цэвэрлэгдэн, дахин манай гэрийн дулааныг хангахаар эргэж ирдэг. Гэхдээ уг цэвэршүүлсэн усыг унд эсвэл ахуйн зориулалтаар хэрэглэхгүй” гэж Пап лам тайлбарлав. 

Усан дахь дулааныг бохирын системд оруулсны дараа ашиглахад харьцангуй хялбар байдаг. Ямар ч илүү зардалгүй, энгийн шийдэл гэж хэлж болно. 2020 онд Лондонгийн Өмнөд Банкны Их Сургуулийн мэргэжилтнүүд Их Британийн өдөр бүр 16 тэрбум литр бохир уснаас гаргаж авсан эрчим хүч нь онолын хувьд жилд 20 TWh-аас илүү дулааны эрчим хүч гаргаж чадна гэж тооцоолсон бөгөөд энэ нь 1.6 сая байшинг халаалт, халуун усаар хангахад хангалттай үзүүлэлт юм. АНУ-д америкчууд жил бүр ойролцоогоор 350 ТВт/цаг эрчим хүчийг урсдаг бөгөөд энэ нь жилд 30 сая байшинг халаахтай тэнцэхүйц тооцоо ажээ.

Ванкуверын гүүрний доор байрлах эрчим хүчний төв нь одоо байгаа бохир ус шахах станцын орой дээр байрладаг тул бохир ус цэвэрлэх байгууламжид хүрэхээс өмнө дулааныг авах боломжтой. Дулааны насос нь ойролцоогоор 20 С (68F) температуртай бүлээн бохир усыг хурааж, дулааныг нь төвлөрүүлж, 80 С (176F) хүртэл халсан халуун ус үүсгэдэг байна.  

Үнэхээр сэтгэл хөдөлгөм зүйл бол уг дулааны нөхөн сэргээх систем нь 300 гаруй хувийн үр ашигтай ажилладаг тул дулааны насосыг ажиллуулахын тулд зарцуулсан цахилгааны нэгж бүрээс гурав дахин илүү ашиг унадаг гэж ойлгож болно.

Бохир ус нь байнга дулаахан байдаг тул дулааны насосууд дулааны хэрэгцээ хамгийн их байдаг өвлийн хүйтэн өдрүүдэд ч үр ашигтай ажиллаж, сэргээгдэх эрчим хүчний байнгын эх үүсвэр болдог.

ЕХ-ны хувьд барилга байгууламж эрчим хүчний хэрэглээний 40 хувийг эзэлдэг. Иргэдийн хэрэглэж буй эрчим хүчний 80 хувийг халаалт, хөргөлт, ахуйн хэрэглээний халуун ус эзэлдэг. Ванкувер хотын хүлэмжийн хийн ялгарлын 50 гаруй хувийг барилга байгууламж эзэлдэг. Учир нь хотын барилга байшингаа халааж, халуун ус үйлдвэрлэх гол арга нь байгалийн хий шатаах явдал юм. Тиймээс хаягдал дулааныг ашиглах нь хэзээ байгаагүй үр дүнг авчрах нь мэдээж. Энэ бол ойр орчмын хэмжээнд, ялангуяа хүн амын нягтаршил ихтэй газруудад утааг бууруулах үнэхээр сайн платформ болж чадна.

Нэг үгээр тэд нэг ч доллар заралгүй уг асуудлыг шийддэг бол манайд олон сая төгрөгийн давс цацдаг шүү дээ. 

Л.Сайнаа