“Ес эхлэх” гэдэг нь Монгол уламжлалд өвлийн хамгийн хүйтэн үе болох Есөн хүйтнийг ийн нэрлэдэг. Нэг ес эхлэхэд гурав хоног үлдлээ. 

Ес гэж юу вэ?

• Есөн хүйтэн нь өвлийн туйлын дараах 9 × 9 = 81 хоногийг хэлнэ.

• Энэ хугацааг нэг ес = 9 хоног гэж тооцоод нийт 9 ес болгон хуваадаг.

• Ардын хэллэгт “Ес эхэллээ” гэвэл жинхэнэ хүйтэн айсуй гэсэн утгатай.

Хэзээ эхэлдэг вэ?

• Өвлийн туйлын дараа, ихэвчлэн 12-р сарын 22–23-наас эхэлдэг
  (жилээс шалтгаалаад нэг өдрөөр зөрж болно).

• 3-р сарын 4–5 орчимд ес дуусч, хаврын шинж орж эхэлдэг.

Есүүдийн онцлог (ардын тайлбар)

1. Нэгэн ес – Хүйтэн орох бэлтгэл

2. Хоёр, гуравдугаар ес – Хүйтэн ширүүснэ

3. Дөрөв, тавдугаар ес – Хамгийн хүйтэн үе

4. Зургаа, долдугаар ес – Хүйтэн буурч эхэлнэ

5. Найм, есдүгээр ес – Гэсэж, хаврын өнгө орно

Ардын үг, заншил

• “Есөн ес дуусахаар газрын өнгө орно”

• “Есөөс цааш нар нэмэгдэнэ”

• Энэ үед дулаан хувцаслах, малаа хашаалах, гал түлшээ базаахыг чухалчилдаг.

Л.Баяр