зар
Улаанбаатар
Өнөөдөр / 2025.09.16
Өдөртөө
Шөнөдөө
ХАЙЛТ ХИЙХ
Эхлэл
Улс төр
Эдийн засаг
Нийгэм
Дэлхий
24 баримт
24 фото
Элчин сайд ярьж байна
Спорт
Видео
Сошиал мэдээ
  • Эхлэл
  • Улс төр
  • Эдийн засаг
  • Нийгэм
  • Дэлхий
  • 24 баримт
  • 24 фото
  • Элчин сайд ярьж байна
  • Спорт
  • Видео
  • Сошиал мэдээ

Д.Эрдэнэбаатар: “Мазаалай”-г залгамжлах “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээж байна

2019-6-27
0
ЖИРГЭХ

Монгол инженерүүд хоёр жилийн өмнө “Мазаалай” хэмээх хиймэл дагуулыг бүтээж, сансарт амжилттай хөөргөсөн билээ. Манай улсад энэ чиглэлийн технологи төдийлөн хөгжөөгүй ч монгол инженерүүдийн ур чадвар бусдаас дутахгүй гэдгээ дэлхийд ийнхүү батлан харуулсан юм. “Мазаалай”-н хувьд хамт хөөрсөн бусад орны хиймэл дагуулаас хамгийн амжилттай байсан нь бөгөөд сансрын хэцүү орчинд удаан хугацаанд ажилласан нь том амжилт юм. Тэгвэл монгол инженерүүд дараагийн бүтээл буюу “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээхээр ханцуй шамлан оржээ. Ингээд Сансрын инженерчлэлийн доктор, МУИС-ийн багш, судлаач Д.Эрдэнэбаатартай ярилцсанаа хүргэе. 


-Танай багийнхан “Мазайлай” хиймэл дагуулын залгамж халаа болох “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг зохион бүтээхээр ажиллаж байна. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?

-Энэ сарын 4-ний өдөр “Мазаалай” хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөсний хоёр жилийн ой тохиосон. Мөн энэ өдөр МУИС-иас "Нано хиймэл дагуул ба Шинэ боломж" буюу Монгол Улсын хоёр дахь хиймэл дагуулыг зохион бүтээх "Тэмүүлэл" төслийг танилцуулсан юм. Хиймэл дагуул бүтээх гол зорилго нь өндөр технологийн системийг Монголдоо хийж бүтээх, улмаар ийм төрлийн төсөл хэрэгжүүлэх аргачлалыг бий болгох юм. Нөгөөтэйгүүр, шинжлэх ухаан, технологийн чиглэл рүү хүүхэд, залуусыг татах, энэ чиглэлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд чиглэнэ. “Мазаалай”-г Япон технологийн тусламжтайгаар МУИС-ийн гурван инженер, багш зохион бүтээсэн. Энэ удаагийн хиймэл дагуулыг эдгээр бэлтгэгдсэн хүмүүс удирдан хийх юм.

-“Тэмүүлэл” гэж яагаад нэрлэсэн юм бэ. Нэрнээсээ их сонирхол татаж байна?

-Манай сансрын нисэгч Ж.Гүррагчаа гуай “Тэмүүлэл амжилтын эх” хэмээн хэлсэн байдаг. Үүнээс санаа авч “Тэмүүлэл” нэрийг өгсөн. Нөгөө талаар манай улс бусад улстай харьцуулахад шинжлэх ухаан, техник, технологийн хувьд харьцангуй  хоцорсон, үйлдвэрлэлийн технологи байхгүй байна. Тиймээс энэ хөгжлийг ойртуулах, бусдадаа уриалах зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Бид дэлхийн хөгжилтэй хөл нийлүүлж, техник технологийн дэвшил, өндөр технологийн инновац хийх аргачлал зэргийг нэвтрүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна. Учир нь өнөөдөр бидэнд тулгараад байгаа олон асуудлыг технологийн хүчээр л шийднэ мөн ирээдүйд технологийн дэвшил аливаа нийгэм, эдийн засаг, хүний амьдралыг илүү тодорхойлдог болох үед юу ч хөгжөөгүй  хараат улс байж болохгүй шүү дээ.

-“Мазааалай” хиймэл дагуулын төслийн гол үүрэг нь юу байсан бэ?

-“Мазаалай” бол НҮБ-д Монгол Улсын хиймэл дагуул дагуул гэж бүртгэгдсэн анхны хиймэл дагуул. “Мазаалай” сансарт 22 сар ажиллаж, мэдээлэл дамжуулж байсан амжилттай. Энэ төсөл нь хөгжингүй орны инженерүүдийг бэлтгэх, хиймэл дагуул хийж сургах зорилготой байсан. Мөн хиймэл дагуулын даалгавар нь шинжлэх ухааны туршилтуудыг сансарт хийх байсан. Төслийн хүрээнд өндөр технологийг хийж хэрэгжүүлэх өндөр мэргэжлийн инженерүүдийг бэлдсэн. Энэ бол төслийн хамгийн гол үр дүн юм.

-Уг хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөсөн хугацаанд ямар ямар мэдээлэл цуглуулж авав?

-Сансрын технологийн чиглэлээр эрдэм шинжилгээний 22 өгүүлэл, илтгэл олон улсад гаргасан. Цаашид мэдээллүүдээ дэлгэрэнгүй боловсруулж хэд хэдэн бүтээл гаргахаар төлөвлөсөн. “Мазаалай” хиймэл дагуулын төслийн нэр нь “Birds” буюу ШУВУУД юм. Энэ төсөл үргэлжилж байгаа. Уг төслөөс шинжлэх ухааны мэдээллүүдийг цуглуулж, судалгаа шинжилгээний ажлаа сайжруулахаар ажиллаж байна. Тухайлбал, “Шувууд-3” төслийн цуврал хиймэл дагуул хөөрөхөд Япон, Шри Ланка, Непал зэрэг гурван улсын хиймэл дагуул хөөрсөн. Үүнээс Японы хиймэл дагуулын баз системийн интерфэйс симтемийг зохин бүтээсэн хүн нь манай “Мазаалай” багийн гишүүн Т.Төртогтох юм. Энэ нь шинэ систем бөгөөд энэ сарын 17-ны өдөр сансарт ажиллаж эхэлсэн. Тус хиймэл дагуул сансарт  амжилттай даалгавраа гүйцэтгэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, сансарт ажиллах өндөр технологийн бүтээгдэхүүнийг өөрсдөө зохион бүтээх бүрэн боломжтой гэдгийг монгол инженерийн бүтээсэн шинэ систем харуулсан юм.

Мөн дээрх бүтээлүүд дээр үндэслэн сансрын чиглэлийн төхөөрөмж үйлдвэрлэдэг компани байгуулан технологио олон улсад зарж борлуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Гэхдээ маш нарийн технологи, ур чадвар шаарддаг тул энэ чиглэлээр хүний нөөц бэлтгэх, суралцахад цаг хугацаа, алдаа оноо, дамжлага хэрэгтэй. Манай улсад сансрын технологиор юм хийхэд эд анги, тест хийх төхөөрөмжөөс эхлээд бэрхшээл их байдаг. Технологи бүтээнэ гэдэг амаргүй л дээ. Зарим хүмүүс “Мазаалай” хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөөд л маргааш нь улсын эдийн засагт их хэмжээний мөнгө орж ирэх юм шиг андуурдаг. Технологийг эзэмшихийн тулд тодорхой хэмжээний үе шат дамжих, цаг хугацаа зарцуулах шаардлага гарна. Эхний ээлжинд эдийн засагт 100 хувь үр ашиггүй байлаа ч ирээдүйд олон салбарт үр ашгаа өгөх үйл ажиллагаа юм.         

-“Тэмүүлэл” хиймэл дагуул “Мазаалай”-гаас ямар ялгаатай вэ?

-“Мазаалай” нь Япон улсад Монгол инженерүүдийн гараар бүтсэн хиймэл дагуул. Харин “Тэмүүлэл”-ийг эх орондоо бүтээхээр зорин ажиллаж байна. “Тэмүүлэл”-ийн хувьд алслагдмал орчноос мэдээлэл цуглуулах даалгавартай. Үүгээр хүрээлэн буй орчин, газар нутгийн мэдээллийг цуглуулахад ашиглаж болно. Мөн “Тэмүүлэл”-ийн дараагийн хиймэл дагуулийг хийхэд хэрэглээ болгох юм. Энгийнээр хэлбэл, өөрсдийн хяналтын технологийн анхны туршилтыг гүйцэтгэнэ гэсэн үг.

-Хиймэл дагуул хэчнээн үнэ өртөгөөр бүтдэг юм бэ?

-Холбооны хиймэл дагуул хэмээх сансрын томоохон хиймэл дагуул байдаг. Энэ нь 300-500 сая ам.долларын өртөгтэй. Дунд оврын зайнаас тандалт судлалын буюу зураг авдаг хиймэл дагуулууд 100 орчим сая ам.долларын өртөгтэй байдаг. Харин 50х50х50 см.куб-ийн хэмжээтэй хиймэл дагуул 3-5 сая ам.долларын өртөгтэй. Мазаалай хиймэл дагуул маань 100 ам.долларын өртөгтэй юм. Сансрын технологитой нь харьцуулахад асар хямд өртөгөөр бүрдсэн гэж хэлж болно. Ингэхдээ Японы технологийг ашиглан хийсэн учраас зардал хэмнэж чадсан. Харин “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг монголдоо хийхэд 300 мянган ам.доллар шаардлагатай гэж тооцоо гаргасан. Гэхдээ 300 мянган ам.долларын хиймэл дагуул нь хамгийн хямд микро хиймэл дагуулаас 10 дахин хямд юм. Түүнчлэн хиймэл дагуулыг эх орондоо нэг удаа хийчихвэл дараагийн удаад үнэ өртөг нь буурах боломжтой.

-Санхүүгийн асуудлыг хэрхэн шийдэж байна вэ. Төр засгаас ямар нэгэн дэмжлэг үзүүлж байгаа юу?

-Төр засгаас энэ чиглэлийг ингэж хөгжүүлнэ гэсэн тодорхой бодлого хараахан алга. Энэ нь нарийн мэргэжлийн хүн байдаггүйтэй холбоотой байх. Юу шаардлагатай гэдгийг гаргаж ирэх мэдлэгтэй экспертүүд тэнд ховор. Бидний хувьд анхны хиймэл дагуул “Мазаалай”-г МУИС, Онцгой байдлын ерөнхий газар болон иргэдийн хандив тусламжаар босгосон. Энэ удаагийн “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээхэд бизнесийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа. Одоогоор тийм байгууллагаа хараахан олоогүй байна. Бид төслийн зардлын зарим хэсгийг бүрдүүлэхэд хувь нэмэр болгох зорилгоор “Тэмүүлэл” логотой аяга, малгай зэргийг худалдаалахаар болсон. Энэ нь хүнээс зүгээр мөнгө авах авах биш тодорхой бүтээгдэхүүнээр төсөв босгох зорилготой юм. Мэдээж хувь хүн, байгууллага сайн дураараа дэмжвэл баярлалгүй яахав. Энэ хиймэл дагуулууд чинь Монголчууд та  биднийх л юм шүү дээ.

-Хиймэл дагуулын технологийг нутагшуулахад гол тулгарч байгаа асуудал нь юу байна вэ?

-Дэлхийн бусад улс орнууд технологийн төлөө их өрсөлдөж байна.Тухайлбал, АНУ, БНХАУ нарын хооронд үүссэн асуудал байлаа гэхэд хэн нь энэ технологийн эзэн болох эсэхэд л өрсөлдөж байна гэсэн үг. Эдийн засгийн дайн  гэж яригддаг байсан бол технологийн дайн руу шилжсэн энэ цаг үед бид ч тухайн технологийг цаг алдалгүй эзэмших шаардлагатай.

-Шинжлэх ухаан, технологийн салбарыг хөгжүүлэхэд манай улс хэчнээн төгрөгийг төсөвт суулгадаг юм бэ?

-Дэлхийн улсуудын хувьд энэ салбарт нийт төсвийнхөө 4-5 хувийг зарцуулж байж хөжгилд хүрч байна. Харин манай улсын хувьд 0.02 хувь буюу маш бага байдаг. Ийм төсөвтэй учраас шинжлэх ухаан, технологийг хөгжүүлэх тухай ярих хэцүү. Технологитой болно гэдгийг техник, тоног төхөөрөмж худалдаж аваад болох юм шиг ойлгоод байгаа юм. Гэтэл үгүй. Технологийг анхнаас нь хийгээд алдаа оноог нь суралцсан боловсон хүчинтэй тэр хүмүүс нь ажиллах нөхцөлтэй дэмжлэгтэй байж эзэмшсэн гэж ярина шүү дээ.

Оюун ухаан шингэсэн технологийн чиглэлийн өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн гаргана, тэгж сурна гэдэг цаг хугацаа, хөрөнгө шаардсан ажил. Ийм байлаа гээд хойшоо сууя гэх эрх бидэнд байхгүй. Сайн муу олон янзаар л хэлүүлдэг  Технологийг эх орондоо хөгжүүлье гэвэл энэ мэт ажлыг хийхээс өөр аргагүй. 

Б.Лхам

0
ЖИРГЭХ
Санал болгох
Хагас коксон шахмал түлш шуудай нь 5000 төгрөг байна
Нийслэлийн Түлш хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв 24 цагийн турш үйл ажиллагаа явуулж, угаарын хийн болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж байна
Ойрын өдрүүдийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
Т.Даваадалай: Энэ онд 83 мянган ам.метр явган хүний замыг шинэчлээд байна
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

Сэтгэгдэл (2)

  • Баагий (65.49.38.138)
    Сансарт хог тарихаа больж үз
    2019 оны 06 сарын 27 | Хариулах
  • Зочин (202.21.108.79)
    Тэнэглэхээ больж үз. Өр хэрэгтэй юм хий.
    2019 оны 06 сарын 27 | Хариулах
  • Шинэ
  • Их уншсан
  • Их сэтгэгдэлтэй
  • Хагас коксон шахмал түлш шуудай нь 5000 төгрөг байна
    3 цаг 26 мин
  • Нийслэлийн Түлш хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв 24 цагийн турш үйл ажиллагаа явуулж, угаарын хийн болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж байна
    3 цаг 47 мин
  • Ойрын өдрүүдийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
    3 цаг 56 мин
  • Т.Даваадалай: Энэ онд 83 мянган ам.метр явган хүний замыг шинэчлээд байна
    4 цаг 24 мин
  • НӨАТ-ын сугалааны тохирол маргааш болно
    4 цаг 52 мин
  • "Сэлбэ 20 минутын хот"-ын дараагийн ээлжийн 5000 орчим айлын 73 блок орон сууцны төслийн бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүллээ
    5 цаг 2 мин
  • СУРВАЛЖИЛГА: Уул уурхайн “Playtime”-ийн онцлохууд
    5 цаг 12 мин
  • "Бүх нийтийн гүйлт" 11 дэх жилдээ болно
    5 цаг 21 мин
  • Эмэгтэйчүүдийнхээ улс төрийн манлайлал, эдийн засгийн эрх чөлөөг дэмжсэн улс орон ядуурлыг бууруулж, өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлдэг
    6 цаг 7 мин
  • Нийтийн тээврийн М:1Б чиглэлийг “Сүхбаатарын талбайн төв зогсоол-Офицеруудын ордон-Ботаник” болгон өөрчилжээ
    6 цаг 23 мин
  • Маргаашаас тэгш, сондгой дугаарын хязгаарлалт үйлчлэхгүй
    7 цаг 24 мин
  • МАН-ын даргын сонгууль улсын зовлон болох ёсгүй
    8 цаг 8 мин
  • Хагас коксон нүүрсийг асаах зааврыг уутан дээр нь хэвлэхийг санал болгожээ
    9 цаг 28 мин
  • Өнөөдөр дэлхийн озоны давхаргыг хамгаалах өдөр
    10 цаг 40 мин
  • “Улаанбадрах 300 МВт цахилгаан станц”-ын төслийн ТЭЗҮ-ийг Эрчим хүчний яамны Шинжлэх ухаан, технологийн зөвлөлийн хурлаар баталлаа
    10 цаг 43 мин
  • ДАШТ: Өнөөдөр Т.Алтжин хүрэл медалийн төлөө хүч үзнэ
    11 цаг 13 мин
  • Хубилай хааны мэндэлсний 810 жилийн ойд зориулсан бөхийн барилдаан бямба гарагт болно
    11 цаг 15 мин
  • ТӨСӨВ 2026: Хөвсгөл аймагт хамгийн их, Дундговь аймагт хамгийн бага санхүүгийн дэмжлэг олгоно
    11 цаг 18 мин
  • “Баянхөндий” төслийн аж үйлдвэрийн цогцолбор ашиглалтад орж, анхны алтаа Эрдэнэсийн санд тушаалаа
    11 цаг 25 мин
  • Улсын Дээд шүүх АН-ын даргаар О.Цогтгэрэлийг бүртгэх эсэхийг хэлэлцэнэ
    11 цаг 30 мин
  • “T-ARA”-гийн таны мэдэхгүй байж мэдэх БАРИМТУУД
  • Дэлхийн анхны Дархан цаазат уул буюу Богдхан уулын тухай 24 баримт
  • Н.Батбаяр: Би хэлмэгдсэн ч шударга ёсны төлөө бууж өгөөгүй
  • БАРИМТ: Богдхан уулын тэнгэрийг тайх ёслолын үеэр дагах дэг журам, ЦЭЭРЛЭХ үйл
  • Г.Дамдинням: Уурхайчдын нөр их хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж, салбараа улстөрчдийн золиос болох вий гэдэгт санаа зовниж явдаг
  • Туулсан тэмцэл, тулгарсан өрсөлдөгч ихтэй Т.Тулга гавьяат
  • Ө.Шижир: МАН-ынхан зарлаж байгаад хулгай хийдэг болох нь ээ, монголчууд та бүхэнд хариуг чинь барина аа
  • Цаг агаарын аюултай үзэгдлээс сэрэмжлүүлж байна
  • Танилц: Засгийн газрын хуралдаанаар гаргасан шийдвэрүүд
  • Төмөрлөгийн үйлдвэр байгуулах төслийн судсыг атгаж байсан ГОЛ ХҮН шүүхээс том болсон уу?
  • Д.Амарбаясгалан: Намрын чуулган нээлтээ хийж, УИХ шинэ бүтцээр ажиллаж эхэллээ
  • Б.Чойжилсүрэн: Нар болон салхиар цэнэглэдэг станцад хөрөнгө оруулагч олдохгүй байна
  • Цаг агаарын аюултай үзэгдлээс сэрэмжлүүлж байна
  • Т.Ням-Очир: Сурах бичгийг сурагчдад олгохдоо сугалаа сугалуулж яасан ч болохгүй
  • Геологийн төв лабораторийн уулзварт нүхэн гарц барих ажилд “Хэт Моторс” ХХК газар чөлөөлөлт дээр зөвшилцөхгүй гурван жил болж байна
  • Дорнодын “Элит тауэр”-ын нэг эзэмшигч нь нөгөө эзэмшигчийнхээ найман орон сууцыг өөрт нь мэдэгдэлгүйгээр бусдад худалджээ
  • Шахмал түлшийг "Hotula" аппликейшнээр борлуулна
  • ФОТО: Хар дарсан жилүүдийг бүү мартагтун!
  • “Ulaanbaatar music festival”-ын талбайг Улаанбаатар хотын бүсүүдээр нэрлэж, нийслэлийн өнгө төрхийг шингээжээ
  • “Дулаан гэр-цэвэр агаар 2025” үзэсгэлэн болж байна
  • “T-ARA”-гийн таны мэдэхгүй байж мэдэх БАРИМТУУД
  • Дэлхийн анхны Дархан цаазат уул буюу Богдхан уулын тухай 24 баримт
  • Туулсан тэмцэл, тулгарсан өрсөлдөгч ихтэй Т.Тулга гавьяат
  • Н.Батбаяр: Би хэлмэгдсэн ч шударга ёсны төлөө бууж өгөөгүй
  • Т.Ням-Очир: Сурах бичгийг сурагчдад олгохдоо сугалаа сугалуулж яасан ч болохгүй
  • Төмөрлөгийн үйлдвэр байгуулах төслийн судсыг атгаж байсан ГОЛ ХҮН шүүхээс том болсон уу?
  • Г.Дамдинням: Уурхайчдын нөр их хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж, салбараа улстөрчдийн золиос болох вий гэдэгт санаа зовниж явдаг
  • БАРИМТ: Богдхан уулын тэнгэрийг тайх ёслолын үеэр дагах дэг журам, ЦЭЭРЛЭХ үйл
  • Б.Чойжилсүрэн: Нар болон салхиар цэнэглэдэг станцад хөрөнгө оруулагч олдохгүй байна
  • Ө.Шижир: МАН-ынхан зарлаж байгаад хулгай хийдэг болох нь ээ, монголчууд та бүхэнд хариуг чинь барина аа
  • GenZ-ийн нүдээр улстөрчид #2: ГАНБААГИЙН ГАЦАА
  • Шахмал түлшийг "Hotula" аппликейшнээр борлуулна
  • Улаанбаатарт 15 градус дулаан байна
  • Бэлчээрийн ургамлын гарц нийт нутгийн 55 хувьд хэвийн байна
  • Танилц: Засгийн газрын хуралдаанаар гаргасан шийдвэрүүд
  • Ухаалаг камерын тусламжтайгаар татвараа төлөөгүй тээврийн хэрэгслийг илрүүлэн, зөвлөмж хүргүүлж байна
  • Геологийн төв лабораторийн уулзварт нүхэн гарц барих ажилд “Хэт Моторс” ХХК газар чөлөөлөлт дээр зөвшилцөхгүй гурван жил болж байна
  • “Дулаан гэр-цэвэр агаар 2025” үзэсгэлэн болж байна
  • Ардчилсан нам Хэнтий аймагт чуулж байна
  • О.Цогтгэрэл: Бид шударга үйл хэргийг, дүрэмдээ үнэнч шударга байхыг эрхэмлэнэ
24 баримт
  • Д.Амарбаясгалан: Намрын чуулган нээлтээ хийж, УИХ шинэ бүтцээр ажиллаж эхэллээ
  • “T-ARA”-гийн таны мэдэхгүй байж мэдэх БАРИМТУУД
  • Г.Дамдинням: Уурхайчдын нөр их хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж, салбараа улстөрчдийн золиос болох вий гэдэгт санаа зовниж явдаг
  • Н.Батбаяр: Би хэлмэгдсэн ч шударга ёсны төлөө бууж өгөөгүй
  • Дэлхийн анхны Дархан цаазат уул буюу Богдхан уулын тухай 24 баримт
Эхлэл Улс төр Эдийн засаг Нийгэм Дэлхий 24 баримт 24 фото Элчин сайд ярьж байна Спорт Видео Сошиал мэдээ
Холбоо барих Сурталчилгаа байршуулах Зар Вэб сайт хийх

Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Мэдээлэл хуулбарлах хориотой.

Вэб сайтыг хөгжүүлсэн: Sodonsolution ХХК