зар
Улаанбаатар
Өнөөдөр / 2025.07.19
Өдөртөө
Шөнөдөө
ХАЙЛТ ХИЙХ
Эхлэл
Улс төр
Эдийн засаг
Нийгэм
Дэлхий
24 баримт
24 фото
Элчин сайд ярьж байна
Спорт
Видео
Сошиал мэдээ
  • Эхлэл
  • Улс төр
  • Эдийн засаг
  • Нийгэм
  • Дэлхий
  • 24 баримт
  • 24 фото
  • Элчин сайд ярьж байна
  • Спорт
  • Видео
  • Сошиал мэдээ

Д.Эрдэнэбаатар: “Мазаалай”-г залгамжлах “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээж байна

2019-6-27
0
ЖИРГЭХ

Монгол инженерүүд хоёр жилийн өмнө “Мазаалай” хэмээх хиймэл дагуулыг бүтээж, сансарт амжилттай хөөргөсөн билээ. Манай улсад энэ чиглэлийн технологи төдийлөн хөгжөөгүй ч монгол инженерүүдийн ур чадвар бусдаас дутахгүй гэдгээ дэлхийд ийнхүү батлан харуулсан юм. “Мазаалай”-н хувьд хамт хөөрсөн бусад орны хиймэл дагуулаас хамгийн амжилттай байсан нь бөгөөд сансрын хэцүү орчинд удаан хугацаанд ажилласан нь том амжилт юм. Тэгвэл монгол инженерүүд дараагийн бүтээл буюу “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээхээр ханцуй шамлан оржээ. Ингээд Сансрын инженерчлэлийн доктор, МУИС-ийн багш, судлаач Д.Эрдэнэбаатартай ярилцсанаа хүргэе. 


-Танай багийнхан “Мазайлай” хиймэл дагуулын залгамж халаа болох “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг зохион бүтээхээр ажиллаж байна. Энэ талаар мэдээлэл өгнө үү?

-Энэ сарын 4-ний өдөр “Мазаалай” хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөсний хоёр жилийн ой тохиосон. Мөн энэ өдөр МУИС-иас "Нано хиймэл дагуул ба Шинэ боломж" буюу Монгол Улсын хоёр дахь хиймэл дагуулыг зохион бүтээх "Тэмүүлэл" төслийг танилцуулсан юм. Хиймэл дагуул бүтээх гол зорилго нь өндөр технологийн системийг Монголдоо хийж бүтээх, улмаар ийм төрлийн төсөл хэрэгжүүлэх аргачлалыг бий болгох юм. Нөгөөтэйгүүр, шинжлэх ухаан, технологийн чиглэл рүү хүүхэд, залуусыг татах, энэ чиглэлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд чиглэнэ. “Мазаалай”-г Япон технологийн тусламжтайгаар МУИС-ийн гурван инженер, багш зохион бүтээсэн. Энэ удаагийн хиймэл дагуулыг эдгээр бэлтгэгдсэн хүмүүс удирдан хийх юм.

-“Тэмүүлэл” гэж яагаад нэрлэсэн юм бэ. Нэрнээсээ их сонирхол татаж байна?

-Манай сансрын нисэгч Ж.Гүррагчаа гуай “Тэмүүлэл амжилтын эх” хэмээн хэлсэн байдаг. Үүнээс санаа авч “Тэмүүлэл” нэрийг өгсөн. Нөгөө талаар манай улс бусад улстай харьцуулахад шинжлэх ухаан, техник, технологийн хувьд харьцангуй  хоцорсон, үйлдвэрлэлийн технологи байхгүй байна. Тиймээс энэ хөгжлийг ойртуулах, бусдадаа уриалах зэрэг олон талын ач холбогдолтой. Бид дэлхийн хөгжилтэй хөл нийлүүлж, техник технологийн дэвшил, өндөр технологийн инновац хийх аргачлал зэргийг нэвтрүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна. Учир нь өнөөдөр бидэнд тулгараад байгаа олон асуудлыг технологийн хүчээр л шийднэ мөн ирээдүйд технологийн дэвшил аливаа нийгэм, эдийн засаг, хүний амьдралыг илүү тодорхойлдог болох үед юу ч хөгжөөгүй  хараат улс байж болохгүй шүү дээ.

-“Мазааалай” хиймэл дагуулын төслийн гол үүрэг нь юу байсан бэ?

-“Мазаалай” бол НҮБ-д Монгол Улсын хиймэл дагуул дагуул гэж бүртгэгдсэн анхны хиймэл дагуул. “Мазаалай” сансарт 22 сар ажиллаж, мэдээлэл дамжуулж байсан амжилттай. Энэ төсөл нь хөгжингүй орны инженерүүдийг бэлтгэх, хиймэл дагуул хийж сургах зорилготой байсан. Мөн хиймэл дагуулын даалгавар нь шинжлэх ухааны туршилтуудыг сансарт хийх байсан. Төслийн хүрээнд өндөр технологийг хийж хэрэгжүүлэх өндөр мэргэжлийн инженерүүдийг бэлдсэн. Энэ бол төслийн хамгийн гол үр дүн юм.

-Уг хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөсөн хугацаанд ямар ямар мэдээлэл цуглуулж авав?

-Сансрын технологийн чиглэлээр эрдэм шинжилгээний 22 өгүүлэл, илтгэл олон улсад гаргасан. Цаашид мэдээллүүдээ дэлгэрэнгүй боловсруулж хэд хэдэн бүтээл гаргахаар төлөвлөсөн. “Мазаалай” хиймэл дагуулын төслийн нэр нь “Birds” буюу ШУВУУД юм. Энэ төсөл үргэлжилж байгаа. Уг төслөөс шинжлэх ухааны мэдээллүүдийг цуглуулж, судалгаа шинжилгээний ажлаа сайжруулахаар ажиллаж байна. Тухайлбал, “Шувууд-3” төслийн цуврал хиймэл дагуул хөөрөхөд Япон, Шри Ланка, Непал зэрэг гурван улсын хиймэл дагуул хөөрсөн. Үүнээс Японы хиймэл дагуулын баз системийн интерфэйс симтемийг зохин бүтээсэн хүн нь манай “Мазаалай” багийн гишүүн Т.Төртогтох юм. Энэ нь шинэ систем бөгөөд энэ сарын 17-ны өдөр сансарт ажиллаж эхэлсэн. Тус хиймэл дагуул сансарт  амжилттай даалгавраа гүйцэтгэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, сансарт ажиллах өндөр технологийн бүтээгдэхүүнийг өөрсдөө зохион бүтээх бүрэн боломжтой гэдгийг монгол инженерийн бүтээсэн шинэ систем харуулсан юм.

Мөн дээрх бүтээлүүд дээр үндэслэн сансрын чиглэлийн төхөөрөмж үйлдвэрлэдэг компани байгуулан технологио олон улсад зарж борлуулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Гэхдээ маш нарийн технологи, ур чадвар шаарддаг тул энэ чиглэлээр хүний нөөц бэлтгэх, суралцахад цаг хугацаа, алдаа оноо, дамжлага хэрэгтэй. Манай улсад сансрын технологиор юм хийхэд эд анги, тест хийх төхөөрөмжөөс эхлээд бэрхшээл их байдаг. Технологи бүтээнэ гэдэг амаргүй л дээ. Зарим хүмүүс “Мазаалай” хиймэл дагуулыг сансарт хөөргөөд л маргааш нь улсын эдийн засагт их хэмжээний мөнгө орж ирэх юм шиг андуурдаг. Технологийг эзэмшихийн тулд тодорхой хэмжээний үе шат дамжих, цаг хугацаа зарцуулах шаардлага гарна. Эхний ээлжинд эдийн засагт 100 хувь үр ашиггүй байлаа ч ирээдүйд олон салбарт үр ашгаа өгөх үйл ажиллагаа юм.         

-“Тэмүүлэл” хиймэл дагуул “Мазаалай”-гаас ямар ялгаатай вэ?

-“Мазаалай” нь Япон улсад Монгол инженерүүдийн гараар бүтсэн хиймэл дагуул. Харин “Тэмүүлэл”-ийг эх орондоо бүтээхээр зорин ажиллаж байна. “Тэмүүлэл”-ийн хувьд алслагдмал орчноос мэдээлэл цуглуулах даалгавартай. Үүгээр хүрээлэн буй орчин, газар нутгийн мэдээллийг цуглуулахад ашиглаж болно. Мөн “Тэмүүлэл”-ийн дараагийн хиймэл дагуулийг хийхэд хэрэглээ болгох юм. Энгийнээр хэлбэл, өөрсдийн хяналтын технологийн анхны туршилтыг гүйцэтгэнэ гэсэн үг.

-Хиймэл дагуул хэчнээн үнэ өртөгөөр бүтдэг юм бэ?

-Холбооны хиймэл дагуул хэмээх сансрын томоохон хиймэл дагуул байдаг. Энэ нь 300-500 сая ам.долларын өртөгтэй. Дунд оврын зайнаас тандалт судлалын буюу зураг авдаг хиймэл дагуулууд 100 орчим сая ам.долларын өртөгтэй байдаг. Харин 50х50х50 см.куб-ийн хэмжээтэй хиймэл дагуул 3-5 сая ам.долларын өртөгтэй. Мазаалай хиймэл дагуул маань 100 ам.долларын өртөгтэй юм. Сансрын технологитой нь харьцуулахад асар хямд өртөгөөр бүрдсэн гэж хэлж болно. Ингэхдээ Японы технологийг ашиглан хийсэн учраас зардал хэмнэж чадсан. Харин “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг монголдоо хийхэд 300 мянган ам.доллар шаардлагатай гэж тооцоо гаргасан. Гэхдээ 300 мянган ам.долларын хиймэл дагуул нь хамгийн хямд микро хиймэл дагуулаас 10 дахин хямд юм. Түүнчлэн хиймэл дагуулыг эх орондоо нэг удаа хийчихвэл дараагийн удаад үнэ өртөг нь буурах боломжтой.

-Санхүүгийн асуудлыг хэрхэн шийдэж байна вэ. Төр засгаас ямар нэгэн дэмжлэг үзүүлж байгаа юу?

-Төр засгаас энэ чиглэлийг ингэж хөгжүүлнэ гэсэн тодорхой бодлого хараахан алга. Энэ нь нарийн мэргэжлийн хүн байдаггүйтэй холбоотой байх. Юу шаардлагатай гэдгийг гаргаж ирэх мэдлэгтэй экспертүүд тэнд ховор. Бидний хувьд анхны хиймэл дагуул “Мазаалай”-г МУИС, Онцгой байдлын ерөнхий газар болон иргэдийн хандив тусламжаар босгосон. Энэ удаагийн “Тэмүүлэл” хиймэл дагуулыг бүтээхэд бизнесийн байгууллагуудтай хамтарч ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаа. Одоогоор тийм байгууллагаа хараахан олоогүй байна. Бид төслийн зардлын зарим хэсгийг бүрдүүлэхэд хувь нэмэр болгох зорилгоор “Тэмүүлэл” логотой аяга, малгай зэргийг худалдаалахаар болсон. Энэ нь хүнээс зүгээр мөнгө авах авах биш тодорхой бүтээгдэхүүнээр төсөв босгох зорилготой юм. Мэдээж хувь хүн, байгууллага сайн дураараа дэмжвэл баярлалгүй яахав. Энэ хиймэл дагуулууд чинь Монголчууд та  биднийх л юм шүү дээ.

-Хиймэл дагуулын технологийг нутагшуулахад гол тулгарч байгаа асуудал нь юу байна вэ?

-Дэлхийн бусад улс орнууд технологийн төлөө их өрсөлдөж байна.Тухайлбал, АНУ, БНХАУ нарын хооронд үүссэн асуудал байлаа гэхэд хэн нь энэ технологийн эзэн болох эсэхэд л өрсөлдөж байна гэсэн үг. Эдийн засгийн дайн  гэж яригддаг байсан бол технологийн дайн руу шилжсэн энэ цаг үед бид ч тухайн технологийг цаг алдалгүй эзэмших шаардлагатай.

-Шинжлэх ухаан, технологийн салбарыг хөгжүүлэхэд манай улс хэчнээн төгрөгийг төсөвт суулгадаг юм бэ?

-Дэлхийн улсуудын хувьд энэ салбарт нийт төсвийнхөө 4-5 хувийг зарцуулж байж хөжгилд хүрч байна. Харин манай улсын хувьд 0.02 хувь буюу маш бага байдаг. Ийм төсөвтэй учраас шинжлэх ухаан, технологийг хөгжүүлэх тухай ярих хэцүү. Технологитой болно гэдгийг техник, тоног төхөөрөмж худалдаж аваад болох юм шиг ойлгоод байгаа юм. Гэтэл үгүй. Технологийг анхнаас нь хийгээд алдаа оноог нь суралцсан боловсон хүчинтэй тэр хүмүүс нь ажиллах нөхцөлтэй дэмжлэгтэй байж эзэмшсэн гэж ярина шүү дээ.

Оюун ухаан шингэсэн технологийн чиглэлийн өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн гаргана, тэгж сурна гэдэг цаг хугацаа, хөрөнгө шаардсан ажил. Ийм байлаа гээд хойшоо сууя гэх эрх бидэнд байхгүй. Сайн муу олон янзаар л хэлүүлдэг  Технологийг эх орондоо хөгжүүлье гэвэл энэ мэт ажлыг хийхээс өөр аргагүй. 

Б.Лхам

0
ЖИРГЭХ
Санал болгох
Натураас Нарны зам хүртэлх замыг хааж, шинэчилнэ
Аянга цахилгаанаас хэрхэн сэргийлэх вэ?
10 дугаар хорооллын уулзвараас замаас Саппорогийн уулзвар хүртэлх замыг хааж, шинэчилнэ
"М-Си-Эс" группээс Улсын арслан Э.Батмагнайд 1 тэрбум төгрөгийг гардуулан өгчээ
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

Сэтгэгдэл (2)

  • Баагий (65.49.38.138)
    Сансарт хог тарихаа больж үз
    2019 оны 06 сарын 27 | Хариулах
  • Зочин (202.21.108.79)
    Тэнэглэхээ больж үз. Өр хэрэгтэй юм хий.
    2019 оны 06 сарын 27 | Хариулах
  • Шинэ
  • Их уншсан
  • Их сэтгэгдэлтэй
  • Натураас Нарны зам хүртэлх замыг хааж, шинэчилнэ
    14 цаг 6 мин
  • Аянга цахилгаанаас хэрхэн сэргийлэх вэ?
    14 цаг 9 мин
  • 10 дугаар хорооллын уулзвараас замаас Саппорогийн уулзвар хүртэлх замыг хааж, шинэчилнэ
    14 цаг 35 мин
  • “Хог шатааж, эрчим хүч гаргах үйлдвэр” төсөлд гурван аж ахуйн нэгж санал ирүүллээ
    15 цаг 16 мин
  • "М-Си-Эс" группээс Улсын арслан Э.Батмагнайд 1 тэрбум төгрөгийг гардуулан өгчээ
    16 цаг 25 мин
  • Баяр наадмын үеэр Гэмтэл Согог Судлалын Үндэсний Төвд 4093 хүн тусламж үйлчилгээ авчээ
    16 цаг 35 мин
  • Үерийн аюулаас сэрэмжлүүлж байна
    16 цаг 57 мин
  • Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Автотээврийн салбарынханд баярын мэндчилгээ дэвшүүллээ
    17 цаг 42 мин
  • С.Шижирбат: Яаралтайгаар 16-нд ирсэн байх ёстой допингийн хариуг яагаад зарлахгүй байна аа?
    17 цаг 54 мин
  • Арав хоногийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
    18 цаг 1 мин
  • ЕБ-ын 45 дугаар сургуулийн урд “Өглөөний цайны үйлчилгээтэй гудамж” зориулалтаар 9 ширхэг зөөврийн путикийг байрлуулсан
    18 цаг 52 мин
  • Жүжигчин, найруулагч Б.Амарсайхан: Шувуу тэнгэртээ нисэж яваад үхэх сайхан байдаг юм гэнэ лээ...
    19 цаг 4 мин
  • Баяр наадмын амралтын өдрүүдэд гамшиг, ослын 106 удаагийн дуудлагаар иргэдийн аюулгүй байдлыг ханган ажиллалаа
    19 цаг 37 мин
  • АНУ онц аюултай хэмээн дүгнэсэн таван цагаачийг Эсватини улс руу албадан буцаав
    19 цаг 52 мин
  • П.Бүрэнтөгс: Хүүхдэд зориулсан энэ ном надад маш их таалагдлаа
    20 цаг 11 мин
  • Coldplay-гийн “Kiss Cam” нь нэр хүндтэй тек компанийн захирал Энди Байрон ба хүний нөөцийн дарга Кристин Кабот нарын амрагийн харилцааг илчлэв
    20 цаг 47 мин
  • Танилц: Зах, худалдааны төвүүдийн ажиллаж эхлэх цагийн хуваарь
    20 цаг 50 мин
  • "ТЭЦ-3"-ын нөхцөл байдалтай танилцах үеэр Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын хэлсэн үгээс "онцлох" 24 эшлэл
    20 цаг 59 мин
  • Бүгд Найрамдах Киргиз Улсад бакалавр, магистрын хөтөлбөрт суралцуулах сонгон шалгаруулалт зарлагдлаа
    22 цаг 49 мин
  • Баян-Өлгий аймгийг зорьж буй иргэдийн анхааралд...
    22 цаг 58 мин
  • Зуныг зугаатай, үр бүтээмжтэй өнгөрүүлэхэд тань туслах 24 зөвлөмж
  • "ТЭЦ-3"-ын нөхцөл байдалтай танилцах үеэр Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын хэлсэн үгээс "онцлох" 24 эшлэл
  • “Алдар”-ын бас нэг тамирчин СЭРГЭЭШИЙН шинжилгээнд бүдэрлээ
  • Г.Занданшатар: Хонгор нутгийн хүү 76 жилийн дараа наадмын түрүү бөх боллоо
  • Монгол наадам болон монгол нутгийн тухай тэд юу хэлэв?
  • Улсын начин Э.Батмагнай, аймгийн Хурц арслан Н.Өсөхбаяр нар “Улсын заан” цолны болзол хангалаа
  • Энэ жилийн наадмын түрүү бөх Улсын арслан Э.Батмагнай гэж хэн бэ?
  • Наадмын өдрүүдэд 3700 цагдаагийн алба хаагч ажиллаж байна
  • У.Хүрэлсүх: Хаана эв нэгдэл байна, тэнд хүч чадал оршдог билээ
  • Зарим бөхчүүд Үндэсний бөхийн спортын амин сүнсийг залгих нь
  • “Улаанбаатарын Гранд Слам” тэмцээнд 29 улсын 246 тамирчин мэдүүлгээ илгээжээ
  • Улсын арслан Э.Батмагнай 1 секундэд учраа бөхөө өвдөг шороодуулж байжээ
  • Ойрын өдрүүдийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
  • Э.Батмагнай: Энэхүү сайхан мэдрэмжийг өглөө босохдоо бодож, шөнө унтахдаа зүүдэлж, 15 жилийг зориулсан байна
  • Бөхийн өргөөнөөс Зүүн дөрвөн замын уулзвар хүртэлх замыг хааж, шинэчилнэ
  • Гачууртад шүлхий бүртгэгдэж, хөл хорио тогтоожээ
  • VII сарын эхний арав хоногийн байдлаар нийт нутгийн 58 хувьд гантай болон гандуу байна
  • Наадам: Улсын начингаас “Улсын арслан”, аймгийн Хурц арслангаас “Улсын гарьд”
  • Coldplay-гийн “Kiss Cam” нь нэр хүндтэй тек компанийн захирал Энди Байрон ба хүний нөөцийн дарга Кристин Кабот нарын амрагийн харилцааг илчлэв
  • Энэ долоо хоногт ордуудын амьдрал хэрхэн өрнөх вэ?
  • Наадмын өдрүүдэд 3700 цагдаагийн алба хаагч ажиллаж байна
  • Зуныг зугаатай, үр бүтээмжтэй өнгөрүүлэхэд тань туслах 24 зөвлөмж
  • VII сарын эхний арав хоногийн байдлаар нийт нутгийн 58 хувьд гантай болон гандуу байна
  • “Алдар”-ын бас нэг тамирчин СЭРГЭЭШИЙН шинжилгээнд бүдэрлээ
  • Бөхийн өргөөнөөс Зүүн дөрвөн замын уулзвар хүртэлх замыг хааж, шинэчилнэ
  • Зарим бөхчүүд Үндэсний бөхийн спортын амин сүнсийг залгих нь
  • Г.Занданшатар: Хонгор нутгийн хүү 76 жилийн дараа наадмын түрүү бөх боллоо
  • Энэ жилийн наадмын түрүү бөх Улсын арслан Э.Батмагнай гэж хэн бэ?
  • С.Шижирбат: Яаралтайгаар 16-нд ирсэн байх ёстой допингийн хариуг яагаад зарлахгүй байна аа?
  • Жүжигчин, найруулагч Б.Амарсайхан: Шувуу тэнгэртээ нисэж яваад үхэх сайхан байдаг юм гэнэ лээ...
  • Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Автотээврийн салбарынханд баярын мэндчилгээ дэвшүүллээ
  • Монгол наадам болон монгол нутгийн тухай тэд юу хэлэв?
  • У.Хүрэлсүх: Хаана эв нэгдэл байна, тэнд хүч чадал оршдог билээ
  • “Улаанбаатарын Гранд Слам” тэмцээнд 29 улсын 246 тамирчин мэдүүлгээ илгээжээ
  • "ТЭЦ-3"-ын нөхцөл байдалтай танилцах үеэр Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын хэлсэн үгээс "онцлох" 24 эшлэл
  • Арав хоногийн цаг агаарын урьдчилсан төлөв
  • "М-Си-Эс" группээс Улсын арслан Э.Батмагнайд 1 тэрбум төгрөгийг гардуулан өгчээ
  • Наадам: Манлай уяач, УИХ-ын гишүүн З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
  • Яруу найрагчдын НААДАМ гоёсон шүлгүүд
  • Наадам: Улсын начингаас “Улсын арслан”, аймгийн Хурц арслангаас “Улсын гарьд”
24 баримт
  • "ТЭЦ-3"-ын нөхцөл байдалтай танилцах үеэр Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын хэлсэн үгээс "онцлох" 24 эшлэл
  • Зуныг зугаатай, үр бүтээмжтэй өнгөрүүлэхэд тань туслах 24 зөвлөмж
  • У.Хүрэлсүх: Монгол наадам бол төрт ёс, түүх, соёлын үнэт өв, тусгаар тогтнол, мандан бадрахын бэлгэдэл юм
  • Дэлхийд ганцхан Монгол наадмын тухай 24 баримт
  • "Салхи Дамбий шиг цайлган" гэж өөрийгөө тодорхойлсон МУГЖ Д.Бямбацогтын талаарх найман баримт
Эхлэл Улс төр Эдийн засаг Нийгэм Дэлхий 24 баримт 24 фото Элчин сайд ярьж байна Спорт Видео Сошиал мэдээ
Холбоо барих Сурталчилгаа байршуулах Зар Вэб сайт хийх

Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Мэдээлэл хуулбарлах хориотой.

Вэб сайтыг хөгжүүлсэн: Sodonsolution ХХК