Тэртээх 1996-2000 он буюу одоогоос 24 жилийн өмнө “Ардчилсан холбоо” эсвэл анх удаагаа парламентын сонгуульд ялалт байгуулж, 50 суудлыг авч Засгийн газраа эмхлэн байгуулах эрхтэй болж байлаа. Тэгэхэд М.Энхсайханыг 1996 оны долдугаар сарын 19-нд Ерөнхий сайдаар томилсон нь АН-ын түүхэн дэх анхны Засгийн газрын тэргүүнээр тодорч байв. Гэвч чөлөөт зах зээл, хувийн өмчийг баталгаажуулж чадсан М.Энхсайханы Засгийн газар тийм ч удаан оршин тогтнож чадаагүй. МҮАН-МСДН-ын “Ардчилсан холбоо” эвслийн дарга нь Ерөнхий сайд байх ёстой гэж ардчилсан хүчнийхэн улс төрийн шийвдэр гаргаж, түүний тэргүүлсэн Засгийн газрыг унагаж Ц.Элбэгдоржийг Ерөнхий сайдаар томилсон байдаг.
Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газар ч амь бөхтэй байж чадсангүй. Банкны системд хийсэн реформ нь асар их нугалаа, луйвар, хэл амыг дагуулж нийгмийг доргиосноор эцэстээ найман сарын дараа унасан юм.
Улмаар нийслэлийн Засаг даргаар ажиллаж байсан Ж.Наранцацралт агсныг Монгол Улсын 20 дахь Ерөнхий сайдаар томилсон ч Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн асуудлаар ОХУ-ын Ерөнхий сайдад илгээсэн захидалтай нь холбогдуулан жил хүрэхгүйн хугацааны дараа огцруулсан билээ. Ийнхүү УИХ-д 50 суудлыг авч, олонхи болсон АН өөрсдөд нь олгосон дөрвөн жилийн хугацаанд гурван ч Засгийн газраа огцруулж, Р.Амаржаргалыг Ерөнхий сайдаар томилсноор 2000 оны ээлжит сонгуультай золгосон байдаг юм. Гэхдээ энд АН эрх барих үедээ Засгийн газраа огцруулж байсан түүхийг сөхөх гэсэнгүй.
Тус намынхан төр барьж, тамга атгахдаа эрх мэдлийнхээ хайчин галыг өөрсөд рүүгээ чиглүүлдэг нь цаг хугацааны үзэгдэл гэхээсээ улс төрд тогтоосон уламжлал болж байгаа бололтой. Улс төрд түүх давтагддаг нь энэ аж. 1996-2000 оны “Ардчилсан холбоо” эвсэл тэргүүтэй УИХ Казиногийн хууль баталж байв. Хуулийн дагуу явуулсан казиногийн тендерийг будилуулж, авлига авсан гэх хэргээр Хуульзүйн сайд С.Батчулуун агсан, УИХ-ын гишүүн Д.Энхбаатар, Д.Баттулга нарыг хорьж, ял оноосон. Энэ нь Монголын түүхэнд 1937 оноос хойш өндөр албан тушаалтнуудыг цагдан хорьсон, бас шүүхээс ялласан хамгийн эхний тохиолдол байв.
Гэвч энэ удаад АН-ын шошготой Ерөнхийлөгчийн өнгөн дээр тус намын дөрвөн ч хүнд шүүхээс ял ногдуулсан нь тэртээх 1996-2000 оны түүхийг давтаж байх шиг. Эрх мэдэлд хүрэхээрээ талцдаг, хагаралддаг, нэгнийгээ барьдаг, хорьдог АН-ын унаган зан энэ удаад ч Ерөнхийлөгч Х.Баттулгаар дамжиж тодорч эхэлсэн нь энэ.
Шууд утгаараа шүүхээс гарч буй шийдвэрүүдийг Төрийн тэргүүнтэй холбон тайлбарлах нь өрөөсгөл ч хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар шүүгчдийг мөн Прокурор, АТГ-ын удирдлагыг хугацаанаас нь өмнө огцруулах санал гаргах эрх ҮАБЗ-д шилжсэн нь жилийн өмнөх УИХ-аас баталсан өөрчлөлтөөр бий болсон. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг Ерөнхийлөгч даргалдаг учраас тийм ч оргүй биш үндэслэл юм.
Эхлээд АН-ын түүхэн дэх анхны Ерөнхий сайд М.Энхсайханд 4.6 жилийн хорих ял оноов. Шүүхийн шийдвэр, шүүгчийн алх цохьсон шалтгаан нь Тавантолгой төслийн хөрөнгө оруулагчийг шалгаруулах явцад нөлөөлж, албан тушаал эрх мэдлээ урвуулан ашиглан зарим компанид эдийн засгийн давуу эрх мэдэл олгосон гэм буруутайд тооцсон юм.
Харин Сангийн сайд асан С.Баярцогтод 10 жил, Д.Ганболд, Б.Бямбасайхан нарт дөрвөн жилийн хорих ялыг тус тус ногдуулсан нь өнгөрсөн долоо хоногийн анхаарал татах үйл явдал болов. Тэднийг ялласан үндэслэл нь Дубайд зурагдсан Оюу Толгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний өөрчлөлт байв.
Ийнхүү АН эрх барьж байх үед төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсан, тэр хэрээрээ намдаа нөлөөтэй, өөрийн гэсэн байр суурьтай явж ирсэн дөрвөн ч хүн шүүхээс ял сонссон нь нийгэмд зарим хардлагыг төрүүлж эхлээд байна. С.Баярцогт нарын адил Оюу Толгойн Дубайн гэрээний асуудлаар хуулийн байгууллагад ороогдож, өдгөө гадаадад яваа Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг шүүхийн шийдвэртэй холбогдуулж, "Хараат бус байдал нь алдагдсан Шүүх, хууль сахиулах байгууллагуудаа улстөрчдийн гараас, нөлөөнөөс салгаж бие даасан байдлыг нь эргэн сэргээе. Баттулгад олгосон Үндсэн хуулийн бус эрх мэдлийг цуцалъя" хэмээн мэдэгдээд байгаа юм.
2012-2016 онд АН эрх барих үед тус намын нэр бүхий хүмүүс хуулийн байгууллагад шалгуулж, заримд нь ял оноож байв. Тэдний дунд одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ч багтаж явсан үе бий.
Тэгэхэд УИХ-ын дарга, АН-ын даргаар ажиллаж байсан З.Энхболд "Цагдаагийн даргыг хэн томилдог вэ Ерөнхий сайд. Прокурор, шүүгчийг Ерөнхийлөгч томилдог. Харин би хэнийг ч томилдоггүй. Энэ бүх салбар чинь УИХ-аас хол байгаад байгаа юм. Хуулийн байгууллагад ажиллаж байгаа компанийн гар хөл болсон хүмүүсийг зайлуул гэж хэлсэн. Зайлуулахгүй байгаа. Би яах ёстой вэ” хэмээн эгдүүцэж байсан удаатай. Үүн шиг АН-ын шошготой Ерөнхийлөгчийн үед Ардчилсан намынхан ээлж дараалан шүүхээс ял сонсох болсон нь эргэлзээ, хардлага төрүүлэхээс аргагүйд хүргэж эхлээд байна.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (31)