“Монголын Эмнести Интернэшнл” байгууллагаас өнөөдөр хэвлэлийн бага хурал зарлаж, цаазаар авах ялын Монгол дахь байдлыг танилцуулж, Азид хамгийн сүүлд цаазын ялыг цуцалсан явдлыг танилцууллаа. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн сарын 23-ны өдөр цаазын ял сонсоод байсан Хятад иргэн Ленг Гуоканыг бүх насаар нь хорихоор болгожээ. Ингээд “Монголын Эмнести Интернэшнл” байгууллагын удирдах зөвлөлийн дарга Р.Янжмаагаас цөөн асуултад хариулт авлаа.
“Монголын Эмнести Интернэшнл”
байгууллагаас өнөөдөр хэвлэлийн бага хурал зарлаж, цаазаар авах ялын
Монгол дахь байдлыг танилцуулж, Азид хамгийн сүүлд цаазын ялыг цуцалсан
явдлыг танилцууллаа. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн сарын 23-ны өдөр цаазын ял
сонсоод байсан Хятад иргэн Ленг Гуоканыг бүх насаар нь хорихоор
болгожээ. Ингээд “Монголын Эмнести Интернэшнл” байгууллагын удирдах
зөвлөлийн дарга Р.Янжмаагаас цөөн асуултад хариулт авлаа.
-Өнөөдрийн хэвлэлийн бага хурлыг зарлах болсон шалтгаан нь юу вэ?
-Олон улсын хүний эрхийн өдөр 12 дугаар сарын 10-ны өдөр тохионо. Нөгөө талаар цаазаар авах ялыг халахын төлөө Азийн сүлжээ байгууллага 2002 онд байгуулагдсан. Энэ сүлжээ маань сүүлд нэгдэж орсон улс орнууддаа Ази номхон далайн хэмжээнд нэгэн зэрэг тайлагнахаар шийдсэн. Цаазаар авах ялын байдал ямар байна, хүний эрх хэрхэн хэрэгжиж байгаа вэ гэдгийг судалж, тайлан танилцуулах өдөр болгосон. Үүний хүрээнд монголд ч бас танилцуулж байгаа юм.
-Монгол улсад цаазын ялын асуудал ямар байна вэ?
- Манай монголд парадокс гэмээр зүйл үүсчихээд байна. Цаазаар авах ялын эцсийн баримт төрийн тэргүүн гарын үсэг зурж гүйцэтгэдэг. Ийм зүйл бол дэлхий дахинд их ховорхон. АНУ-д аваад үзэхэд статууд нь өөрий гэсэн эрх мэдэлтэй, шүүхүүд нь шийдвэрлээд явдаг. Энэ бүхнийг бид дараа дараагийн эрүүгийн хуулиндаа өөрчилж оруулах хэрэгтэй болов уу гэж бодож байна.
Ер нь Монгол улс “Иргэний болон улс төрийн эрхийн олон улсын факт”-д 1968 онд нэгдээд, 1974 онд соёрхон баталсан. Энэ фактын хоёрдугаар протоколд “Цаазаар авах ялыг ямар ч тохиолдолд хална” гэсэн заалт бий. Үүнийг бид өнөөдөр батлаагүй л байгаа юм.
-Ц.Элбэгдорж ерөнхийлөгч энэ удаагийн санаачилга гаргаснаас хойш хэдэн хүн цаазын ял сонссон бэ? Дараагийн ерөнхийлөгч сонгогдоход энэ санаачилга хэвээрээ байх уу, эрх зүйн хувьд ямар байдаг юм бэ?
-Одоо бол 26 хүн цаазын ял сонсоод байгаа ч гүйцэтгэлийг хийгээгүй байна. Энэ санаачилга дараагийн ерөнхийлөгчийн үед хэрхэх нь тухайн үед шийдэгдэнэ. Яагаад гэхээр дараагийн ерөнхийлөгчийн эр зоригоос хамаарна л даа. Тэр хүн ардчиллыг дэмждэг хүн үү, эс дэмжигч үү гэдгээс л шалтгалах байх.
Монгол улсын одоогийн ерөнхийлөгчийн цаазаар авах ялыг гүйцэтгэхийг эсэргүүцсэнийг олон улсад тэр тусмаа Европын холбоо маш сайшаан хүлээж авсан юм. Манай орныг ардчилсан улс мөн гээд ардчилсан орнуудын нийгмлэгийг тэргүүлэх эрхийг хүртэл өглөө шүү дээ. Энэ бол монголын хувьд маш сайхан хэрэг юм.
-Цаазын ялыг байх ёстой, үгүй гэдэг дээр хүмүүс санал хуваагдаад байгаа. Олон улс, дэлхийн хэмжээнд алийг нь илүүд үздэг бол? Яагаад цаазын ялыг эсэргүүцдэг юм бэ?
-Цаазаар авах ялын гүйцэтгэл гэдэг бол шийтгэлийн хамгийн хялбар арга. Ердөө нэг сум гарздах, нэг тариа хийх, сэлэм далайхын төдийд хэрэг шийдвэрлэгдлээ гэдэг. Гэтэл цаазын ялгүй бол хэрэгтэн өөрөө гэм буруугаа наминчилж, насан туршдаа гэмшиж, хоригдох үедээ төлбөр төлөх тийм бололцоогоор хангах ёстой. Төрөөс хохирогсдын хохирол барагдуулах төрийн сан гэж байгуулах хэрэгтэй. Тэр санд гэмт хэрэгтнүүд өөрсдийн хөдөлмөрийн хөлсийг хуримтлуулж байх ёстой гэж бид үздэг. Тийм болохоор ямар ч байсан амьд байх л ёстой.
-Хүнийг насаар нь хорихоор тэр хүнд төсөв мөнгө зарцуулагдаж, дэмий мөнгө гаргаж байна гэсэн жижиг ч юм шиг асуудал яригдаад байдаг энэ тухайд?
-Тэр хүн өөрийн хөдөлмөрөөр өөрийгөө болгоод явж байгаа шүү дээ. Төрөөс бол их мөнгө гаргадаггүй. Харин гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд зориулж төсөвт маш их мөнгө гаргадаг боловч тэднийг бид олж ашиглаж чадахгүй байна. Хэрэг үйлдсэний дараа л сэргийлэх тухай бодож, ярьж эхэлдэг. Тэгэхээр энэ мөнгө, төсвийг ашиглаад гэмт хэрэг үйлдэх этгээдийг урьдчилан засан хүмүүжүүлэх боломжтой гэж бид үзэж байгаа.
-Цаазын ял байх ёсгүй гэж үзэж байгаа “Монголын Эмнести интернэшнл” байгууллагаас аваад хэд хэдэн газар байна. Өнөөдрийг хүртэл яриад, Ерөнхийлөгчийн түвшинд эсэргүүцэж байхад тодорхой шийдвэр гараагүй байгаа. Ер нь ажлын явц хэр байна вэ?
-Тийм ээ, гэхдээ зөвхөн ерөнхийлөгч биш. Засгийн газар ч бас үүнийг дэмжиж байгаа. Батлан хамгаалах, Гадаад харилцааны, ХЗДХ-ийн яамд дэмжиж байгаа шүү. Иргэний болон улстөрийн фактын хоёрдугаар нэмэлт протоколыг аль аль нь санал оруулаад явж байгаа. Гэтэл МАН завсарлага авчихаад хуралдахгүй байна. Он гаргахаас өмнө хуралдана гээд байгаа ч үгүй л байна. Хаврын чуулганаар хүртэл орж явж байсан асуудал. МАН-ын бүлгийн дарга нь ямар шалтгаанаар завсарлага авсанаа ч мэддэггүй л хүн явсан.
-Өнөөдрийн хэвлэлийн бага хурлыг зарлах болсон шалтгаан нь юу вэ?
-Олон улсын хүний эрхийн өдөр 12 дугаар сарын 10-ны өдөр тохионо. Нөгөө талаар цаазаар авах ялыг халахын төлөө Азийн сүлжээ байгууллага 2002 онд байгуулагдсан. Энэ сүлжээ маань сүүлд нэгдэж орсон улс орнууддаа Ази номхон далайн хэмжээнд нэгэн зэрэг тайлагнахаар шийдсэн. Цаазаар авах ялын байдал ямар байна, хүний эрх хэрхэн хэрэгжиж байгаа вэ гэдгийг судалж, тайлан танилцуулах өдөр болгосон. Үүний хүрээнд монголд ч бас танилцуулж байгаа юм.
-Монгол улсад цаазын ялын асуудал ямар байна вэ?
- Манай монголд парадокс гэмээр зүйл үүсчихээд байна. Цаазаар авах ялын эцсийн баримт төрийн тэргүүн гарын үсэг зурж гүйцэтгэдэг. Ийм зүйл бол дэлхий дахинд их ховорхон. АНУ-д аваад үзэхэд статууд нь өөрий гэсэн эрх мэдэлтэй, шүүхүүд нь шийдвэрлээд явдаг. Энэ бүхнийг бид дараа дараагийн эрүүгийн хуулиндаа өөрчилж оруулах хэрэгтэй болов уу гэж бодож байна.
Ер нь Монгол улс “Иргэний болон улс төрийн эрхийн олон улсын факт”-д 1968 онд нэгдээд, 1974 онд соёрхон баталсан. Энэ фактын хоёрдугаар протоколд “Цаазаар авах ялыг ямар ч тохиолдолд хална” гэсэн заалт бий. Үүнийг бид өнөөдөр батлаагүй л байгаа юм.
-Ц.Элбэгдорж ерөнхийлөгч энэ удаагийн санаачилга гаргаснаас хойш хэдэн хүн цаазын ял сонссон бэ? Дараагийн ерөнхийлөгч сонгогдоход энэ санаачилга хэвээрээ байх уу, эрх зүйн хувьд ямар байдаг юм бэ?
-Одоо бол 26 хүн цаазын ял сонсоод байгаа ч гүйцэтгэлийг хийгээгүй байна. Энэ санаачилга дараагийн ерөнхийлөгчийн үед хэрхэх нь тухайн үед шийдэгдэнэ. Яагаад гэхээр дараагийн ерөнхийлөгчийн эр зоригоос хамаарна л даа. Тэр хүн ардчиллыг дэмждэг хүн үү, эс дэмжигч үү гэдгээс л шалтгалах байх.
Монгол улсын одоогийн ерөнхийлөгчийн цаазаар авах ялыг гүйцэтгэхийг эсэргүүцсэнийг олон улсад тэр тусмаа Европын холбоо маш сайшаан хүлээж авсан юм. Манай орныг ардчилсан улс мөн гээд ардчилсан орнуудын нийгмлэгийг тэргүүлэх эрхийг хүртэл өглөө шүү дээ. Энэ бол монголын хувьд маш сайхан хэрэг юм.
-Цаазын ялыг байх ёстой, үгүй гэдэг дээр хүмүүс санал хуваагдаад байгаа. Олон улс, дэлхийн хэмжээнд алийг нь илүүд үздэг бол? Яагаад цаазын ялыг эсэргүүцдэг юм бэ?
-Цаазаар авах ялын гүйцэтгэл гэдэг бол шийтгэлийн хамгийн хялбар арга. Ердөө нэг сум гарздах, нэг тариа хийх, сэлэм далайхын төдийд хэрэг шийдвэрлэгдлээ гэдэг. Гэтэл цаазын ялгүй бол хэрэгтэн өөрөө гэм буруугаа наминчилж, насан туршдаа гэмшиж, хоригдох үедээ төлбөр төлөх тийм бололцоогоор хангах ёстой. Төрөөс хохирогсдын хохирол барагдуулах төрийн сан гэж байгуулах хэрэгтэй. Тэр санд гэмт хэрэгтнүүд өөрсдийн хөдөлмөрийн хөлсийг хуримтлуулж байх ёстой гэж бид үздэг. Тийм болохоор ямар ч байсан амьд байх л ёстой.
-Хүнийг насаар нь хорихоор тэр хүнд төсөв мөнгө зарцуулагдаж, дэмий мөнгө гаргаж байна гэсэн жижиг ч юм шиг асуудал яригдаад байдаг энэ тухайд?
-Тэр хүн өөрийн хөдөлмөрөөр өөрийгөө болгоод явж байгаа шүү дээ. Төрөөс бол их мөнгө гаргадаггүй. Харин гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд зориулж төсөвт маш их мөнгө гаргадаг боловч тэднийг бид олж ашиглаж чадахгүй байна. Хэрэг үйлдсэний дараа л сэргийлэх тухай бодож, ярьж эхэлдэг. Тэгэхээр энэ мөнгө, төсвийг ашиглаад гэмт хэрэг үйлдэх этгээдийг урьдчилан засан хүмүүжүүлэх боломжтой гэж бид үзэж байгаа.
-Цаазын ял байх ёсгүй гэж үзэж байгаа “Монголын Эмнести интернэшнл” байгууллагаас аваад хэд хэдэн газар байна. Өнөөдрийг хүртэл яриад, Ерөнхийлөгчийн түвшинд эсэргүүцэж байхад тодорхой шийдвэр гараагүй байгаа. Ер нь ажлын явц хэр байна вэ?
-Тийм ээ, гэхдээ зөвхөн ерөнхийлөгч биш. Засгийн газар ч бас үүнийг дэмжиж байгаа. Батлан хамгаалах, Гадаад харилцааны, ХЗДХ-ийн яамд дэмжиж байгаа шүү. Иргэний болон улстөрийн фактын хоёрдугаар нэмэлт протоколыг аль аль нь санал оруулаад явж байгаа. Гэтэл МАН завсарлага авчихаад хуралдахгүй байна. Он гаргахаас өмнө хуралдана гээд байгаа ч үгүй л байна. Хаврын чуулганаар хүртэл орж явж байсан асуудал. МАН-ын бүлгийн дарга нь ямар шалтгаанаар завсарлага авсанаа ч мэддэггүй л хүн явсан.
Б.Ганбилэг
