Ерээд оны үед одооны дэлхийн хэмжээний супер “од” болоод байгаа манай “толгойнууд”-ыг ашиглах лицензыг “Айвенхоу Майнз” “Рио Тинто”-д бэлэглэж байсан гэдэг. Тэр үед орд, нөөцийг нь бага байна гэж тогтоож байжээ. Хий дэмий ийм том газар ашиглах лицензийн төлбөр төлөхөөс татгалзсан хэрэг биз.
Ерээд оны үед одооны дэлхийн хэмжээний супер “од” болоод байгаа манай “толгойнууд”-ыг ашиглах лицензыг “Айвенхоу Майнз” “Рио Тинто”-д бэлэглэж байсан гэдэг. Тэр үед орд, нөөцийг нь бага байна гэж тогтоож байжээ. Хий дэмий ийм том газар ашиглах лицензийн төлбөр төлөхөөс татгалзсан хэрэг биз. “Айвенхоу Майнз” оюу толгойн нөөцийг тогтоохдоо алдаа гаргаагүй бол сүүлд нь ингэж гуниж, гутарч, шүүх, цагдаа дээрээ тулахгүй байсан биз. Аз болж “Рио тинто”-д бэлэглэхдээ хэрвээ нөөц илэрвэл тохирох %-ыг өгөөрэй гэсэн нь “чанга атга” болж дээ. Нэгдүгээр супер “од” бол “Оюу толгой”. Яагаад гэвэл илүү олон хилийн чанадын “шүтэн бишрэгч”-тэй, илүү их “хандив”-тай. Дараагийн супер “од” бол “Таван толгой”. 1967 оны тэртээгээс нөөцийн үүд хаалга нь нээгдэж, үйл ажиллагаагаа эхэлсэн. Мөн л ашиглах лицензийг нь хэн ч авахыг хүсэхгүй байсан гэдэг. Мөн л бэлэг сэлтэнд явж, улсаас авах хүсэлтэй хүн байвал үтэр түргэн өгөхийн түүс болж байсан. Явж явж манай хэдэн улс төрч, бизнесмэнүүд аваад улсын өмч болгон үлдээсэн гэгддэг. Бас л алсын хараатай хандаж дээ. Тэр үед гадаадын экспэртүүд одоогийнх шиг “эдийн засгийн алуурчин” хийдэг байсан бол “Таван толгой” “будаа”. “Таван толгой”-н фэнүүд бүгд Монгол хүмүүс. Яагаад гэвэл бүтээл, бүтээгдэхүүнээ 100% монголчуудад үнэгүй зориулж чаддаг буянтай нэгэн. Гол хоёр нь энэ. Үний дараагаар “Шивээ овоо”, “Бороо гоулд” гээд л явж өгнө дөө.
“Одууд” маань Монголын нийгэм, ард иргэдийн амьдралыг төрөл арилжуулсан гэж хэлэхэд болно. “Оюу толгой”-гоос эхэлье. Ард иргэд ч гэж дээ цөөн хэдэн хүмүүсийн амьралыг өөд нь “суга” татаж байна даа. “Оюу толгой”-н тэтгэлэг нэрээр боловсролын салбарыг хөгжүүлж байна гээд л хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нэвт шувт салхилуулчихна. Гадаадад хэдэн оюутныг уул уурхайн мундаг мэргэжилтэн болоорой гэж явуулав. Удалгүй араас нь “рекламны пауз” хийгээд камер микрофон барьж очоод, сурвалжлага хийгээд, нөгөө хэдэн оюутнуудаараа муухай байсан ч “өө ёстой сайхан байна “Оюу толгой”-доо баярлалаа” гэж хэлүүлээд дахиад анхны интернэт, анхны ардчилсан, анхны авилгажсан, анхны HD, анхны хувийн, төрийн бүхий л телевизүүдээрээ цацчихна.
Энэ юу юм бэ. Бухимдалд буудуулсан ард иргэдийнхээ амыг таглаж, хувьсгал болох вий гэж эмээсэндээ иймэрхүү жижиг сажиг зүйлүүдээр кино хийж явна. Үнэндээ бол “оюу толгой”-н баялгийн хажууд үнэхээр инээдтэй зүйл. Шоудаж баахан оюутан явуулсны оронд дандаа ярьдаг дэлхийн жишигт нийцсэн сургалттай сургуулийг бий болгож болно шүү дээ. Төсөв мөнгө хүрэлцэхгүй гэж нүдний булайтах вий дээ.
“Таван толгой”. “Энэ их буянтай толгой” гэж долоон буудлын Должин эмээ хэлж байна билээ. Ер нь ч тийм. Бэлэн мөнгө бус хувьцаа өгч байгаа нь сайхан хэрэг. Алсдаа хувьцааны үнэ нь өсч, хувьцаанаасаа ашиг олох нь гарцаагүй. Энэ л сайхан амьдралыг авчирч магадгүй болоод байгаа “олимпийн найдвар” юм. Одоогоос найм, есөн жилийн өмнө юм уу даа. “Дэлхийн зөн” гээд байгууллага амьдрал доогуур айл өрхүүдэд шуудай, шуудайгаар нь “бэлнээр” цагаан будаа тарааж байсан. Тэр үед урд орой нь архи ууж, хөлчүүрхсэн нөхдүүд их гэж жиштэйхэн. Маргааш нь харин хашааны булан тохой, энд тэндгүй цагаан будааны бөөлжис. Авсан хишгээ гаргасан хэрэг. Будааг нь өгчихсөн чинь будаа, гурил авах мөнгөөрөө “найркадсан” хэрэг.
“Таван толгой”-н хишиг гэж иргэн бүрт бэлэн мөнгө тарааж байгаа. Зарим айл өрхүүд эх орны хишгээрээ амьдарч байгаа нь үнээн. Нөгөө талаар архичдыг бэлтгээд байна. Сумын төвөөр нэг шар алаг дэвтэр барьж, дээлийнхээ бүсийг хошногоороо зангидаж, тамхи татсан залуус. “Цалин”-гаа авах гэж байгаа юм гэнэ. Нийслэлд ч ялгаагүй.
Дараа нь Монголын ирээдүй оюутан залуус. Манайх шиг оюутнууддаа ийм сонин хэлбэрээр халамж тавьдаг улс орон гариг ертөнц дээр хаа ч байхгүй. Эхлээд сар бүр 21000, 70 мянга, дараа нь сургалтын төлбөрийн талыг, тэгээд он гараад сар бүр “май шоуд” гэж 70 мянга, адаг сүүлдээ “хөөрхийс Монголын баялаг, ирээдүйн эзэд, оюутнууд минь шалгалтандаа унаад, кредитийн мөнгө төлж чаддаггүй юм чинь зовоогоод яахав шалгалтгүй болгоё” ч гэх шиг. Уул уурхайн буянаар амьдрал нэг иймэрхүү л өөрчлөгдөж эхэлж байна. Энэ бол ердөө л эхлэл.
Улс орон маань газар доорх баялагаараа гайхагдаж байгаа нь сайн хэрэг мөнөөсөө мөн. Гэхдээ зөв бодлого явуулж зөв ажиллахгүй л бол “чанга атга” ч байхгүй болно гэдгийг эрхэм дээд гишүүд маань эрх биш мэдмээр л юм.
“Одууд” маань Монголын нийгэм, ард иргэдийн амьдралыг төрөл арилжуулсан гэж хэлэхэд болно. “Оюу толгой”-гоос эхэлье. Ард иргэд ч гэж дээ цөөн хэдэн хүмүүсийн амьралыг өөд нь “суга” татаж байна даа. “Оюу толгой”-н тэтгэлэг нэрээр боловсролын салбарыг хөгжүүлж байна гээд л хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нэвт шувт салхилуулчихна. Гадаадад хэдэн оюутныг уул уурхайн мундаг мэргэжилтэн болоорой гэж явуулав. Удалгүй араас нь “рекламны пауз” хийгээд камер микрофон барьж очоод, сурвалжлага хийгээд, нөгөө хэдэн оюутнуудаараа муухай байсан ч “өө ёстой сайхан байна “Оюу толгой”-доо баярлалаа” гэж хэлүүлээд дахиад анхны интернэт, анхны ардчилсан, анхны авилгажсан, анхны HD, анхны хувийн, төрийн бүхий л телевизүүдээрээ цацчихна.
Энэ юу юм бэ. Бухимдалд буудуулсан ард иргэдийнхээ амыг таглаж, хувьсгал болох вий гэж эмээсэндээ иймэрхүү жижиг сажиг зүйлүүдээр кино хийж явна. Үнэндээ бол “оюу толгой”-н баялгийн хажууд үнэхээр инээдтэй зүйл. Шоудаж баахан оюутан явуулсны оронд дандаа ярьдаг дэлхийн жишигт нийцсэн сургалттай сургуулийг бий болгож болно шүү дээ. Төсөв мөнгө хүрэлцэхгүй гэж нүдний булайтах вий дээ.
“Таван толгой”. “Энэ их буянтай толгой” гэж долоон буудлын Должин эмээ хэлж байна билээ. Ер нь ч тийм. Бэлэн мөнгө бус хувьцаа өгч байгаа нь сайхан хэрэг. Алсдаа хувьцааны үнэ нь өсч, хувьцаанаасаа ашиг олох нь гарцаагүй. Энэ л сайхан амьдралыг авчирч магадгүй болоод байгаа “олимпийн найдвар” юм. Одоогоос найм, есөн жилийн өмнө юм уу даа. “Дэлхийн зөн” гээд байгууллага амьдрал доогуур айл өрхүүдэд шуудай, шуудайгаар нь “бэлнээр” цагаан будаа тарааж байсан. Тэр үед урд орой нь архи ууж, хөлчүүрхсэн нөхдүүд их гэж жиштэйхэн. Маргааш нь харин хашааны булан тохой, энд тэндгүй цагаан будааны бөөлжис. Авсан хишгээ гаргасан хэрэг. Будааг нь өгчихсөн чинь будаа, гурил авах мөнгөөрөө “найркадсан” хэрэг.
“Таван толгой”-н хишиг гэж иргэн бүрт бэлэн мөнгө тарааж байгаа. Зарим айл өрхүүд эх орны хишгээрээ амьдарч байгаа нь үнээн. Нөгөө талаар архичдыг бэлтгээд байна. Сумын төвөөр нэг шар алаг дэвтэр барьж, дээлийнхээ бүсийг хошногоороо зангидаж, тамхи татсан залуус. “Цалин”-гаа авах гэж байгаа юм гэнэ. Нийслэлд ч ялгаагүй.
Дараа нь Монголын ирээдүй оюутан залуус. Манайх шиг оюутнууддаа ийм сонин хэлбэрээр халамж тавьдаг улс орон гариг ертөнц дээр хаа ч байхгүй. Эхлээд сар бүр 21000, 70 мянга, дараа нь сургалтын төлбөрийн талыг, тэгээд он гараад сар бүр “май шоуд” гэж 70 мянга, адаг сүүлдээ “хөөрхийс Монголын баялаг, ирээдүйн эзэд, оюутнууд минь шалгалтандаа унаад, кредитийн мөнгө төлж чаддаггүй юм чинь зовоогоод яахав шалгалтгүй болгоё” ч гэх шиг. Уул уурхайн буянаар амьдрал нэг иймэрхүү л өөрчлөгдөж эхэлж байна. Энэ бол ердөө л эхлэл.
Улс орон маань газар доорх баялагаараа гайхагдаж байгаа нь сайн хэрэг мөнөөсөө мөн. Гэхдээ зөв бодлого явуулж зөв ажиллахгүй л бол “чанга атга” ч байхгүй болно гэдгийг эрхэм дээд гишүүд маань эрх биш мэдмээр л юм.
Б.Хуяг
