“I love Mongolia 2015”  төслийн баг Завхан аймгаар зочилж, завханчуудын түүх дурсгал, үйлдвэр бүтээн байгуулалттай танилцлаа.

Оюуны соёлоороо бусдаас онцлог гэж хэлж болох Завхан аймаг 1923 онд Хантайшир уулын аймаг нэртэйгээр байгуулагдаж, 1931 онд намын төв хорооны тогтоолоор Завхан хэмээх голынхоо нэрээр нэрлэгдэх болжээ.

Говь хангай хосолсон гэх  Завхан аймаг нь 69672 хүн амтай бөгөөд 82.5 мянган км  нутагтай юм байна. Нутгийнхаа эдийн засаг болон хүнсний хэрэгцээний дийлэнх хувийг мал аж ахуйгаараа бүрдүүлдэг бөгөөд хонин сүргийнхээ тоогоор улсдаа тэргүүлдэг аж.  Монгол улсын тамгатай 13 хутагтын ес нь Завхан аймгийн уугуул . Тийм ч учраас нутгийн иргэдийн 70-80 орчим буюу дийлэнх хувь нь Буддын шашинд сүсэглэдэг гэх албан бус мэдээ байна. Өнгөрсөн жил л гэхэд Дилав хутагт Б.Жамсранжавын 100 жилийн ойг тэмдэглэсэн байна. Түүнчлэн Завхан аймгийн Улиастай хотод монголын түүхэн гол, гол үйл явдал өрнөж байсан аж. Тухайлбал Манжийн дарлалыг эсэргүүцсэн Чингүнжавын удирдсан гэх 1632 оны зэвсэгт бослого, Хатанбаатар Магсаржавын удирдсан 1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний тэмцэл зэргийг нэрлэж болно.

Шавхаад шавхаад шавхардаггүй, дүүрээд дүүрээд хальдаггүй “Мөнхийн ус” рашааныг ард түмэндээ хайрласан “Отгонтэнгэр” хайрхан

Завхан нутгийн нэрийн хуудас болсон нэгэн уул байдаг нь та бидний сайн мэдэх далайн төвшинөөс дээш 4021 метрт орших төрийн тахилгат Отгонтэнгэр хайрхан билээ. Энэ хайрхныг зорьж монгол орны өнцөг булан бүрээс зочид гийчид, нэр хүндтэй төрийн түшээд, урлаг соёлын алдартнууд ирж залбирал мөргөл үйлддэг нь олон жилийн уламжлал болжээ. Учир нь Отгонтэнгэр хайрханд залбирч сүсэлсэн хүний хүсэл мөрөөдөл биелдэг гэх нутгийнхны аман домог байдаг аж. Отгонтэнгэрийг тойрсон найман цэнгэг нуур урсаж , таван өнгийн тансаг арц ургадаг гэнэ. Түүнчлэн уг уулын баруун урд байх Бадар хундага уулын ойролцоо шавхаад шавхаад шавхардаггүй, дүүрээд дүүрээд хальдаггүй “Мөнхийн ус” хэмээх рашаан байх бөгөөд үүнийг уусан хүний ходоод гэдэсний элдэв эмгэг илааршиж эдгэдэг гэнэ. Эдүгээ уг хайрханы булаг рашаанаар хийсэн гэх Отгонтэнгэр цэвэр ус, цагаан архи гээд нутгийн нэрийн брэнд болсон бүтээгдэхүүнүүд олон байгааг нутгийн иргэд онцолж байв.

“Завхан баялаг” Завханы эд, эс

Түүнчлэн байгалийн гаралтай жимс жимсгэнэ болон цагаан идээ зэргээрээ хүнсний бүтээгдэхүүн хийж борлуулдаг “Завхан баялаг” хэмээх аймагтаа төдийгүй баруун бүсэд нэртэй томоохон үйлдвэртэй юм байна.

Завхан аймгийн брэнд “Завхан баялаг” ХХК нь байгалийн цэвэр органик бүтээгдэхүүн гаргадгаараа аймагтаа төдийгүй улсад нэр хүндтэй бөгөөд тус компанийн зорилго нь “Байгалийн органик түүхий эдийг дэвшилтэт технологиор боловсруулж, аюулгүй цэвэр хүнсээр хэрэглэгчдээ хангаж экспортлогч болно” гэх.

Үнэхээр ч дээрх зорилгынхоо дагуу өөрсдийн гаргасан бүтээгдэхүүнээ сургууль, цэцэрлэгийн үдийн цайнд нийлүүлж бусад аймаг сумд, Улаанбаатар, Архангай, Говь-Алтай, Ховд,  Эрдэнэт хот руу бүтээгдэхүүнээ нийлүүлдэг болоод байгаа аж.

Харин хүний нөөц ажиллах хүчний хувьд, 20 гаруй жил ажилласан туршлагатай 40 гаруй ажилчинтай.

Нарын боовны цех: 15 нэр төрлийн нарийн боов үйлдвэрлэдэг.

Таван төрлийн чихэр гаргадгаас Сармай дээлт, самартай чихэр бол Завханы уламжлалт брэнд бүтээгдэхүүн

Тус үйлдвэр зарим бүтээгдэхүүнийхээ түүхий эдийг ОХУ-ын Тувагаас нийлүүлдэг

Отгонтэнгэр цэвэр ус: Отгонтэнгэр уулаас эх авч 2006 оноос үйлдвэрлэж эхэлсэн. Жилд 18-20 тонн ус үйлдвэрлэх хүчин чадалтай

Архины цех:Гурван төрлийн архи, дөрвөн төрлийн чанамал гаргадгаараа онцлог. Орон нутгаасаа түүхий эдээ бэлтгэдэг. Эдгээр бүтээгдэхүүний хувьд чанарын баталгаатай, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй.

Давсны цех: 2002 оноос хэрэгжүүлж байгаа. Жилд 70 тонн давс үйлдвэрлэдэг Дэвтээр нуурнаас бор давсаа авч иоджуулдаг. Эл давсны ач холбогдол, бамбай булчирхайнаас сэргийлж, оюун ухаан сайжруулдаг. Хоёр төрлийн савлагаатай.

Сартуул ноос: Энэхүү компани нь дан ганц хүнсний зориулалтын бүтээгдэхүүнээс гадна ажилчдынхаа ажиллах нөхцөл, цалин хөлсийг сайжруулахын тулд нэмэлтээр сартуул хонины ноосон бүтээгдэхүүн гаргах болжээ. Завхан аймаг хониороо улсдаа эхний тавд ордог. Тиймээс ч “Завханбаялаг” ХХК сартуул хонины ноосон сүлжмэлийг үйлдвэрлэдэг болжээ.

Дарсны үйлдвэрлэл: Хоёр төрлийн дарсан үйлдвэрлэдэг бөгөөд жилд 150 тонн дарс үйлдвэрлэх хүчин чадалтай.

80 га газар чацарганы талбайтай. Жимс, жимсгэний улсын тэргүүний үйлдвэр бөгөөд жилд 10 тонн чацаргана хураадаг. Үүгээрээ дотоодынхоо жилийн хэрэгцээг хангадаг гэж хэлж болно.

Хоёр жил дараалан чанарыг эрхэмлэгч байгууллагаар ард түмнийхээ санал асуулгаар шалгарч байсан гэдгийг аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан уг компанийн зөвлөх Л.Юра онцолж байв.

Эцэст нь гэж хэлэхэд, “Завхан баялаг” бол Завхан аймгийн нэгэн эд, эс.  Ариун ус, байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнээрээ ийнхүү тус аймгийн брэнд болж чаджээ.

Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан Л.Юра “Монголд хүнсий аж үйлдвэр үүсч хөгжсөн үе буюу 1941 оноос “Завхан баялаг” ХХК-ийн үйлдвэрлэл явагдаж байна.  Завханд манай үйлдвэрээс салбарласан олон төрлийн үйлдвэрлэл гарч ард түмний хоол хүнсний хэрэгцээг хангадаг болсон. Манай үйлдвэрлэл бол анхдагч, манлайлагч гэж бид бүхэн үнэлдэг. Сүүлийн арван жилийн байдлаар бид бүхэн аймгийн төсөв орлогын 40 орчим хувийг бүрдүүлдэг байв.  Мөн онцгой татвар төлөлтөөрөө аймгийн төсөв орлогыг бүрдүүлдэг” гэв.

Компанийн гүйцэтгэх захирал Г.Түвшинбат хэлэхдээ “Манайх чанартай, хүний эрүүл мэнд, зөв хоололтонд хэрэгтэй бүтээгдэхүүн гаргахыг эрмэлздэг. Аймагтаа витаминжүүлэлтийн аян зохион байгуулдаг. Ингэхдээ цэвэр, байгалийн органик бүтээгдэхүүнээр иргэдээ эрүүл байлгахыг эрмэлздэг. Манайх ямар нэгэн химийн бүтээгдэхүүн ашигладаггүй. Яг байгалийн цэвэр түүхий эдээр бүтээгдэхүүнээ гаргадаг. Бүтээгдэхүүний дээж явуулах лабортаритай. Манай аймгийн удирдлагууд Завхандаа үйлдвэрлэж, хэрэглэж хэвшихийг уриалдаг. Тиймээс орон нутаг, төрийн байгууллагатайгаа холбогдож, хамтран ажилладаг” гэлээ.

“I love Mongolia 2015”  төслийн баг  “Завхан түншлэл 2015” үзэсгэлэнд очлоо. Үзэсгэлэнд  газар газрын хөдөлмөрч ард түмэн оролцож юу хийж бүтээснээ нэгэндээ танилцуулж, брэнд бүтээгдэхүүнүүдээ дэлгэсэн байв.

Тус аймгийн сум бүрээс хүрэлцэн ирсэн аж ахуй эрхлэгчид үзэсгэлэн худалдаанд идэвхтэй оролцож гар урлалын бүтээгдэхүүн, дээл хувцас, хүнсний бүтээгдэхүүн зэргээ дэлгэсэн байлаа.
Тухайлбал, Сонгино сумын брэнд бүтээгдэхүүн л гэхэд “Нутгийн хишиг” цай аж. Олон арван шагнал урамшууллыг авч чадсан энэхүү бүтээгдэхүүн эрүүл мэндэд ач тустай гэдгийг Сонгино сумын иргэд онцолж байв. Сонгино сумаас л гэхэд найман иргэн үзэсгэлэн худалдааг зорин иржээ.

Сонгино сумын иргэн “Энэхүү үзэсгэлэн худалдааг задгай талбайд өргөн хүрээг хамран явуулж байгаад баяртай байна. Бид бүхний худалдан авалт ч сайн байгаа. Энд оролцож байгаа наймаачдын хувьд Сум хөгжил сангийн зээлтэй. Авсан зээлийнхээ чиглэлийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа” гэв.  

Баянтэс сумийн иргэн Ү.Эрдэнэцэцэг: Орос хувцас оёдог хүн орон нутагт ховор байдаг

-Үзэсгэлэн худалдаанд хэд дэх жилдээ оролцож байна?
-Анх удаа оролцож байна. Өнгөрсөн удаад Улаанбаатар, Эрдэнэт хотод ажилладаг байсан учир үзэсгэлэнд оролцож амжаагүй. Баянтэс сумандаа суурьшаад хоёр жил болж байна. Энэ жил анхныхаа үзэсгэлэн худалдаанд оролцож байгаадаа баяртай байгаа. Миний хувьд олон жил оёдлоор дагнаж байна.

-Өнөөдрийн үзэсгэлэн худалдаанд ямар бүтээгдэхүүнээрээ оролцож байна?
-Орос хувцас, загварын дээл, хантааз гээд бүхий л төрлийн бүтээгдэхүүнээ дэлгэсэн байгаа. Худалдан авалт дажгүй сайн байна. Миний хувьд оёдолчин хүн. Захиалгаар орос хувцас буюу куртиз, гадуур хувцас хийхээс эхлээд гоёлын болоод энгийн дээл, хантааз хийдэг.  

-Оёдолчдын хувьд ажлын байрны асуудал их бий. Таны хувьд гэрээрээ юм хийж байна уу. Өөрийн гэсэн ажлын байртай болсон уу?
-Сумынхаа ахуйн үйлчилгээний төвд ажилладаг. Сум хөгжүүлэх сангийн зээл авч үйл ажиллагаагаа тэлэн ажиллаж байна. Хувиараа хөдөлмөр эрхэлж бид бүхэнд хөнгөлөлтэй зээл маш их хэрэгтэй байдаг. Зээлд хамрагдаж чадсанаар оёдлын машин, бусад техник төхөөрөмжөөс эхлээд бүх зүйлээ цогцлоож чаддаг. Зээлд хамрагдсан хүмүүс сумаасаа ажлын байртай болж, тоног төхөөрөмжөөр ч хангаж өгдөг.

-Монголчууд хөгшин залуу гэлтгүй уламжлалт дээл хувцсаараа гоёх нь их болжээ. Оёдолчдын хувьд, тэр дундаа дээл хийдэг хүмүүст амьдралаа дээшлүүлэх боломж бүрдэж байна гэж харж байна?
-Ер нь оёдолчдод хамгийн ашигтай үе бол баяр наадам. Орос хувцасны хувьд нимгэн зузаанаасаа хамаарад улирал хамаарахгүй ашигтай байдаг. Энэ төрлийн оёдол хийдэг хүн орон нутагт ховор. Цаашлаад тарган, туранхай гээд хүний биеийн бүтцээс шалтгаалж таарч, таалагдах хувцас гэж бий. Тиймээс хүн өөрийн биеийн онцлогтоо тааруулж хувцсаа хийлгэдэг.

Ийн хүнээ брэнд болгосон Завхан аймгаас сонирхолтой мэдээ мэдээллийг цуврал болгон хүргэх болно. Отгонтэнгэр хайрханаа шүтээнээ болгосон олон арван хутагт хувилгаантай Завхан аймаг ирээдүйн Оюуны энергийн асар том төв болж, өргөжин тэлэх болтугай.

Д.Ундрах /24tsag.mn/