“Эх нутаг хүн зоноо хамгаалъя” ТББ-ын тэргүүн Д.Хандсүрэн өчигдөр Монгол улсын төрийн дууллын үгийг солих хүсэлтийг Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж болон УИХ-ын гишүүдэд уламжилсан. Тухайлбал, төрийн дууллын "Золтой" гэдэг үг нь утгын сонсголоороо чихнээ билэггүй. Мөн “Зол” гэдэг нь ядмаг, мөчид гэсэн утга агуулдаг учраас “цогтой” гэдэг үгээр шинэчлэн солих нь зүйтэй. Тиймээс 1960-1991 оны үед хэрэглэж байсан “цогтой” гэдэг үгээр энэ үгийг сольж, шинэчлэх нь зөв хэмээн ярив.
Гэтэл Монгол хэлний толь бичгүүдээс "Зол" гэдэг үгийг харвал “Эх нутаг хүн зоноо хамгаалъя” ТББ-ын тэргүүн Д.Хандсүрэнгийн тайлбарласан "Ядмаг, мөчид" гэсэн утга агуулгыг агуулдаггүй болохыг мэдэв.
Харин аз завшаан, ямар нэг сайн тохиол учрал, муу үйлээс гэтлэх нь, аз, завшаан, хувь тохиол хэмээн тайлбарлагддаг байна.
Тухайлбал: Золоор цөөн хүний дэргэд хайрцаг дотор задалснаа түмэн завшаан гэж баярлана. Ц.Дамдинсүрэн. Түүвэр зохиол., зол болох (аз завшаан тохиолдох), зол дайрах (зол болох), зол муудах (золгүйтэх, азгүйтэх), зол сайн (а. Санасан хэрэг бүтэмжтэй; б. Аливаа хүн алс хол замд удаан явахад саадгүй сайн), зол тэнгэр [шашин] (хүний сайн сайхан, зол хийморийг улам бадраагч үүрэгтэй тэнгэр), зол баяр [хоршоо] (тохиол учралд баярлах сэтгэл), зол жаргал [хоршоо] (тохиол учралын сайн сайхан, баяр баясгалантай нь) - Тэр хүмүүст ямар их зол жаргал авчирснаа ойлгожээ. Д.Гармаа. Хулан зээрд., зол завшаан [хоршоо] (ховорхон олдох хувь, сэтгэлд ханамжтай сайхан тохиол) - Энэ сайхан зол завшаан нь, эгэл миний гавьяа биш ээ! Х.Пэрлээ. Монголчууд эвд дуртай., зол заяа [хоршоо] (нэгэн насны азтай хувь тавилан, азтай хувь төөрөг) - Зол заяагаар хэдэн сар, хагас жилийн хооронд айл аймагтаа иймээр эгж ирэн чадваас, төрж тэжээсэн ачид хариулан чадах бөгөөд охин биеийг мөн зүгээр төрсөнгүй болмуй. В.Инжаннаши. Хөх судар., заяа зол [хоршоо] (учрал тавилан).
зол болох - аз завшаан тохиолдох
зол дайрах - зол болох
зол муудах - золгүйтэх, азгүйтэх
зол сайн - а. Санасан хэрэг бүтэмжтэй; б. Аливаа хүн алс хол замд удаан явахад саадгүй сайн
зол тэнгэр - хүний сайн сайхан, зол хийморийг улам бадраагч үүрэгтэй тэнгэр
зол баяр - тохиол учралд баярлах сэтгэл
зол жаргал - тохиол учралын сайн сайхан, баяр баясгалантай нь
зол завшаан - ховорхон олдох хувь, сэтгэлд ханамжтай сайхан тохиол
зол заяа - нэгэн насны азтай хувь тавилан, азтай хувь төөрөг
заяа зол - учрал тавилан хэмээн тайлбарлагдсан байна. Тиймээс дээр тайлбарласнаар "зол" гэдэг үг солигдохгүй байх.
Монгол улсын төрийн дуулал 1950 онд үүсч аяыг Билэгийн Дамдинсүрэн, Лувсанжамбын Мөрдорж нар, үгийг Цэндийн Дамдинсүрэн зохиосон ба Төрийн дууллын үг 2006 онд гурав дахь удаагаа өөрчлөгдсөн байдаг юм.
Ардын хувьсгалын 30 жилийн ойг угтан 1950 онд хөгжмийн зохиолчдын дунд уралдаан зарлаж Л.Мөрдоржийн ирүүлсэн бүтээлийн эхлэл, Б.Дамдинсүрэнгийн ирүүлсэн бүтээлийн төгсгөлийг нийлүүлэн засч ая бүтжээ. Ц.Дамдинсүрэн зохиолч аяд тохирсон үг бичих даалгавар гүйцэтгэж, БНМАУ-ын Бага Хурлын Тэргүүлэгчдийн 43-р зарлигаар баталснаар 1950 оны 4 дугаар сарын 26-ны өдөр Монгол улс анх удаа албан ёсны төрийн дуулал (зарлигт дурдсанаар сүлд дуулал)-тай болсон гэдэг.
1960 оны үндсэн хуульд тохируулж 1961 онд сүлд дууллын үгийг Цэгмидийн Гайтав, Чойжилын Чимэд нарын зохиосноор сольж байв.
Улс төрийн байгуулал өөрчлөгдөж «Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс»-аас зүгээр «Монгол улс» нэртэй болсон 1992 оны үндсэн хууль, 1994 оны «Төрийн билэг тэмдгийн тухай хууль»-д төрийн дууллын тухай заасан нь Монгол улсын хуулинд анх удаа төрийн дууллын тухай бичсэн тохиолдол болжээ. Тус хуулинд хаана, хэзээ эгшиглүүлэх, хэрхэн хүндэтгэхийг тодорхой заасан юм. Тэр дашрамд 1961 оны үгийг 1950 оны үг рүү буцааж , хүний нэртэй хоёрдугаар бадгийг нь хасч хоёр бадаг, дахилтын хамт авчээ.
2006 онд Их Монгол улсын 800 жилийн ойг угтан зургаан буурал зохиолчийг дайчлан үгийг хэсэгчлэн өөрчилсөн. Ажвал харийн дарлалаас мултарсан шинэ тулгар улсынх гэхээргүй, харин өв соёл, буурал түүхээр арвин улс юм гэмээр болгон засчээ.
1950—1961 он
Дархан манай хувьсгалт улс
Даяар монголын ариун голомт
Дайсны хөлд хэзээ ч орохгүй
Дандаа энхжиж үүрд мөнхжинө.
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий чадлаар
Хайрт Монгол орноо мандуулья.
Ачит Ленин Сталины заасан
Ардын чөлөө, жаргалын замаар
Агуу Монгол орноо удирдсан
Ачит Сүхбаатар, Чойбалсан.
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий чадлаар
Хайрт Монгол орноо мандуулья.
Зоригт Монголын золтой ардууд
Зовлонг тонилгож, жаргалыг эдлэв.
Жаргалын түлхүүр, хөгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай.
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий чадлаар
Хайрт Монгол орноо мандуулья.
1961—1991 он
Урьдын бэрх дарлалыг устгаж
Ардын эрх жаргалыг тогтоож
Бүх нийтийн зоригийг илтгэсэн
Бүгд Найрамдах Улсаа байгуулсан
Сайхан Монголын цэлгэр орон
Саруул хөгжлийн дэлгэр гүрэн
Үеийн үед энхжин бадартугай
Үүрдийн үүрд батжин мандтугай
Ачит нам алсыг гийгүүлж
Хүчит түмэн улсыг хөгжүүлж
Бууршгүй зүтгэл дүүрэн хөвчилсөн
Цуцашгүй тэмцэл түүхийг товчилсон
Сайхан Монголын цэлгэр орон
Саруул хөгжлийн дэлгэр гүрэн
Үеийн үед энхжин бадартугай
Үүрдийн үүрд батжин мандтугай
Зөвлөлт оронтой заяа холбож
Дэвшилт олонтой санаа нийлж
Хандах зүгийг бахтай барьсан
Мандах коммунизмыг цогтой зорьсон
Сайхан Монголын цэлгэр орон
Саруул хөгжлийн дэлгэр гүрэн
Үеийн үед энхжин бадартугай
Үүрдийн үүрд батжин мандтугай
1991—2006 он
Дархан манай хувьсгалт улс
Даяар монголын ариун голомт
Дайсны хөлд хэзээ ч орохгүй
Дандаа энхжин үүрд мөнxжинө
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя
Зоригт Монголын золтой ардууд
Зовлонг тонилгож, жаргалыг эдлэв
Жаргалын түлхүүр, хөгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эгнээг бэхжүүлж
Хатан зориг, бүхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя
2006 оноос хойш
Дархан манай тусгаар улс
Даяар монголын ариун голомт
Далай их дээдсийн гэгээн үйлс
Дандаа энхжин, үүрд мөнхөжнө
Хамаг дэлхийн шударга улстай
Хамтран нэгдсэн эвээ бэхжүүлж
Хатан зориг бүхий л чадлаараа
Хайртай Монгол орноо мандуулъя
Өндөр төрийн минь сүлд ивээж
Өргөн түмний минь заяа түшиж
Үндэс язгуур, хэл соёлоо
Үрийн үрдээ өвлөн бадраая
Эрэлхэг Монголын золтой ардууд
Эрх чөлөө жаргалыг эдлэв
Жаргалын түлхүүр, хөгжлийн тулгуур
Жавхлант манай орон мандтугай
24tsag.mn
Сэтгэгдэл (14)