Нобелийн энх тайвны шагналт, Дорнын саран хэмээн алдаршсан Мяньмарын сөрөг хүчний тэргүүн Ан Сан Су Чигийн амьдралын түүхийг ховор зургуудаар нь хүргэж байна. Тэрээр маргааш “Ардчилалд хүрэх зам” лекцээ Монголын ард түмэнд тавих билээ.

    Нобелийн энх тайвны шагналт, Дорнын саран хэмээн алдаршсан Мяньмарын сөрөг хүчний тэргүүн Ан Сан Су Чигийн амьдралын түүхийг ховор зургуудаар нь хүргэж байна. Тэрээр маргааш “Ардчилалд хүрэх зам” лекцээ Монголын ард түмэнд тавих билээ.
Гурван хүний нэрт. 1945 онд хуучны Бирм, өнөөгийн Мяньмарын нийслэл Рангүүнд гурван хүний нэрийг авч нэгэн охин төрсөн нь ирээдүйн Дорнын саран хэмээн нэрлэгдэх Нобелийн шагналын эзэн Ан Сан Су Чи байв. Гэрт нь гэрэл гэгээ авчирсан охиндоо эцэг эх нь нэр хайрлахдаа ихэхээн билэгшээжээ. Түүний нэрийн Ан Сан нь аавынх нь, Су нь аавынх нь ээжийнх, Чи нь ээж Кин Чигийн нэрээс авсан аж.


Нөлөөлөл. Түүний эцэг эх хоёулаа шилдэг улс төрч байв. Эцэг Ан Сан нь өнөөгийн Мяньмарын армийг үүсгэн байгуулж, колончлолыг эсэргүүцэн тэмцдэг нэгэн байсан бол эх нь гадаад харилцааны сайн зүтгэлтэн, онцгой эрхт элчин сайд байв. Эцэг эхийнх нь энэ нөлөөлөл түүнд хар багаасаа улс төрийн үйл ажиллагаа ямар байдгийг мэдрүүлэх боломж олгосон байж болох юм.

Баярын дараах гунигт зураг. Хоёр настай Ан Сан Су Чигийн гэр бүл. Түүний эцэг Ан Сан Английн Засгийн газартай колончлолын эсрэг гэрээ хийсэн баярт үйл явдлын дараа энэ зургийг даруулжээ. Харамсалтай нь хэдхэн хоногийн дараа цэргийн дарга Ан Сан алан хядлагад өртөж амь насаа алдсан байна. 
Бас нэгэн том гарз. Тэрээр ээж, ах нарын хамт өсчээ. Гунигт явдал тохиолдсоны дараа хатагтай Кин Чи гурван хүүхдээ дагуулан Бирмийн Виктория хиймэл нуурын ойролцоо нүүж ирсэн нь Ан Сан Су Чид өөр шашин, улс төрийн өөр үзэл бодолтой хүмүүстэй уулзах боломжийг бүрдүүлжээ. Бага ах Ан Сан нь найман настайдаа хиймэл нууранд живж амиа алджээ. Харин ууган ах Ан Сан Оо нь хожим нь Калифорни луу цагаачилж, АНУ-ын иргэн болсон юм.

Ээжийн мөрөөр. Тэд хоёулахнаа үлдсэний дараа ээж Кин Чи нь 1960 онд түүнийг 15 настай байхад Энэтхэг, Балбад Бирмийн элчин сайдаар томилогдов. Ээжийгээ даган Энэтхэгийн зорьсон Ан Сан Су Чи тэндээ боловсрол эзэмшжээ.
Барууны боловсрол. Ээж нь алсын хараатай хүн байсан тул охиныхоо боловс¬ролыг хөгжүүлэхийг зорьж, Ан Сан Сү Чи нь 1964 он Энэтхэгт улс төрийн чиглэлээр коллеж дүүргэснийхнээ да¬раа Оксфордын их сургуу¬лийн дэргэдэх коллежид элсчээ. Тэрээр 1969 онд гүн ухаан, улс төр, эдийн засгийн бакалаврын цолтойгоор Оксфордын их сургуулиа дүүр¬гэсэн байна.

Сургуулиа дүүргэсний дараа Ан Сан Сү Чи нь шууд Мьянмар руу явсангүй. Гурван жилийн турш НҮБ-д санхүү хариуцан ажилласан байна. НҮБ-д ажиллах үедээ Ан Сан Су Чи Түвд судлаач эрдэмтэн Майкл Аристай танилцаж, дотносчээ.

Хань. Тэрээр 1971 оны сүүлээр Майкл аристай гэрлэсний дараа Бутан улсад амьдрах болов. Түүний нөхөр Бутан, Түвд, Химлайн соёл, Буддизмын талаар хэд хэдэн ном хэвлүүлсэн, барууны голлох эрдэмтний нэг байсан бөгөөд Азийн түүх, соёл судлалаар хэд хэдэн сургууль коллежид лекц уншдаг байжээ.

Ан Сан Су Чи гэрлэснийхээ дараа Александр Арис хүүгээ Лондонд төрүүлэв. Харин бага хүү Ким Арисыг 1977 онд төрүүлсэн байна. Энэ үед түүний нөхөр Майкл Арис түрүү булчирхайны хорт хавдартай болсон нь тогтоогджээ. Тэд нэг хэсэгтээ Бутан, Британид ажиллаж амьдран, хоёр хүүгээ өсгөж байв.

Том хүүгээ ээжтэйгээ уулзуулсан мөч. Он сар өдөр нь тодорхойгүй энэ зурагт тэрээр олон жил гадаадад амьдрах зуур нэг л удаа эх орондоо эргэн ирсэн нь байна. Тэр нь хатагтай Кин Чиг эмээ болсныг үзүүлэх байв.

Бутанд амьдарч байсан үе. Түүний хамгийн ховор зургууд энэ аж. Энэ үед залуухан эхнэр Ан Сан Су Чи хүүхдүүдээ төрүүлээгүй, улс төрд ороогүй уулын сүмд соёл судалсан хамгийн амар тайван жилүүд байв.


1985-1987 онд Ан Сан Су Чин Лондонд Дорно дахин, Африк судлалын чиглэлээр судалгаа хийж, ардчилсан төрийн талаарх үзэл баримтлалаа улам батжуулсаар байв.

Нутаг буцав. 1988 онд тэрээр хүнд өвчтэй эхийгээ асрахаар Мьян¬мар буюу тухайн үеийн Бирм улсад эргэн ирээд эх оронд нь ямаршуу байдал нүүрлээд байгааг өөрийн биеэр харсан нь улс төрийн үйл ажиллагааны чиглэлээ сонгоход нь шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэжээ. Хэсэг хугацаанд Засгийн газарт ажилласан тэрээр энэ онд “Ардчиллын төлөөх үндэсний лиг” нэртэй энэ намаа байгуулжээ. 1988 онд Мьянмар улсыг олон жилийн турш удирдсан Не Вин гэгч генерал суудлаасаа огцорсноор энэ улсад хөгжлийн хэлбэрээ сонгох боломж гарсан юм.

Ан Сан Су Чиг дарахгүй бол болохгүй. Ийм ээдрээтэй үед шинээр нам байгуулсан Ан Сан Сү Чи нь ард түмнээ ардчилсан засаглалыг дэмжих, ардчилсан засаглалыг тогтоохын төлөө зүтгэхээр уриалж хагас сая хүн цугласан жагсаалын өмнө үг хэлж байсан. Гэвч харамсалтай нь армийн ахлах офицеруудаар удирдуулсан бүлэглэл нь Мьянмарын засгийн эрхийг булаан авсан юм. Ан Сан Сү Чи ба эрх баригчид хоорондын олон жилийн зөрчилдөөн эндээс эхэлжээ.

Гэр шорон. Ан Сан Сү Чиг 1989 оны долоодугаар сараас гэрийн хорионд байлгах шийдвэрийг Армийн ахлах офицеруудын зөвлөл гаргаж, гэрт нь хорьсон юм. Зүгээр ч нэг хорьсонгүй Мьянмар улсыг орхин гарч явбал бүх л ял, шийтгэлийг хүчингүй болгон цагаатгана гэж амлаж байжээ.

Асар үнэтэй амь. Ан Сан Сү Чи гэрийн хорионд байсан хэдий ч 1990 онд болсон сонгуулиар түүний нам нам парламентын суудлын 80 хувийг авсан хэдий ч армийнхан сонгуулийн үр дүнг үгүйсгэж халжээ. Ан Сан Сү Чи ард олонд асар их нөлөөтэй болохыг харсан армийнхан зүгээр суухыг хүссэнгүй. Удаа дараалан амь насанд нь халдах оролдлого хийсэн байдаг. Тухайлбал, 1996 онд Ан Сан Су Чи ба “Ардчиллын төлөөх үндэсний лиг”-ийн бусад удирдагчид сууж явсан машины цуваа руу 200 гаруй хүн довтолсон.  Гинж, бороохой, чулуу зэргээр зэвсэглэсэн хүмүүс цуваа руу гэнэт дайрахад Ан Сан Сү Чи золоор эсэн  мэнд гарсан юм. Тухайн үедээ “Ардчиллын төлөөх үндэсний лиг” нам нь энэ хэргийн талаар албан ёсоор гомдол гарган цагдаагийн газар хандсан ч мөрдөн байцаалт нь удалгүй зогсч, хэн ч баригдалгүй, илчлэгдэлгүй үлдсэн. 2003 оны тавдугаар сард яг адил үйл явдал болсон бөгөөд олон хүн зохион байгуулалттайгаар Ан Сан Сү Чигийн дэмжигчид, идэвхтнүүд явсан машины цуваа руу дайрч олон арван хүний аминд хүрсэн юм. Тухай бүрт тэрээр үнэнч дэмжигчдийн тусламжтайгаар амь гарч байсан байдаг. Өрсөлдөгчдийн хувьд түүний амь ийм үнэтэй байв.

Гэр бүлээс үнэтэй эх орон. 21 жил эрх чөлөөгөө хасуулахдаа 15 жилийг нь гэрийн хорионд өнгөрүүлжээ. Хэдий түүнийг Мяньмарыг орхин гарахыг зөвшөөрсөн ч буцаж ирж чадахгүй байх гэсэн бодлоос үүсч хорт хавдар туссан нөхрөө 1999 онд нас барахад ч, хөвгүүдээ сургуульд ороход ч Лондон луу явалгүй тэссээр байв. Эх орных нь ирээдүй түүний хувийн амьдралаас илүү чухал хэмээн үздэгээ Ан Сан Су Чи энэ шийдвэрээрээ нотолж байв.

Үзэл номлолоороо хамт. Ан Сан Су Чи гэрийн хорионд байх хугацаандаа нөхрийнхөө илгээсэн гүн ухаан, намтар, түүхийн номуудыг уншдаг байсан хэмээн хожим нь дурсчээ. Хэдий эх орныхоо төлөө эр нөхөртэйгөө уулзахгүй хэмээн шийдсэн ч гэр шорондоо түүнийг хичнээн ихээр санаж, зовж, хамт байгаагүйдээ харамсч байсныг үгээр илэрхийлэх хэцүү. Тэрээр нөхөртэйгээ бичсэн номуудаар нь, үзэл номлолоор нь хамт байлаа.

Буддын лам нар амиа золив. 2000 он гарсаар цэргийнхний дэглэм олон улсын түвшинд ч, ард түмний өмнө ч улам үнэ хүндгүй болж байв. Ард түмний амьдрал дордож, дээр нь гадаад худалдааны хямралд орчээ. Энэ үед Буддын лам хувраг нар тэмцэл хийж Ан Сан Су Чиг дэмжиж эхэлснээр олноороо хядуулсан байдаг. Улмаар тус улсад 2008 онд дэгдсэн хар салхины улмаас, 200 мянган хүн нас барж, хэдэн арван сая хүн орон гэргүй болсон нь эдийн засгийн бодлого маруухан цэргийнхэнд хүнд цохилт болжээ.

Мяньмарчуудын хүлээлт. 2009 оны Мяньмарын сонгуулиар түүнийг суллана хэмэн олон хүн итгэж байв. Түүнийг намаа удирдаж, эдийн засгийн хямралыг арилгана хэмээн дэмжигчид нь шуугиж эхэлжээ. Харин эрх баригчид түүний суллагдаж, сонгуульд өрсөлдөхийг зөвшөөрсөнгүй. Уурлаж, бухимдсан ард түмэнд Ан Сан Су Чиг 2010 оны 11 дүгээр сарын 13-нд суллана хэмээн амлаж, түр аргалсан байна.

Зорьсондоо хүрсэн нь. 2010 оны 11 дүгээр сарын 14-нд Ардчиллыг дэмжигч, сөрөг хүчний лидер Ан Сан Су Чиг Мяьнмарын эрх баригчид арга буюу гэрийн хорионоос нь сулласан байна. Энэ үед Бирмийн нийслэл Рангүүн дахь түүний гэрийн гадна энэ мэдээг сонссон мянга мянган дэмжигчид нь баярлан цугларч, “Бид зорьсондоо хүрлээ” хэмээн хашгирч байлаа. Тэрээр цугласан дэмжигчдийнхээ өмнө үндэсний хувцсаараа гоён, инээмсэглэн гарч ирээд "Бидэнд хийх зүйл их байна. Ард түмэн нэгдмэл хамтдаа байж энэ бүгдийг хийх болно" хэмээн хэлжээ.

Шинэчлэл. Хорионоос сулагдаад тэрбээр улс орондоо илэрхий реформын шинжтэй арга хэмжээнүүдийг авч эхэлсэн бөгөөд либерал ардчиллын замаар холимог эдийн засгийг хөгжүүлж, хүний эрхийг хангах талаар ажиллаж эхлэхийг эрмэлзэж, багагүй үр дүнд хүрсэн. Гэвч хатуу, брюкрат цэргийн удирдлага одоо ч устаагүй байгааг олон улсын шинжээчид тус улсын парламентын үйл ажиллагаанаас хардаг. Мяьнмарын үндсэн хуульд цэргийнхэн парламентад тодорхой хувьд суух ёстой гэсэн заалт одоо ч бий.

Сэргэн мандалт. Өнгөрсөн оны 12 дугаар сард түүний нам Мяньмарын сонгуульд үнэмэлхүй ялалт байгуулж, парламентад олонх болжээ. Тэрээр жилийн өмнө улсынхаа үндсэн хуульд шинэчлэлт, өөрчлөлт хийж, ардчиллын үнэт зүйл, хүний эрх чөлөөг хэрхэн хангахыг нарийн тусгаж өгсөн байна. Энэ үеийг Ан Сан Су Чигийн сэргэн мандалтын үе хэмээн нэрлэж болох юм.

Барак Обама ардчиллын эхтэй уулзахдаа ихэд баялаж, дотно үнссэн юм. Ан Сан Су Чи хатагтай энэ олон жилийн тэмцэлдээ барууны орнуудаас тусламж гуйх, тэдний хэт оролцоог шүтэх байдлаар ажиллаагүй нь ард түмнээсээ хүндэтгэл хүлээх хүчин зүйл болсон юм. Тэрбээр цэргийнхнийг улс төрийн тавцнаас буулгахыг хүсдэггүй бөгөөд энэ нь эцгийнхээ байгуулсан цэрэг, зэвсэглэлийн хүчийг өөр байдлаар ашиглаж болно гэж үздэгтэй нь холбоотой. Магадгүй Ан Сан Су Чи цэргийнхнийг өөрчилж чадна гэж өдий болтол итгэсээр байгаа биз.

Хамгийн дээд шагнал. Хүнтэй уулзах эрхгүй, гэрийн хорионд байсан хэдий ч зарчимч, тууштай, зоригтой энэ эмэгтэй зэвсгийн хүчээр төрийн эрхийг бариад байсан армийн офицеруудын удирдлагыг ардчилсан сонгууль явуулах гарцаагүй байдалд оруулж чадсан юм. Хамгийн гол нь цус урсгасан дайн тулаан хийлгүй тайван замаар ардчилсан тогтолцоо руу шилжих боломжийг бий болгосон. Түүний энэхүү зарчимч байдал, ардчиллын төлөөх хичээл зүтгэлийг дэлхийн нийт өндрөөр үнэлж, энх тайвны Нобелийн шагналыг 1991 онд хүртээсэн юм.

Далай ламын бэлэг. Өнгөрсөн долдугаар сард Нобелийн хоёр шагналтан Далай ламын төрсөн өдрөөр уулзалджээ. Далай багш түүнд бурхан бэлэглэснээ “Бурхны өрөвч, энэрэнгүй сэтгэлийг амьдаар үзүүлсэн гавьяатай тул” хэмээн тайлбарласан нь учиртай.