нгуулийн тухай хуулийн төслийн асуудал гацаанд орсоор нэлээд хугацаа өнгөрчээ. МАН-ын бүлгээс мажоритари давамгайлсан 48 тойрог, пропорциональ агуулсан 28 тойрог хооронд нэр дэвшигчдийг шилжүүлэх, санал хуудаснаа намын нэрээр санал хураах талд зогсож байгаа. Одоогийн намуудын тогтсон дээрх хувилбар нь үндсэн хууль зөрчсөн эсэх, Монголын өнөөгийн нөхцөл байдалд тохирох эсэхийг МУИС-ийн хууль зүйн сургуулийн багш, шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, доктор профессор С.Нарангэрэлээс асууж тодрууллаа.
-УИХ-ын тухай хуулийн төслийн хэлэлцүүлэг 48:28 гэсэн тоонд дээр тогтлоо. Таны бодлоор 48:28 гэсэн хувилбар зөв хувилбар мөн үү?
-Наад тоо чинь их хэцүү, маргаантай, янз бүрээр ойлгогдохоор хувилбар. Тийм болохоор энэ асуултанд одоохондоо би хариулмааргүй байна. Цаг нь болохоор санал бодлоо хэлнэ. Гэхдээ одоохондоо наад тоо чинь батлагдаагүй байна. Төслийнхээ хэмжээнд яваа шүү дээ.
- УИХ-ын гишүүдийг шууд сонгоно гэж байгаа. Энэ нь хуулийг зөрчсөн асуудал мөн үү?
-Шууд гэдэг нэр томъёо хоёрдмол утгатай болчихоод байна. УИХ-ын гишүүнээ сонгогчид нэрийг нь дугуйлаад төлөөлөгчөө сонгоно гэсэн нэг утга байна. Нөгөө нэг утга нь энэ их хурлын гишүүдийн нэрийг дугуйлж байгаа юм чинь тодорхой нэр дугуйлна уу, нам дугуйлна уу шууд саналаа өгчихдөг ийм хоёрдмол байдлаар асуудал яригдаж байна л даа. УИХ хуулийн заалтыг хэрхэн ойлгуулах тал дээр нэг мөр ойлголтыг нийгэмд өгөх ёстой байгууллага нь УИХ шүү дээ. Одоо бол сонгуулийн ямар хувилбар байхав гэдгээс асуудлын мөн чанар шалтгаалахгүй. Хамгийн гол нь сонгууль нэгдүгээрт хахуулгүй шудрага болох ёстой. Нэр дэвшигчид хахууль өгөхгүй, сонгогчид худалдагдаж саналаа өгөхгүй байх хэрэгтэй. Хоёр дахь чухал асуудал бол өнөөдрийн намууд сонгуульд мөнгөөр ялахын тулд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа учраас яг монголын ард түмний язгуур эрх ашгийг төлөөлж чадах мэдлэг чадвартай, мөнгөгүй тийм хүнийг гаргах ямар ч боломжгүй болгочихоод байна. Үүнд асуудлын гол нь байна. Намууд хэнийг нэр дэвшүүлнэ хүссэн хүсээгүй тэднээс нэгийг нь сонгогчид дугуйлах ийм байдлаар монголын нийгэм яваад байна шүү дээ.
- Тэгэхээр бүх зүйл буруу системээр яваад байна гэсэн үг үү?
-Тийм. Өөрөөр хэлбэл улс төрийн намууд нийгмийг төлөөлөх чадваргүй болчихсон. Нийт улс орны эрх ашгийг хамгаалах ийм хүнийг гаргаж чадах чадваргүй болчихсон байна. Ямар ч үнэ цэнээр хамаагүй сонгуульд ялахын төлөө улайрсан ийм байдал руу орчихоор яаж зөв тийшээ явах юм.
-УИХ-ын тухай хуулийн төслийн хэлэлцүүлэг 48:28 гэсэн тоонд дээр тогтлоо. Таны бодлоор 48:28 гэсэн хувилбар зөв хувилбар мөн үү?
-Наад тоо чинь их хэцүү, маргаантай, янз бүрээр ойлгогдохоор хувилбар. Тийм болохоор энэ асуултанд одоохондоо би хариулмааргүй байна. Цаг нь болохоор санал бодлоо хэлнэ. Гэхдээ одоохондоо наад тоо чинь батлагдаагүй байна. Төслийнхээ хэмжээнд яваа шүү дээ.
- УИХ-ын гишүүдийг шууд сонгоно гэж байгаа. Энэ нь хуулийг зөрчсөн асуудал мөн үү?
-Шууд гэдэг нэр томъёо хоёрдмол утгатай болчихоод байна. УИХ-ын гишүүнээ сонгогчид нэрийг нь дугуйлаад төлөөлөгчөө сонгоно гэсэн нэг утга байна. Нөгөө нэг утга нь энэ их хурлын гишүүдийн нэрийг дугуйлж байгаа юм чинь тодорхой нэр дугуйлна уу, нам дугуйлна уу шууд саналаа өгчихдөг ийм хоёрдмол байдлаар асуудал яригдаж байна л даа. УИХ хуулийн заалтыг хэрхэн ойлгуулах тал дээр нэг мөр ойлголтыг нийгэмд өгөх ёстой байгууллага нь УИХ шүү дээ. Одоо бол сонгуулийн ямар хувилбар байхав гэдгээс асуудлын мөн чанар шалтгаалахгүй. Хамгийн гол нь сонгууль нэгдүгээрт хахуулгүй шудрага болох ёстой. Нэр дэвшигчид хахууль өгөхгүй, сонгогчид худалдагдаж саналаа өгөхгүй байх хэрэгтэй. Хоёр дахь чухал асуудал бол өнөөдрийн намууд сонгуульд мөнгөөр ялахын тулд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа учраас яг монголын ард түмний язгуур эрх ашгийг төлөөлж чадах мэдлэг чадвартай, мөнгөгүй тийм хүнийг гаргах ямар ч боломжгүй болгочихоод байна. Үүнд асуудлын гол нь байна. Намууд хэнийг нэр дэвшүүлнэ хүссэн хүсээгүй тэднээс нэгийг нь сонгогчид дугуйлах ийм байдлаар монголын нийгэм яваад байна шүү дээ.
- Тэгэхээр бүх зүйл буруу системээр яваад байна гэсэн үг үү?
-Тийм. Өөрөөр хэлбэл улс төрийн намууд нийгмийг төлөөлөх чадваргүй болчихсон. Нийт улс орны эрх ашгийг хамгаалах ийм хүнийг гаргаж чадах чадваргүй болчихсон байна. Ямар ч үнэ цэнээр хамаагүй сонгуульд ялахын төлөө улайрсан ийм байдал руу орчихоор яаж зөв тийшээ явах юм.
Т.Хулан
