Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн соёрхолт эмч Г.Нямхүү гуай нас 70 гарч яваа ч ажилдаа идэр залуугийнх шигээ хөнгөхөн хэвээр. Түүнтэй уулзахаар I эмнэлэг дээр өглөөний есөн цагт очиж хамтдаа хагалгаанд орохоор болов. Тэрбээр гараа спиртээр ариутгаж байхдаа “Энэ архийг олон жил арьсаараа ууж байна шүү. Хагалгаа бүхний өмнөх ариутгал спирт байдаг юм” гэж яриад хагалгааны хувцасаа өмсч “Хагалгаа 01” өрөө рүү орлоо. Өрөөнд туслах эмч, нойрсуулагч эмч нар өөр өөрийн оногдсон ажлаа гүйцэтгэж байв. Хагалгааны орон дээр 50 гаруй насны эмэгтэй хүнийг унтуулжээ. Дээрээс тусах гэрлийг нааш цааш нь хөдөлгөн тааруулж байгаад хагалгаа эхлэв. Мэс заслын хутгаар өвчүүнийх нь доохно зүсч эхэллээ. Хүний арьс мах тийм нимгэн эд биш юм. Сөөм хэрийн зүссэнээ гараа хийж нэг зүйлийг хайх мэт хэвлийгээр нь гараа явуулж байснаа гэдсийг нь гаргаад ирэв. “Үүнийг харж байна уу. Жаахан ойрт доо” гэв. Хүний цээжин доторхийг нь харахад бие зарсхийнэ. “Энэ нь өвчилсөн болохоор гэдсийг нь тайрч байгаа юм” гэв. Хагалгаа хоёр цаг гаруй хугацаанд үргэлжилж дуусав. Хагалгааны гаднах ариун цэврийн өрөөнд гараа угааж байхдаа Г.Нямхүү эмч “Тоног төхөөрөмж хөгжөөд цаг их хэмнэдэг болсон байгаа биз. Автомат оёоны машин байхгүй бол бид тав зургаан цаг зогсоно шүү дээ” гэлээ.
-Саяынх юуны хагалгаа байв аа. Таны хэд дэх хагалгаа вэ?
-Нойр булчирхайн усан хавдарын хагалгаа. Сүүлийн арав гаруй жил хийсэн хагалгаагаа тоолж үзсэнгүй. 1995 онд Хөдөлмөрийн баатар авах гээд тоолоход 120 гарчихсан байсан. Түүнээс хойш 16 жил хагалгаа хийж байна даа.
-Хүнд хагалгаа гэвэл ямар төрлийн хагалгаа байдаг вэ?
-Ерөнхий мэс заслын хамгийн төвөгтэй хагалгаа бол сая миний орсон нойр булчирхайн чиглэлийн хагалгаа. Нойр булчирхайг толгой, их бие, сүүл гэж хуваадаг. Саяын хүнийх бол сүүл хэсэгт хийсэн хагалгаа. Хүндрэлтэй нь толгойн хэсэг байдаг . Яагаад гэхээр нойр булчирхай бол ходоод, цөс, хос гээд олон эрхтэний дунд байдаг юм. Энэ төрлийн хагалгаа бол долоо найман цаг үргэлжилнэ шүү. Гэхдээ сүүлийн үед хөгжсөн аппаратаар оёдог болоод цаг их хэмнэж байна.
-Та голдуу хүнд хагалгаанд ордог уу. Хүмүүс таныг хагалгаанд ороод өгөөч гэж гуйна биз?
-Ороод өгөөч гэсэн хүсэлт ирнэ ээ. Хүнд төвөгтэй хагалгаанд хүүхдүүдтэйгээ хамт ороод зааж зөвлөдөг. Манай хагалгааны эмч нар сайн шүү. Ямар ч хүнд хагалгааг хийх чадвар тэдэнд бий дээ. Шавь нар “Ийм байна багш аа, яаж яаж хийх вэ” гээд танилцуулна. Хөдөө гадаа байгаа хүмүүст утсаар ч хагалгаа хийнэ шүү дээ.
-Утсаар яриад л уу?
-Тэгэлгүй яахав. Ийм байвал ингэ, тийм байвал тэг гээд л заавар зөвөлгөө өгнө. Дархан, Архангай, Говь-Алтай, Хэнтийгээс их ярина. Дандаа л миний шавь нар.
-Таныг хөдөө авч явдаг уу?
-Үнэхээр хүнд, төвөгтэй хагалгаа байвал явна. Гэхдээ сүүлийн үед явахаа больсон. Дээр үед бол байнга л явдаг байсан. Хотод ирээд гэртээ ч очиж чадахгүй буцаад л нисдэг байлаа. Аймаг бүхэнд онгоц явна. Одоо бол холын дуудлагад залуучууд маань л явж байна.
-Энэ төрлийн хагалгаанд тэр хүн сайн гэж ярьдаг шүү дээ. Таны хувьд?
-Зүрхний, хавдарын, эмэгтэйчүүдийн гээд төрөлжсөн хагалгаа байна. Бид бол ерөнхий мэс засал гэж явдаг. Мэс заслын цөм л гэсэн үг. Манай тасаг цээж, хэвлийн хөндийн хагалгаа хийнэ. Урьд шөнө жижүүрт байсан манай эмч зургаан мухар олгой, түүний нэг нь задарч ирсэнд хагалгаа хийсэн байна.
-Та өдөрт дээд тал нь хэдэн удаа хагалгаанд орж байсан бэ?
-Нэг хэсэг хотын бүх дүүргийн яаралтай мэс заслын хагалгааг манайх авдаг байсан. Тэр үед өдөрт 14, 15 хагалгаанд ордог байв. Хагалгаанд орох гэсэн хүмүүс оочерлочихсон байдаг байлаа. Амсхийх ч завгүй хагалгаанд орно. Нас залуу ч байж дээ, Одоо яаралтай мэс заслыг дүүргүүдэд нь тараагаад өгчихсөн.
-Одоо ч та ажрахгүй болсон байх. Залуу байхад хагалгаанд ороход сэтгэл зүй ямар байдаг байсан бэ?
-Амийг нь яаж аврах вэ гэдэгт одоо ч санаа зовдог. Мэс заслын эмч маш хурдан зөв шийдвэр гаргаж байх ёстой. Тэгэхгүй л бол цаг алдаж, хагалгаа амжилтгүй болно. Гадаад дотоодод удаа томилолтоор явж байхад маш хурдан шийдвэр гаргах хагалгаатай олон ч таарсан даа.
-Гадаадад хаана томилолтоор явж байсан бэ?
-Анх 1979 онд Камбож улс руу явсан. Тэр миний хамгийн их айдастай хүнд томилолт байжээ. Камбожид төрийн эргэлт гараад улс орны байдал хүнд байсан цаг. Мөнгө төгрөг, дэлгүүр хоршоо гэх юм байхгүй. Долоон орны эмч нар сарын хугацаанд хамт ажилласан. Гадаа буун дуу тасарна гэж байхгүй. Дотор бид хагалгаа хийгээд л. Арван настай хүүхэд АК буу бариад явж байсан цаг шүү дээ. Шөнө ч унтана гэж байхгүй, айдастай. Дараа нь 1989 онд Лаос улсад хоёр жил ажилласан. Шинэ эмнэлэг барьсан болохоор манай олон ч эмч тэнд очсон доо. Зах зээлд дөнгөж орж байсан цаг. Манайхтай адилхан л дэлгүүрийнх нь лангуу хоосорчихсон байсан үе.
-Та төрийн өндөрлөгүүдийн хагалгаанд орж байсан л биз. Ямар нэгэн байдлаар нууцлах тохиолдол байдаг уу?
-Олон орсон доо. Л.Энэбиш даргаас аваад хүмүүс бий. Н.Энхбаярыг ерөнхийлөгч байхад нь ээжид нь хүртэл хагалгаа хийж байсан. Эмчилгээг нууцлаад байх юм байхгүй ээ. Эхний үед нууцалдаг л байсан. Ар гэрийнхэн нууцлахыг хүсдэг юм. Яагаад гэхээр эмчилгээгүй гэдгийг өвчтөн мэдэхээр сэтгэлээр явчихдаг юм л даа. Хуурсан гэдгийг хэзээ нэгэн цагт өвчтөн мэдчихээд хэл ам гаргадаг. Тийм учраас 1994 оноос хойш өвчтөнд бүгдийг нь хэлдэг болсон. Мэдээж сэтгэлзүйд нь сөрөг нөлөө үзүүлэхгүйгээр хэлнэ л дээ. Өвчтөнд өөрийгөө ялан дийлэх зориг өгнө.
-Төрийн өндөрлөг хагалгаанд орсон тохиолдолд ямагт нууцалдаг учраас л асуугаад байгаа юм л даа.
-Манайх тийм тусгай эмнэлэг нь биш болохоор сайн мэдэхгүй юм. Мэдээж тусгай эмнэлгүүдэд тийм зүйл байдаг байх. УИХ-ын гишүүд ч хагалгаа хийлгэж л байсан. Надад нууцлаарай гэж хэлж байгаагүй. Бид ч мөн адил энэ даргын тэр эрхтэн өвчилсөн гээд яриад явахгүй шүү дээ. Эмч хүний ёсзүйд ч нийцэхгүй. Уг нь өвчин л юм чинь тийм байх ёсгүй л дээ. Хүн л хойно эд эрхтэн өвчлөх тохиолдол байлгүй яах вэ. Манай дарга нар ийш тийш явж хагалгаа хийлгэх нь элбэг болж дээ. Уг нь тэр гадагшаа урсгалыг дотоод руугаа л оруулах хэрэгтэй л дээ. Монголынхоо эмнэлгүүдэд тоног төхөөрөмжийг нь сайжруулах хэрэгтэй.
-Монгол эмч нарыг голж байгаа мэт ажиглагддаг л даа?
-Бололцоотой хүмүүс хаана очих тэдний л эрх л дээ. Монголын эмч нарын чадвар уул нь дэлхийд үнэлэгдэх хэмжээнд хүрчихсэн. Харамсалтай нь тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл алга. өнөөдрийн хагалгаанд орсон хүн хажууд нь байгаа “Сонгдо” эмнэлэгт оношлогоо шинжилгээ хийлгэж байж гарч байгаа юм. Гэтэл улсын эмнэлэгт тийм боломж алга. Гэхдээ удахгүй бүгд сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжтэй болох байлгүй дээ. Улс орны харилцаа холбоо ч өргөжиж байна. Эмнэлгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлдэг гадаадын нэртэй компаниуд ч Монголд ороод ирсэн байна.
-Та Монголдоо гадаад хүмүүст хагалгаа хийдэг биз дээ. Тэд монгол эмч нарыг хэрхэн үнэлдэг юм бол?
-Гадаад хүнд бишгүй л хагалгаа хийсэн дээ. Хамгийн сүүлд Шри Ланкийн нэг залууд хийсэн. Монголд шри ланк хүн байдаггүй юм билээ. Яаж мэдсэн гэхээр бие нь муудаад ярьж чадахгүй болчихсон чинь гадаад руу аав ээжид хэлэх болсон. Гэтэл шри ланк хэл мэддэг хүн олдоогүй. Би хэдэн энэтхэг хүн таньдаг юм. Өмнө л надаар хагалгаа хийлгэж байсан. Тэдэнтэй ярьсан чинь шри ланк чинь энэтхэг чиглэлийн хэл юм билээ. Гэтэл бас мэддэггүй.
-Юуны хагалгаанд орсон юм бэ?
-Нойр булчирхайн толгой хэсгийн хагалгаа. Хүнд байдалтай их удсан. Сар шахуу болсон байх шүү. Сайжирч өгөхгүй болохоор нь Сингапур явуулсан. Тэр залуу Сингапурт 20-иод жил болсон хүн юм билээ. Бид очсоных нь дараа холбоо барьсан. Эмнэлэгт байна гэсэн. Үхүүлчихгүй юмсан гэж бид их л зүтгэсэн дээ.
-Гадаадын иргэн эмнэлэгт хэвтэх боломж ямар байдаг юм бэ?
-Уг нь эмнэлэгт хэвтвэл зардлыг дөрөв дахин нэмж төлдөг юм билээ. Зөвхөн хэвтүүлэх гээд бичиг баримт бүрдүүлэхэд 700 гаруй мянган төгрөг болдог юм билээ. Тэр залуу их хэцүү. Монгол охинтой танилцаад хүүхэдтэй болсон гэж байгаа юм. Хүүхэд нь 900 грамм гарсан. Инкубаторт байж арай гайгүй болсон юм билээ. Би өрөвдөөд өрөөндөө байрлуудаг байсан. Манайх бол аль болох хүний амь аврах талаас л хөөцөлддөг болохоос нэг их мөнгө төгрөг нэхээд байдаггүй. Би 40 гаруй жил эрүүл мэндийн салбарт ажиллахдаа 23 жил энэ тасгийг удирдсан байна. Ямар ч л байсан манайх гаднын хагалгаанууд шиг мөнгө нэхээд байдаггүй. Эмч нар маань ч хоорондоо харилцаа сайтай. Ер нь энд тэнд эмч нар хоорондоо зөрчилдөх нь их байдаг. Манай эмнэлэгт тэр зүйл нүдэн дээр ил харагдаж байдаг шүү.
-Цол зэрэгтэй эмч нар бүгд хувийн эмнэлэгтэй болсон. Улсын эмнэлэгт ирсэн хүмүүсээ тийшээ их явуулах юм. Танайд энэ үзэгдэл ямар байдаг вэ?
-Хэвтүүлэх гээд ор байхгүй. Эсвэл орой таван цагаас хойш хувийн эмнэлэг дээр очиж үзүүл гэх мэтээр өвчтөнд их хүндрэл учруулдаг. Одоо ч нэг иймэрхүү л болоод байна шүү. Энэ нь сайн муу алинаар нөлөөлөхийг бодох л хэрэгтэй. Илүү зүйл ч бас биш л дээ.
-Танд хувийн эмнэлэг бий юу?
-Үгүй ээ. Надад юу байх вэ дээ. Тийм зүйл байгуулах чадал ч алга. Байгуулъя гэж бодож ч байсангүй. Тэгж буяндаа буруу зүйл хийгээд яах вэ. Энэ мэргэжлээр бие ходоод хоосон яваагүй ирсэн хүн. Харин эхнэр хэдэн жил хувиараа үзлэг хийдэг байсан. Сүүлд хүүхдүүд том болж ийш тийшээ сургууль гээд больсон. Ер нь ядарсан ард түмнээс яаж хэдэн төгрөг авах вэ гэж бодсон хүмүүсийн арга жил ирэх тусам л нарийсч байна шүү.
-Танай тасагт хувийн эмнэлэгтэй эмч бий юу?
-Байхгүй.
-Хувийн эмнэлэгтэй байж болохгүй гэсэн дотоод журамтай юм уу?
-Үгүй ээ. Эд нар маань ажилдаа дарагдаад юун хувийн эмнэлэг байгуулах. Ажлаасаа өндийж гэртээ очиж байгаа нь их юм. Гэхдээ цаашдаа хувийн эмнэлэгтэй болоход хориод байх зүйл юу байхав дээ.
-Хүүхдүүд тань ямар мэргэжилтэй вэ. Одоо гэртээ хэдүүлээ байна?
-Манай гэрийн хүн бид хоёр л байна. Том хүү маань “Ачтан” эмнэлэгт мэс заслын эмчээр ажилладаг. Хоёр дахь хүү маань бас эмч, Вьетнамд төгссөн. Одоо аялал жуулчлалын чиглэлээр ажиллаж байгаа. Гурав дахь хүү маань зураач, чөлөөт уран бүтээлч. Миний хүүгийн зурсан 18 метр урт зураг одоо Төрийн ордонд байдаг. Зураач Н.Лхагвасүрэн гэхээр хүмүүс гадарлах байх аа. Том охин маань Хавдар судлалын төвд эмэгтэйчүүдийн тасгийн эмч. Бага охин АНУ-д компьютерийн чиглэлээр магистрт суралцаж байгаа.
-Эмч олонтой айл юм аа, тийм ээ ?
-Том ач охин маань хүртэл эмч, одоо Солонгост сурч байгаа. Бас нэг ач маань ЭМШУИС-ийн оюутан. Олон олон.
-Нэг юм асуумаар ч санаад зовоод байх юм. Би андуу сонссон ч байж магадгүй, таныг эхнэр сольсон гэдэг юм билээ?
-Хүний нийгэмд байдаг амьдрал шүү дээ. Надад гурван сайхан хүү төрүүлж өгсөн тэр хүн бас эмч байсан юм. Салаад удаж байна. 1973 онд юм уу даа. Манай хоёр хүн хоорондоо их сайхан харилцаатай байдаг. Сүүлд суусан эхнэр маань бүх зүйлийг зохицуулдаг. Эмэгтэй хүмүүс чинь уран нарийн ухаантай шүү дээ. Би 11 ачтай. Бүгд манай хөгшинд элэгтэй шүү.
-Түрүүчийн авгай тань салаад өөр хүнтэй суусан уу?
-Суусан. Өвчнөөр өөд болоод хоёр сар ч болоогүй байна. Нэг нэгнийхээрээ орж гардаг л тийм дотно улс. Энэ бол хүн чанар, сайхан сэтгэлийн асуудал юм шүү.
-Та аль нутгийн хүн бэ. Ажлаа энэ эмнэлгээс эхлэж байв уу?
-Би Өвөрхангайнх. Сургуулиа төгсөөөд Өвөрхангайн Есөнзүйл, Баян-Өндөр, Хужирт гээд сумдаар найман жил явж ажилласан. Ер нь өдий зэрэгтэй яваа минь тэр том сургуулийг дамжсаны ач гавюьяа шүү дээ. Сумын эмч чинь бага ангийн багш шиг олон авъяастай болдог юм. 1972 онд би энэ эмнэлэгт ирээд 1990 онтой золготол эмэгтэйчүүдийн ямар ч хагалгаа хийгээгүй. Бараг л хөндийрсөн үе. Яг тэр үед би Лаос руу томилолтоор очсон юм. Манай шавь нар тэнд байдаг болохоор очсон даруйд онгоцноос тосч аваад хоол унд идүүллээ. Тэгж байтал эмнэлэг дээрээс дуудлага ирэв. “Багш аа, хүнд хүн ирсэн гэнэ. Цуг явья” гэнэ. Яваад очтол нэг залуухан хүүхэн цус алдаж байна. Жирэмсэн хүн зулбаж байгаа нь тэр. Надтай цуг явсан эмэгтэйчүүдийн эмч бид хоёр үзлээ. Би эмэгтэйчүүдийн хагалгаа хийлгүй 20-иод жил болсон байсан. Содномпил эмч мэдээ алдуулах тариа хийгээд хагалгаандаа орсон доо. Тэр үед надад нэг эвгүй зүйл бодогдож байсан шүү. Хоёр жил ажиллах гээд ирэхэд онгоцноос буугаад хагалгаа угтсан. Тэр миний хөдөө ажиллаж байсны гавъяа шүү дээ. Гавъяат багш Долгор, Ардын эмч Гоош гээд энэ хоёр багшийгаа одоо ч хүртэл шүтэж явдаг. Намайг хөдөөнөөс ирсэн өдөр л энэ хүмүүс ажилд авсан.
-Хагалгааны эмч нарыг 100 татаж байгаад хагалгаандаа ордог гэж ярьдаг. Таны хувьд анхандаа татаж байсан биз дээ?
-Ам дамжсан л яриа. Архи ууж байгаад хагалгаанд орно гэж хэзээ ч байхгүй. Ганц нэг удаа өмнөх өдөр нь уучихаад маргааш нь үнэртүүлсэн эмч таардаг л юм. Харин өвчтөн хагалгаа хийлгэчихээд архи сайн гээд уучихдаг талтай. Шарх идээлдэггүй гэж өөрөө өөртөө онош тавиад л архи уучихдаг.
-Архи тэгээд муу юм уу?
-Муу ч юм байхгүй байх л даа. Гэхдээ сайн зүйл биш.
-Төрийн шагналыг ямар бүтээлээр авсан бэ. Тэр бүр хүмүүс мэдэхгүй байх.
-1990 онд Элэг цөсний өвчинг мэс заслын аргаар оношлох, эмчлэх гэсэн хамтарсан сэдэв байгаа юм. Зургаан хүн оролцсон. Ер нь мэс засал гэдэг бол хамтын хүч. Багаж цэвэрлэж байгаа хүн ч гэсэн маш том хариуцлага хүлээж байдаг.
-Лаос явахын өмнө авсан уу?
-Үгүй ээ. Тэнд байхад Төрийн шагнал олгож байсан юм. Төрийн шагналд нэр дэвшсэн гэдгээ мэдэж байсан болохоор наадмын өдөр яасан бол гэж бодоод байлаа. Манай элчин сайд ч наашаа асуугаад л. Бид ч наадам тэмдэглээд идэж уугаад байж байсан чинь хүүгээс “Баяр хүргэе” гэсэн цахилгаан ирлээ. Би ч баяр наадмын мэнд хүргэж байна гэж бодоод ууж идээд сууж байлаа. Маргааш нь нөгөө цахилгаанаа үзсэн чинь “Төрийн шагнал авсанд баяр хүргэе” гэсэн. Тэгээд л дахиад л ууж идсэн /инээв/. Отгондалай бид хоёр хэвлийн дурангийн хагалгааг Монголдоо анх удаа нэвтрүүлсэн юм. Түүгээрээ хоёул Хөдөлмөрийн баатар болж байлаа.
-Та одоо нас хэд хүрч байгаа вэ?
-Гайгүй ээ. 70 л гарч явна. Эхнэр л “Одоо чи амар” гээд байгаа. Гэтэл миний хувьд болоогүй мэт санагдаад байгаа юм. Бие хөнгөхөн байвал гүйгээд л байна даа. Тэтгэвэрт гарлаа гээд ер нь юу хийх вэ дээ. Ямар гэртээ хагалгаа хийлтэй биш. Ажлын мал л болж байвал надад жаргал мэт санагддаг. Гэхдээ бичих зүйл их байна. Дуртгалаас авахуулаад хэвлийн дурангийн хагалгааныхаа тухай ном бичмээр ч байх юм.
-Саяынх юуны хагалгаа байв аа. Таны хэд дэх хагалгаа вэ?
-Нойр булчирхайн усан хавдарын хагалгаа. Сүүлийн арав гаруй жил хийсэн хагалгаагаа тоолж үзсэнгүй. 1995 онд Хөдөлмөрийн баатар авах гээд тоолоход 120 гарчихсан байсан. Түүнээс хойш 16 жил хагалгаа хийж байна даа.
-Хүнд хагалгаа гэвэл ямар төрлийн хагалгаа байдаг вэ?
-Ерөнхий мэс заслын хамгийн төвөгтэй хагалгаа бол сая миний орсон нойр булчирхайн чиглэлийн хагалгаа. Нойр булчирхайг толгой, их бие, сүүл гэж хуваадаг. Саяын хүнийх бол сүүл хэсэгт хийсэн хагалгаа. Хүндрэлтэй нь толгойн хэсэг байдаг . Яагаад гэхээр нойр булчирхай бол ходоод, цөс, хос гээд олон эрхтэний дунд байдаг юм. Энэ төрлийн хагалгаа бол долоо найман цаг үргэлжилнэ шүү. Гэхдээ сүүлийн үед хөгжсөн аппаратаар оёдог болоод цаг их хэмнэж байна.
-Та голдуу хүнд хагалгаанд ордог уу. Хүмүүс таныг хагалгаанд ороод өгөөч гэж гуйна биз?
-Ороод өгөөч гэсэн хүсэлт ирнэ ээ. Хүнд төвөгтэй хагалгаанд хүүхдүүдтэйгээ хамт ороод зааж зөвлөдөг. Манай хагалгааны эмч нар сайн шүү. Ямар ч хүнд хагалгааг хийх чадвар тэдэнд бий дээ. Шавь нар “Ийм байна багш аа, яаж яаж хийх вэ” гээд танилцуулна. Хөдөө гадаа байгаа хүмүүст утсаар ч хагалгаа хийнэ шүү дээ.
-Утсаар яриад л уу?
-Тэгэлгүй яахав. Ийм байвал ингэ, тийм байвал тэг гээд л заавар зөвөлгөө өгнө. Дархан, Архангай, Говь-Алтай, Хэнтийгээс их ярина. Дандаа л миний шавь нар.
-Таныг хөдөө авч явдаг уу?
-Үнэхээр хүнд, төвөгтэй хагалгаа байвал явна. Гэхдээ сүүлийн үед явахаа больсон. Дээр үед бол байнга л явдаг байсан. Хотод ирээд гэртээ ч очиж чадахгүй буцаад л нисдэг байлаа. Аймаг бүхэнд онгоц явна. Одоо бол холын дуудлагад залуучууд маань л явж байна.
-Энэ төрлийн хагалгаанд тэр хүн сайн гэж ярьдаг шүү дээ. Таны хувьд?
-Зүрхний, хавдарын, эмэгтэйчүүдийн гээд төрөлжсөн хагалгаа байна. Бид бол ерөнхий мэс засал гэж явдаг. Мэс заслын цөм л гэсэн үг. Манай тасаг цээж, хэвлийн хөндийн хагалгаа хийнэ. Урьд шөнө жижүүрт байсан манай эмч зургаан мухар олгой, түүний нэг нь задарч ирсэнд хагалгаа хийсэн байна.
-Та өдөрт дээд тал нь хэдэн удаа хагалгаанд орж байсан бэ?
-Нэг хэсэг хотын бүх дүүргийн яаралтай мэс заслын хагалгааг манайх авдаг байсан. Тэр үед өдөрт 14, 15 хагалгаанд ордог байв. Хагалгаанд орох гэсэн хүмүүс оочерлочихсон байдаг байлаа. Амсхийх ч завгүй хагалгаанд орно. Нас залуу ч байж дээ, Одоо яаралтай мэс заслыг дүүргүүдэд нь тараагаад өгчихсөн.
-Одоо ч та ажрахгүй болсон байх. Залуу байхад хагалгаанд ороход сэтгэл зүй ямар байдаг байсан бэ?
-Амийг нь яаж аврах вэ гэдэгт одоо ч санаа зовдог. Мэс заслын эмч маш хурдан зөв шийдвэр гаргаж байх ёстой. Тэгэхгүй л бол цаг алдаж, хагалгаа амжилтгүй болно. Гадаад дотоодод удаа томилолтоор явж байхад маш хурдан шийдвэр гаргах хагалгаатай олон ч таарсан даа.
-Гадаадад хаана томилолтоор явж байсан бэ?
-Анх 1979 онд Камбож улс руу явсан. Тэр миний хамгийн их айдастай хүнд томилолт байжээ. Камбожид төрийн эргэлт гараад улс орны байдал хүнд байсан цаг. Мөнгө төгрөг, дэлгүүр хоршоо гэх юм байхгүй. Долоон орны эмч нар сарын хугацаанд хамт ажилласан. Гадаа буун дуу тасарна гэж байхгүй. Дотор бид хагалгаа хийгээд л. Арван настай хүүхэд АК буу бариад явж байсан цаг шүү дээ. Шөнө ч унтана гэж байхгүй, айдастай. Дараа нь 1989 онд Лаос улсад хоёр жил ажилласан. Шинэ эмнэлэг барьсан болохоор манай олон ч эмч тэнд очсон доо. Зах зээлд дөнгөж орж байсан цаг. Манайхтай адилхан л дэлгүүрийнх нь лангуу хоосорчихсон байсан үе.
-Та төрийн өндөрлөгүүдийн хагалгаанд орж байсан л биз. Ямар нэгэн байдлаар нууцлах тохиолдол байдаг уу?
-Олон орсон доо. Л.Энэбиш даргаас аваад хүмүүс бий. Н.Энхбаярыг ерөнхийлөгч байхад нь ээжид нь хүртэл хагалгаа хийж байсан. Эмчилгээг нууцлаад байх юм байхгүй ээ. Эхний үед нууцалдаг л байсан. Ар гэрийнхэн нууцлахыг хүсдэг юм. Яагаад гэхээр эмчилгээгүй гэдгийг өвчтөн мэдэхээр сэтгэлээр явчихдаг юм л даа. Хуурсан гэдгийг хэзээ нэгэн цагт өвчтөн мэдчихээд хэл ам гаргадаг. Тийм учраас 1994 оноос хойш өвчтөнд бүгдийг нь хэлдэг болсон. Мэдээж сэтгэлзүйд нь сөрөг нөлөө үзүүлэхгүйгээр хэлнэ л дээ. Өвчтөнд өөрийгөө ялан дийлэх зориг өгнө.
-Төрийн өндөрлөг хагалгаанд орсон тохиолдолд ямагт нууцалдаг учраас л асуугаад байгаа юм л даа.
-Манайх тийм тусгай эмнэлэг нь биш болохоор сайн мэдэхгүй юм. Мэдээж тусгай эмнэлгүүдэд тийм зүйл байдаг байх. УИХ-ын гишүүд ч хагалгаа хийлгэж л байсан. Надад нууцлаарай гэж хэлж байгаагүй. Бид ч мөн адил энэ даргын тэр эрхтэн өвчилсөн гээд яриад явахгүй шүү дээ. Эмч хүний ёсзүйд ч нийцэхгүй. Уг нь өвчин л юм чинь тийм байх ёсгүй л дээ. Хүн л хойно эд эрхтэн өвчлөх тохиолдол байлгүй яах вэ. Манай дарга нар ийш тийш явж хагалгаа хийлгэх нь элбэг болж дээ. Уг нь тэр гадагшаа урсгалыг дотоод руугаа л оруулах хэрэгтэй л дээ. Монголынхоо эмнэлгүүдэд тоног төхөөрөмжийг нь сайжруулах хэрэгтэй.
-Монгол эмч нарыг голж байгаа мэт ажиглагддаг л даа?
-Бололцоотой хүмүүс хаана очих тэдний л эрх л дээ. Монголын эмч нарын чадвар уул нь дэлхийд үнэлэгдэх хэмжээнд хүрчихсэн. Харамсалтай нь тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл алга. өнөөдрийн хагалгаанд орсон хүн хажууд нь байгаа “Сонгдо” эмнэлэгт оношлогоо шинжилгээ хийлгэж байж гарч байгаа юм. Гэтэл улсын эмнэлэгт тийм боломж алга. Гэхдээ удахгүй бүгд сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжтэй болох байлгүй дээ. Улс орны харилцаа холбоо ч өргөжиж байна. Эмнэлгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлдэг гадаадын нэртэй компаниуд ч Монголд ороод ирсэн байна.
-Та Монголдоо гадаад хүмүүст хагалгаа хийдэг биз дээ. Тэд монгол эмч нарыг хэрхэн үнэлдэг юм бол?
-Гадаад хүнд бишгүй л хагалгаа хийсэн дээ. Хамгийн сүүлд Шри Ланкийн нэг залууд хийсэн. Монголд шри ланк хүн байдаггүй юм билээ. Яаж мэдсэн гэхээр бие нь муудаад ярьж чадахгүй болчихсон чинь гадаад руу аав ээжид хэлэх болсон. Гэтэл шри ланк хэл мэддэг хүн олдоогүй. Би хэдэн энэтхэг хүн таньдаг юм. Өмнө л надаар хагалгаа хийлгэж байсан. Тэдэнтэй ярьсан чинь шри ланк чинь энэтхэг чиглэлийн хэл юм билээ. Гэтэл бас мэддэггүй.
-Юуны хагалгаанд орсон юм бэ?
-Нойр булчирхайн толгой хэсгийн хагалгаа. Хүнд байдалтай их удсан. Сар шахуу болсон байх шүү. Сайжирч өгөхгүй болохоор нь Сингапур явуулсан. Тэр залуу Сингапурт 20-иод жил болсон хүн юм билээ. Бид очсоных нь дараа холбоо барьсан. Эмнэлэгт байна гэсэн. Үхүүлчихгүй юмсан гэж бид их л зүтгэсэн дээ.
-Гадаадын иргэн эмнэлэгт хэвтэх боломж ямар байдаг юм бэ?
-Уг нь эмнэлэгт хэвтвэл зардлыг дөрөв дахин нэмж төлдөг юм билээ. Зөвхөн хэвтүүлэх гээд бичиг баримт бүрдүүлэхэд 700 гаруй мянган төгрөг болдог юм билээ. Тэр залуу их хэцүү. Монгол охинтой танилцаад хүүхэдтэй болсон гэж байгаа юм. Хүүхэд нь 900 грамм гарсан. Инкубаторт байж арай гайгүй болсон юм билээ. Би өрөвдөөд өрөөндөө байрлуудаг байсан. Манайх бол аль болох хүний амь аврах талаас л хөөцөлддөг болохоос нэг их мөнгө төгрөг нэхээд байдаггүй. Би 40 гаруй жил эрүүл мэндийн салбарт ажиллахдаа 23 жил энэ тасгийг удирдсан байна. Ямар ч л байсан манайх гаднын хагалгаанууд шиг мөнгө нэхээд байдаггүй. Эмч нар маань ч хоорондоо харилцаа сайтай. Ер нь энд тэнд эмч нар хоорондоо зөрчилдөх нь их байдаг. Манай эмнэлэгт тэр зүйл нүдэн дээр ил харагдаж байдаг шүү.
-Цол зэрэгтэй эмч нар бүгд хувийн эмнэлэгтэй болсон. Улсын эмнэлэгт ирсэн хүмүүсээ тийшээ их явуулах юм. Танайд энэ үзэгдэл ямар байдаг вэ?
-Хэвтүүлэх гээд ор байхгүй. Эсвэл орой таван цагаас хойш хувийн эмнэлэг дээр очиж үзүүл гэх мэтээр өвчтөнд их хүндрэл учруулдаг. Одоо ч нэг иймэрхүү л болоод байна шүү. Энэ нь сайн муу алинаар нөлөөлөхийг бодох л хэрэгтэй. Илүү зүйл ч бас биш л дээ.
-Танд хувийн эмнэлэг бий юу?
-Үгүй ээ. Надад юу байх вэ дээ. Тийм зүйл байгуулах чадал ч алга. Байгуулъя гэж бодож ч байсангүй. Тэгж буяндаа буруу зүйл хийгээд яах вэ. Энэ мэргэжлээр бие ходоод хоосон яваагүй ирсэн хүн. Харин эхнэр хэдэн жил хувиараа үзлэг хийдэг байсан. Сүүлд хүүхдүүд том болж ийш тийшээ сургууль гээд больсон. Ер нь ядарсан ард түмнээс яаж хэдэн төгрөг авах вэ гэж бодсон хүмүүсийн арга жил ирэх тусам л нарийсч байна шүү.
-Танай тасагт хувийн эмнэлэгтэй эмч бий юу?
-Байхгүй.
-Хувийн эмнэлэгтэй байж болохгүй гэсэн дотоод журамтай юм уу?
-Үгүй ээ. Эд нар маань ажилдаа дарагдаад юун хувийн эмнэлэг байгуулах. Ажлаасаа өндийж гэртээ очиж байгаа нь их юм. Гэхдээ цаашдаа хувийн эмнэлэгтэй болоход хориод байх зүйл юу байхав дээ.
-Хүүхдүүд тань ямар мэргэжилтэй вэ. Одоо гэртээ хэдүүлээ байна?
-Манай гэрийн хүн бид хоёр л байна. Том хүү маань “Ачтан” эмнэлэгт мэс заслын эмчээр ажилладаг. Хоёр дахь хүү маань бас эмч, Вьетнамд төгссөн. Одоо аялал жуулчлалын чиглэлээр ажиллаж байгаа. Гурав дахь хүү маань зураач, чөлөөт уран бүтээлч. Миний хүүгийн зурсан 18 метр урт зураг одоо Төрийн ордонд байдаг. Зураач Н.Лхагвасүрэн гэхээр хүмүүс гадарлах байх аа. Том охин маань Хавдар судлалын төвд эмэгтэйчүүдийн тасгийн эмч. Бага охин АНУ-д компьютерийн чиглэлээр магистрт суралцаж байгаа.
-Эмч олонтой айл юм аа, тийм ээ ?
-Том ач охин маань хүртэл эмч, одоо Солонгост сурч байгаа. Бас нэг ач маань ЭМШУИС-ийн оюутан. Олон олон.
-Нэг юм асуумаар ч санаад зовоод байх юм. Би андуу сонссон ч байж магадгүй, таныг эхнэр сольсон гэдэг юм билээ?
-Хүний нийгэмд байдаг амьдрал шүү дээ. Надад гурван сайхан хүү төрүүлж өгсөн тэр хүн бас эмч байсан юм. Салаад удаж байна. 1973 онд юм уу даа. Манай хоёр хүн хоорондоо их сайхан харилцаатай байдаг. Сүүлд суусан эхнэр маань бүх зүйлийг зохицуулдаг. Эмэгтэй хүмүүс чинь уран нарийн ухаантай шүү дээ. Би 11 ачтай. Бүгд манай хөгшинд элэгтэй шүү.
-Түрүүчийн авгай тань салаад өөр хүнтэй суусан уу?
-Суусан. Өвчнөөр өөд болоод хоёр сар ч болоогүй байна. Нэг нэгнийхээрээ орж гардаг л тийм дотно улс. Энэ бол хүн чанар, сайхан сэтгэлийн асуудал юм шүү.
-Та аль нутгийн хүн бэ. Ажлаа энэ эмнэлгээс эхлэж байв уу?
-Би Өвөрхангайнх. Сургуулиа төгсөөөд Өвөрхангайн Есөнзүйл, Баян-Өндөр, Хужирт гээд сумдаар найман жил явж ажилласан. Ер нь өдий зэрэгтэй яваа минь тэр том сургуулийг дамжсаны ач гавюьяа шүү дээ. Сумын эмч чинь бага ангийн багш шиг олон авъяастай болдог юм. 1972 онд би энэ эмнэлэгт ирээд 1990 онтой золготол эмэгтэйчүүдийн ямар ч хагалгаа хийгээгүй. Бараг л хөндийрсөн үе. Яг тэр үед би Лаос руу томилолтоор очсон юм. Манай шавь нар тэнд байдаг болохоор очсон даруйд онгоцноос тосч аваад хоол унд идүүллээ. Тэгж байтал эмнэлэг дээрээс дуудлага ирэв. “Багш аа, хүнд хүн ирсэн гэнэ. Цуг явья” гэнэ. Яваад очтол нэг залуухан хүүхэн цус алдаж байна. Жирэмсэн хүн зулбаж байгаа нь тэр. Надтай цуг явсан эмэгтэйчүүдийн эмч бид хоёр үзлээ. Би эмэгтэйчүүдийн хагалгаа хийлгүй 20-иод жил болсон байсан. Содномпил эмч мэдээ алдуулах тариа хийгээд хагалгаандаа орсон доо. Тэр үед надад нэг эвгүй зүйл бодогдож байсан шүү. Хоёр жил ажиллах гээд ирэхэд онгоцноос буугаад хагалгаа угтсан. Тэр миний хөдөө ажиллаж байсны гавъяа шүү дээ. Гавъяат багш Долгор, Ардын эмч Гоош гээд энэ хоёр багшийгаа одоо ч хүртэл шүтэж явдаг. Намайг хөдөөнөөс ирсэн өдөр л энэ хүмүүс ажилд авсан.
-Хагалгааны эмч нарыг 100 татаж байгаад хагалгаандаа ордог гэж ярьдаг. Таны хувьд анхандаа татаж байсан биз дээ?
-Ам дамжсан л яриа. Архи ууж байгаад хагалгаанд орно гэж хэзээ ч байхгүй. Ганц нэг удаа өмнөх өдөр нь уучихаад маргааш нь үнэртүүлсэн эмч таардаг л юм. Харин өвчтөн хагалгаа хийлгэчихээд архи сайн гээд уучихдаг талтай. Шарх идээлдэггүй гэж өөрөө өөртөө онош тавиад л архи уучихдаг.
-Архи тэгээд муу юм уу?
-Муу ч юм байхгүй байх л даа. Гэхдээ сайн зүйл биш.
-Төрийн шагналыг ямар бүтээлээр авсан бэ. Тэр бүр хүмүүс мэдэхгүй байх.
-1990 онд Элэг цөсний өвчинг мэс заслын аргаар оношлох, эмчлэх гэсэн хамтарсан сэдэв байгаа юм. Зургаан хүн оролцсон. Ер нь мэс засал гэдэг бол хамтын хүч. Багаж цэвэрлэж байгаа хүн ч гэсэн маш том хариуцлага хүлээж байдаг.
-Лаос явахын өмнө авсан уу?
-Үгүй ээ. Тэнд байхад Төрийн шагнал олгож байсан юм. Төрийн шагналд нэр дэвшсэн гэдгээ мэдэж байсан болохоор наадмын өдөр яасан бол гэж бодоод байлаа. Манай элчин сайд ч наашаа асуугаад л. Бид ч наадам тэмдэглээд идэж уугаад байж байсан чинь хүүгээс “Баяр хүргэе” гэсэн цахилгаан ирлээ. Би ч баяр наадмын мэнд хүргэж байна гэж бодоод ууж идээд сууж байлаа. Маргааш нь нөгөө цахилгаанаа үзсэн чинь “Төрийн шагнал авсанд баяр хүргэе” гэсэн. Тэгээд л дахиад л ууж идсэн /инээв/. Отгондалай бид хоёр хэвлийн дурангийн хагалгааг Монголдоо анх удаа нэвтрүүлсэн юм. Түүгээрээ хоёул Хөдөлмөрийн баатар болж байлаа.
-Та одоо нас хэд хүрч байгаа вэ?
-Гайгүй ээ. 70 л гарч явна. Эхнэр л “Одоо чи амар” гээд байгаа. Гэтэл миний хувьд болоогүй мэт санагдаад байгаа юм. Бие хөнгөхөн байвал гүйгээд л байна даа. Тэтгэвэрт гарлаа гээд ер нь юу хийх вэ дээ. Ямар гэртээ хагалгаа хийлтэй биш. Ажлын мал л болж байвал надад жаргал мэт санагддаг. Гэхдээ бичих зүйл их байна. Дуртгалаас авахуулаад хэвлийн дурангийн хагалгааныхаа тухай ном бичмээр ч байх юм.
Сэтгэгдэл (2)