Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчийг нэг удаа, зургаан жилээр сонгодог болсон. Хоёр удаа, дөрвөн жилээр сонгодог байсан Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхэд хамаарах энэ өөрчлөлтийг зайлшгүй хийх шалтгаан байсан юм. Тэр нь өмнөх Ерөнхийлөгч нарын эхний бүрэн эрхийн хугацаа дуусах үеийн улс төрийн үйл явдлуудаас харагддаг. Хоёр дахь удаагаа нэр дэвшсэн өмнөх бүх Ерөнхийлөгч үүх түүхэндээ намаасаа нэр дэвших эрхээ авахын тулд нэг намд үйлчлэх, нэг хэсгийг нь айлгах арга техник хэрэглэсэн байдаг юм. Эндээс л эв нэгдлийг илэрхийлэгч гэсэн Үндсэн хуулийн тодорхойлолтоо зөрчиж эхэлсэн байдаг.
Тиймээс л 2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахдаа Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг зургаан жил болгон өөрчилж, зөвхөн ганц удаа л сонгогдохоор хуульчилсан. Ингэж өөрчилсөн нь зөв байсан гэдгийг өдгөө улс төрд өрнөөд байгаа үйл явдлууд гэрчилж байна.
Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр дахин нэр дэвших эрх нь хаалттай атал одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга нэр дэвших арга саам хайн АН-ыг самарч эхэлсэн. АН өнөөдөр хоёр хуваагдаад байгаа нь ердөө л Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын дахин нэр дэвших хэмжээлшгүй хүсэлтэй холбоотой.
Энэ намын хуваагдал ил гарч эхэлсэн 2020 оны арваннэгдүгээр сарыг санацгаая. Намын даргын албаа УИХ-ын гишүүн Д.Туваанд шилжүүлээд анир чимээгүй байсан С.Эрдэнэ энэ үед гарч ирэхдээ намын их хурлаар хэлэлцүүлээгүй нэгэн заалтыг нууцаар оруулан Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлэх гэж байгаа талаар баримттай дэлгэсэн юм. Энэ заалтаар бол АН-аас нэр дэвшин Ерөнхийлөгч болсон хүн хоёр дахь удаагаа нэр дэвших хүсэлтэй бол өрсөлдөгчгүйгээр нэр дэвшүүлнэ гэсэн байсан билээ.
Одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын захиалгаар ийм заалт намын дүрэмд нууцаар оруулж ирлээ хэмээсэн дарга асан С.Эрдэнийн энэ эсэргүүцэл үнэндээ шударга үнэнд нийцэж байсан.
Ингээд л энэ намын ил далд хуваагдал эрчимжиж, эдүгээ хоёр даргатай үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Монголын улс төр дэх хамгийн том сөрөг хүчин байсан АН төрийн тэргүүний хязгааргүй хүслийн тоглоом болон бутраад байна. Ардын намд хяналт тавин ажиллах ёстой сөрөг хүчин тэр үүргээ хойш тавиад дотоод асуудлаа шийдэж чадахгүй будилж суугаа.
Дахин нэр дэвших төрийн тэргүүний хүсэл ингэж намыг хагалдаг, буталдаг, барьцаалдаг учраас л Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр ганцхан удаа, зургаан жилээр сонгогддог болгосон.
Ийм аюул байдгийг нь харсан учраас тухайн үеийн Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэрэгжиж эхлэх хугацааг наашлуулахаар санаачилга гаргасан байдаг нь УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны 2019 оны есдүгээр сарын 7-ны өдрийн хуралдааны протоколд тэмдэглэгдэн үлджээ.
Тэр хуралдаан дээр Байнгын хорооны дарга С.Бямбацогт “ЕТГ-ын дарга ирсэн байна. Нэмэлт, өөрчлөлттэй холбоотойгоор Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрх, Ерөнхийлөгчид тавих шалгууртай холбоотой өөрчлөлт бас явж байгаа. Төслөөр бол 2025 оны долдугаар сарын 1-нээс үйлчилнэ гэж байсан. Ажлын хэсэг дээр бол 2021 оны долдугаар сарын 1 байвал яасан юм бэ гэж ярьсан.
Өөр байдлаар бас томъёолоод шинэ Үндсэн хууль хэрэгжиж эхэлж байгаатай холбоотойгоор шинэ Үндсэн хуулийн орчинд Ерөнхийлөгчийн сонгууль явах ёстой байх гэдэг саналууд яригдсан. Үүнтэй холбоотой Ерөнхийлөгчийн байр суурийг сонсъё гэсэн юм” гэхэд ЕТГ-ын дарга З.Энхболд “...Анх санаачлахдаа 2025 он байсныг 2021 болгох гэж байгаа юм байна, тийм ээ. Энэ ингэх нь зүйтэй л дээ.
Яагаад гэхээр Үндсэн хууль өөрчлөгдсөн байдаг. Дахиад хуучин Үндсэн хуулийн дагуу сонгууль явуулаад байх нь зохимжгүй учраас 2021 он болгох нь зүйтэй. Гэхдээ техникийн хувьд ийм хүндрэлүүд гарна, үүнийг ажлын хэсэг, Байнгын хороо, УИХ харгалзаж үзэхгүй бол болохгүй. Түүнийгээ шинэ сонгуулиас хойш мөрдөнө гэхээр өмнө нь явах, 2021 оны тавдугаар сард явагдах Ерөнхийлөгчийн сонгууль өөрөө шинэ хуулиар явах ёстой.
Тэр шинэ хуулиа гаргахын тулд Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй. Тэгэхээр тэр өдрөөс эхэлж мөрдөж болохгүй. Ядаж жилийн өмнө, хагас жилийн өмнө мөрдөхгүй болохоор Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуульдаа “Зургаан жилд нэг удаа” гэдгээ хийж чадахгүй. Хугацаа өөрчлөгдөхгүй шүү дээ.
Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулиа батлаад, тэр хууль баталсаны дараа оролцох гэж байгаа хүмүүс нь бэлтгэлтэй байхаар бодоод, ядаж хагас жилийн өмнө УИХ-ын сонгуулийн хуулийг өөрчилдөг шиг процессуудаа явуулаад, гэхдээ тэр хооронд одоогийн Ерөнхийлөгчийг 2021 онд ажлаа дуусах хүртэл нь ажлаа хийх бололцоог нь хангаж өгөхийн тулд нэг шилжилтийн хууль бичихгүй бол болохгүй байх гэж бодож байгаа юм.
25-ыг 21 болгохоос гадна тийм практик шаардлага гарах болов уу. Яагаад гэвэл Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуульдаа өөрчлөлт оруулна. Түүний дагуу хүмүүс өрсөлдөнө. Тэр хүмүүсээс хэн нэг нь шалгараад Ерөнхийлөгч болсны дараа нь энэ хууль чинь үргэлжилж эхлэх биш, сонгууль явуулахаас өмнө Үндсэн хуулийнхаа өөрчлөлтийн хугацааг тавихгүй бол болохгүй гэдэг ийм байр суурьтай байна” гэж баисан.
Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд тэр үед төрийн тэргүүний хүслийн төлөө биш зарчмаа хадгалж үлдэхийн төлөө ингэж санал гаргаж байжээ.
С.Сүлд
Сэтгэгдэл (9)