Говийн Ноён хутагт Д.Лувсанданзанравжаа "Хүүхдийн дацан" нэрт намтрын сургуулийг 1828 онд цогцлоон байгуулж, хүүхдүүд болоод ардыг ном эрдэмд сургаж байв. Тэгвэл “Хүүхдийн дацан”-гийн үндэсний бичгийн сургалтад хэрэглэж байсан хутагтын зохиосон "Тэргүүн цагаан толгой"-г Говийн Ноён хутагтын музейгээс хос дэвтэр болгон анх удаа хэвлэж олны хүртээл болгожээ.
...Төр гэрэлт хааны 49 дүгээр оны зуны дунд сарын 18-нд Ноён хутагт Лүндэва хэмээгдэх Гүндэсамба нэрт шавьдаа "ХҮҮХДИЙН ДАЦАН"-ийн суралцах жаяг дэгийг дуудан бичүүлсэн эх бичвэр буй хэмээн цааш өгүүлэх нь...
Говийн Ноён хутагтын музейн үзмэрийн үндсэн бүртгэлийн 91-126, 91-127 бүртгэлийн дугаартай Монгол бичгийн сурах бичиг, Танин мэдэхүй сурах бичиг нэртэй “Хүүхдийн дацан”-д хэрэглэж байсан долоон мөрөөр, хуудас болгонд эгшиг гийгүүлэгчийн аймаг болгон бичсэн, нимгэн цагаан муутуу цаасан дээр мөн таван эгнээгээр монгол бичгээр бичсэн хоёр дэвтэр номыг анхлан хэвлэсэн нь “Үндэсний бичгийн III хөтөлбөр”-ийн хүрээнд хэн ч ашиглан суралцаж болох алхам болсон байна. Мөн нэгэн дэвтэр нь 14 хуудастай, нөгөө нь 57 хуудастай энэхүү хоёр дэвтэр сурах бичиг нь /17.8х11 см, 20гр жинтэй/, /11.2х6.5 см, 30гр жинтэй/, ирмэгүүд нь урагдаж элэгдсэн байдалтай хадгалагдаж байна.
Үндэсний монгол бичиг сурах нь Монгол хүний заавал эзэмших боловсрол хэмээн үзэж энэхүү Цагаан толгойг заадаг байжээ. Сурах бичгээ Хутагт өөрөө зохион хичээлийг эрдэм билигт, номтой хүмүүсээр заалгаж байсан нь түүхэн үнэн. Хутагтын “Хүүхдийн дацан” нэрт намтрын сургууль нь олон талын мэдлэг боловсрол олгож байсны нэгэн чухал нь Үндэсний бичгээ заах болон Монгол аж төрөх ёсны мэдлэгийг өгч байсан нь онцлогтой юм.
Энэхүү бүтээл нь Монгол улсад анхлан хэвлэгдэж байгаа бөгөөд үндэсний бичгээ сурах хэн бүхний гарт ойр байж, мэдлэгийн арвин санг бататгасан чухад ном байгаасай хэмээн эрхлэн хэвлүүлэгчдийн зүгээс үзэж байгаа юм.
1-р дэвтэрт: Цагаан толгойн үсгүүд, бага Н хувилга, агшлага хувилга, даршлага хувилга, хэл тулга хэмээх хувилга, шүдний чөлөө хэмээх хувилга, ам хамжлага хэмээх хувилга, хатуу хэлэх гэдэс хэмээх хувилга, хатуу хамжлага хувилга, хөндий хувилга, хийсвэр хувилга, их НГ хувилга тэргүүтний тайлбар.
2-р дэвтэрт: “Монголын Тэргүүн цагаан толгой хэмээх үсэг бас сургаал ертөнцийн аж төрөх явдлуудыг сануулан сургаж бичсэн оршвой” хэмээх цагаан толгой ба эрдмийг сурахын тус хийгээд цаашдын зам мөрийн судар тэргүүтэн, тайлбар.
Энэхүү монгол бичгийн Цагаан толгойг Үндэсний бичгээ сурах хүүхдүүд болон Хүмүүн бүрд хүргэх зорилготой ажээ.
Анхлан суралцагч “Хүүхдийн дацан”-гийн жаягаар
-Оюуны лянхуа бүрэн дэлгэрсэн
-Оюуны лянхуа хагас дэлгэрсэн
-Оюуны лянхуа дэлгэрээгүйг мөн сургуульд хэрэглэж байсан гарын дийз тэмдгээр тэмдэглэн суралцах юм. Энэ ч мөн анх удаа хэвлэгдэн олны хүртээл болж байна.
Ноён хутагтын зохион туурвисан Цагаан толгойг худалдан авахыг хүсвэл Дорноговь аймгийн Говийн Ноён хутагтын музей болон 96118555 дугаарт холбогдон авч болох ажээ.
