Өнөөдөр Их Британийн Ерөнхий сайд агсан Маргарет Тэтчерийг хүдэтгэн оршуулж байна. Төмөр хатагтай хэмээн алдаршсан дэлхийн хамгийн анхны эмэгтэй ерөнхий сайд Маргарет Тэтчер 87 насандаа таалал төгссөн билээ. 24цаг.мн түүний эхийн хэвлийгээс төрснөөс газрын хэвлийд хүртэлх гайхамшигт амьдралынх нь торгон мөчүүдийг фото зургуудын хамт хүргэж байна.

Ирээдүйн ерөнхий сайд хотын даргын өвөр дээр. Маргарет Робертс 1925 оны аравдугаар сарын 13-нд Грантем хотод төржээ. Түүний эцэг эхийг Алфред, Биатрис гэх бөгөөд Маргарет тэдний хоёр дахь охин нь байв. Энэ айл нийтийн байранд амьдардаг байсан ч хоёрдахь хүүхдээ төрүүлэхээс төвөгшөөгөөгүй нь хожмын Их Британы Ерөнхий сайд байжээ.
Чөтгөрийн тоо юу бурхны тоо юу? Гурван настай Маргарет эгчийнхээ хамт. Барууныхны үздэгээр 13 буюу чөтгөрийн тоотой өдөр төрснөөөрөө Маргарет аз хийморгүй амьдрах ёстой байв. Гэтэл хүнсний мухлагийн эзэн бас хотын даргын охин гойд одтой амьдарсан юм.
Меггигийн хадгаламж. Маргаретыг багад нь гэрийнхэн нь Мэгги гэж дууддаг байжээ. Түүнийг сургуульд орсноос хойш эцэг эх нь долоо хоногт хоёр удаа халаасны мөнгө өгдөг байв. Тэр мөнгийг Мэгги бусад охидын адил чихэр, зайрмагт үрэлгүй банкинд хадгалуулчихдаг байж. Энэ арвич хямгач чанар түүний хамгийн гол шинж нь байлаа.

Хүү хүсдэг байсан эцэг нь энэ охиндоо эршүүд чанар бий болгохыг хичээж “Зогсолтгүй ажилла, амьдрахын тулд ажиллахаас өөр аргагүй” хэмээн сургадаг байв.

Оксфордын ганцаардмал охин. Маргарет 1943 онд Оксфордын их сургуулийн охидын коллежид элсчээ. Түүнтэй охид ер найзалж нөхөрлөхийг хүсдэггүй байжээ. Маргаретад ч найз нөхөд биш лекц илтгэлийг нь анхааран сонсох хүмүүс хэрэгтэй байв. Учир нь тэрээр хичээлдээ тэгж их анхаардаг оюутан байсан юм. Тэрээр 1945 онд Оксфордын их сургуулийн Консервативчуудын холбооны ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон өдрөө энэ зургийг авахуулжээ.
Улс төрийн анхны довтолгоо. Оксфордын их сургуулийг химич мэргэжлээр төгссөнөөс хойш хоёр жилийн дараа буюу 1949 онд Маргарет Робертс улс төрч болов. Тэрээр Дартпордын тойрогт 1950, 1951 онуудад Консерватив намаас нэр дэвшсэн ч хоёуланд нь унасан юм. Гэсэн ч түүний нэр “Их Британийн хамгийн залуу эмэгтэй улс төрч” хэмээн танигдаж эхэлжээ.
Консервативчуудын “бэлэглэсэн” хань. Маргарет 1950 онд Дартпордын тойрогт 26 эрэгтэй хүнтэй ганцаар өрсөлдсөн. Нэр дэвшүүлэх ёслолын дараа хүлээн авалттай байсан ч Маргарет оролцох боломжгүй байлаа. Иймд консервативчууд зөвлөлдөөд түүнийг галт тэрэгний буудалд хүргэж өгөхийг Деннис Тэтчерт үүрэг болгожээ. Ийнхүү тэр хоёрын ойртох эхлэлийг намынх нь нөхөд нь тавьсан байна.

Олон удаа гоёсон хуримын даашинз. 1951 оны арванхоёрдугаар сарын 13-нд тэд хуримаа хийжээ. Хэмнэлтийн зарчмыг хатуу баримталдаг Маргарет Тэтчер хуриман дээрээ өмссөн хөх даашинзаараа хожим нь олон удаа гоёсон байна. Хуримын даашинз нь цагаан биш хөх өнгөтэй байсан нь консервативчууд хөх өнгөнд дуртайд байсан аж.

Деннисийн эхнэр мөнгийг хэзээ ч дэмий үрж байсангүй, өвлийн пальтогоо хуучин хөшгөөр доторлож, байшиндаа өөрөө засвар хийдэг байсан нь компанийн эзэн Деннисийн санаанд энэ бүхэн нь нийцдэг байжээ.

Ихрийн ээж. Маргарет Тэтчер 28 насандаа ихэр хүү, охин төрүүлж охиноо Кэрол, хүүгээ Марк гэж нэрлэжээ. “Энэ хоёр хүүхдийг гэдсэндээ тээж явсан есөн сарыг л би тэдэндээ зориулсан” гэж Маргарет Тэтчер хожим нь дурссан байдаг. Тэрээр хүүхдүүдээ төрүүлсэн жилдээ мөн хуульч мэргэжлийн дипломоо хамгаалсан байна.

Ээжийнхээ нэрээр хүчирхэгжсэн хүү, доромжлуулсан охин. Харамсалтай нь олон жилийн дараа хүү нь машины уралдаанд оролцохоор Африк руу яваад сураг тасарсан юм. Английн тусгай алба бүхэлдээ эрэл сурал болж байж Маркыг олжээ. Эцэг эхээ багагүй зовоосон Марк 52 настайдаа Эквадорын Гвинейд төрийн эргэлт зохион байгуулсан гэж сэжиглэгдэн шоронд суух ял авч байлаа. Цаазлуулах аюул дор хагас жил болсны дараа ээж нь 165 мянган фунт стерлинг төлж байж хүүгээ гаргаж авчээ. Азаар охин Кэрол нь сайн суралцаж, сэтгүүлч мэргэжил эзэмшсэн байна. Охин нь Ерөнхий сайдын хүүхэд байснаараа ямагт буруутгагддаг байсан бол хүү нь харин ч ээжийнхээ нэр сүрийн далбаан дор амьдардаг байв.

Улс төр эхэллээ. Парламентын босгоор алхах гэсэн Тэтчерийн анхны оролдлого бүтэлгүйтсэн ч есөн жилийн дараа буюу 1959 онд тэрээр өндөр босгыг давж чаджээ. 32 настай Маргарет Тэтчер Финчли тойргоос Парламентын доод танхимд суув. Энэ үүргээ 1993 он хүртэл ээлж халаагүйгээр гүйцэтгэсэн билээ.

Сүүний “хулгайч” хэмнэсэн нь. Консервативчууд 1970 онд ерөнхий сонгуульд ялж, Засгийн эрхийг гартаа авав. Ерөнхий сайд болсон Эдвард Хит Боловсрол, ШУ-ны сайдаар Маргаретыг томилжээ. Маргарет Тэтчер Боловсролын сайд байхдаа төсөв хэмнэх шаардлага гаргасныхаа хариуд “сүүний хулгайч” хочтой болов. Бага сургуулийн сурагчдад сүү өгөхөөс татгалзах санаачлага нь 19 сая ам.доллар хэмнэх боломжийг төрд олгов.

Консерватив намын тэргүүн. Ерөнхий сайд Эдвард Хитийн танхим 1974 онд унав. 1975 онд Хит намын тэргүүний албаа орхихоор шийдэхэд Маргарет Тэтчер зоримог алхам хийж өөрийн нэрийг санал болгохоор шулууджзэ. Тэрээр санасандаа хүрч Консерватив намын тэргүүн болов.

Оросууд өгсөн хоч хожмын алдар болов. 1976 оны нэгдүгээр сард ЗХУ-ын сонинууд түүнийг “Төмөр хатагтай” хэмээн хочилжээ. Тэтчерийг элдвээр хочилсон нь олон. “Сүүний хулгайч”-аас гадна Английг цөмийн зэвсэг эзэмших эрхтэй байлгахын төлөө тууштай дэмжиж байсных нь төлөө “Плутонийн шар үст”, “Эр тахиа орилдог байж болно, харин өндгөө эм тахиа л тээдэг” гэж хэлснийх нь төлөө “Өндгөө дарсан Атилла” хэмээн нэрлэж байжээ. Эдгээрээс оросуудын өгсөн буюу төмөр хатагтай хоч нь түүнд таалагддаг байв.

Хатагтай Ерөнхий сайд. Маргарет Тэтчер 1979 онд Их Британийн Ерөнхий сайдын сонгуульд ялалт байгуулав. Тэрээр 53 насандаа ингэж дэлхийн хамгийн анхны эмэгтэй ерөнхий сайд болов. Тультраа хэлтэйгээр шүүмжлэгдэж байсан хатагтай Ерөнхий сайд Британийн эдийн засгийг эрүүлжүүлэх төлөвлөгөөг нь зөвшөөрөөгүй бүхнийг танхимаасаа зайлуулжээ. Түүний төлөвлөгөө нь улсын төсвийг эрс хязгаарлаж, нийгмийн хэрэгцээнд зориулах, өмчийг хувьчлахаас бүрдэж байв.

Бартаат эхлэл буюу эдийн засгийн “бурхан”. Британийн эдийн засгийн уналтын үед буюу 1980 он гэхэд түүний нэр хүнд 23 хувь хүртэл унажээ. Түүнийг ерөнхий сайд болохоос өмнө Британи үнэн чанартаа хаант улс биш, харин Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн БНУ болчихсон байлаа. Эдийн засгийн салбарт Тэтчерийн гаргасан хүчин зүтгэл, түүний тавьсан үндэс суурь хожмоо Британийн эдийн засгийг сэргээсэн юм. Тэрээр Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагын хүчийг ч сулруулж, аж үйлдвэрийн томоохон салбаруудыг хувьчилж, татварыг багасгаж, эдийн засагт төрийн оролцоог хамгийн бага болгосноор Британид өрсөлдөөнт орчин, орчин цагийн капитализмыг бий болгож чадсан билээ.

Тэтчеризм+ Гурав дахь удаа Ерөнхий сайдаар. Хүйтэн дайн дууссаны дараа буюу 1987 онд Маргарет Тэтчер гурав дахь удаагаа дахин сонгогдов. Түүний ерөнхий сайдаар ажилласан нэг, хоёр дахь удаагийн үеийг Тэтчеризм гэж нэрлэдэг. Энэ үг ч эдийн засгийн шинжлэх ухааны нэр томъёо болсон. Тэрээр хөдөлмөрийн зах зээл бүрэн шинэчилж чаджээ. Эдийн засагчдын үзэж буйгаар чухамхүү Тэтчеризм л Их Британийн эдийн засгийн таатай байдлын эх сурвалж болсон бөгөөд түүний үр дүнг одоо хэр нь амссаар байгаа юм.

Огцорсон нь. Тэтчерийн нам дотор ч, улс оронд ч олон нийт түүнийг эсэргүүцэн босох болж тэрээр ерөнхий сайдын суудлаасаа 1990 оны 11 дүгээр сарын 22-нд огцорчээ. Татвар төлөгчдийн мөнгийг сул асгуулахгүйн төлөө түүний гаргадаг “харамч” байдал хүмүүсийн дургүйг их хүргэдэг байж. Нэг удаа түүн рүү тоосго шидсэний ул мөр одоо ч эгмэнд нь байдаг аж. Түүнийг Парламентын гишүүн болоход “Дахиад л нөгөө чөтгөр шиг авгай…” гэсэн үг танхимд дуулдаж байсан гэдэг.

Төмөр хатагтай уйлав. 2003 онд түүний хайрт хань Деннис Тэтчер 88 насандаа таалал төгсч төмөр хатагтай ихэд гашууджээ. Нөхрөөсөө хойш түүний биеийн байдал ч дордох болсон гэдэг. Нэгэн сэтгүүлч Деннисээс “Төмөр хатагтайтай амьдрах хэцүү юу?” гэж асуухад тэрээр “Ертөнц, гэр бүл хоёр Маргаретыг маань өөр өөр нүдээр хардаг юм. Ертөнц түүнийг “төмөр хатагтай” гэж нэрлэдэг. Хүүхдүүд нь болохоор ээж гэдэг. Би түүнийг энхрийлэн дууддаг” гэсэн байна. Арван насны зөрүүтэй тэдний гэрлэлтийг олон хүн ашиг хонжоо харсан гэж үздэг ч 52 жилийн хамтын амьдрал нь энэхүү таамаглалыг няцаасан юм.

Хэзээ ч мартахгүй бас өршөөхгүй. Тэтчер 2003 онд сэтгүүлч охиндоо ярилцлага өгөв. Телевизийн тэр нэвтрүүлэг нөхрийнх нь дурсгалд зориулагдсан байсан болохоор л ярилцлага өгөхийг зөвшөөрсөн аж. Кэрол ярилцлагын төгсгөлд ээжээсээ огцруулсан тухай асуухад Маргарет Тэтчер “Хэрэв улс төрөөр хоолоо олж идье гэж байгаа бол ар нуруунд чинь хутга шаана гэдгийг ямагт бодож явах ёстой. Намайг Парист байхад намын удирдлагаас зайлуулах зорилготой санал хураалт Парламент дахь фракцид болж байсныг би хэзээ ч мартахгүй. Британийг би эдийн засгийн доройтлын намгаас татан гаргаж, өөдлөн дээшлэх өндөрлөг өөд өгсүүлснээс хойш бараг 11 жилийн дараа энэ үйл явдал болсон юм шүү. Энэ бол миний амьдралын хамгийн хүнд хэцүү мөч байсан. Би үүнийг мартахгүй, өршөөхгүй” гэж хэлсэн байна.

Олны анхаарлаас гарав. Их Британийн Ерөнхий сайд агсан Маргарет Тэтчер сүүлийн үед олон түмний нүдэнд харагдахаа огт больсон. Түүний тархины цусан хангамж муудсаны улмаас сэтгүүлчидтэй ярилцах, олон нийтийн үйл ажиллагаанд оролцохыг нь эмч нар хориглосон байна. Ерөнхий сайд, намын дарга асан Эдвард Хитийн шарилыг нутаглуулах үед хүмүүс түүний барааг хамгийн сүүлд харсан аж.

Өвчин. Олон жил өвчин нь газар авсны эцэст түүнийг ухаан санаагаа алдах болсон гэдэг. Хатагтай Тэтчер сүүлийн хэдэнд сард сэтгэцийн олдмол өвчинтэйгөө тэмцсээр нас барсан юм.

Үзэн ядалт. Гурван удаа сонгогдож 11 жил засгийн эрхийг барихдаа Маргарет Тэтчерийн хийсэн бүхнийг сайн, муугийн хоёр туйлд хувааж үздэг. Нэг хэсэг нь түүнийг жигтэйхэн хайрлана, нөгөө хэсэг нь үзэн ядна. Түүнийг үзэн яддаг хүмүүс хэдхэн хоногийн өмнө таалал төгссөнийг нь ингэж тэмдэглэв.

Хайр, хүндэтгэл. Хэдий тийм боловч Тэтчер бол агуу улс төрч, хүч нөлөөтэй эмэгтэй, нугаршгүй эр зоригтой, итгэл үнэмшилтэй хүн гэдгийг түүний анд нөхөд ч, дайснууд ч, ард түмэн ч нийтээр хүлээн зөвшөөрдөг. Чухам эдгээр чанар түүнд дэлхийн анхны эмэгтэй Ерөнхий сайдын албан тушаалд суухад туслаж, хүйтэн дайныг зогсоосон “Төмөр” хатагтайн дүрээр дэлхий нийтэд таниулсан биз.