-
2017 оны 4 сарын 28
Дорноговь аймгийн Сайншанд хотод нарны цахилгаан станцын шав тавилаа. Монголын хамгийн том буюу 30мВт-ын хүчин чадалтай нарны цахилгаан станцыг Дезерт Солар Пауэр Вуан ХХК Герман улсын хөрөнгө оруулалтаар гүйцэтгэх аж.
-
2017 оны 4 сарын 28
Тээврийн прокурорын газрын хяналтын прокурор асан Х.Тамир, Тагнуулын ерөнхий газрын Мөрдөн байцаах хэлтэст ажиллаж байсан Б.Амарбаясгалан нарын таван хүнд холбогдох хэргийн шүүх хурал Баянгол дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд болж байна.
-
2017 оны 4 сарын 28
Өндөр гоолиг орос бүсгүйгээр тамгаа түшүүлэх болсон Х.Бадамсүрэнгийн тухай жиг жуг яриа Эрдэнэтээр нэг тархжээ. Тэрээр туслахаа хаа ч явсан дагуулж, чамирхдаг аж. ОХУ-д үйлдвэрийн зардлаар 10 хоног зугаалаад ирснийг нь бүгд л сэм шивнэлдэнэ. Сайхан бүсгүйг харах шалтаг хайж, даргынхаа өрөөгөөр эргэлдэнэ. Ер нь л Анна Семоновна Юрьевна гэх орос нарийн бичиг бүсгүй Эрдэнэт үйлдвэрийн удирдах түвшинд цайны хачир болсоор удаж байна. Тэгвэл захирал саяхан хийсэн мэдэгдэлдээ 2018 оны 01 сарын 01 гэхэд орос мэргэжилтнүүдээ нутаг буцаахаа амласан. Харин ижил дасал болсон туслах бүсгүйгээ ямартай ч авч үлдэнэ гэдгийг тодорхой хүрээнийхэн баталдаг.
Олон нийтэд дэлгэгдсэн баримтаар унтлагын өрөөгөө тавиад сая төгрөгөөр тансаглан тохижуулсан нь бий. Тодруулбал Melodia брэндийн 25,5 саяын унтлагийн иж бүрдэл, 15 саяын шкаф, 8,5 саяын үнэтэй коммод нь Аннагийн сэтгэлийг эзэмдэхийн төлөө хийсэн сонголт гэж дээрх хачир ярианд өрнөдөг гэсэн. Үнэхээр ч жар гарч яваа захирал ганцаараа тийм тансаг хөнжилд хөлбөрөөд ч яалтай, хэзээнээсээ сайхнаараа алдартай орос бүсгүйн хэрэгцээ шаардлагыг хангах гэж ийнхүү хэл амны бай болж яваа ч юм билүү, олны үг ортой л гэдэг дээ.
-
2017 оны 4 сарын 28
Жил бүрийн хаврын улиралд барилгын ажил идэвхжиж эхэлдэг энэ үед уламжлал ёсоор зохион байгуулагддаг “Barilga Expo 2017” олон улсын үзэсгэлэн 2017 оны 4-р сарын 28-ны өдөр 12:00 цагт Мишээл Экспо төвд нээлтээ хийх гэж байна.
Үзэсгэлэн Орон сууц, ногоон барилгын чиглэлээр 4-р сарын 28-30, Барилгын материал, дэвшилтэт технологийн чиглэлээр 5-р сарын 5-7-ны өдрүүдэд үргэлжилнэ.
9 дэх жилдээ зохион байгуулагдаж, барилгын салбартаа брэнд болон танигдсан энэхүү үзэсгэлэн нь орон сууцны төсөл хэрэгжүүлэгчид, барилгын материал үйлдвэрлэгчид, ногоон барилга, байгальд ээлтэй дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэгчид гээд 200 гаруй компанийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нэгэн дээвэр дор төвлөрүүлж, иргэддээ хүргэдэг уламжлалтай.
Оролцогч компаниуд зөвхөн үзэсгэлэнгийн өдрүүдэд хөнгөлөлт урамшуулал, хонжворт сугалаатай худалдаа явуулах юм. Мөн иргэдэд зориулсан амины орон сууцаа өөрсдөө барих тухай, технологийн зөвлөгөө өгөх олон сургалт семинарууд үнэ төлбөргүй зохион байгуулагдана.
-
2017 оны 4 сарын 28
Чингэлтэй дүүргийн 19 дүгээр хороонд оршин суух иргэн Н-ын гэрийн вакум цонхыг түлхэн орж, мөнгөн аяга,
-
2017 оны 4 сарын 28
ТАНИЛЦ: Эрүүл мэндийн даатгалаар үйлчлүүлж болох улсын эмнэлгүүд
-
2017 оны 4 сарын 28
БНХАУ-ын олон улсын хөдөлмөрчдийн баяр ирэх сарын 1-ний өдөр тохионо. Энэ өдөр Монгол, Хятадын боомтууд амрах бөгөөд олон улсын галт тэрэг болон нисэх онгоц хуваарийн дагуу зорчих аж. Харин тавдугаар сарын 2-ноос эхлэн цагийн хуваарийн дагуу автозамын боомт ажиллана.
“Монгол, Хятадын хилийн боомт, тэдгээрийн дэглэмийн тухай Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-т заасны дагуу амрах аж.
-
2017 оны 4 сарын 28
ТОП-100 Аж ахуйн нэгжийг төсөвт төвлөрүүлсэн татвар болон борлуулалтын хэмжээ, ашиг орлого, тухайн байгууллагад ажиллаж байгаа нийт ажиллагсадын тоо болон санхүүгийн бусад үзүүлэлтүүдийг харгалзаж тодруулдаг бөгөөд Сангийн яам, Татварын Ерөнхий газар, Нийгмийн Даатгалын Ерөнхий газрын албан ёсны баталгаажсан тоон үзүүлэлтэд тулгуурлаж шалгаруулдаг билээ.
2016 онд Төрийн банкны нийт актив 2 их наяд төгрөгт хүрч, татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ 1,8 их наяд төгрөг, тайлант жилд 10.6 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллаж, Монголбанкнаас тогтоосон зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаж ажилласнаас гадна нийт активт эзлэх чанаргүй зээлийн хэмжээ 1,7 хувьд хүрч, Монголын арилжааны банкнуудаас хамгийн эрсдэл багатай банк гэдгээ дахин баталгаажуулж чадлаа.
Банк нь тайлант онд энэхүү ашиг орлогын өсөлтөөс гадна үйл ажиллагааны олон чиглэлээр өсч буй байр сууриа хадгалж ирсэн бөгөөд харилцагчдад хүргэх үйлчилгээнийхээ боломжийг сайжруулах, үйл ажиллагаагаа илүү үр дүнтэй болгоход чиглэж ажилласан юм.
-
2017 оны 4 сарын 28
Одоогоос 73 жилийн өмнө буюу 1944 оны дөрөвдүгээр сарын 28-ны өдөр БНМАУ-ын Ардын сайд нарын Зөвлөлийн тогтоолоор цэргийн гарамгай 11 зүтгэлтэнд генерал хэмээх цэргийн дээд цол олгосон түүхтэй билээ.
Тиймээс жил бүрийн энэ өдрийг “Генералуудын өдөр” болгон тэмдэглэж, алтан мөрдэстэй генералууддаа тусгай чиг үүрэгтэй байгууллагууд ээлжлэн хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлал тогтсон.
Генералуудад хүндэтгэл үзүүлэх арга хэмжээ өнөөдөр 11:00 цагаас Чингисийн хөшөөнд цэцэг өргөснөөр эхлэх юм байна.
Монгол Улсын хэмжээнд зэвсэгт хүчин, цагдаа, онцгой байдал, тагнуул, хилийн цэрэг, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх зэрэг хүчний байгууллагууд энэ өдрийг ээлжлэн зохион байгуулдаг.
Генерал цолтонд хүндэтгэл үзүүлэх энэ жилийн арга хэмжээг Тагнуулын ерөнхий газраас зохион байгуулах юм.
Онцгой байдлын байгууллагаас хурандаа генерал С.Равдан, хошууч генерал Ч.Мижид, хошууч генерал Э.Цэрэндорж, хошууч генерал Д.Лхагвасүрэн, дэслэгч генерал Ч.Түмэндэмбэрэл, хошууч генерал Г.Махбариад, О.Отгонжаргал, хошууч генерал П.Сүндэв, хошууч генерал П.Даш, хошууч генерал Л.Гарамжил, хошууч генерал О.Үржин, бригадын генерал Т.Бадрал, бригадын генерал Г.Ариунбуян нарын алтан мөрдөст генерал цолтнууд төрөн гарсан билээ.
Монгол Улсад генерал цол бий болсны түүхт 73 жилийн ойг тохиолдуулан Онцгой байдлын байгууллагын нийт бие бүрэлдэхүүний өмнөөс алтан мөрдөст генералууддаа болон тэдний гэр бүл, үр хүүхэд, төрөл төрөгсдөд нь эрүүл энх, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.
-
2017 оны 4 сарын 28
ӨНӨӨДӨР 1000 ажил олгогчдын зөвлөгөөн болно
Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, Нийслэлийн эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын газар хамтран 1000 ажил олгогчдын зөвлөгөөнийг Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн соёлын төв ордонд өнөөдөр зохион байгуулна. Зөвлөгөөн 10 цагт эхлэх бөгөөд шилдэг шимтгэл төлөгч, ажил олгогчдыг шалгаруулахаас гадна хууль тогтоомжийг сурталчилах нээлттэй өдөрлөгийг Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, нийслэл болон 9 дүүрэг хамтран зохион байгуулна. Зөвлөгөөнд нийслэл Улаанбаатар хотын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг 1000 ажил олгогч оролцох бөгөөд Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Н.Номтойбаяр, ЭМНДЕГ-ын удирдлагууд болон холбогдох газар хэлтсийн дарга нар оролцоно.
-
2017 оны 4 сарын 28
Гурван дүүрэгт цахилгаан хязгаарлана
-
2017 оны 4 сарын 27
ТОП-100 Аж ахуйн нэгжийг төсөвт төвлөрүүлсэн татвар болон борлуулалтын хэмжээ, ашиг орлого, тухайн байгууллагад ажиллаж байгаа нийт ажиллагсадын тоо болон санхүүгийн бусад үзүүлэлтүүдийг харгалзаж тодруулдаг бөгөөд Сангийн яам, Татварын Ерөнхий газар, Нийгмийн Даатгалын Ерөнхий газрын албан ёсны баталгаажсан тоон үзүүлэлтэд тулгуурлаж шалгаруулдаг билээ.
2016 онд Төрийн банкны нийт актив 2 их наяд төгрөгт хүрч, татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ 1,8 их наяд төгрөг, тайлант жилд 10.6 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллаж, Монголбанкнаас тогтоосон зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаж ажилласнаас гадна нийт активт эзлэх чанаргүй зээлийн хэмжээ 1,7 хувьд хүрч, Монголын арилжааны банкнуудаас хамгийн эрсдэл багатай банк гэдгээ дахин баталгаажуулж чадлаа.
Банк нь тайлант онд энэхүү ашиг орлогын өсөлтөөс гадна үйл ажиллагааны олон чиглэлээр өсч буй байр сууриа хадгалж ирсэн бөгөөд харилцагчдад хүргэх үйлчилгээнийхээ боломжийг сайжруулах, үйл ажиллагаагаа илүү үр дүнтэй болгоход чиглэж ажилласан юм.
-
2017 оны 4 сарын 27
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболд Шведийн Вант Улсын Элчин сайд хатагтай Анна Линдстэдийг өнөөдөр хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтад нийслэлийн Байгаль орчны газрын дарга Э.Баттулга, Шведийн Вант Улсын Бээжин дахь Элчин сайдын яамны Нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга Якоб Холтуис болон холбогдох албаны хүмүүс байлцав.
Шведийн Вант Улсаас БНХАУ-д Монгол Улсыг хавсран суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд хатагтай Анна Линдстэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид “Итгэмжлэх жуух бичиг” өргөн барихаар ирсэн аж. Тэрбээр нийслэлийн удирдлагатай уулзаж хоёр талын цаашдын хамтын ажиллагаа, байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлт, агаар хөрсний бохирдлыг бууруулахаар авч буй бодлого, арга хэмжээний талаар харилцан санал солилцлоо.
Хотын дарга С.Батболд “Бид бүхий л талаар хамтран ажиллах сонирхолтой байна. Улаанбаатар сэрүүн бүсийн хот учир Эрчим хүчний хэмнэлттэй орон сууц болон насжилт ихтэй хуучны орон сууцны дулаан алдалтыг багасгах тал дээр танай улсаас туршлага судлах хүсэлтэй байна. Мөн бид Улаанбаатар хотыг ногоон хот болгох зорилт тавин ажиллаж байна. Энэ тал дээр та бүхэн туршлагаасаа хуваалцаж, төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж хамтран ажиллах боломж бий. Нийслэлийн гэр хорооллын ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах тулгамдсан асуудал болоод байгаа. Энэ тал дээр хамтран ажиллах хүсэлтэй байна. Бид Шведийн хотуудтай харилцаа холбоотой ажиллах сонирхолтой. Улаанбаатар хот дэлхийн 30 гаруй хоттой эгч дүү болон найрамдалт харилцаатай. Таныг элчин сайдаар ажиллах хугацаанд хоёр орны харилцаа илүү өндөр түвшинд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна. Танд ажлын өндөр амжилт хүсье” хэмээлээ.
Элчин сайд хатагтай Анна Линдстэд “Уулзалтын өмнө НҮБ түүний харьяа байгууллагууд, БОАЖ-ын сайд Д.Оюунхорол нартай Улаанбаатар хотын тогтвортой хөгжлийн талаар уулзаж ярилцсан. Монгол Улсын уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалан томоохон асуудлууд тулгарч байгаа. Улаанбаатар хот хог хаягдлын удирдлагын тогтвортой тээвэрлэлтийн асуудал тулгарч байгаа гэдгийг хэлж байсан. Бид эрчим хүч, уул уурхай, тээвэрлэлт гэх мэт олон асуудал дээр хамтран ажиллах боломжтой нь харагдаж байна. Богинохон хугацаанд ирж байгаа хэдий ч маш олон салбарт хамтран ажиллах санаа төрж байна” хэмээлээ гэж нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
-
2017 оны 4 сарын 27
Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, Нийслэлийн эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын газар хамтран 1000 ажил олгогчдын зөвлөгөөнийг Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн соёлын төв ордонд маргааш зохион байгуулна.
Шилдэг шимтгэл төлөгч, ажил олгогчийг шалгаруулах, олон нийтэд сурталчилах, нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжийн талаарх мэдээ мэдээллийг хүргэх, хамтран ажиллах зорилгоор энэхүү арга хэмжээг зохион байгуулж байна.
Зөвлөгөөнд нийслэл Улаанбаатар хотын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг 1000 ажил олгогч оролцох бөгөөд Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Н.Номтойбаяр, ЭМНДЕГ-ын удирдлагууд болон холбогдох газар хэлтсийн дарга нар оролцоно.
Мөн Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Батболд, Засаг даргын орлогч Д.Энхтөр, ИТХ-ын дарга Ц.Сандуй, Монголын ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбооны ерөнхийлөгч Э.Ганбаатар, МҮЭХ-ны Ерөнхийлөгч Х.Амгаланбаатар, Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын дарга Ч.Лхагважав болон нийслэлийн зарим агентлагын удирдлагууд урилгаар оролцоно.
Зөвлөгөөний үеэр шилдэг шимтгэл төлөгч, ажил олгогчдыг шалгаруулахаас гадна хууль тогтоомжийг сурталчилах нээлттэй өдөрлөгийг Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газар, нийслэл болон 9 дүүрэг хамтран зохион байгуулна
Нийгмийн даатгалын байгууллага үүсч хөгжсөний 75 жилийн ой тохиож байгаа учир энэ жил 75 ажил олгогчдыг шалгаруулахаар шийдвэрлэсэн юм.
Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын даргын баталсан шилдэг ажил олгогчдыг шалгаруулах болзол, журмын дагуу нийслэлийн хэмжээнд 65 ажил олгогчийг шалгаруулж, үндэсний 10 шилдгийн шилдэг шимтгэл төлөгч, ажил олгогчийг шалгаруулсан.
Улсын хэмжээнд 43 мянга, нийслэлийн хэмжээнд 26 мянга гаруй ажил олгогч байдаг. Нийгмийн даатгалд албан журмаар даатгуулсан даатгуулагчийн тоогоор тэргүүлсэн байх, хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого болон түүнд оногдох нийгмийн даатгалын шимтгэлийг үнэн бодитой тодорхойлж, шимтгэл төлөлтөөрөө тэргүүлсэн байх шаардлагыг нэн тэргүүнд тавьсан.
Мөн тайланг хуулийн хугацаанд тушаасан, ажилтнуудынхаа нийгмийн даатгалын дэвтрийг баталгаажуулсан байх, Даатгуулагчийн тогтвортой байдал, өсөлт, хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого болон түүнд оногдох нийгмийн даатгалын шимтгэлийн өсөлт зэргийг харгалзан үзэж, шалгаруулалтыг хийсэн юм гэж Нийслэлийн эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын газраас мэдээллээ.
-
2017 оны 4 сарын 27
Нийслэлийн цагдаагийн газраас иргэдийн амар тайван байдлыг хангах, гудамж талбайд үйлдэгдэж буй гэмт хэрэг, зөрчлийг илрүүлэх, таслан зогсоох, урьдчилан сэргийлэх ажил, эргүүлийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх зорилгоор энэ оны 04 дүгээр сараас эхлэн 1 сарын хугацаатай “Эргүүл” нэгдсэн арга хэмжээг нийслэлийн хэмжээнд зохион байгуулж байна.
Арга хэмжээний хүрээнд Чингэлтэй дүүргийн 19 дүгээр хороонд оршин суух иргэн Н-ын гэрийн вакум цонхыг түлхэн орж, мөнгөн аяга, хөөргийг ЕБС-ын сурагч А, оюутан С, М, тодорхой эрхэлсэн ажилгүй О, С нар согтуурсан үедээ хулгайлсан, тус дүүргийн 18 дугаар хороонд оршин суух М-ын гэрийн хаалганы цоожийг хөшиж, мөнгөн аяга, 32 инчийн зурагтыг Хөвсгөл аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат Б согтуурсан үедээ хулгайлсан хэргүүдийг эргүүлийн үүрэг гүйцэтгэж байсан алба хаагчид шуурхай илрүүлэн Чингэлтэй дүүрэг дэх цагдаагийн 2 дугаар хэлтэс шалгаж байна.
-
2017 оны 4 сарын 27
Олон Улсын Улаан Загалмай ба Улаан Хавирган Сар Нийгэмлэгүүдийн Холбооноос Австралийн Улаан Загалмайн Нийгэмлэгтэй хамтран 2017 оны 04 дүгээр сарын 24-27-ны өдрүүдэд Австрали Улсын Сидней хотноо зохион байгуулж буй “Ази-Номхон далайн орнуудын Гамшгийн хуулийн хээрийн сургуулилт” сэдэвт үйл ажиллагаанд Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга, бригадын генерал Т.Бадрал оролцож байна.
ОБЕГ-ын дарга, бригадын генерал Т.Бадрал 2017 оны 04 дүгээр сарын 25-ны өдөр Монгол Улсын Гамшгаас хамгаалах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын тухай хууль болон Монгол Улс дахь гамшгийн эрсдэлийг бууруулах үйл ажиллагааны талаарх танилцуулга, илтгэлийг оролцогч нарт хийлээ.
“Ази-Номхон далайн орнуудын Гамшгийн хуулийн хээрийн сургуулилт” сэдэвт үйл ажиллагаанд Ази, номхон далайн бүс нутагт гамшгаас хамгаалах хууль, эрхзүйн чиглэлээр хийгдэж байгаа үйл ажиллагаа, өөрчлөлт, шинэчлэлт, олон улсын хүмүүнлэгийн тусламжийн зохицуулалт, гамшгаас хамгаалах үйл ажиллагаан дахь иргэн-цэргийн харилцаа зэрэг мэдээ мэдээллийг оролцогч нарт хүргэхээс гадна гамшгийн удирдлагын дасгал ажлыг хийж байна гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.
-
2017 оны 4 сарын 27
Баянхонгор аймгийн Шинэжинст суманд 2017 оны 04 сарын 21-нд 3-р багийн нэг айлын хоёр гэр шатсан мэдээллийн мөрөөр Шинэжинст сумын ИТХ-ын дарга Д.Готовдоржоос тодрууллаа.
-
2017 оны 4 сарын 27
Анхны тушаалаараа үйлдвэрийн мөнгөөр машин авч, улмаар байрны засвар, тансаг тавилга худалдан авахад нийтдээ хагас тэрбум давсан төгрөг зарцуулаад байгаа Х.Бадамсүрэн захирлын 02 тоот тушаал нь орос бүсгүйг туслахаараа ажилд авах тухай байв.
Түүний нарийн бичгийн дарга Симоново Анна Юрьевна гэх гуч гаруйхан настай 175 см өндөр нуруутай гоолиг, ямар ч эр хүн эргэж хармаар сайхан “амьтан” аж. Жар гарсан насандаа жаргаж яваа Х.Бадамсүрэнд сүр нэмж, чимэг зүүсэн Анна бүсгүй ч адтай нэгэн бололтой. Гадаад айлчлал болгонд нь дагаж явах төлөвтэй. Тэд хамтдаа ОХУ-д 10 хоногийн томилолтоор “зугаалаад” ирсэн. Одоо харин томилгоогоо жигдрүүлчихээд барууны орнуудаар аялах тов гаргаад сууж байгаа гэсэн. Х.Бадамсүрэн ч унтлагын өрөөгөө 40 саяар тохижуулж, хэнд бяраа гайхуулсан нь одоо тодорхой болж байна.
Тэрээр сонгон шалгаруулалтгүй томилгоо хийдэг, хувийн тансаглалдаа их хэмжээний мөнгө гаргуулдаг гэх мэт хууль зөрчсөн үйлдлээрээ нийгэмд сөрөг хандлага хэдийнэ авчирсан. Одоо нэрмээс болгож олноос содон орос туслахаараа анхаарал татаж эхэлсэнд МАН-ын удирдах түвшинд хүртэл дургүйцэл илэрсэн сурагтай. Х.Бадамсүрэнгийн балгаар МАН муухай харагдаж байгааг тэд анхаарч, энэ тухай яриа намын байранд өрнөөд эхэлжээ.
Э.Бат
-
2017 оны 4 сарын 27
Нэг ийм яриа байдаг даа. Энэ ч нэг талаар үнэн гэдэг нь амьдрал дээр батлагдчихсан зүйл. Аав маань өнгөрөөд удалгүй аймгийн төв шилжихээр болоод манайх гэдэг айл хэдэн малаа тоо, толгойгоор нь айлд хүлээлгэж өгөөд гарч байлаа. Гэвч өнөө мал маань огт өсдөггүй. Өсөх нь бүү хэл чоно нохой, зуд турьхан гээд хэд хэдээрээ цөөрсөөр юу ч үгүй болчихсон юм.
Үүнээс гадна үнэхээр “Тавиул мал өсдөггүй” гэж ирээд толгойгоо сэгсэрч суусан нагац ахыгаа санаж байна. Чоно хүртэл яг айлын малыг бариад идчихдэг гэж ирээд ярьж байсан сан. Үүнээс хойш нэг л зүйлийг ойлгосон юм. Хаа хаанаа сэтгэл дутдаг л тал байдаг шиг байгаа юм. Харин яг үүн шиг компаниудын Төрийн өмчийн оролцоо нь ихсээд ирэхээрээ л өсч дэвжихгүй, өр ширээ дийлэхгүй болж байх шиг. Томилогдож очсон дарга нар нь үнэтэй машин сольж, өрөөнийхөө тавилгыг хэдэн зуун саяар нь солихоос биш үр ашигтай ажиллулая, улсын төсөвт их мөнгө төвлөрүүлье, ажилчдынхаа ахуй нөхцлийг сайжруулая гэж боддоггүйтэй л холбоотой. Саяхан даа “Эрдэнэт” үйлдвэрийн Оросын эзэмшилд байсан 49 хувийг Монгол компани худалдаж авлаа гэж баярлаад л “Эрдэнэт”-ийг ашигтай ажиллуулах өөрсдийн төлөвлөгөөгөө танилцуулж байсан юм даг. Гэтэл эрх баригч намынхан өөрсдийн шахаа, сонгуулийн мөнгө босгохоо л урьтал болгоод хувийн хэвшлээс улаан цагаан дээрэм хийсэн. Шинээр томилогдсон дарга нь 24,5 саяар цалинжаад л, 180 саяар өрөөгөө тохижуулаад л аргагүй “эзэн” хүний ёсоор хандсан. Эдгээрээс ганц л зүйлийг огт ойлгохгүй байгаа нь өмнөх даргын унаж байсан машиныг унаад, хэрэглэж байсан тавилгыг нь хэрэглэчихээр яадаг юм. Тиймээс л Төрийн өмчийн гэх сэтэртэй үйлдвэр газруудын ашиггүй байдал энэ мэт үрэлгэн байдал, танил талын шахаанаас үүдэлтэй бөгөөд өнөөх л Тавиул мал шиг сэтгэл дутагдаж буйн жишээ юм.
-
2017 оны 4 сарын 27
Төрийн хошой шагналт, хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай 2009 онд MN25 телевизийн “Ринг” нэвтрүүлэгт орохдоо “Манайхан Чингис хааны тухай кино, жүжиг, дуурь хийж байна. Гэтэл найруулагчид, зохиолчид маань “Монголын Нууц Товчоон”-оос хальж, гарч чадахгүй байна” гэж хэлж байсныг ерөөсөө мартдаггүй юм.
Үнэхээр, Урлаг, уран сайхны бүтээл бол гагцхүү түүхийн баримтанд баригдах учиргүй. Харин ч хэдий чинээ уран сайхнаар сэтгэн баяжуулж гэмээнэ төдий чинээ сайн бүтээл төрж, уншигч олон сэтгэлийн цэнгэл эдлэх учиртай.
Ийм нэгэн сэтгэл сэргээсэн сайхан бүтээл саявтархан мэндэллээ. Энэ нь зохиолч, сэтгүүлч Б.Номинчимэдийн “Аугаа эрин: Хөх илдний очис”, тэргүүн дэвтэр бүтээл болой. Уул бүтээл хэвлэгдмэгцээ л уншигч, мэргэжлийн судлаач, шүүмжлэгч нарын сонирхлыг татаад эхэлжээ.
Юуны урьд зохиолийн хэмжээний хувьд багавтар боловч түүхэн үнэ цэнэ, учир явдлын нууц ээдрээг асар ихээр агуулсан “МНТ”-ны 76, 77-р зүйлийг хэрхэн уран сайхнаар баяжуулсан нь хамгийн сонирхолтой байлаа. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү зургаа долоон өгүүлбэрийг жар далан хуудас болгон дэлгэрүүлжээ.
Ер нь энэ хэсэг буюу Тэмүжиний Бэгтэрийг хөнөөсөн шалтаг шалтгаан нь эрдэмтэн судлаачдын байнгын сонирхдог сэдэв билээ. Энд хэд хэдэн ээдрээтэй асуудал байдаг. Үүнд:
Тэмүжиний Бэгтэрийг хөнөөсөн шалтгаан /шалтаг биш/ нь юу болох талаар
Тэмүжин Бэгтэр нарын хэн нь ах болох, МНТ зохиогч Сочигэл хатны нэрийг дурдаагүй Бэлгүдэйн эх гэсэн учирт
Сочигэл хатны Бэлгүдэйгээс зугтсан нь
Зохиолч эдгээр ээдрээг онцлон авч, уран сайхнаар тайлсанд уг бүтээлийн үнэ цэнэ оршино. Тэгэхдээ зохиолч дээр дурдсан судалгаа шинжилгээний бүтээлийг сайтар эргэцүүлсэн нь илт байна. Тухайлбал:
Хамаг Монголын хаан сууринд горилогч Таргудай Хирилтугийн үүсгэсэн Нарст уулын найранд Нируны хорин долоон овог, Дарлигиний хорин дөрвөн овогтноос авхуулаад Мэргид, Татаар, Хэрээдийн хан вангууд хүртэл уригдан иржээ. Онцгой сонин зочдын нэг Есүхэйн эм Сочихэл, хүү Бэгтэрээ дагуулан ирсэн нь байлаа. Энэ талаар зохиолч нэлээд дэлгэрэнгүй өгүүлжээ.
...Таргудай
- Олон хэдий намайг тэргүүн хэмээж буй ч онцгой нэгэн зүйл үгүйгээр би хэрхэн өөрийгээ тэргүүн хэмээн хэлж чадах билээ.
-Таргудай тэргүүнтэн. Таны санааг чилээж буй тэр зүйл юу юм бол? Та үүнийг юуны учир надад өгүүлэв?
-Хаан эцэг Амбагайд минь Эрхэт Тэнгэрээс эзэн хэмээн тэмдэг болгон хайрласан Хасбуу тамга, дайны догшин Хараа ихт Хар сүлд үгүйгээр Хамаг Монголын хаан хэмээн хэрхэн хэлэгдэх билээ. Тэр тамга эцгийг минь тэнгэрт одсоны дараа Хутула хаанд, Хутула хаанаас Есүхэй баатарт ирчихүй. Өнөө тэр Хасбуу тамга болоод Хараа ихт Хар сүлд танай хот айлд байгаа болно.
...-Түмний тусын тулд түүнийг яаруу түргэн олохсон.
-Хаана нуусныг зөвхөн Өүлэн, Тэмүчин хоёр мэдэх билээ.
-Бэгтэр, Сочихэл та хоёр мэдэхгүй юм уу?
-Хэрхэвч мэдэхгүй.Эзэнтэн минь.
-Түүнийг мэдэж болох уу.
-Тэргүүн Таргудай. Өүлэний аашийг та мэднэ шүү дээ.Тийм амаргүй.
-Хэрвээ түүнийг мэдэх аваас Сочихэл бэргэн таныг хатдын ямбанд өргөж,Бэгтэр, Бэлгүдэй хоёр хүүг чинь дэргэдээ аван, асрах болмуй би...
Сочихэл дуугарсангүй. Гэвч ямар нэгийг санав бололтой, нүд нь сүүмийгээд явчихжээ.(Б.Номинчимэд “Аугаа эрин:Хөх илдний очис” тэргүүн дэвтэр, УБ, 2017,65-66 тал)Энэ хэсэгт, Сочихэл, Бэгтэр нарын Тайчуудтай ойр холбоотой байсан гэсэн эрдэмтдийн таамаглалын нутлахын зэрэгцээ Тэмүжиний Бэгтэрийг хөнөөх болсон учгийг тун ч уран нарийнаар үнэмшихүйцээр зохиомжилжээ.
Мөн Есүхэй баатарыг их хатан Жибхун, удаахь хатан Баарины Сочихэл, Олхунууд Өүлэн зэрэг хатантай байсан төдийгүй Жибхун үр үгүй тул Бэгтэр Есүхэйн ууган хүү болох агаад ааг омог, бяр чадал ид цэгцэрч живхэрч явааг,
....Гэтэл өнөө арван дөрвөн нас хүрч буй Бэгтэрийн гар яг л байвгайн савар шиг баривгар бөгөөд бядлаг аж. Нарийн шуу нь атганд багтамгүй болжээ. Хүзүү нь цээжнээсээ ургаад ирсэн мэт цул хийгээд өндөр. Яг л хар модны хожуул зоочихсон мэт харагдана. Өдий насандаа ийм байгаа юм өсөх насаа дуусгаад ямархан баатар эр болох бол...(Б.Номинчимэд “Аугаа эрин: Хөх илдний очис, тэргүүн дэвтэр”, УБ, 2017,57 тал) хэмээн дүрсэлжээ. Улмаар авга нагац нарынхаа өөдөөс хатуу үг чулуудчихаад “сар хагарч” найр үймэхэд эцгийнх нь алтан амийг хөнөөсөн Жүйн Татаарын Оргулын хатан хүүхдийг хөнөөсөн дүрслэл, Тэмүжин Хасарын хорт сумны өөдөөс сөрөн зогсохдоо хэлж буй эрэмгий үг зэргийг уншихуйяа сонирхолтой. Бэгтэрийг ийнхүү дүрсэлсэн анхдагч бүтээл болно.
Жамуха Бэлгүдэйд хандан,
-Өчигдөр оройхон манай анчид ээжтэй чинь таарч, отог дээрээ авчирсан. Бага зэрэг аяншиж ваа бололтой билээ.Өглөө эрт Тайчуудын Таргудайн хүрээнд очоод буцаж яваа хоёр Мэргэд хүмүнтэй хамт явж одсон гэв.
Ийнхүү гэнэт алга болсон Сочихэл хатныг Мэргидийн отогт очсон гэж дүрсэлсэн нь хожмоо Мэргидийг довтлох үед Сочихэл эхийн тэнд байдгийн учгийг сүвэлжээ.
Оросын нэрт кино найруулагч Сергей Бодров анх Чингис хааны тухай кино хийхээр Монголд ирж манай уран бүтээлчидтэй уулзжээ. Манайхан холливүүдийн нэрт найруулагчтай хамтарч ажиллах туйлын сонирхолтой байсан ч кино зохиол бөгөөд түүнд гарах Тэмүжиний идэр насны үе, нэн ялангуяа Тэмүжиний Зүрчидийн шоронд байх өгүүлэмж таалагдсангүй. Манайхан ч энэ хэсгээ хасчихвал хамтаръя гэжээ. Харин С.Бодров энэ хэсэг бол миний зохиолын “амь сүнс” гэсэн гэдэг явган яриа бий.
С.Бодров 15 сая долларын өртөгтэй кино төслөө Казакстанчууд, Казакстаны ерөнхийлөгч Н.Назарбаяевын ивээл дор гүйцэтгэж аль хэдийн дуусчээ. “Түүх гуйвуулсан” гэдэг алдарт шүүмжлэл өрнөөд одоо ч намжиж.
Тэрээр энэ тухайгаа “Анх киноныхоо зургийг авахаар ирэхэд Монголчууд маш эмзэг хандсан тал бий. Зарим нэг түүхчид энэ бол уран сайхны кино гэдгийг огт ойлгохгүй юм. Уран сайхан үлдэх ёстойг хүлээж аваагүй. Балчир, бага Тэмүжин эцэгтэйгээ ямар харилцаатай байсныг одоо ч бид мэдэхгүй шүү дээ. Ямар нэг кино, уран бүтээлийг хийхдээ хийсвэрээр ургуулан, тааж хийх явдал байдаг. Баримтат кино хийж байгаа биш, уран сайхны кино гэдэг өөр юм аа. Та нар өөрсдөө үзсэн болохоор энэ кино бодот түүхээс арай өөр болсныг мэднэ. Энэ сэдвээр түүхчидтэй бол их маргасаан маргасан. (Сергей Бодров, Миний судсаар монгол цус гүйж байгаа.www.mongolnews.mn, 2013) гэжээ.
Харин манай “Хөх илдний очис”-ыг зохиогч номынхоо өмнөтгөлд “Залуу хойч үе маань зөвхөн уран сайхны ертөнцөд саатаад зогсохгүй бас XIII зууны Монголынхоо түүхийг танин мэдэх өргөн боломжтой байх үүднээс аль болох түүхэн үнэний зааг хязгаараас халихгүйг эрмэлзлээ...Нэн ялангуяа Тэмүчиний бага насны амьдралын хэсгийг дүрслэхдээ “Монголын нууц товчоо” хэмээх түүхэн их сурвалжийн мэдээллүүдийг аль болох хичээн дагав. Гэсэн хэдий ч ганц нэгэн үйл явдалд дүрийн дотоод сэтгэл зүйг тодруулах, сонирхолтой сайхан болгохын тулд уран сайхан нь давамгайлсан тохиолдол ч бий хэмээн зөрчилтэй зүйл өгүүлсэн нь арга ч үгүй юм.
Ер нь уран сайхны зохиол бол “түүх бичлэг” биш, түүхэн дүрүүдийг ашигласан шинэ уран бүтээл ч гэж ойлгож болно. Нөгөөтэйгүүр “Түүх гажлаа” гэж уран зохиолч, урлагийнхнаас шаардах нь тун утгагүй агаад түүхээ үнэн мөнөөр бичье гэвэл “түүх бичлэг”-тээ л анхаарах хэрэгтэй.
С.Бодров тэрхүү хурц өгүүлэмжийг кинондоо заавал суулгасан нь Оросын эрдэмтэн Л.Н Гумилевийн “Сурвалж бичгүүдэд Тэмүжиний 15 жилийн нэн хэцүү, чухал үйл явдлыг өгүүлэлгүй орхиж, намтрыг бүрхэгдүүлжээ...Аз дайрахад зүрчидийг үздэггүй,монголчуудыг таашаадаг нэгэн хятад жанжин байсан ажээ. Тэрбээр зүрчидүүд Тэмүжинг аргалан барьж 13 жил нүхэн шоронд хорьсон гэж бичсэн байна”(Л.Н.Гумилев, А.И.Куркчи, Хар домог, 74 тал) гэснээс улбаатай билээ.
Харин зохиолч, сэтгүүлч Б.Номинчимэд гуай энэ үеийн бүдэг бадаг явдлыг МНТ-ны 179-р зүйлд:Бас Чингис хаан“Жамуха андад өгүүл” хэмээн өгүүлрүүн: “Урьд боссон бидний (ману маань) Хан эцгийн хөх чун-г уух бүлгээ. Надад урьд босч уугдруун (уугдахад) найтав (атаархав) зэ, чи...гэх буюу Тэмүжин Жамуха багадаа Хэрэйдийн ван ханыд байсан тухай товч мэдээлэлд уялдуулан “Таван жилийн өмнө Есүхэй баатар эцэг нь амьд ахуйдаа Тэмүчинг Туул голын Хар Түнд байх Тоорил ханы шинэхэн сайхан ордонд хүргэж орхиод, нэгэн намрыг Жадараны тэргүүн Хар Хадааны хөвүүн энэхүү Жамухын хамт Тоорил ханд эрхлэн хан хөвүүний ёсоор эрх тааваар, зугаатай сайхан наадаж өнгөрөөсөн юм. Тоорил хан нэвт гэрэлтэх нэгэн хөх чун аяганд цэгээ уух билээ. Няслахад жингэнэн дуугарах, хөх судалтай босоо өндөр тэрхүү хөх чун аягыг зуун гол мөрөн, зургаан их уул нурууны чинадад байх алс өрнийн Загалмайт гүр их улсын эзэн, гэгээн Юужин* (Гэгээн Юужин* - XII зууны дунд үед Ромын поп байсан III Юужин) гэгчээс Тоорил ханд бэлэг болгосон гэлцэх. Хан унтахын өмнө аягандаа цэгээ дүүргэн тавиад, хөвүүдэд “Эртэлж хэн босном, эрдэнийн хөх чунгаас исээ цэгээг уугтун” хэмээхэд Тэмүчин ямагт түрүүлж, Тоорил хан тэр бүрд,
- Эртэч бялзуухай элдэвлэмүй
Эртэч хөвүүн эрмэлзмүй хэмээн магтаж, хэг хэг инээсээр толгой юуг нь илдэгсэн.” хэмээн маш сонирхолтойгоор тодруулан гаргасан нь уг зохиолын бас нэгэн шинэлэг санаа, зохиолчийн шинжилгээ судалгаа, эрэл хайлтын үр дүн гэлтэй.
Ер нь “тэр алдагдсан хугацаа”-нд Тэмүжинг Өэлүн эх нь Тайчуудын аюулаас хамгаалах зорилгоор Ван ханы ордонд байлгахын зэрэгцээ ихэс дээдсийн үрсийг сургадаг “Их малгайн ёс”-нд Онгудын Тодбуха, Хиргисийн Товсаха, Жадараны Жамуха, Сэнгүм нарын хамт суралцуулжээ. Эрх Хар, Жаха Хамбу зэрэг Хэрэйдийн баатруудаар зэвсгийн эрдэм заалгасан зэрэг нь ирээдүйн их хүмүүн болоход маш их нөлөөлсөн нь гарцаагүй агаад энэ тухай нүдээр үзсэн мэт аргагүй сайхан өгүүлжээ. Аль сурвалжид ийн дэлгэрэнгүй өгүүлдэгийг эс мэдэх ч “нээрээ л ийм юм болж дээ” гэж дуу алднам.
Уг бүтээлийн зөвхөн эхний хэсгийн агуулгыг уудлах төдийд ийм бөлгөө. Цаашид ур хийц, зохиомж хэлбэрийн талаар их зүйл өгүүлж болох ч,
....Будан хахсан шөнөөр гагцхүү Бэгтэр гадасны толгой ялгаж үзэх бол Хасар болоод Бэлгүдэй, ер бусад хэн ч гадасны толгой бүү хэл адууны хондлой ч харж үл чадан, очиж мөргөн өшиглүүлэх. Харин Тэмүчин тийм харанхуйд гадасны толгойг тодхон хараад зогсохгүй адууны зүс ялгаж, хялгасны ширхэг ч харах билээ. Хасар түүнд “Шөнө чамайг над руу харахаар аймаар, яг л чоно дэргэд хүрээд ирсэн мэт болдог” гэж хэлдэг юм. Хачиун бол шөнө түүний дэргэд унтахаас ч дөлнө. Нэгэн шөнө Хачиун хар дарж сэрээд өндийхөд дэргэд нь унтаж байсан Тэмүчин мөн сэрэн дүү рүүгээ харсанд зүүднээсээ илүүгээр Тэмүчиний харцнаас айж, бүр ч ихээр ширвээтэн чарлаж билээ. (Б.Номинчимэд “Аугаа эрин: - Хөх илдний очис”, тэргүүн дэвтэр, Уб, 2017,124 тал)хэмээн Тэмүжин Чингис хаанытухай өмнө хэний ч хэлээгүй өвөрмөц агаад тас харанхуй шөнөөр адуу малаа адуулдаг монгол хүний л ухаж ойлгох гайхам сайхан дүрслэл эшлэн түр жаргаая. Хүүхэд залуус маань энэ сайхан үүх түүхийн ертөцөөр аялагтун.
Төгсгөлийн оронд,Монголын уран зохиолын түүхэнд олон арван түүхэн баатарын тухай олон арван түүхэн зохиол (роман) гарчээ. Одоо ч гарсаар байна. Баатар баатар дотроо Эзэн Чингис хааны тухай, түүх түүх дотроо Монголын түүх уран зохиолын хосгүй үнэт өв “Монголын нууц товчоо”-ны түүхэн баримтад тулгуурлан түүхэн роман бичнэ гэдэг, их зохиолч Ванчинбалын Инжаннашийн тогтоосон эгнэшгүй хэмжүүрт (Хөх судар) дөхнө гэдэг тун хүчир даваа гэдэг нь мэдээж хэрэг ч орчин цагийн нэгэн шинэ, сайхан зохиолын хөх салхийг эрхэм зохиолч Баасангийн Номинчимэд гуай ч салхилуулах нь ч салхилуулчихлаа. Яаж салхилахыг харж сууя даа.
МУИС-ийнбагш ЧОЙЖАНЦАНГИЙН БАТТУЛГА
