Хууль зөрчсөн, эсвэл хохирогч болсон хэн ч бай юуны түрүүнд цагдаад гоморхож “Хүний эрхийг зөрчлөө”, “Хуулиа биелүүлэхгүй байна” гэж ирээд л хэл ам хийдэг болжээ. Монголын цагдаа намайг хамгаална гэсэн ард түмний илтгэл үнэмшил улам буурсаар. Тэгвэл энэ бүхэнд хувь цагдаагаас гадна ажлын ачаалал, хангамж, нийгмийн асуудал зэрэг олон зүйл нөлөөлөх болжээ.
Хүний эрхийн үндэсний комиссын 14 дүгээр илтгэлд “...цагдаагийн хэв журмын алба хаагч жилд хамгийн багадаа 352, замын цагдаагийн алба хаагч 528 цаг илүү ажиллаж байна” гэжээ. Үүнд, шуурхай цугларалт, албаны бэлэн байдал, хүчлэн хамгаалалт зэрэг онцлог цаг үеэр ажиллуулсныг тооцоогүй. Нэг ёсондоо цагдаа нарт амралтын өдөр гэж алга.
Цагдаагийн алба хаагчийн ажлын ачааллыг зүй зохистой байлгах, ажлын чанарыг сайжруулах, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд Засгийн газрын 2011 оны 153 дугаар тогтоолд заасан нормативын дагуу улсын хэмжээнд орон тоог 2175 офицер, 1138 ахлагч, 104 энгийн ажилтан буюу нийт 3417 алба хаагчаар нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэсэн судалгааг гаргаж байж. Гэвч одоо болтол ажил хэрэг болоогүй ажээ. Энэ нь цагдаагийн байгууллагын хууль тогтоомжтой холбоотой болохыг судлаачид хэлэх боллоо.
Уг нь гурван жилийн өмнөх УИХ-д Цагдаагийн албаны тухай, Хууль сахиулагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төслүүдийг өргөн мэдүүлж, 2013 оны долдугаар сарын 5-нд Цагдаагийн албаны тухай хуулийг баталсан. Гэтэл цагдаагийн байгууллагын хүний нөөц, алба хаагчийн ёс зүй, түүнд хүлээлгэх хариуцлага, нийгмийн баталгаатай холбогдсон эрх зүйн зохицуулалт тусгагдаагүй байна. Энэ нь Хууль сахиулагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиар зохицуулах байсан хууль санаачлагчид хуулийн төслөө эргүүлэн татжээ. Одоо цагдаа нарын эрхзүйн байдлыг Төрийн албаны хууль тогтоомжоор л зохицуулж байгаа аж.
Ард түмнийхээ аюулгүй байдлын манаанд цаг ямагт зогсдог залуусын ажлын ачаалал тэднийг стресст оруулж, өөрөө анзаарамгүй зан авирын өөрчлөлтэй болж иргэдтэй зөв боловсон харьцахад бэрхшээл бий болгодог гэж сэтгэл судлаачид дүгнэжээ.
Цагдаагийн байгууллага нь олон нийтийг хамарсан эмх замбааргүй байдлын үед хуулиар хүлээсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхэд олон нийтээс албаны чиг үүрэгт нь хүндэтгэлтэй хандах, хууль ёсны шаардлагыг нь биелүүлэх эрх зүйн соёл, ухамсар төлөвшсөн байх нь иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах цаашлаад эрсдлийг саармагжуулахад чухал нөлөөтэй. Гэтэл 2014, 2015 оны цагдаагийн байгууллагын эрсдлийн үнэлгээний тайланд цагдаагийн алба хаагч албан үүрэг гүйцэтгэж байхдаа гүтгүүлэх, доромжлуулах, хүчирхийлэл, заналхийлэлд өртөх эрсдэл “5” буюу өндөр үнэлгээтэй тогтоогджээ.
2016 оны зургадугаар сард зохион байгуулагдах УИХ-ын болон орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын Сонгуулийн үр дүнг улс төрийн нам, хүчнүүд хүлээн зөвшөөрөх эсэх асуудал нь долдугаар сард зохиогдох Ази, Европын Дээд түвшний XI уулзалтын /АCEM/-ын цаг хугацааны хувьд давхцаж байгаагаас жагсаал, цуглаан төдийгүй болзошгүй нийтийг хамарсан эмх замбараагүй нөхцөл байдал үүсч болохыг зарим улстөрч, албан тушаалтнууд сануулсаар байна. Тиймээс цагдаагийн алба хаагч өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж хуулиар хүлээлгэсэн үүргээ хэлбэрэлтгүй биелүүлэх нөхцлийг хангахын тулд эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлагатайг судлаачид хэлж байна.
Хууль зүйн яамнаас өнгөрсөн онд УИХ-д өргөн барьсан Цагдаагийн албаны хуулийн шинэчилсэн найруулгад цагдаагийн байгууллагын зохион байгуулалтын бүтэц нь бодлогын өөрчлөлттэй уялдуулан шуурхай, үр дүнтэй, уян хатан зохион байгуулагдах улмаар цагдаагийн алба хаагчийн эрх зүйн байдал, нийгмийн баталгаанаас гадна галт зэвсэг, тусгай хэрэгсэл, биеийн хүч хэрэглэх зэрэг үйл ажиллагааг тусгаж өгсөн нь цаг үеэ олсон сайн хууль болсон гэж хуульчид дүгнэж байгаа. Тиймээс Цагдаагийн албаны хуулийн шинэчилсэн найруулгыг яаралтай батлахыг Монголын цагдаа нар хүлээсээр байна.
Сэтгэгдэл (8)