-Хэлэлцээрийн үр дүнгээс хамаарч ажил хаялт зарлах эсэх шийдэгдэнэ-
Хөдөлмөр нийгмийн гурван талт хэлэлцээрт нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлаар талууд ярилцаж эхэлсэн. Чамгүй удаан хугацаанд завсарласан уг хэлэлцээр өнөөдөр дахин хэлэлцээрийн ширээнд суухаар болжээ. Хэлэлцээр ямар үр дүн авчрах болон бусад асуудлаар МҮЭХ-ны дэд ерөнхийлөгч С.Эрдэнэбаттай ярилцлаа.

-Засгийн газартай хэлэлцээрийн ширээний ард сууснаас хойш багагүй хугацаа өнгөрлөө. Түр хугацаанд завсарласан хэлэлцээр өнөөдөр үргэлжлэх гэж байна?

-Өмнөх хэлэлцээрээр хоёрдугаар улиралдаа багтаан шийдвэр гаргана гэж ярилцсан. Гэтэл одоо дөрөвдүгээр улиралд гэдэг юм ярьж эхэллээ. Ерөнхий сайд ч бас өмнө нь энэ чиглэлээр явна гэдгээ Засгийн газрын тайланг хэлэлцэх үед мэдэгдсэн юм. МҮЭХ болон түүний гишүүн байгууллагуудын зүгээс дөрөвдүгээр улиралд цалин хөлс нэмэх асуудлыг хүлээн авах боломжгүй гэж үзэж байгаа. Ийм зүйл байж болохгүй гэдэг дээр бат зогсож байна. Ямар ч асуудлыг хүлээн авахгүй учир хоёрдугаар улиралдаа багтаан нэмэх ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Хоёрдугаарт, төрийн албан хаагчдад олгох нэг удаагийн урамшууллыг эхний улиралд багтаан олгох ёстой ч өнөөг хүртэл өгөөгүй явна. Мөн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хуулиар тогтоох хугацаа нь өнгөрчихсөн. Үүнийг яаралтай шинэчлэн тогтоох шаардлагатай. Хоёр жилийн өмнө буюу 2016 оны дөрөвдүгээр сард 240 мянга болгосон байдаг.

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хэд болгох боломжтой гэж харж байгаа вэ?

-Өнөөдрийн байдлаар хэн ч авдаггүй 240 мянган төгрөг байгаа шүү дээ. Тиймээс дорвитойхон нэмэгдүүлж, олон улсын жишигт хүргэдэггүй юм гэхэд дундажлах хэрэгтэй байна. Магадгүй Засгийн газар 10-20 нэмэх асуудал тавих байх. Ингэснээр чанарын хувьд нэг их ялгаа гарахгүй бөгөөд 260-270 мянга л болно. Манай байгууллагын зүгээс одоогийн тогтоосон цагийн хөлсийг мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлж 2400 төгрөгт хүргэх шаардлагатай гэсэн байр суурьтай байгаа. Энэ нь, үндсэндээ нэг ам.доллар гэсэн үг. Ази номхон далайн бүсийн орнуудын хувьд энэ цалин нь дунджаас нэлээн хойно байгаа юм.

-Чухам хэдэн хувиар бага байна гэсэн үг үү?

-Би хамгийн ойр байх орнуудаар л жишээ авч тайлбарлая. Монголчуудын хамгийн их зорчиж байгаа Солонгос улсын жишээг авч үзвэл манайхаас 12 дахин их байна. Монгол Улсын төрийн байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүсийн нэг жилийн цалинг сарын дотор авах боломжтой. Тиймээс ч иргэд маань тус улс руу явах маш их сонирхолтой болж. Хятад, ОХУ-аас 4-5 дахин бага цалин авдаг. Валютын ханшаар яривал хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 100 ам.доллар л байна.

-Орон тооны цомхотголтой холбоотой зүйл бас яригдаад байгаа. Үүн дээр ямар байр суурьтай байна?

-Үүнийг иргэд нэг их анзаарахгүй л байгаа. Хоёр багш тэтгэвэрт гарах тохиолдолд нэгнийх нь орон тоон дээр ажилд авна гэж байна. Гэтэл өнөөдөр нэг багш хоёр анги нийлүүлэх хэмжээний хүүхдүүдэд хичээл зааж явна. Анги дүүргэлт нь 25 сурагчтай байх ёстой бол зарим сургуульд 60 хүүхэдтэй нэг багш ажиллаж байна шүү дээ. Олон улсын стандартаас 2,5 дахин их хүүхдэд нэг багш ноогддог. Ингэхээр багшийн ачаалал, хөдөлмөрлөх байдал нь маш их гэсэн үг. Цалин хөлсний нэмэгдэл, урамшуулал олгох гэхээр нэг сургуулийн арван багшид сахилгын шийтгэл ноогдсон байх ёстой гэсэн асуудлыг тавьчихаад тухайн багш нарт урамшуулал өгөхгүй гэдэг зүйлийг ярьж байгаа нь эмгэнэлтэй. Төсөв хүрэлцэхгүй байна гэсэн ганц шалтгаанаар л хандаж байгаа юм билээ.

-Цалин хөлс хамгийн сүүлд нэмэгдсэнээс хойш хугацааг харвал?

-Н.Алтанхуягийн Засгийн газар ажиллах үеэс хойш цалин нэмэгдээгүй. Гурван Засгийн газрын хугацаанд цалин огт нэмээгүй. Яах вэ, урамшуулал нэрээр хэдэн төгрөг өгснийг нь харвал сард хорь орчим мянган төгрөгийн нэмэгдэл олгосон дүр зурагтай.

-Магадгүй дөрөвдүгээр улиралд гэсэн зүйлээ Засгийн газар хэлэх байх. Үүнийгээ хэрхэн тайлбарласан бол?

-Мэдэхгүй юм. Энэ талаараа тодорхой тайлбар хийгээгүй. Бүдэг, бадагхан хэлсэн зүйл нь ОУВС-гийн тавьсан асуудал гэх. Уг нь, тус сангийн зүгээс өнгөрсөн хавар мэдэгдэл хийхдээ цалин хөлс, тэтгэвэр тэтгэмж нэмэх асуудалд оролцохгүй, Засгийн газар өөрийн боломж бололцоог харж, төсвийн орлогоо нэмж чадвал цалин хөлсөө нэмнэ биз гэсэн утгатай зүйл ярьсан. Бид ч ингэж л ойлгосон байгаа. Тэгвэл өнөөдөр төсвийн орлого одоогийн байдлаар давж биелсэн дүнтэй бөгөөд их наяд орчмоор өнгөрсөн онд давж биелсэн. Оны эхний улиралд ч давсан байгаа. Ийм байхад төсвийн тодотгол хийх цалин нэмэхгүй, иргэдийнхээ орлогыг дээшлүүлэхгүй гээд Сангийн сайд нь буруу хараад суучихсан. Төсөвт орж ирсэн, төвлөрсөн баялгийн хувиарлалтаа иргэддээ түгээж, амьжиргааг нь өөд татахгүй юм бол өөр юу хийх гээд байга юм. Хамгийн сүүлд хийсэн зүйлийг нь харвал хүүхдийн мөнгийг 60 хувьд нь өгдөг байсныг 80 болгон нэмэгдүүлсэн гэх. Мөн цалинтай ээж хөтөлбөр, тэтгэмж нэмсэн гэдэг зүйлийг л ярьсаар. Үгүй энэ чинь амьжиргааг дээшлүүлэх бодлого биш шүү дээ. Бодит орлого бол цалин нэмэх асуудал. Нэмэгдүүл гэхээр хүүхдэд чинь 20 мянган төгрөг сар бүр өгч байгаа бололтой юм ярих юм. Үүнийг нь ухаж ойлговол иргэдэд цалин хэрэггүй, харин халамж хэрэгтэй гэсэнтэй агаар нэг.

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ хэтэрхий бага байгаатай санал нэг байна. Тэтгэврийнхнээс бага цалин авах гээд байх шиг?

-Тийм л дээ. Тэтгэвэр авч байгаа хүнийхээс ч бага байна. Уг нь, концепцийн хувьд ажил хийж байгаа иргэн тэтгэврийнхнээс илүү өндөр орлоготой байх ёстой. Гэтэл Монгол Улсад урвуугаараа л хэрэгжээд байна. Улстөрчдийн бас нэгэн шоу болгох үүднээс сонгууль дөхөхөөр дорвитой нэмэх бодол байгаа биз. Уучлаарай улстөрчдөө сонгуулийн өнгө аясаар, санал авах зорилгоор ийм ажил хийхгүй ээ. Үе үеийн Засгийн газрын зохион байгуулж ирсэн шоугаа одоо болих хэрэгтэй. Үүнээс чинь болж иргэдийн амьжиргаа доройтсоор байна.

-Өнөөдөр тодорхой шийдэл гарахгүй бол МҮЭХ ажил хаялт зарлах уу?

-Аравдугаар сард нэмэх тухай яривал мэдээж хэрэг хуулийн дагуу ажил хаялт зарлана. Өнөөдөр хамгийн их хүлээлттэй байгаа салбар бол боловсрол, эмч, эмнэлгийн ажилчид байна. Мөн зарим салбарын мэргэжлийн албан хаагчдын цалин 400 мянган төгрөгөөр хэмжигдэж яваа. Ийм хөлс аваад амьжиргаагаа залгуулна гэхэд маш их хүнд байгаа. Валютын ханш 30 гаруй хувиар өсч, бараа бүтээгдэхүүний үнэ тэр хэмжээгээр нэмэгдсэн. Тиймээс нэн даруй цалин нэмэх шаардлага үүсчихээд байгааг ойлгох хэрэгтэй. Амралтын улирал ирж байгаа учир Засгийн газар тэгж ингэсхийгээд аргалчих гээд байх шиг. Мөн аливаа зүйлээр халхавч хийн саармагжуулах бодлого барьж байна уу гэж харж байгаа. Тэгвэл энэ санаархал нь бүтэхгүй гэдгийг хэлье. МҮЭХ-ны гишүүн байгууллагын ажилтан албан хаагчид өнөөдрийн шийдвэрийг хүлээж байна. Хэрвээ тохиролцоонд хүрч, цалин нэмэхгүй гэвэл шууд ажил хаялтанд шилжинэ.

-Тодорхой хугацаатай байх уу, эсвэл...?

-Хугацаагүй ажил хаялт зарлана. Ингэснээр бид хөдөлмөрчдийн эрх ашгийг хамгаалж байгаа ч нөгөө талдаа иргэд, сурагчид хохирох эрсдэлтэй. Гэхдээ үүний буруутан нь Засгийн газар. Дөрвөн жил цалин хөлс нэм гэсэн шаардлага тавьсан ч өнөөг хүртэл хүлээн авахгүй яваа шүү дээ. Ажил хаялт хийх гэхээр иргэдээ бодоод чадаагүй. Тэгвэл өнөөдөр тэвчээрийн хязгаартаа хүрч байна. Иймд ажилтан албан хаагчдын холбооныхны хүсэлт, шахалт, шаардлагын дагуу шийдэлд хүрэхгүй тохиолдолд ажил хаях байх.

-Миний ойлгож байгаагаар иргэдээ ядуу бай гэсэн зарчмыг төр, засгийн зүгээс тавьж байна уу даа. Уг нь, ажилтай орлоготой, чинээлэг иргэдтэй болно гээд л лоозогноод байсан?

-Иргэд ядуу байх нь улстөрчдөд л ашигтай. Сонгуулиар сурталчилгааны хуудасны завсраа 20-50 мянган төгрөг хавчуулан өгч саналыг худалдан авах ажиллагаа хийдэг. Ингэснээр дахин сонгогдох боломж нь нээгдэнэ. Ийм болохоор л иргэдээ чинээлэг байлгах сонирхол тэдэнд байхгүй яваа. Хэрвээ орлого нь амьжиргаагаа аваад явчих хэмжээний, хэн нэгнээс царай алдаад байхааргүй болчихвол сонголтоо ч зөв зохистойгоор хийх боломж бүрдэнэ. Магадгүй тэр өгч байгаа хэдэн цаасыг нь авахгүй гэж иргэд бат итгэлтэйгээр хэлж чадна.

-Засгийн газрын зүгээс инфляцитай уялдуулж цалин нэмэх тухай саяхан ярьсан. Энэ хэр оновчтой гаргалгаа вэ?

-Инфляцийн асуудлыг хөндөж байсан. Сүүлийн жилүүдэд инфляци өндөр биш байна гэхээр хүмүүсийн худалдан авах чадвар муу байгаатай холбоотой. Тэртэй тэргүй худалдаж авахгүй болохоор хумигдах нь зайшгүй. Үүнийг нь харчихаад тогтвортой байна гэж ярьдаг. Ганцхан зүйлийг л хэлмээр байна. Хэзээ монгол хүний хөдөлмөрийн хөлс ази номхон далайн бүсийн дундаж цалин хүрэх юм бэ. Зүгээр инфляциа хараад л хөдөлмөрчдийн хөлсийг нэмэх зүйл ярьж байгаа бол зах зээлийн эдийн засгийг сонгосны шаардлага байхгүй. Яах вэ, инфляциа харах гэж байгаа бол нэг төгрөг хорин мөнгөний талх өнөөдөр ямар ханштай болсноор жиших хэрэгтэй болов уу. Тухайн үед багш нарын цалин 700 төгрөг байлаа. Тэгвэл өнөөдөр мянга дахин өссөн талхны ханшаар бодох нь зүйтэй биз. Үүнийг л ярья л даа. Ер нь, аргацаах маягтай зүйл ярихаа болих л хэрэгтэй байна.

-Хэлэлцээрийн уур амьсгал нэлээн ширүүхэн болох байх гэсэн таамаглал байгаа?

-Засгийн газрын зүгээс ямар шийдвэр гаргахаас бүх зүйл хамаарна. Тэд шаардлагыг хүлээн авахгүй гэвэл дараагийн арга хэмжээндээ л шилжинэ дээ.