2016 оны УИХ-ын сонгуулиар олонх болсон МАН өнөөгийн засаглалд реформ хийх тухайгаа мөрийн хөтөлбөртөө тусгаж, амласан. Үүнээс хамгийн том, мөрийн хөтөлбөрийн жин дарах хэсэг нь “Эцэг хууль”-д нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ажил. Өнгөрсөн 28 жилийн хугацаанд мөрдөж ирсэн уг хууль нийгмийн зарим харилцааг бүрэн дүүрэн зохицуулахад учир дутагдалтай байгаа тухай улстөрчид тодотгох болсон. Нийгмийн хэд хэдэн судалгаагаар гаргасан байдаг юм.
Ээлжит бус чуулган зарлаж гишүүд зунжингаа хуралдсан ч МАН-ынхан зарчмын байр сууриа нэгтгэж чадахгүй, Бүлэг дотроо хоёронтоо хуваагдсаны улмаас сунжирч, удсаар нэг, хоёрдугаар хэлэлцүүлэг дуусав. Улмаар Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг ард нийтээсээ асуухаар энэ сарын 30, 31-нд товлосон ч ард нийтийн санал асуулга явуулах уу, эсвэл АН-тай зөвшилцөж гуравдугаар хэлэлцүүлэг явуулж батлах уу гэдэгт мухардалд ороод байна. Учир нь Ард нийтийн санал асуулга явуулъя гэхэд зардал өндөр байхаас гадна иргэдийн мэдлэг, ойлголт мөчидхөн байгаа тул гуравдугаар хэлэлцүүлэг явуулж батлах санал гарсан юм.
АН-ын зүгээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд оролцохгүй гэдгээ удаа дараа илэрхийлж байсан ч дараах гурван асуудлыг нэмэлт, өөрчлөлтөд тусгавал гуравдугаар хэлэлцүүлэгт оролцоно гэв. Ерөнхий сайдаас бусад сайд давхар дээлгүй байх, сайд нарыг томилох, чөлөөлөх эрх УИХ-д биш, зөвхөн Ерөнхий сайдад байх, Ерөнхийлөгчийг УИХ-аас сонгодог болох гэсэн гурван санал тавьж байгаа юм.
АН-ын уг саналыг дэмжих цөөнгүй нэгэн бий. Энэ нөхцөлд МАН Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд дангаараа шийдвэр гаргах нь дэндүү эрсдэлтэй. Үндсэн хууль гэдэг өөрөө нийгмийн зөвшилцөл. Манайх шиг олон намын ургалч үзэлтэй улсын хувьд бусдын саналыг оролцуулж, тусгах нь чухал.
АН-ын оролцоотой, оролцоогүй олонхийн суудал авсан МАН-ын бүлэг “Эцэг хууль”-иа дангаараа батлах эрх нь тэдэнд бий ч тэдэнтэй зөвшилцөхөөс өөр аргагүй. Ирэх оны сонгуулиа бодсон ч, ийм шийдэлд хүрэхээс өөр аргагүй.
Гагцхүү сунжруулаад, хоног, хугацаа алдаад байгаа шалтгаан нь нэгдүгээрт, Бүлэг доторх зөрчил, хоёрдугаарт, одоогийн эрх мэдлээ хадгалах шалтгаан МАН-д бий. АН-ын гаргасан Ерөнхийлөгчийг УИХ-аас томилдог болох саналд иргэд шүүмжлэлтэй хандсанд нь тэдний асуудал. Сонгодог парламентын тогтолцооны нэг авууштай тал нь Ерөнхийлөгчийг УИХ-аас томилох. Одоо байгаа хуулиар УИХ, Ерөнхийлөгчийн аль аль нь иргэдээс сонгогддог учраас эрх мэдэл нь хоорондоо үргэлж зөрчилдөх нь энүүхэнд. Энгийн жишээ дурдахад Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн эх нь холбогдох хуулийн шаардлага хангаагүй хэмээн үзэж хориг тавьсан.
Хоригийг хүлээн авахыг мөн л хуралдаж байж шийдвэрлэх гэж цаг үрсэн. Зарим улстөрчдийн үзэж байгаагаар Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд хэд хэдэн санал хүргүүлж, зарим тэдгээр нь багтсан ч удалгүй буцаан татсан, МАН-ын амлалтыг сунжруулсан гэж шүүмжлэл гарах шалтгаан болсон юм билээ. Нэгэнт Ерөнхийлөгчийн эрх ашиг хөндөгдөөд ирсэн учраас асуудлыг ард нийтээс асуухыг шаардах нь гарцаагүй биз ээ.
Дараагийн ярих ёстой асуудал нь ирэх найман жилээс наана Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулж чадах уу гэдэг асуудал. Үндсэндээ МАН Үндсэн хуульдаа нэмэлт өөрчлөлт оруулж чадах уу, эсвэл төсвөө хэлэлцэх үү л болчихоод байна. Ирэх арваннэгдүгээр сарын 15 гэхэд ирэх оны төсвөө баталсан байх ёстой. Төсөвтэй зэрэгцэн Үндсэн хуулиа хэлэлцэнэ гэвэл барахгүй гэсэн үг. Сонгуулийн жилийн төсөв гэдгээрээ гишүүдийн хувьд Сангийн яамнаас өргөн барьсан төсөл хамгийн чухал. Тойрогтоо ахиу төсөв хуваарилуулах нь гишүүдэд нэгдүгээр асуудал. Харин Үндсэн хуулийг хэлэлцэж байгаад орхивол ирэх найман жил дахин хэлэлцэхгүй гэсэн хуулийн заалттай.
Ингээд үзвэл Үндсэн хууль нэг “өмсгөл”-өө дахин найман жил солихгүй байх магадлал ойрхон ч юм шиг. Харин АН-аас чухам ямар шийд гаргах нь зөвшилцлөөс тодорхой болох юм. Тэд бүгдээрээ хийсэн бүтээсэн зүйлтэй харагдаж, дахин сонгогдох хүсэлтэй.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (1)