МАН парламентад үнэмлэхүй олонх буюу 65 суудал авсан үндсэн зорилгоо биелүүлж, түүхэн үүргээ гүйцэтгэсэн нь 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 14. Тодорхой хэлбэл, 1999, 2000 оны нэмэлт, өөрчлөлтийг эс тооцвол 27 жилийн дараа Үндсэн хуульдаа гарч хүрч, хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх гэсэн засаглалын гурван салаа мөчирт томоохон реформ хийснийг өчигдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөж эхлээд байна.
Сайд нараа томилох, чөлөөлөх, огцруулах мэдлийг нь Ерөнхий сайдад олгож, УИХ Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүний томилгооноос эхлээд хэд хэдэн эрхээсээ татгалзсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт сонгуулийн үр дүнгээр бүрдэх шинэ парламентын үйл ажиллагаанаас тодрох учиртай.
Гэвч хүчин төгөлдөр үйлчилж, мөрдөж эхэлсэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд эргэлзээ төрүүлж, асуулт дагуулсан зарим нэг заалт бий нь Ерөнхийлөгчтэй холбогдоно. Үндсэн хуулийн өмнөх заалтаар 45 нас хүрсэн иргэнийг дөрвөн жилийн хугацаатайгаар сонгож, нэг удаа улирах боломжийг олгож байв. Харин өөрчлөн найруулсан хуулийн заалтаар Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгохоор болсон юм. Үүгээр ирэх онд болох Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар сонгогдох нэр дэвшигчийг зургаан жилийн хугацаатайгаар сонгохоор болж байна.
Эндээс нэг асуулт гарч ирэх нь одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад 2021 онд дахин нэр боломж бий юү?.
Хуучин заалтын хүрээнд дахин нэр дэвшиж, улиран сонгогдох эрх нь түүнд Үндсэн хуулиар нээлттэй байв. Харин өөрчлөн найруулсан заалтын хүрээнд Х.Баттулга дахин нэр дэвших эсэх нь эргэлзээ төрүүлж байгаа юм. Хэрвээ түүнд боломж нь бий бол, дахин нэр дэвшээд улиран сонгогдсон тохиолдолд зургаан жил буюу өмнөх бүрэн эрхийн хугацаатайгаа нийлээд 10 жил Төрийн тэргүүнээр ажиллах нь. 1992 оны Үндсэн хуулиас хойш П.Очирбат, Н.Багабанди, Ц.Элбэгдорж нар Ерөнхийлөгчөөр улиран ажилласан буюу бүрэн эрх нь найман жилээр хязгаарлагддаг.
Х.Баттулга тэднээс даруй хоёр жилээр илүү эрх ямба эдэлнэ гэсэн үг. Гэхдээ тийм боломж байвал шүү дээ.
Монголын улс төрд тогтсон жишгээр Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон хүн мөрийн хөтөлбөрөө биелүүлэх, дахин сонгогдохын тулд Засгийн газрын ажилд оролцохоос өөр аргагүйд хүрдэг. Уг шалтгаанаас болж Ерөнхийлөгч нь Ерөнхий сайд, УИХ-тай муудалцаж, шүүх эрх мэдэлд оролцож асуудал үүсгэдэг. Одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын хувьд ч өмнөх Төрийн тэргүүн нарын улс төрд тогтоосон уламжлалыг үргэлжлүүлж яваа нэгэн. Гагцхүү ирэх онд болох Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин нэр дэвшихээ ил биш ч далдуур илэрхийлэх болсон Х.Баттулгад тийм боломж үлдсэн үү гэдэг нь маргаан дагуулж мэдэхээр байна.
Үндсэн хуулийн Гучдугаар зүйлийн 2 дугаар заалтад "Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно".
/Энэ хэсгийг 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр өөрчлөн найруулсан./
Анх өргөн барьсан төсөлд Ерөнхийлөгчийг хэдэн удаа хэрхэн сонгох тухай зохицуулалтыг 2025 оны долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжүүлнэ гэж заасныг 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрөөс дагаж мөрдөнө гээд парламентаас баталчихсан.
Тэгэхээр энэ заалт хэрхэхийг тайлбарлах эцсийн хувилбар нь Үндсэн хуулийн Цэц байх бололтой.
Тэгээд ч Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг УИХ-аар баталсны дараа хориг тавихгүйгээр ёсчилсон хүн нь Х.Баттулга өөрөө.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (22)