Буйр нуурт сүрэглэн ирсэн тураг гогой буюу хүмүүсийн хар галуу хэмээн нэрийддэг шувууны зүйлийн талаар ялгаатай мэдээллүүд цацагдах болсон. Зарим хэсэг нь загасны тоо толгойд хор хөнөөлтэй талаар хэлсэн бол зарим нь энэ бол байгалийн жам хэмээн тайлбарлаад байгаа билээ. Тэгвэл энэ талаар МУИС-ийн Биологийн тэнхимийн багш, профессор С.Гомбобаатар дараах тайлбарыг хийжээ.
Тэрбээр цахим хуудсаараа дамжуулж "Энэ зүйлийг зөвөөр нэрлэх хэрэгтэй. Энэ бол галуу биш. Галуу өвсөн тэжээлтэй шувууд тул мах амттай, иймээс ч агнуурын зүйл болно. Харин энэ бол загас идэштэй, спорт агнуурт ашигладаг шувуу бөгөөд монгол нэр тураг гогой. Тураг гэдэг нь том биетэй. Гогой гэдэг нь өвөрмөц дуу болон хөдөлгөөний онцлог, зан төрөхөөс ийнхүү нэрлэсэн байдаг.
Тураг гогой болон загасны нөөцийн харилцааны тухай асуудал өнөөдөр бидэнд тулгараад байгаа юм биш. Европ, Азийн орнуудад түгээмэл тулгардаг асуудал юм. Зарим улс оронд үүнийг амжилттай шийдэж байна. Бид шинээр юм сэтгэж алдаатай үйлдэл хийхээсээ өмнө бусдын амжилттай туршлагыг авч үзэх хэрэгтэй байхаа. Түүнээс хэрэгтэй, тохирохыг нь хэрэглэх нь зүйтэй.Сошиал платформоор ажлаа явуулах нь сайн хэрэг биш. “Алаад өгье, хамгаалаад өгнө” гэсэн хоёр туйлширсан санаа яваад байх шиг. Гэхдээ би энэ платформын идэвхтэй хэрэглэгч биш гэдгээ дурдах нь зүйтэй байх.
Асуудал хоёр талтай. Шууд нэг талаар нь шийдэх боломжгүй. Мэдээж шийдэх боломжтой ч алдаа их гарна. Зарим оронд энэ шувууны зарим зүйлийг “хороогоод өгье” гэдэг хандлагаар хандаад одоо хамгаалах нь зүйтэй алхам руу орсон. Япон гэх мэт улс орон.
Байгальд илүү зүйл байдаггүй гэдгийг аливаа бодлого, шийдвэр гаргахдаа бодох хэрэгтэй болов уу. Бас тоо толгой нь хэт өсвөл тоо толгойг зохицуулах ямар арга хэмжээ авах хэрэгтэй вэ гэдгийг бас бодолцох нь зүй.
Байгальд илүү зүйл байхгүй өнцгөөс харвал энэ зүйл шувуу хүн ба экосистемийн бусад бүрэлдэхүүнд ямар ач холбогдолтой вэ гэдгийг бодолцох нь зүйтэй.
1. Загасны популяцийн эрүүл байхыг хангадаг. Гэхдээ тоо толгой хэт олшроогүй нөхцөлд.
2. Зарим улс оронд буй харь зүйлийн загасны тоо толгойг зохицуулахад чухал үүрэгтэй.
3. Түүний ялгадас нь экосистемийн бодис, энергийн эргэлтэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.
4. Олон зүйл усны шувуу, усны амьтдын бидэнд тодорхойгүй, судлагдаагүй өвөрмөц харилцаатай байдаг нь тодорхой.
Энэ "бидний яриад буй асуудал" үүсэх хэдэн хэдэн шалтгаан байна. Үүнд:
1. Зарим нуур, голуудад тоо толгойн улирлын, жилийн хэлбэлзэл үүссэн байх талтай. Хэн ч үүнийг мэдэхгүй. Судлаагүй.
2. Зарим нуур, голуудад загасны сүргийн бүтэц алдагдсан. Өөрөөр хэлбэл, загас агнуураас шалтгаалан загасны биеийн хэмжээ жижиг буюу тураг гогойн хооллоход тохиромжтой түвшинд хүрсэн байх талтай. Буйр зэрэг нуурт. Энэ талаар судалгаа байхгүй.
3. Бусад хөрш орнуудад цөөлөх, үргээх үйл ажиллагааг эрчимтэй хийснээр манай орны зарим ус, намгархаг газарт нүүдэллэн болон улирлын шилжилт хийж ирсэн тул олширсон мэт харагдаж байх талтай. Энэ зүйлийн өвөлжих нутаг нь чухам хаана байдаг. Хэрхэн, хаанаас ирээд байгаа нь бас л тодорхойгүй.
4. Энэ жилийн ангаахайнууд үүрээ орхин ниссэн тул тоо толгой олширсон байх талтай. Энэ жилийн үржлийн амжилт бас л судлагдаагүй.
5. Зарим гол, нуурт загасны тоо толгойн өсөлт өндөр байгаатай холбоотой идэш тэжээлийн нөөцөө дагаж байршиж байх талтай. Энэ талаар тодорхой судалгаа, баримтгүй.
Тураг гогойн “сөрөг нөлөө” зөвхөн загас идэх биш.
1. Агнуурын загасны нөөцөд сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Агнуурын ямар зүйлийн загасны нөөцөд хэрхэн нөлөө үзүүлсэн бэ? Судалгаа байхгүй. Данид Тураг гогойноос Хулдын овгийн агнуурын бусад загас, могой загасны нөөцийг хамгаалах, Европод Европын могой загасыг хамгаалах, Италид ховордсон алаг зэвэг загасыг хамгаалах, хадран, тул загасыг хамгаалах, Испанид Valencia hispanica or Aphanius iberius зүйлийг хамгаалах, Францад бусад загас болон усны унаган зүйлийг хамгаалах чиглэлээр арга хэмжээ авч байна. Манайд юуг хамгаалахаар, ямар арга хэмжээг авах вэ?
2. Усны бохирдолд сөрөг нөлөө үзүүлдэг гэж үзнэ. Эрс сөрөг нөлөө үзүүлэх хэмжээнд хүрэхээр түвшинд хүрсэн үү. Бас л тодорхойгүй.
3. Загасны нөөцөд нөлөөлж, нийгэм-эдийн засагт ямар нөлөө үзүүлсэн вэ? Мөн л тодорхойгүй.
4. Усны шувуу, бусад амьтдын тоо толгойд сөргөөр нөлөөлөх хэмжээнд байна уу? Мэдэхгүй хэвээр.
5. Европын зарим оронд үүссэн асуудал болох модны хэвийн ургалт, нөхөн төлжилтөд сөргөөр нөлөө үзүүлсэн үү? Бас л хэлэх баримтгүй.
Энэ асуудал /тоо толгой олширсон, загас идэж дуусаж байна болон бусад/ нь олон талт байгалийн үйл явц тул шийдэх арга зам нь олон талыг оролцуулсан нийлмэл байх, мөн шийдлийн үр дүн нь дунд болон урт хугацаанд гарах нь тодорхой. Энд шувуу судлаач, ус судлаач, гидробиологич, загас судлаач, нийгэм-эдийн засгийн чиглэлтэй судалгаа хийдэг хүмүүс, мөн агнуур зүйч, байгаль хамгаалал, экологийн чиглэлээр судалгаа хийдэг хүмүүс хамтран ажиллаж асуудлыг шийднэ. Мөн ой судлаач ч оролцох хэрэгтэй юм.
Үнэндээ судлаач бидэнд, мөн бодлогын яаманд дээрх баримтууд байхгүй. Иймээс асуудал үүссэн, үүссэн асуудлыг хэрхэн шийдэх нь тодорхойгүй байна.
Тураг гогойн менежментийн талаар Европын холбооноос гаргасан “Шувууны удирдамж 2009/147/EC Тураг гогой” гэсэн баримт бичиг бий. Үүнд энэ асуудлыг ихээхэн тодорхой бичжээ. Монгол улсын Засгийн газар CITES, CBD, CMS гэх зэрэг олон улсын гэрээ, конвенцид нэгдэн орсон. Үүссэн асуудлыг шийдвэрлэхэд байгаль хамгаалах, тогтвортой ашиглах, тоо толгойг зохицуулах чиглэлээрх үндэсний болоод олон улсын дээрх гэрээ, конвенцийн заалтыг Засгийн газар, байгууллага, хувь хүн бүгд л мөрдөх хэрэгтэй. Шинжлэх ухаан ч шийдлийг гаргах шаардлагатай.
Энэ зүйлийн тоо толгойг зохицуулах, тогтвортой ашиглах чиглэлээр Монгол улсын авч хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээнд үндэсний болоод олон улсын гэрээ, конвенцийн зүгээс эрс хориг тавьсан болон зөрчилдөх заалтууд ерөнхийдөө байхгүй. Европын холбооны улсууд өөр өөрийн улс орны онцлогт тулгуурласан олон талт арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байна" хэмээжээ.
Сэтгэгдэл (4)