Нью-Йоркийн олон улсын кино
наадмын шилдэг бүтээлээр шалгарсан найруулагч Г.Золжаргалын “Тайгын
дууч” киноны гол дүр, Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул сумын клубын дархад
дууны багш Н.Цогбадрахтай утсаар холбоо барилаа. Гол дүрийг нь бүтээсэн
кино нь олон улсын наадамд түрүүлж, өөрөө дэлхийн танил болсоноо тэрбээр
мэдээгүй яваа ажээ.
- Сайн байна уу, та?
- Сайн, сайн байна уу?
- Таны тоглосон “Тайгын дууч” кино олон улсын кино наадамд тэргүүллээ. Баяр хүргэе. Та энэ мэдээг дуулаа биз дээ?
- Өө тийм үү. Ах нь чамаас л дуулж байна. Монгол киноны наадамд түрүүлсэн гэдгийг ноднин гурван сард мэдсэн. Тэрнээс бол олон улсад түрүүлсэн гэдгийг мэдээгүй. Надад дуулгаагүй л байна шүү дээ. Ямартай ч танд баярлалаа.
- Таны ажил сайн уу? Ардын дуугаа зааж байгаа юу?
- Ажлаа хийж байгаа. Би дархад дууны багш хүн. Хөвсгөл аймагт дархад дууны багшийн ганцхан орон тоо байсан юм. Тэгээд би ажиллахаар болсон юм. Намайг нутаг орны зөвлөл ажилла гээд л ажилласан даа.
- Нутагт тань өвөлжилт хэр байна вэ?
- Хүйтэн л байна даа. Шөнөдөө -38 хүрчихээд байна шүү. Ер нь сэрүүн байна.
- Сэтгүүлч Г.Золжаргалтай анх яаж танилцсан юм бэ? Өөрөө таныг зориод ирсэн үү?
- Өөрөө зориод ирсэн. Би анх сэтгүүлч Цоодол гавъяаттай танилцсан юм. Гавъяат Хөвсгөлд явж байгаад надтай танилцсан.Тэгээд хотод очоод Г.Золжаргалыг явуулсан байна лээ. Эхлээд миний тухай нэвтрүүлэг хийсэн. Нэвтрүүлэг маань дараа нь кино болсон. Их сайхан санагдсан.
- Кино танд хэр таалагдсан бэ?
- Өө ярих юмгүй, маш сайхан санагдсан. Өнгөрсөн цагаан сарын шинийн нэгэнд улс орон даяар киног маань үзүүлсэн. Тэгэхэд үзсэн. Г.Золжаргал надад киноны маань эх хувийг өгсөн юм. Хааяа нэг киногоо гаргаж ирээд үзэхэд сайхан санагддаг.
- Кинонд тоглоход хэр хүндрэлтэй байв ?
- Зураг авалт арван гурав хоног явагдсан. Бүх өдөр нарийн графиктай байсан. Өмнө нь кинонд тоглож үзээгүй болохоор нэлээд сандарсан шүү. 5-6 хоногийн дараа сандрал нь арай багассан. Дандаа гадуур явж зураг аваад л. Өдөржин дагачихдаг байлаа шүү дээ.
- Ер нь яагаад заавал таныг энэ кинонд тоглуулсан юм бол? Г.Золжаргал сэтгүүлч таныг сонгосон шатлгаанаа хэлсэн үү?
- Би Бүх ард түмний урлагийн наадамд цаатан дуугаар их оролцдог байсан. Тэр дуу их нөлөөлсөн юм шиг байгаа юм. “Сангалдай” гэдэг цаатан дууны үүх түүх, ямар хэмжээгээр дуулдаг, яаж ард түмэнд хүргэдэг гэдгийг анх хараад, тэгээд л кино хийх санаа төрсөн юм шиг байна лээ.
- Кинонд тоглосон гэж таньд хөлс мөнгө өгсөн үү?
- Өгөөгүй. Өгье гэж ч хэлээгүй. Тийм болохоор авъя гэж ч дуугараагүй. Хэдэн төгрөг өгвөл баярлана шүү дээ, амьдралд нэмэртэй сайн л байна.
- Ер нь та хэдэн төгрөгийн цалин авдаг юм бэ?
- Одоогоор 210 мянга орчим л байна.
- Хөдөө бол хүргээд байхаар цалин уу?
- Яахав, жаахан сэтгэл дундуур л байдаг. Яг санаанд хүрч чаддаггүй юм. Тэгэхдээ ажилгүй байснаас дээр байлгүй яахав.
- Та ам бүл хэдүүлээ амьдардаг юм бэ?
- Ам бүл зургуулаа шүү дээ. Том охин Дархан хотод ажил хийж байгаа. Дараагийн хүү хилийн цэрэгт гэрээт алба хаадаг. Нөгөө хоёр нь гэртээ байдаг. Оюутан охины маань хөл гар нь өвдөөд жилийн чөлөө аваад гэртээ байж байна даа. Бага нь наймдугаар анги.
- Дархад дууны багшаар ажиллаад хэдэн жил болж байна вэ?
- Хичээл заагаад ердөө нэг жил болж байна. Багшлахаасаа өмнө Соёлын төвийн үйлчилгээний ажилтан хийдэг байсан юм. Ойр зуурын бүх зүйлийг нь хийгээд л явдаг байлаа.
- Хүүхдүүдэд хичээл заахдаа ямар хөгжимтэй хичээл зааж байна?
- Ер нь голдуу өөрийнхөө хоолойгоор заадаг. Дархад ардын дууны гол зэвсэг нь хуучир хөгжим байдаг юм. Тэгээд хөгжим энэ тэр нь тэр бүр олдоод байхгүй учир хоолойгоор л хичээлээ орно доо.
- Одоо таны урын санд хэдэн дархад дуу байна вэ?
- Би 60 гаруй дархад дуу мэддэг. Бага байхдаа сурсан дуу маань 20 гаран. Өөрөө баяжуулж дуулсан дуу маань 40 гаруй байна.
- Дуунуудаа хэнээс сурсан юм?
- Ард түмнээсээ л сурсан даа. Нутгийн нэг ах мундаг сайхан дуулдаг байлаа. Тэр хүнийг дагаж дуурайж энэ дуунуудаа сурсан даа. Дархад ардын урлагийг устгаж үгүй хийлгэчихгүй юмсан, дуу хуурыг нь арвижуулах юмсан гэж бодож л багшилж байгаа. Миний багшилж байгаагийн гол утга учир энэ. Дархад түмний зан заншилыг үр хойчдоо үлдээх үүрэгтэй гэж өөрийгөө боддог. Тийм учраас одоо ч мөн дууныхаа санг арвижуулсаар л байна. Дархад дууны өв соёлыг мартагдуулахгүйн тулд урлагийн талын бүх зүйлийг би хариуцах ёстой л гэж боддог. Хөвсгөл нутгийнхан намайг дархад дууны багшаар тавьсан. Энэ бол надад заяагдсан үүрэг. Би энэ хариуцлагыг өндөр авч явах ёстой гэж боддог.
- Дууны сан тань хэр их арвижиж байна?
- Нэг их арвижихгүй байна. Би өнгөрсөн зургадугаар сард Улаанбаатарт зохиогдсон ардын урлагийн наадамд оролцож дархад дуугаараа алтан медаль хүртсэн.
- Соёлын өвийг хадгалж үлдээхийн тулд ямар ажил хийх ёстой вэ?
- Ахмад үеийнхний мэддэг дуу хуур юу байдаг юм, түүнийг сурч мэдэж үр хойчдоо үлдээмээр байна. Би Мөрөн хотын сургуулийн сурагчдад дархад дуу оруулж өгөөч ээ гэж хүсмээр байх юм. Би Хатгал нутгаар явж, зан заншлыг нь судалж, дуу хуурыг тэмдэглэж авахыг хүсдэг. Даанч санхүүдээ баригдаад явж чадахгүй юм аа.
- Дархад дуу бусад ардын дуунаас юугаараа онцлогтой вэ?
- Дархад дуу бол бусад ардын дууг бодвол үг хэллэг нь хурц, нугалааны хувьд өвөрмөц. Дотроо дархад дуу, богинын дуу, цог дуу, бэсрэг уртын дуу гээд олон төрөлд хуваагддагаараа онцлогтой.
- Та хөгжим тоглодог уу?
- Үгүй, хөгжмийн багштай хамтарч хичээл ордог. Оны сүүлчээр шавь нарынхаа тоглолтыг тавих гэж байгаа. Дан дархад дуунаас бүтсэн тоглолт байх болно. Тоглолт хийх гэсэн чинь дадлага туршлага дутаад хэцүү байна.
- Сумын төвдөө тоглох уу?
- Тэгнэ. Туслаж дэмжих хүмүүс байдаг болов уу гээд хайж л байна. Би урлагаар 27 жил явлаа. Зургаан алтан медаль авлаа. Нас их өндөр боллоо. Соёлын тэргүүний ажилтан гэдэг цолыг аваагүй л байна. Надаас залуу хүмүүс авчихсан байна. Урлагаар явсны ач гавъяа гарах болов уу л гэж горьддог юм.
- Таньд баярлалаа?
За баярлалаа. Та манай Соёлын төвийн эрхлэгчтэй холбогдоод миний тоглосон кино олон улсын наадамд түрүүллээ гээд хэлээд өгчихөөрэй. Маргааш манай Соёлын төв аймаг дээр тайлангаа тавина. Тэр хурал дээр яривал сайхан шүү дээ.
- Сайн байна уу, та?
- Сайн, сайн байна уу?
- Таны тоглосон “Тайгын дууч” кино олон улсын кино наадамд тэргүүллээ. Баяр хүргэе. Та энэ мэдээг дуулаа биз дээ?
- Өө тийм үү. Ах нь чамаас л дуулж байна. Монгол киноны наадамд түрүүлсэн гэдгийг ноднин гурван сард мэдсэн. Тэрнээс бол олон улсад түрүүлсэн гэдгийг мэдээгүй. Надад дуулгаагүй л байна шүү дээ. Ямартай ч танд баярлалаа.
- Таны ажил сайн уу? Ардын дуугаа зааж байгаа юу?
- Ажлаа хийж байгаа. Би дархад дууны багш хүн. Хөвсгөл аймагт дархад дууны багшийн ганцхан орон тоо байсан юм. Тэгээд би ажиллахаар болсон юм. Намайг нутаг орны зөвлөл ажилла гээд л ажилласан даа.
- Нутагт тань өвөлжилт хэр байна вэ?
- Хүйтэн л байна даа. Шөнөдөө -38 хүрчихээд байна шүү. Ер нь сэрүүн байна.
- Сэтгүүлч Г.Золжаргалтай анх яаж танилцсан юм бэ? Өөрөө таныг зориод ирсэн үү?
- Өөрөө зориод ирсэн. Би анх сэтгүүлч Цоодол гавъяаттай танилцсан юм. Гавъяат Хөвсгөлд явж байгаад надтай танилцсан.Тэгээд хотод очоод Г.Золжаргалыг явуулсан байна лээ. Эхлээд миний тухай нэвтрүүлэг хийсэн. Нэвтрүүлэг маань дараа нь кино болсон. Их сайхан санагдсан.
- Кино танд хэр таалагдсан бэ?
- Өө ярих юмгүй, маш сайхан санагдсан. Өнгөрсөн цагаан сарын шинийн нэгэнд улс орон даяар киног маань үзүүлсэн. Тэгэхэд үзсэн. Г.Золжаргал надад киноны маань эх хувийг өгсөн юм. Хааяа нэг киногоо гаргаж ирээд үзэхэд сайхан санагддаг.
- Кинонд тоглоход хэр хүндрэлтэй байв ?
- Зураг авалт арван гурав хоног явагдсан. Бүх өдөр нарийн графиктай байсан. Өмнө нь кинонд тоглож үзээгүй болохоор нэлээд сандарсан шүү. 5-6 хоногийн дараа сандрал нь арай багассан. Дандаа гадуур явж зураг аваад л. Өдөржин дагачихдаг байлаа шүү дээ.
- Ер нь яагаад заавал таныг энэ кинонд тоглуулсан юм бол? Г.Золжаргал сэтгүүлч таныг сонгосон шатлгаанаа хэлсэн үү?
- Би Бүх ард түмний урлагийн наадамд цаатан дуугаар их оролцдог байсан. Тэр дуу их нөлөөлсөн юм шиг байгаа юм. “Сангалдай” гэдэг цаатан дууны үүх түүх, ямар хэмжээгээр дуулдаг, яаж ард түмэнд хүргэдэг гэдгийг анх хараад, тэгээд л кино хийх санаа төрсөн юм шиг байна лээ.
- Кинонд тоглосон гэж таньд хөлс мөнгө өгсөн үү?
- Өгөөгүй. Өгье гэж ч хэлээгүй. Тийм болохоор авъя гэж ч дуугараагүй. Хэдэн төгрөг өгвөл баярлана шүү дээ, амьдралд нэмэртэй сайн л байна.
- Ер нь та хэдэн төгрөгийн цалин авдаг юм бэ?
- Одоогоор 210 мянга орчим л байна.
- Хөдөө бол хүргээд байхаар цалин уу?
- Яахав, жаахан сэтгэл дундуур л байдаг. Яг санаанд хүрч чаддаггүй юм. Тэгэхдээ ажилгүй байснаас дээр байлгүй яахав.
- Та ам бүл хэдүүлээ амьдардаг юм бэ?
- Ам бүл зургуулаа шүү дээ. Том охин Дархан хотод ажил хийж байгаа. Дараагийн хүү хилийн цэрэгт гэрээт алба хаадаг. Нөгөө хоёр нь гэртээ байдаг. Оюутан охины маань хөл гар нь өвдөөд жилийн чөлөө аваад гэртээ байж байна даа. Бага нь наймдугаар анги.
- Дархад дууны багшаар ажиллаад хэдэн жил болж байна вэ?
- Хичээл заагаад ердөө нэг жил болж байна. Багшлахаасаа өмнө Соёлын төвийн үйлчилгээний ажилтан хийдэг байсан юм. Ойр зуурын бүх зүйлийг нь хийгээд л явдаг байлаа.
- Хүүхдүүдэд хичээл заахдаа ямар хөгжимтэй хичээл зааж байна?
- Ер нь голдуу өөрийнхөө хоолойгоор заадаг. Дархад ардын дууны гол зэвсэг нь хуучир хөгжим байдаг юм. Тэгээд хөгжим энэ тэр нь тэр бүр олдоод байхгүй учир хоолойгоор л хичээлээ орно доо.
- Одоо таны урын санд хэдэн дархад дуу байна вэ?
- Би 60 гаруй дархад дуу мэддэг. Бага байхдаа сурсан дуу маань 20 гаран. Өөрөө баяжуулж дуулсан дуу маань 40 гаруй байна.
- Дуунуудаа хэнээс сурсан юм?
- Ард түмнээсээ л сурсан даа. Нутгийн нэг ах мундаг сайхан дуулдаг байлаа. Тэр хүнийг дагаж дуурайж энэ дуунуудаа сурсан даа. Дархад ардын урлагийг устгаж үгүй хийлгэчихгүй юмсан, дуу хуурыг нь арвижуулах юмсан гэж бодож л багшилж байгаа. Миний багшилж байгаагийн гол утга учир энэ. Дархад түмний зан заншилыг үр хойчдоо үлдээх үүрэгтэй гэж өөрийгөө боддог. Тийм учраас одоо ч мөн дууныхаа санг арвижуулсаар л байна. Дархад дууны өв соёлыг мартагдуулахгүйн тулд урлагийн талын бүх зүйлийг би хариуцах ёстой л гэж боддог. Хөвсгөл нутгийнхан намайг дархад дууны багшаар тавьсан. Энэ бол надад заяагдсан үүрэг. Би энэ хариуцлагыг өндөр авч явах ёстой гэж боддог.
- Дууны сан тань хэр их арвижиж байна?
- Нэг их арвижихгүй байна. Би өнгөрсөн зургадугаар сард Улаанбаатарт зохиогдсон ардын урлагийн наадамд оролцож дархад дуугаараа алтан медаль хүртсэн.
- Соёлын өвийг хадгалж үлдээхийн тулд ямар ажил хийх ёстой вэ?
- Ахмад үеийнхний мэддэг дуу хуур юу байдаг юм, түүнийг сурч мэдэж үр хойчдоо үлдээмээр байна. Би Мөрөн хотын сургуулийн сурагчдад дархад дуу оруулж өгөөч ээ гэж хүсмээр байх юм. Би Хатгал нутгаар явж, зан заншлыг нь судалж, дуу хуурыг тэмдэглэж авахыг хүсдэг. Даанч санхүүдээ баригдаад явж чадахгүй юм аа.
- Дархад дуу бусад ардын дуунаас юугаараа онцлогтой вэ?
- Дархад дуу бол бусад ардын дууг бодвол үг хэллэг нь хурц, нугалааны хувьд өвөрмөц. Дотроо дархад дуу, богинын дуу, цог дуу, бэсрэг уртын дуу гээд олон төрөлд хуваагддагаараа онцлогтой.
- Та хөгжим тоглодог уу?
- Үгүй, хөгжмийн багштай хамтарч хичээл ордог. Оны сүүлчээр шавь нарынхаа тоглолтыг тавих гэж байгаа. Дан дархад дуунаас бүтсэн тоглолт байх болно. Тоглолт хийх гэсэн чинь дадлага туршлага дутаад хэцүү байна.
- Сумын төвдөө тоглох уу?
- Тэгнэ. Туслаж дэмжих хүмүүс байдаг болов уу гээд хайж л байна. Би урлагаар 27 жил явлаа. Зургаан алтан медаль авлаа. Нас их өндөр боллоо. Соёлын тэргүүний ажилтан гэдэг цолыг аваагүй л байна. Надаас залуу хүмүүс авчихсан байна. Урлагаар явсны ач гавъяа гарах болов уу л гэж горьддог юм.
- Таньд баярлалаа?
За баярлалаа. Та манай Соёлын төвийн эрхлэгчтэй холбогдоод миний тоглосон кино олон улсын наадамд түрүүллээ гээд хэлээд өгчихөөрэй. Маргааш манай Соёлын төв аймаг дээр тайлангаа тавина. Тэр хурал дээр яривал сайхан шүү дээ.
Т.Хулан
Сэтгэгдэл (1)