1992 оны Монгол Улсын Үндсэн хуулиар шүүхийг гагцхүү хуулийн дагуу байгуулна. Шүүхийн үндсэн топголцоо нь Улсын дээд шүүх, аймаг, нийслэлийн шүүх, сум буюу сум дундын, дүүргийн шүүхээс бүрдэх бөгөөд эрүү, иргэн, захиргааны зэрэг шүүн таслах ажлын төрлөөр шүүхийг дагнан байгуулж болно гэж баталгаажуулсан байдаг.

Шүүхийн үндсэн тогтолцооны талаарх Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн Шүүхийн тухай багц хууль, түүний дотор Шүүх байгуулах тухай хуулийг Улсын Их Хурлаас батлаж, 2013 оноос дагаж мөрдөж байна.

Шүүх байгуулах тухай хуулиар аймаг, сум, хот, дүүргийн нутаг дэвсгэрийн хэмжээ, нутаг дэвсгэрийн ойр дөт байдал, хүн амын нягтрал, хэрэг, маргааны гаралтын түвшин болон Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжпийн үзэл баримтлалд нийцүүлэн анхан, давж заалдах шатны шүүхийг эрүү, иргэн, захиргааны шүүн таслах ажпын төрлөөр дагнан байгуулж, тэдгээрийн байршил, нутаг дэвсгэрийн харьяаллыг тогтоожээ.

Энэ дагуу хяналтын шатны шүүх буюу Улсын дээд шүүхээс гадна Давж заалдах шатны шүүхийг хэргийн ачаалал, нутаг дэвсгэрийн ойр дөт байдлыг харгалзан 2-3 аймгийн давж заалдах шатны шүүхийг нэгтгэж Эрүүгийн хэргийн давж заалдах шатны шүүх 10, Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүх 10, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх нийт 21 шүүхийг байгуулсан байна.

Анхан шатны шүүхийн тогтолцооны хувьд дүүргийн эрүү, иргэний хэргийн анхан шатны шүүх, захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх, сум дундын шүүх гэсэн бүтэцтэй байхаар хуульчилсны дагуу Дүүргийн Эрүүгийн хэргийн 4, Дүүргийн Иргэний хэргийн 4, Сум дундын 29, Захиргааны хэргийн анхан шатны 20, нийт 57 шүүхийг байгуулсан. Анхан шатны шүүхийг байгуулахдаа тухайн аймаг, хотын нутаг дэвсгэрийн байршлаас үл хамааран иргэдэд ойр сум, дүүрэгт харьяалуулсан нь шүүхийн үйлчилгээг олон нийтэд хүндрэл, чирэгдэлгүй, түргэн шуурхай хүргэх, иргэдийн зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэх эрхийг хангах, гэмт хэргийн гаралт, хүн амын өсөлт зэргийг тооцож харьяаллыг тогтоосон байна.