Халхын цуут Автай сайн хан Төвдөд цэргүүдээ дагуулан хүрч очиж, тэр үеийн Далай лам Содномжамцад “Эвлэрвэл эвлэрье, эвдэрвэл эвдэрье” хэмээсэнд айн бурхан багшийн нандин шүтээн хэмээгдэх шүдийг өргөн барьжээ.
Өнөөдөр Бурхан багшийн эрдэнийн шарил шүдийг олон нийтэд албан ёсоор нээлээ. Богд хааны ордон музейд байрлуулаад буй уг шүдийг Монголын бурхан шашинтнууд болон соёлын яамны төлөөллүүд хүрэлцэн ирж нээсэн юм. Энэ үеэр бурханч лам Ц.Пүрэвбат ирсэн хүмүүст зарим мэдээллийг хийжээ. Бурхан багшийн эрдэнийн шарилыг Монгол нутагт байгааг өнөөдрийг хүртэл нууцалж байсан бол ийнхүү албан ёсоор нээсэн юм. Тэгвэл уг шүтээн хэрхэн манай улсад ирсэн түүхийг дор сийрүүлэн хүргэе. Халхын цуут Автай сайн хан Төвдөд цэргүүдээ дагуулан хүрч очиж, тэр үеийн Далай лам Содномжамцад “Эвлэрвэл эвлэрье, эвдэрвэл эвдэрье” хэмээсэнд айн бурхан багшийн нандин шүтээн хэмээгдэх шүдийг өргөн барьжээ. Түүнийг нь Автай хан Халхад авчран залж, түүнд зориулан Эрдэнэ зуу хийдийг барьсан гэж “Өндөр гэгээний намтар” хэмээх сударт тэмдэглэсэн байдаг. Мөн Автай, Содномжамц нар Халхад буддын шашны нэг урсгал болох гэлүгбаг дэлгэрүүлэх үйлсэд хамтрахаар болсон байв.
Дээрх баримтууд болон, бурхан багшийн шарил эрдэнэ (шарира радна) шүд, түүний тухай баримт, нотолгоо хангалттай байдаг байна. Тухайлбал, “Бурхан багшийн намтар”-т цогцос, биеийг хайлж, шатаасны хойно галд үл шатах таван зүйл бий хэмээн тэмдэглэсэн байдаг. Энэ нь шүд, зүрх, гавлын яс, дунд чөмөгний толгой, хуруу юм. Нэмж хэлэхэд түүний дунд хуруу Хятадын Си Ан хотод шүтэгдэн хадгалагдаж байгаа билээ.
Халх, Ойрадын дайны үеэр энэхүү шүднээс болж
Эрдэнэ зуу хийдийг шатаан “Түшээт ханы хувьтай шүтээн” хэмээн нууцлан шүтэх болсон гэдэг. Түүний дараагаар 20 дугаар зууны гучаад оноос Сталины лам, сүм, хийдийг устгах тушаал хэрэгжин олон зуун лам, хийд үгүй болсон. Энэ үед ерөнхий сайд байсан П.Гэндэн шарил эрдэнэ болох шүдний талаар мэддэг байсан болохоор устахаас сэргийлэн сүм, хийд рүү довтлохгүй байсан байна. Гэтэл түүнийг тушаал зөрчсөн хэргээр баривчлан, улмаар буудан хороожээ. Харин хороогдохынхоо өмнө тэр үеийн Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Ц.Өлзий-Очирт бурхан багшийн шүдийг хамгаалж явахыг үүрэг болгосныг, тэрээр Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн дарга Дэндэвт “Сайтар хамгаалж, шинжлэн боловсруулна уу, ерөнхий сайдын заавар” хэмээн хүргүүлжээ. Мөн түүний дараа нандин шүтээний талаар зөвлөлтийнхөн мэдэж байсан тул археологич Х.Пэрлээ түүхч, судлаач, шавь нартаа сайн хамгаалж байхыг захисан байна. Бурхан багшийн шүд Энэтхэг, Хятад, Тайвань, Шри ланк, Япон, Сингапурт эрт дээр шүтэгдэн тахигдаж байсан бол одоогоос дөрвөн зуу гаруй жилийн өмнөөс Монголд нууцаар залагдан, шүтэгдсээр ирсэн байна.
Автай сайн хан авчран залснаас хойш түүхийн хүнд, бэрх цаг үеийг туулан, монголын түүхч, эрдэмтдийн нөр их хичээл зүтгэлээр өнөөг хүртэл алдагдаж, устгагдалгүй ирсэн нь бахархмаар. Түүнийг Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн дарга байсан Дэндэв “адууны шүд” хэмээн нэрийдэж одоог хүртэл явсныг саяхан илрүүлжээ. Хамгийн сүүлд өнгөрсөн оны 11 дүгээр сард далай лам Данзанжамц Монголд ирэхдээ энэхүү шүтээнд мөргөн залбирсан юм.
Б.Ням
