Улсын хэмжээнд 2017 онд 32,259 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оноос 5,092 буюу 18.7 хувиар өсжээ.

Үндэсний Статистикийн Хорооноос Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг 2017 оны эцсийн байдлаар танилцуулав.

“Цалинтай ээж” хөтөлбөрийн хүрээнд 0-3 хүртэлх насны хүүхэд асарсны тэтгэмж болгож сард 50 мянга, ихэр хүүхдийн тэтгэмжийн хэмжээг нэг удаа хүүхэд тус бүрт нэг сая,

Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газраас хууль зөрчсөн шатахуун импортлогч нэр бүхий аж ахуйн нэгжүүдэд хариуцлага тооцохоо мэдэгдлээ.

Европын Холбоо, Монгол Улсын Засгийн газар хамтран “Монгол Улсын эрүүгийн эрх зүйн тогтолцоо ба хүний эрхийн хэрэгжилт” сэдэвт бага хурлыг өнөөдөр Гадаад харилцааны яаманд зохион байгуулав.

Х.Болорчулуун: Нефть боловсруулах үйлдвэр бараг л ашиггүй
У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газар Энэтхэгийн “Эксим” банкнаас зээлэх нэг тэрбум ам доллараар Сайншандаас 20 км газарт нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулахаар ирэх зургаан сараас ажлыг нь эхлүүлэхээр болоод байгаа. Жилдээ 1.5 сая тонн түүхий газрын тос боловсруулж жилдээ 90.4 сая ам долларын ашигтай ажиллах тооцоо гаргаад байгаа энэ үйлдвэрийн талаар УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун арай өөр бодолтой яваагаа ярьсан юм.
-Өнгөрсөн хоёрхон амралтын өдөр нефть импортлогч томоохон компаниуд “Литр тутамдаа 250-300 төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байна. Төрөөс 260 тэрбум төгрөгийн татаас авах шаардлагатай. Тэгж гэмээнэ алдагдлаа нөхөөд цаашдынхаа санхүүжилтийг хийх боломжтой болно” гэж байна. Энэ чухал стратегийн асуудалд Монголын төр жаахан хатуухан байр сууринаас хандаж болохгүй юу?
-Шатахууны үнэ нэмэгдэхэд дагаад бүх л өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгддэг нь Монголын амьдралын бичигдээгүй хууль. Яг өнөөдөр ажилгүйдэл, ядуурал гаарсан ийм үед бензин шатахууны үнийн өсөлт Монголчуудын амьдралд маш муугаар нөлөөлнө. Гэхдээ миний хувьд Улаанбаатарт бензин шатахууны үнийг нэмээд, хөдөө орон нутагт улам хямдруулах ёстой гэж үзэж байгаа. Орон нутагт шатахууны үнийг хямдруулж байж энэ их нүүдэл, замбараагүй суурьшлыг нэг тийш нь аятай зөвөөр зохицуулж чадна. Одоо орон нутгуудаас жилдээ 25-30 мянган хүн ямар ч чөлөө зөвшөөрөлгүй Улаанбаатарт орж ирж энэ замбараагүй утаа тортог, эх захгүй гэр хорооллыг нэмэгдүүлж байна. Улаанбаатарын хаяагаар дүүрэн нийслэлийн хөдөө бий болчихлоо. Гэтэл хөдөөд ажлын байр байхгүй болж, үндсэндээ Монголын хөдөө эзгүйрээд дуусч байна. Энэ их замбараагүй нүүдлийг эдийн засгийн урамшууллын бодлогоор зохицуулах, зогсоох боломжтой юм. Тэр нь давын өмнө бензин шатахууны үнээс эхлээд Улаанбаатар болон орон нутгуудын ялгавартай үнээс эхлэх учиртай гэж бодож байна. Улаанбаатарын энэ их утааг багасгах, орон нутгуудаа эзэнтэй болгохын тулд хамгийн эхлээд эдийн засгийн урамшууллын их ухаалаг тогтолцоо шаардлагатай байгаа юм. Ер нь дэлхийн өндөр хөгжилтэй Япон, БНСУ, ХБНГУ зэрэг орнуудад нийслэлд нь бензин шатахууны үнэ их өндөр байдаг бол хөдөө орон нутаг, мужуудад нь хямдхан байдаг. Гэтэл бид яг үүний эсрэг явсаар өнөөдрийг хүрлээ. Энэ байдлыг давын өмнө өөрчлөх ёстой. Өнөөдрийн шатахууны татварын нэмэгдлийг Засгийн газар өөрсдөө л шийдэж гаргасан шүү дээ. Тэгэхээр цаашдаа Монгол Улс орон нутгууд болон нийслэлдээ бензин шатахууны ихээхэн ялгавартай бодлого явуулж гэмээнэ энэ утаа униараас багасаж, яваандаа салах боломжтой болох юм. УИХ дахь МАН-ын бүлэг дээр “Утаа үнэхээр гамшиг боллоо” гэдгийг дахиад л ярилцсан.
-Шатахууны үнийг нэмэх нь төвлөрлийг сааруулах гол арга зам болж чадах уу. Эргээд иргэддээ дааж давахын аргагүй дарамт үүрүүлэх юм биш үү?
-Төвлөрлийг сааруулах бодлого нь ганц шатахууны үнийг нэмснээр зохицуулагдахгүй л дээ. Юу гэвэл Монгол Улс зах зээлийн харилцаанд шилжээд 28 жил болж байгаа мөртлөө бүх харилцаа нь социализмаараа байгаад байна. Жишээ нь бүх татварыг Улаанбаатартаа, төвдөө татаж төвлөрүүлдэг. Үндсэндээ хөдөө орон нутагт бараг л юм үлдээлгүй Улаанбаатар руугаа татчихдаг. Дахин хуваарилалт хийхдээ ямар ч оновчгүй, шал дэмий үргүй зардал асар ихээр гаргадаг. Аль овсгоотой, хөөцөлдөлгөөтэй УИХ-ын гишүүд нь хэрэгтэй хэрэггүй хөрөнгө оруулалт хийлгээд хамаг мөнгөө ийш тийш нь цацаад дуусгачихдаг. Орон нутагт бий болсон татварын орлогыг орон нутагт нь үлдээж байж Монгол Улс урагшаа явж, хөдөө орон нутгууд эзэнтэй үлдэнэ. Орон нутгууддаа ажлын байрыг олноор нь бий болгож байж Улаанбаатарын энэ их төвлөрөл, утаа униараас сална. Энд эдийн засгийн хөшүүрэг, татварын зөв бодлого, гаалийн импортын татварыг өндөржүүлж байж Үндэсний үйлдвэрлэлээ хамгаална. Ингэж гэмээнэ орон нутгуудад ажлын байр нэмэгдэнэ. Түүнээс биш өнөөдрийнх шигээрээ байгаад байвал Улаанбаатараас 100 гаруй км-ын хол байгаа Багануур шиг газруудад ажлын байр нэмэгдэхгүй, ядуурал буурахгүй, их нүүдэл зогсохгүй ээ.
-Өнөөдрийн бензин шатахууны үнийн өсөлтийг шатахуун импортлогч хэдэн том компани бойкот хийх замаар хийгээд байгаа юм бишүү. Энэ ер нь зах зээлийн жамаараа өсч байгаа өсөлт мөн үү. Энэ байдалд төр оролцож зохицуулалт хийх боломжгүй юу?
-Би хувь улстөрчийн болон иргэн хүнийхээ хувьд өнөөдрийн энэхүү үнийн өсөлтийг мэдээж таашаахгүй байгаа. Яагаад гэвэл 1 баррель түүхий нефтийн үнэ 110 ам доллар байхад шатахууны үнэ өнөөдрийнхөөс бага байсан. 20-30 ам доллар байхад бага л байсан. Тэгвэл өнөөдөр 1 баррель түүхий нефть дэлхийн зах зээл дээр 69 ам доллар байгаа. Тэгэхээр энэ үнийн өсөлтийн ард нефть импортлогч компаниудын хэт өндөр ашиг олох гэсэн шунал хүсэл л явж байгаа нь тодорхой.
-Энэ хэдхэн том компанийн давуу эрхийг төрөөс зохицуулж, зах зээлийнх нь шударга өрсөлдөөний зарчмыг санал болгож болдоггүй юмуу. Дөрөв таван том компанийн захирлууд сууж байгаад л үнийг тогтоогоод байдаг өнөөдрийн тогтолцоог яавал өөрчилж болох бол. Түүнээс гадна бараг 30 жил ярьж байгаа нефть боловсруулах үйлдвэр яагаад өнөөдрийг хүртэл ажил хэрэг болж баригдахгүй байгаа юм бол?
-Яг Тамсагаас олборлож байгаа түүхий нефть маань 1.2 сая тонн орчим түүхий нефть байгаа юм. Энүүгээр бензин шатахуун хийвэл Монгол Улсын хэрэгцээг бараг л хангачих хэмжээний түүхий газрын тос юм л даа. Гэтэл яг үнэндээ нефть боломруулах үйлдвэрийн талаар бараг л 30 жил ярьж байгаа ч өнөөдрийг хүртэл ажил хэрэг болж чадахгүй байгаа нь гунигтай ч гэсэн үнэн. Нөгөөтэйгүүр яг өнөөдөр нефть боловсруулах үйлдвэр барьчихдаг юм гэхэд яг үнэндээ ашиггүй шахуу болчихоод байна. Хэдийгээр Монголын нутаг Тамсагийн хязгаараас олборлож байгаа ч 1993 онд байгуулсан Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дагуу энэ 1.2 сая тонн түүхий газрын тосны 70 хувь нь БНХАУ-ын “Петрочайна Дачин Тамсаг” компанийн мэдэлд оччихсон шүү дээ. Тухайн үеийн Газрын тосны газрын дарга Д.Сэнгээ гэдэг нөхөр Монгол Улсад ийм их алдагдалтай Бүтээгдэхүүн хуьаах гэрээ гэгчийг Хятадын талтай байгуулчихсаны балгийг өнөөдөр бид үүрч яваа.
Ингэхээр Сайншандад нефть боловсруулах үйлдвэр байгуулдаг юмаа гэхэд бид эргээд өөрсдийнхөө түүхий газрын тосны 70 хувийг хятадын “Петрочайна Дачин Тамсаг”-аас юань, ам доллараар худалдаж авч байж бензин шатахуун гаргах болчихоод байгаа. Ингэхээр Тамсагийн түүхий газрын тос бол үндсэндээ Монголын нефть биш хятадын нефть болчихоод байгаа юм. Ямартай ч 1.5 сая шингэн түлшний жилийн хэрэглээтэй Монгол Улс Сайншандад жилдээ 1.3 сая тонн бензин шатахуун үйлдвэрлэх хүчин чадалтай нефть боловсруулах үйлдвэр байгууллаа гэхэд Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ хүчин төгөлдөр мөрдөгдөх 2031 он хүртэл олигтой ашигтай ажиллаж чадахгүй.
-У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар иргэдийн татварыг нэмж нуруун дээрх ачааг нь бас л багагүй хүндрүүлчихлээ. Энэ талаар та ямар бодолтой явна?
-Мэдээж би татварын энэхүү нэмэгдлийг анхнаас нь л эсэргүүцсэн. Гэхдээ У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар гэхээсээ илүүтэй Олон улсын Валютын сан гэдэг нөхөр л Монгол Улсын бүх асуудлыг мэддэг, шийддэг болчихлоо шүү дээ. Тэндээс ирж байгаа дарамт, шахалтын үндсэн дээр л саяын татварын нэмэгдэл явж байгаа юм. Тэр байгутай Оюутолгойн борлуулалтын мөнгийг Монголбанкаар дамжуулахыг Олон улсын Валютын сан хориглож байгаа нь Монгол Улсын дотоод хэрэгт арай дэндүү хошуу дүрсэн хэрэг мөн л дөө. УИХ-аас гарсан тогтоолыг 20 хоногийн дараа хүчингүй болгуулж байна. Үнэндээ энэ улсын эзэн нь Олон улсын Валютын сан болчихлоо шүү дээ. Ер нь бол Олон улсын Валютын сан дандаа тухайн орны ард түмний хэрэглээний татварыг нэмэхийг л шаарддаг. Түүнээс биш баялгийн татварыг нэм гэж хэзээ ч шаарддаггүй. Энэ нь яваандаа тухайн улсын эдийн засгийн хямралыг улам бүр гааруулахаас биш эдийн засгийг нь тэлэх, хөгжлийг нь түргэсгэх тухай ямар ч яриа байдаггүй юм. Олон улсын Валютын сангийн зээлээр тэгтлээ хөгжиж цэцэглэсэн орон гэж би л хувьдаа дуулаагүй. Бид өнөөдөр хүссэн ч эс хүссэн ч ийм байдалд орчихоод дороо тэлчилж байна.
-Энэ Засгийн газрын үед Сайншандын нефть боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орж чадах болов уу. Тэр Энэтхэгийн нэг тэрбум ам долларын зээл энэ үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын ажилд хүрэлцэх болов уу?
-Ер нь энэ үйлдвэрийн хувь заяа ихээхэн бүрхэг байгаа гэдгийг шулуухан хэлчихье. Яаж ийгээд барьчихлаа ч гэсэн түүхий газрын тосныхоо 70-75 хувийг нь хятадын “Петрочайна Дачин Тамсаг” компаниас юань, доллараар худалдаж авах болохоор бараг алдагдалтай ажиллаж магадгүй. Товчхондоо Тамсагийн нефть бол Монголынх гэхээсээ илүүтэй хятадын нефть болчихсон болохоор бид тэднээс эргүүлээд худалдан авч бензин шатахуун хийх гээд байна. Байдал ийм л байгаа. Дүгнээд хэлэхэд Сайншандад нефть боловсруулах үйлдвэр барьчихдаг юм гэхэд эхний 10 жилдээ ямар ч ашиггүй шахуу ажиллана. Би бодит үнэнийг л хэлж байна.

Үндэсний Статистикийн Хорооноос өнөөдөр Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг 2017 оны эцсийн байдлаар танилцууллаа. Монгол Улсын хүн ам 2017 оны эцэст урьдчилсан дүнгээр 3.2 сая болж, өмнөх оноос 59.8 мянган хүнээр буюу 1.9 хувиар өслөө. Улсын хэмжээнд 2017 оны байдлаар 75,734 хүүхэд төржээ. Үүний 74,328 буюу 98.1 хувь нь Монгол Улсад, 1,406 буюу 1.9 хувь нь гадаадад төрсөн байна.

Амьдралын энгийн философи гэж энэ л байх. Мэдээллийн эрин зуунд амьдарч байгаа бид өдөр бүр янз бүрийн мэдээнд дарагдсаар өнгөрдөг.

Монголын циркийн жүжигчид Унгарын Будапештэд болсон тэмцээнээс алтан цом хүртжээ. Энэ тэмцээнд Монгол циркийн хөгжлийн төвийн тэргүүн Н.Эрдэнэ жүжигчидтэйгээ оролцсон байна. Монголын циркийн жүжигчид сүүлийн гурван жилийн дотор олон улсын тэмцээнээс зургаан алт, нэг мөнгө, хоёр Гран при цом хүртээд байгаа аж.

Хүчингийн хэрэгт холбогдон шалгагдаж буй УИХ-ын гишүүн Д.Гантулга нарт холбогдох хэргийг УЕПГ-аас харьяалал тогтоож, АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтэст шилжүүлжээ. Одоогоор түүнийг АТГ-ын газрын мөрдөн шалгах хэлтэст шинжилгээний дүгнэлтэд нөлөөлсөн байж болзошгүй болон дотроосоо мэдээлэл задруулсан байх магадлалтай ШШҮХ-ийн шинжээч нарыг, Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн хэлтсийн мөрдөгчийг, УИХ-ын гишүүн Д.Гантулгын хамтаар хэрэг үүсгэн шалгаж эхэлжээ.

Яг одоо ШӨХТГ-аас шатахууны үнийн өсөлт, шатахуун импортлогч аж ахуйн нэгжүүдэд хийж буй шалгалтын талаар мэдээлэл хийж байна. Энэ үеэр ШӨХТГ-ын дарга Б.Лхагва “Импортлогч аж ахуйн нэгжүүд байсхийгээд үнэ нэмэх асуудал тавьдаг. Тиймээс ШӨХТГ-аас шатахуун импортлогч нартай уулзаж, зөвлөмж өгсөн. Гэтэл нефть импортлогчид хоёр удаа зөрчил гаргалаа. Шатахууны хомсдол үүсгэж, үнэнд өөрчлөлт оруулахыг бид зөвшөөрөхгүй.

-Шатахууны үнэ нэмэгдэж байгаад олон нийт бухимдалтай хандаж байна. Энэ асуудалд Засгийн газраас шийдвэртэй алхам хийх ёстой гэж та бодож байна уу?

Автомашинаа барьцаалан зээл авах хэрэгцээ шаардлага иргэдэд бишгүй тохиолддог. Барьцаанд тавьсан автомашины жолоочийн даатгал, нөхөн олговортой холбоотой өргөдөл гомдол, асуулт цөөнгүй ирж буйтай холбогдуулан Санхүүгийн зохицуулах хорооноос доорх эрх зүйн зөвлөмжийг өгч байна.

осол гарчээ

Өнгөрсөн амралтын хоёр өдөрт өмнө нь 1630 төгрөгийн үнэтэй байсан А-92 авто бензин 260 төгрөгөөр эрс нэмэгдэн литр нь 1890 төгрөг болж Улаанбаатарчуудыг шоконд оруулав. Ер нь жилийн жилд авто бензин, шатахуун тос барьцгүй үнээ нэмж, түүнийг дагалдан өргөн хэрэглээний барааны үнэ савладаг нь Монголчуудын хувьд нэгэнт ижил дасал болчихсон амьдралын тааруухан хэлбэлзэл гэж хэлж болно. Жилдээ 1.5 сая тонн шингэн түлшний хэрэглээтэй Монголчуудын хувьд өөрийн гэсэн нефть боловсруулах үйлдвэртэй болох мөрөөдөл хаа байсан Д.Бямбасүрэн Ерөнхий сайд асны үеэс л эхлэлтэй гэж хэлж болно. Өнөөдөр Монгол Улс сардаа 45-55 сая ам долларын бензин шатахуун импортлож байгаа нь жилдээ 600 гаруй сая ам доллар болж, энэ нь эргээд валютын ханшийн савалгаанд дийлэнх жинг дарж бидний амьдралд гол сөрөг нөлөөллийг үзүүлж байгаага захын хүн хэлээд өгнө. Байдал нэгэнт тодорхой учир бараг 30 жил газрын тос боловсруулах үйлдвэр мөрөөдсөн Монголчуудын мөрөөдлийг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар ажил хэрэг болгохоор ханцуй шамлаад байна.
Түүх сөхвөл Д.Дэмбэрэл УИХ-ын дарга байхдаа буюу 2011 оны 10 дугаар сарын 23-нд Дархан-Уул аймгийн Хонгор сумын нутаг, Ноён Хонгор уулын өвөрт жилдээ 2 сая тонн түүхий нефть боловсруулах үйлдвэрийн суурийг сүр дуулиантай тавьж “Энэ үйлдвэр 2015 ашиглалтад орж,жилдээ 1.7 сая тонн шингэн түлш үйлдвэрлэж Монгол Улсын хэрэгцээг бүрэн хангадаг болно” хэмээн шуугиулж байсан удаатай.
Тухайн үеийн Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг “Нефть боловсруулах энэ үйлдвэрийг Японы хамгийн орчин үеийн техник технологийн дэвшлээр Японы мэргэжилтнүүдийн шууд хяналтын дор байгуулна” хэмээн цээжээ дэлдэж байсан нь хэвлэлийн шарласан хуудсанд түүх болон үлджээ. Түүнээс хойш зургаан жил гаруй хугацаа өнгөрсөн ч Дархан-Уулын Хонгорт нефть боловсруулах үйлдвэр байтугай ганц шовгор овоохой ч боссонгүй.
Нефть импортлогч томоохон компаниуд “Өнөөдөр дэлхийн зах зээл дээр нэг баррель нефтийн үнэ 69 ам доллар болж бид нэг литр бензин тутмаас 300 төгрөгийн алдагдал хүлээж байна. Бидэнд улсын төсвөөс 260 тэрбум төгрөг өгвөл алдагдлаа нөхөөд үнээ нэмэхгүй байх боломжтой” гэсэн юм ярьцгаагаад сууж байна. Яг энэ үеэр Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх БНСУ-д, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумьяабазар ХБНГУ-д ажлын айлчлал хийж таардаг нь ч юу билээ.
Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засаг хүндхэн, ажилгүйдэл ядуурал ноцтой хэмжээнд хүрээд байгаа үед бензин, шатахууны үнийн хөөрөгдлийг дагаад өргөн хэрэглээний бүх барааны үнэ өсөх нь тодорхой. Тэгэхээр яах аргагүй өөрийн гэсэн нефть боловсруулах үйлдвэрийн тухай дахиад л дуусдаггүй мөрөөдлөө ярилцах шаардлагатай болж байгаа юм. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар Дорноговь аймгийн төв Сайншанд хотоос зүүн хойш 20 км газарт нефть боловсруулах үйлдвэрийг Энэтхэгээс зээлсэн нэг тэрбум ам.доллараар байгуулахаар энэ зунаас ажлаа эхлэхээр болоод байгаа аж. Одоогоор уг үйлдвэрийн ТЭЗҮ-г боловсруулах ажил ид хийгдэж байгаа бөгөөд ирэх гуравдугаар сард бэлэн болно гэдгийг Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамныхан ярьж байна. Жилдээ 1.5 сая тонн Тамсагийн түүхий нефтийг боловсруулж 1.3 сая тонн шингэн түлш үйлдвэрлэх зорилготой энэ үйлдвэрийн бүтээн байгуулалтын ажилд Дорноговийн голдуу 1.5 мянган иргэн ажиллана гэдгийг ч тооцоолсон гэнэ. Гэтэл энэ үйлдвэр Тамсагийн цэнхэр хязгаарыг там болгож байгаа БНХАУ-ын “Петрочайна Дачин Тамсаг” компаниас өөрийнхөө нефтийг 30:70 харьцаагаар худалдаж авахаас өөр аргагүй байдалтай байгаа аж. Учир нь одоо мөрдөгдөж байгаа Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ 2031 он хүртэл үргэлжлэх ёстой бөгөөд энэ гэрээнд заагдсанаар Монголын тал өөрийнхөө Тамсагийн түүхий нефтийг “Петрочайна Дачин Тамсаг”-аас худалдаж авахаас өөр аргагүй байдалтай байгаа ажээ. Ингэхээр ойрын 10 жилд Сайншандын нефть боловсруулах үйлдвэр төдийлөн ашигтай ажиллаж чадахгүй нь тодорхой болж байна.
Өөрийнхөө түүхий газрын тосыг БНХАУ-ын талд туйлын алдагдалтай байдлаар эзэмшүүлэх энэхүү Газрын тосны бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг анх “Монгол газрын тос” компанийн Ерөнхий захирал асан Дообатын Сэнгээ гэгч “Соко Монгол инк” корпорацийн Ерөнхийлөгч Эдуард Т.Стори нар 1993 оны гуравдугаар сарын 29-ний өдөр байгуулсан түүхтэй. Иргэд олон нийтийн байгууллагын хувьд энэ гэрээг бүрэн эхээр нь уншихаас илүүтэй 25 зүйл, 95 хуудас бүхий энэхүү гэрээнд олборлож гаргасан бүтээгдэхүүнийг хоёр тал хэд хэдэн хувиар хуваахаар тохиролцсоныг мэдэхэд л ямархуу алдагдалтай, харалган гэрээ байгуулсан нь мэдрэгдэнэ. Гэхдээ Монгол
Улсад маш их алдагдалтай энэхүү Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ нь Тогтвортой байдлын гэрээ биш тул У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар, ялангуяа Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумьяабазар Газрын тосны хэрэг эрхлэх газрынхантайгаа сайн зөвлөлдөж, хууль эрх зүйгээ сайн судлаж байгаад зоригтой хөөцөлдвөл өөрчлөн сайжруулж болох бүрэн боломжтой гэдгийг УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва, Х.Болорчулуун нарын зэрэг олон гишүүн хэлж байгаа юм.
Яг манайх шиг байдалд ороод байсан Индонез улс хөрөнгө оруулагчидтайгаа гурван удаа халз тулж, зоригтой тэмцэлдсээр байгаад өнөөдөр өөрсдийн баялгийнхаа 71.1 хувьд нь эзэн сууж чадсан бэлээхэн сайн жишээ байж л байна. Гэтэл манайх өнөөдөр Тамсагийн түүхий нефтийнхээ дөнгөж 25-30 хувьд эзэн сууж байгаа нөхцөлд Сайншандад нефть боловсруулах үйлдвэр байгууллаа гэхэд өөрийнхөө түүхий газрын тосны 70 хувийг Хятадын “Петрочайна Дачин Тамсаг”-аас юань, ам доллараар худалдан авч ашиггүй шахуу ажиллах нь тодорхой болоод байгаа юм.
Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамныхан хоёр жил хэртэй судалгаа хийгээд “Татварын өмнөх ашиг нь жилдээ 138.7 сая ам доллар, цэвэр ашиг нь жилдээ 90.4 сая ам доллар, Хөрөнгө оруулалтын өгөөж нь 17.4 хувь байж хөрөнгө оруулалтаа 13-15 жилд нөхнө” гэсэн өөдрөг тооцоолол хийгээд байгаа Сайншандын нефть боловсруулах үйлдвэрийн 150 га газрыг тэгшлэх, 20 км төмөр зам тавих, ТЭЗҮ-г боловсруулах зэрэг ажилд Засгийн газар эхний ээлжинд 250 тэрбум төгрөг гаргахаар болоод байгааг зарласан. Сайншандын Газрын тос боловсруулах үйлдвэр ашиглалтад орсноор 507.000 тонн автобензин, 670.000 тонн дизелийн, 34.000 тонн онгоцны түлш, 151.000 тонн шингэрүүлсэн шатдаг хий, бас нефтийн кокс үйлдвэрлэх талаар ярьж байгаа. Өндөр хүчдэлийн шугам татах, зам тавих ажлууд нь ирэх зургаадугаар сараас эхэлж 3 жилийн дотор барьж байгуулахаар төлөвлөж байгаа энэ үйлдвэр лав л ойрын 10 жилд олигтой ашиггүй ажиллах нь тодорхой болж байна. Үйлдвэр ашиглалтад орсноор Дорноговийн голдуу 600 хүн байнгын ажилтай болох нь дажгүй сонсогдож байгаа ч өөрсдийнхөө түүхий тосыг Хятадуудаас эргүүлэн худалдаж авахаар болоод байгаа Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг яаралтай засч залруулахгүй бол Монголчуудын олон арван жилийн мөрөөдөл агаарт замхарч, ашиггүй үйлдвэрийн тоог нэгээр нэмэхээс өөр гавьтай гавьяа байгуулахгүй нь тодорхой болж байна. Уг нь Тамсагаас жилдээ олборлож байгаа 1.3 сая тонн түүхий нефть Монгол Улсын жилийн хэрэглээний 90 орчим хувийг өлхөн хангах хэдий ч 70 хувьд нь Хятадууд нэгэнт эзэн суучихсан өнөөдрийн хувьд Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ гэгч “Хадны мангаа” биднийг бас л дахин багалзуурдах нь тодорхой болж байна. Алсын хараагүй, харалган сохор Монголын дарга нар, улстөрчдийн гай балаг мөддөө дуусахгүй нь бололтой.
Энэтхэгийн “Эксим” банкнаас авах нэг тэрбум ам.долларын 700 саяыг нь боловсруулах үйлдвэр, 264 саяыг нь дамжуулах хоолой барихад зарцуулахаар төлөвлөөд байгаа гэдэг. Дорнодын Матад сум дахь Тамсагийн сав газраас Сайншанд руу 545 км нефтийн хоолой барьж, үйлдвэр рүү түүхий эд хүргэх бололтой. Уг нэг тэрбум ам долларын зээл нь 20 жилийн хугацаатай, жилийн 1.75 хувийн хүүтэй дуулдсан.
Хамгийн гол нь дотооддоо газрын тос боловсруулах үйлдвэртэй болсноор гадаадаас бензин шатахууны хараат байдлаас ангижирч, литр шатахууны бөөний үнэ 850-1159 төгрөг болох тооцоо гаргаад байгаа нь үнэхээр сайшаалтай ч Тамсагийн сав газраас олборлож байгаа түүхий газрын тосонд эзэн суучихаад байгаа “Петрочайна Дачин Тамсаг”-тай Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг дахин нягтлан хэлэлцэж Монголын талын хувийг ядаж 50 хувьд хүргэхгүй бол Сайншандын нефть боловсруулах үйлдвэр төдийлөн ашигтай ажиллаж чадахгүй гэдэг нь тодорхой болж байна.

байнгын хороодын хуралдаан

үйл явдал

Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн БНСУ-д хийж буй

Л.Нямгэрэл:Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хууль багагүй эсэргүүцэлтэй тулгарч байгаа нь үнэн
ХЗДХЯ-ны Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөлийн ажлын албаны дарга Л.Нямгэрэлтэй уулзаж дараах тодруулга ярилцлагыг авлаа. Сүүлийн нэг жил нэлээн шаргуу ажилтай яваа энэ бүсгүй төрийн ордонд хуралдахаар ирээд байсан юм.
-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль хэрэгжиж эхлээд нэг жил болох гэж байна. Өнгөрч байгаа нэг жилийн байдалд дүгнэлт хийхэд хуулийн хэрэгжилт ямархуу түвшинд явна. Мэдээж хуулийн хэрэгжилтийг дагасан хүндрэл бэрхшээл үүсч л байгаа байх даа?
-Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль 2017 оны хоёрдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлээд одоо нэг жил болох гэж байна. 2016 оны 12 дугаар сарын 23-нд батлагдаж гарсан энэ хуулийг яг сарын дараагаас хэрэгжүүлж эхлэхээр болсон учир дээрх хугацаанд уг хуулийг дагалдаж гарах журмууд нь бага зэрэг яаруу сандруу гарсан байдаг. Тийм учраас бид өнгөрсөн хугацаанд хуулийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд журмуудыг нь засч сайжруулах ажлыг хийж ирлээ. Ер нь Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг сурталчлах, түүнтэй холбоотой судалгааны ажлууд хийх, сургалт зохион байгуулах гээд нэлээн олон ажлууд 2017 онд хийгдэж ерөнхийдөө тодорхой үр дүнд хүрсэн гэж хэлж болно. Ялангуяа иргэд, олон нийт рүү чиглэсэн хууль сурталчлах ажил тодорхой хэмжээгээр үр дүнд хүрснийг хэлж чадах байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотойгоор цагдаагийн байгууллагад очиж байгаа мэдээллүүд нэлээн их болсон. Үүнтэй холбоотойгоор зөрчлийн тоо 3 дахин өссөн үзүүлэлт байна. Гэхдээ Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой зөрчил өсөөд байна гэж үзэхээсээ илүүтэй тоо нь механикаар өсч байгаад бид дүгнэлт хийж байгаа. Энэ нь нэг ёсондоо мэдээлэгчийн нууцлалыг хадгалахтай холбоотойгоор, нэг ёсондоо Гэр бүлийн хүчирхийллийн мэдээллийг нэлээн өргөн хүрээтэйгээр цагдаагийн байгууллагад өгдөг болсонтой холбоотой гэж дүгнэж болно. Нөгөө талаас зөрчил буюу Гэмт хэрэг болохоосоо өмнөх шатандаа Гэр бүлийн хүчирхийлэл таслан зогсоогдсоноороо 2017 оны байдлаар Гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэрэг өмнөх оныхоос 11 орчим хувиар буурсан үзүүлэлттэй байгаа. Өнгөрсөн 2017 онд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх хуулийг хэрэгжүүлж ажиллахад гол бэрхшээл нь юу байв гэвэл энэ хуулийн хэрэгжилт нь 2017 оны Төсвийн тухай хууль батлагдсанаас хойш хэрэгжиж эхэлсэн тул тодорхой төсөвлөсөн хөрөнгө мөнгөгүйн зовлон л их байлаа. Гэхдээ Хууль зүй дотоод хэргийн сайдын багцад байдаг Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр байдаг зардлаас энэ хуулийн хэрэгжилтэд тодорхой хэмжээгээр санхүүжүүлээд явсан. Үүнээс гадна Олон улсын байгууллагуудын төсөл хөтөлбөрүүдийн шугамаар бид нэлээн олон ажлууд хийж гүйцэтгэлээ. Ялангуяа хууль сахиулах болон шүүх эрх мэдлийн байгууллагуудын ажилтнуудыг сургах, түүнээс гадна орон нутагт байгуулагдах нэг цэгийн үйлчилгээний хамгаалах байрнуудын санхүүжилтийг шийдвэрлэх чиглэлээр НҮБ-ын харьяа байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна. Ингээд 2018 оноос Олон улсын төсөл хөтөлбөрийн чиглэлээр он дамжаад нийтдээ 10 гаруй түр хамгаалах байр байгуулахаар ажиллаж эхлээд байна.
-Энэ хуулийн хэрэгжилтэд зориулан 2018 онд улсын төсөвт хэчнээн тэрбум төгрөг төсөвлөсөн бол. Нөгөөтэйгүүр энэ хууль хэтэрхий чанга, Канад зэрэг өндөр хөгжилтэй орны хуулийг шууд хуулаад тавьчихсан учир Монголын амьдралд нийцэхгүй, маш олон гэр бүл салж сарниж байгаа талаар шүүмжлэл их байгаа. Энэ хуулийн дагуу юм л бол баривчлаад байгаа учир эрчүүд хэтэрхий их хэлмэгдэж байгаа тухай их ярьж байна. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?
-Нэг талаас Гэр бүлийн хүчирхийллийг Гэмт хэрэгт тооцож Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг болсонд манай иргэдийн зүгээс нэлээн эсэргүүцэл илэрхийлж байгаа нь үнэн. Нөгөө талаас үйлдлээр нь ялгаад Зөрчлийн тухай хуулиар шийтгэж байгаа. Зөрчлийн тухай хуулийн хариуцлага нь баривчлах шийтгэл байгаа учраас олон нийтээс нэлээн шүүмжлэлтэй тулгарч байгаа. Хамгийн гол нь бидний зүгээс зөвхөн баривчлахыг эн тэргүүнд тавьж, дээрх шийтгэлийг оногдуулах тал руу биш хүчирхийлэгч буюу эсвэл хүчирхийлэл үйлдэж болзошгүй эрсдэл бүхий этгээдүүдэд сайн дурын болон албадан зан үйлийг өөрчлөх сургалтуудыг явуулах тал дээр илүү анхаарах болно. Энэ нь урьдчилан сэргийлэх ажлыг илүүтэй хийнэ гэсэн л үг юм. Хэдийгээр Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээр баривчлах ял эрс нэмэгдсэн юм шиг ойлголт төрж байгаа нь үнэн ч гол нь энэ төрлийн мэдээлэл ихэссэнтэй бас шууд холбоотой гэж ойлгож болно. Хойшид эн тэргүүнд баривчлаад байдгийг бас анхаарч үзэж энэ талыг зохицуулах чиглэлээр ажиллах зүйл бий.
-Түр хамгаалах байранд ажиллах мэргэжлийн сэтгэлзүйчид, албан хаагчид хангалттай хэмжээнд бэлтгэгдсэн үү. Тэнд ажиллах хүмүүс 24 цагаар ажиллах ёстой байх?
-2018-2019 онуудад 10 гаруй түр хамгаалах байр байгуулна. Тэгэхээр гол нь эдгээр түр хамгаалах байрууд ашиглалтад орсноор цоо шинэ бүтэц зохион байгуулалтаар ажиллах тухай асуудал байхгүй. Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн дагуу Хамтарсан багууд байгуулагдсан байгаа. Энэ нь Сум, Хорооны Засаг даргаар ахлуулсан багийг хэлж байгаа юм. Тэгээд хуулиар чиг үүрэг хүлээсэн төрийн болон ТББ-ын ажилтнууд түр хамгаалах байруудад ажиллана. Тэгэхээр цоо шинээр бүтэц зохион байгуулалт, орон тоо хүн хүчний талаарх яриа байхгүй гэсэн үг. Гол нь Хамтарсан баг болон төрийн болон ТББ-ын ажилтнуудын ажлын байрны тодорхойлолтыг тусгуулах ажил 2017 онд ерөнхийдөө хийгдээд дууссан байгаа.
-Эдгээр байруудыг байгуулах чиглэлд улсын төсвөөс хэд орчим тэрбум төгрөг төсөвлөсөн бол?
-Ер нь бол Түр хамгаалах байруудыг орон нутгийн хэмжээнд, харъяа орон нутгийн байгууллагууд хөрөнгө мөнгөө зохицуулан байгуулахаар тусгасан. Харин одооны бидний яриад байгаа эдгээр 10 гаруй байрыг Олон улсын төслийн шугамаар санхүүжүүлэн байгуулна. Мэдээж улсын төсвөөс тодорхой хэмжээний мөнгө зарцуулахаар суугдсан байгаа. Ямар ч гэсэн 2018 онд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийн хүрээнд тодорхой ажлууд хийж болохуйц хөрөнгө мөнгө улсын төсөвт суусан байгаа.
-Сүүлийн үед ялангуяа залуучуудын дунд хар тамхи, мансууруулах бодисын хэрэглээ эрс нэмэгдэж байгаатай холбогдон иргэдийн зүгээс “Хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэрэгт хүлээлгэх хариуцлагыг чангатгах хэрэгтэй” гэсэн хандлага байдаг. Ер нь хуулийн зохицуулалт нь одоо ямархуу түвшинд байгаа вэ?
-Одоогоор Монгол Улсад мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэнд хяналт тавих харилцааг зохицуулахад шууд холбогдолтой 6 Олон улсын гэрээ, Монгол Улсын хууль 51, УИХ-ын 4 тогтоол, Засгийн газрын 8 тогтоол хүчин төгөлдөр үйлчилдэг. 2002 онд батлагдаж, 2011 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан “Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль”-аар энэ харилцааг шууд зохицуулж, Эрүүгийн хуулийн 188, 192-196 дугаар зүйлд зааснаар энэ төрлийн хууль бус эргэлттэй холбогдсон зарим асуудлыг гэмт хэрэгт тооцон Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэж байна. Манай улс Олон улсын хэд хэдэн чухал конвенцид нэгдэн орсон болохоор Олон улсын өмнө бас тодорхой үүрэг хариуцлага хүлээдэг. Гэвч байгууллагуудын хоорондын хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоо дутмаг, нэгдсэн удирдлага, зохион байгуулалтаар хангагдаагүй, хуульд заасан чиг үүргээ бүрэн хэрэгжүүлдэггүй тал бий. “Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль”-ийн 14 дүгээр зүйлийн 14.5 дахь хэсэгт Ерөнхий сайдын дэргэд Мансууруулах бодисын хор хөнөөлөөс урьдчилан сэргийлэх нийтлэг үүрэгтэй Үндэсний хороо ажиллахаар хуульчлагдсан хэдий ч байгуулагдалгүй их удсан. Чухам энэхүү Үндэсний хороо нь миний дээр хэлсэн холбогдох байгууллагуудын үйл ажиллагааг зохицуулах үүрэгтэй байхаар хуулинд тусгагдсан байдаг. Монгол Улсын Засгийн газар 2000 онд Хар тамхи, мансууруулах бодистой тэмцэх үндэсний хөтөлбөр батлуулан хэрэгжүүлж байсан ч уг хөтөлбөр 2005 онд дууссан. Хууль батлагдсан болон нэмэлт өөрчлөлт орсон цаг үеэс өнөөдрийн нөхцөл байдал эрс ялгаатай байгааг түрүүн дурдсан. Мансууруулах бодистой холбоотой нөхцөл байдал хүндэрч буй өнөө үед урьдчилан сэргийлэх, олон нийтийг соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, эрх бүхий байгууллагуудын уялдаа холбоог сайжруулах, энэ төрлийн гэмт хэрэгтэй холбоотой харилцааг нарийвчлан зохицуулах, хууль эрх зүйн орчинг сайжруулах зайлшгүй шаардлага тулгарч байна. Энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдож байгаа хүмүүст хүлээлгэж байгаа Эрүүгийн хариуцлагыг эргэж харах зүйл ч багагүй бий.

Д.Түвшин

Олон улсын тоймч Б.Дашзэвэгийн хэргийг нөгөөдөр шүүнэ