Фото: Дакар Ралли 2018

Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг өнөөдөр Дэлхийн банкны төлөөллийг хүлээж авч уулзлаа. Уулзалтанд Дэлхийн банкны Монгол дахь Суурин төлөөлөгч Жеймс Андерсон болон Дэлхийн банк группийн нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн салбарын менежер Филип О’Кийф, ахлах эдийн засагч Жозефина Посадас, Ахим Шчмилэн, ахлах мэргэжилтэн Ч.Тунгалаг нар оролцож Дэлхийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжих “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төсөл”-ийн талаар ярилцсан юм.



Монгол Улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт монгол залуусаа сургаж дадлагажуулан ажлын байраар хангаж, гадаадаас авдаг ажиллагчдын тоог 50-аас дээш хувиар бууруулах зорилт туссан. Энэхүү зорилтыг хэрэгжүүлэхэд хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлого, үйл ажиллагааг сайжруулж хөтөлбөр, төсөл, үйлчилгээ, арга хэмжээний үр дүнг нэмэгдүүлж, тавих хяналтыг сайжруулан иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх чадамж бий болгох шаардлагатай байгаа. Гэвч гадаад ажиллах хүчний ажлын байрны төлбөрийн орлогоос санхүүждэг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангийн орлого буурч буй нь дээрх бодлогыг хэрэгжүүлэхэд хязгаарлалт үүсгэсэн өнөөгийн нөхцөлд Дэлхийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжих “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төсөл” тун ач холбогдолтой. Хөдөлмөрийн зах зээлийн ерөнхий үйл ажиллагааг сайжруулах уг төслийн хүрээнд дэмжихээр сонгосон хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрүүд нь ажил олоход хүндрэлтэй иргэд, 18-34 насны залуучууд, ядуу өрхийн болон зорилтот бүлгийнхэнд чиглэх юм.



Дэлхийн банкныхан С.Чинзориг сайдад төслийг эхлүүлэх бэлтгэл ажлын талаар танилцуулж, Төслийг хэрэгжүүлэх нэгжийг байгуулах, Төслийг удирдах хороог нэн даруй бүрдүүлэхэд анхаарч, Төслийн үйл ажиллагааны гарын авлага боловсруулах, туршилтын хөтөлбөр боловсруулж, батлуулахад дэмжлэг үзүүлж ажиллахыг хүслээ.



Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төсөл”-ийг яаралтай эхлүүлэх хэрэгцээ шаардлага байгааг дурдаад “Эдийн засгийн хүндрэлтэй өнөөгийн нөхцөлд ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах нь Засгийн газрын нэн тэргүүний зорилт тул Дэлхийн банкнаас хэрэгжүүлэх төслийг нэн даруй эхлүүлэх хэрэгтэй байна. Хамгийн гол нь төслийн үр дүнг хүртэх ёстой хүмүүст нь бодитоор хүргэхэд анхаарах нь чухал. Тиймээс Засгийн газар, ХНХЯ-тай холбоотой аливаа асуудлыг цаг алдахгүй шуурхай шийдвэрлэн бүхий л талаар дэмжиж ажиллах болно” хэмээгээд яамны зүгээс төсөлтэй холбоотой асуудлыг хариуцаж буй хүмүүст ажлаа эрчимжүүлэхийг үүрэг болголоо. Тэрбээр эдийн засаг хямралтай байгаа үед томоохон үйлдвэр байгуулж ажлын байрыг олноор бий болгох боломж хомс тул ур чадварыг дэмжсэн, зохион байгуулалттай ажлын байр бий болгох, гарааны бизнесийг дэмжих замаар богино хугацаанд үр дүнгээ бодитоор өгөх хөтөлбөр, үйл ажиллагааг явуулах нь чухал гэдгийг ч онцолсон.



Уулзалтаар мөн нийгмийн даатгал, халамжийн бодлогод хийх шинэчлэлийн асуудлыг хөндөж ярилцсан бөгөөд С.Чинзориг сайд ОУВС-тай хамтран хэрэгжүүлж буй Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийн үр дүнд зарим нэг нааштай өөрчлөлтүүд гарч байгаа ч эргэж харах, засч залруулах зүйл цөөнгүй байгааг хэлээд орлого багатай нийгмийн эмзэг бүлгийг хамгаалах бодлогыг муу тусгаснаас ядуурал нэмэгдэж байх талтай, мөн тэтгэврийн насыг нэмэгдүүлэхдээ хүнд хортой нөхцөлд ажилладаг хүмүүсийн тэтгэвэрт гарах насыг бусадтай адилтган нэмсэн нь зөв шийдвэр болоогүй, тэтгэврийн насыг жилд зургаан сараар нэмэгдүүлэхдээ журмын тухай хууль гаргаагүйгээс нэг онд төрсөн хүмүүс хоёр өөр хугацаанд тэтгэвэрт гарахаар болж байгаа зэргээр засч залрруулах ёстйо гэж үзэж буй асуудлуудынхаа талаар байр сууриа илэрхийлсэн юм.

“Мерси Кор Монгол“ олон улсын байгууллага нь Онцгой байдлын ерөнхий газартай хамтран “Гамшгийн эрсдэлийг бууруулахад уламжлалт болон шинжлэх ухааны аргыг ашиглах нь-2” төслийг 2016 оноос хойш хэрэгжүүлж байна.

Төслийн хүрээнд малчдад цаг агаарын урьдчилан сэргийлэх мэдээллийг шуурхай хүргэх зорилгоор гар утасны мессэжний үйлчилгээг үүрэн телефоны компаниудтай хамтран нэвтрүүлж тусгай системийг боловсруулсан юм.

Уг системийн тусламжтайгаар өнөөдрийн байдлаар 17 аймгийн 209 сумын малчид өөрийн хүссэн үедээ багийн түвшинд гар утсаараа Онцгой байдлын ерөнхий газар болон Цаг уурын байгууллагаас гаргаж буй цаг агаарын аюултай болон гамшигт үзэгдлийн мэдээллийг шуурхай хүлээн авч байна.

Малчид өөрийнхөө хүссэн үедээ цаг агаарын болон бэлчээрийн мэдээллээ авах боломжтой уг системийг “Мерси Кор Монгол“ Олон улсын байгууллагын Суурин төлөөлөгч Рамеш Сингх, ОБЕГ-ын дарга, хошууч генерал Т.Бадралд гардуулан өглөө.

Төслийн хүрээнд цаашид цаг агаар, бэлчээрийн мэдээллээс гадна малын өвчний гаралт, цасны хэмжээ, бэлчээрийн даац, малын түүхий эдийн зах зээлийн үнэ зэрэг багц мэдээллийг хүргэхээр ажиллаж байна гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.

Өнөөдөр болох үйл явдлуудын тойм.

09:00 цагт: Үндэсний статистикийн хорооны удирдах ажилтны зөвлөлийн хурал Засгийн газрын XI байранд болно. Энэ үеэр статистикийн мэдээлэл өнөөдөр ямар байгаа, цаашид юунд анхаарч, хэрхэн сайжруулах тэр дундаа эдийн засгийн статистикийн өнөөгийн байдал, цаашид анхаарах асуудлын талаар илтгэл тавьж хэлэлцүүлэг өрнүүлнэ.

10:00 цагт: Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газрын үүдэнд Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийн талаар жагсаал цуглаантай.

12:00 цагт: МҮЭ-ийн холбооноос Сүхбаатарын талбайд эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулна. Тэд энэ оноос эхэлж зарим төрлийн татвар нэмэгдэж, хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлд ажиллаж байгаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах насыг нэмж байгааг эсэргүүцэн жагсахаар болжээ.

13:30 цагт: ХНХЯ-ны харъяа Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндийн төвөөс зохион байгуулж буй “Эрүүл-аюулгүй ажлын байрыг эрхэмлэгч байгууллага-2017” болзолт уралдааны шилдэг аж ахуйн нэгж байгууллагыг шалгаруулах ёслолын арга хэмжээ болно. Хаана: ХНХЯ-ны10 давхарын хурлын зааланд

14:00 цагт: МҮХАҮТ, Нийслэлийн Багануур дүүрэгтэй орон нутагт бизнесийн таатай орчин бүрдүүлэх, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг дүүрэг, орон нутаг руу чиглүүлэх, Багануур дүүргийн бизнес эрхлэгчдийг дэмжих чиглэлэээр хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурна. Хаана: МҮХАҮТ-ын 507 тоот

15:00 цагт: Архивын Ерөнхий газар, ШУА-ийн Түүх, Археологийн хүрээлэн, БНХАУ-ын ШУА-ийн Хил хязгаар, газар зүйн хүрээлэнтэй хамтран хэвлүүлсэн “Зарилгаар Зарсан Хүрээнд сууж хэрэг шийтгэгч сайдын газарт холбогдох баримтын эмхэтгэл” 20 боть бүтээлийн нээлтийн арга хэмжээ ШУА-ийн Их Чуулганы хурлын танхимд болно.

Монгол Улсын Засгийн газар ОУВС-тай хамтран хэрэгжүүлж буй “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр”-ийн хүрээнд зарим төрлийн татвар, шимтгэл, тэтгэврийн насыг нэмэгдүүлэх асуудлыг МҮЭ-ийн холбоо анхнаас нь эсэргүүцэж УИХ, Засгийн газарт удаа дараа шаардлага, мэдэгдэл хүргүүлж, эсэргүүцлийн жагсаал цуглаан зохион байгуулах зэргээр тэмцлийн арга хэмжээ авч ирсэн.



Гэвч МҮЭ-ийн холбооны зүгээс тавьж буй шаардлагад Засгийн газар нааштай хариу өгөхгүй, энэ оноос эхэлж зарим төрлийн татвар нэмэгдэж, хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлд ажиллаж байгаа иргэдийн тэтгэвэрт гарах насыг нэмж байгаа тул МҮЭ-ийн холбооноос энэ сарын 12-нд Сүхбаатарын талбайд эсэргүүцлийн жагсаал зохион байгуулахаар болсноо дуулгалаа.

Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежерийн 2017 оны “Гадна зар сурталчилгааны байгууламжийг буулгах ажлыг зохион байгуулах тухай” А/242 дугаар тушаалын дагуу “Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт гадна зар сурталчилгааны байгууламж байршуулахад дагаж мөрдөх журам”-ын тавигдах шаардлагыг зөрчсөн гадна зар сурталчилгааны байгууламжийг албадан буулгах үйл ажиллагааг мэргэжлийн байгууллагатай хамтран маргааш эхлүүлнэ. Тодруулбал, уг ажил энэ сарын 12-19-ний хооронд зохион байгуулагдах юм. Зөвшөөрөлгүй байрлуулсан гадна зар сурталчилгаанууд нь нийслэлийн өнгө үзэмжийг алдагдуулахаас гадна дараах нийтлэг зөрчил дутагдлууд ажиглагдаж байна.

Байгууламжийг зөвшөөрөлгүй байрлуулах;
Гэрээ байгуулагдсан ч хураамж төлөхгүй байх;
Хориглосон бүсэд гадна зар сурталчилгааны байгууламж байрлуулах;
Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх хяналтын камер, хөдөлгөөн зохицуулах гэрэл дохио, авто замын босоо тэмдгүүдийн үзэгдэх орчинг халхлах;
Дэд бүтэц шугам сүлжээ, хамгаалалтын зурваст байрлуулах;
Барилгын аюулгүй байдал, бүрэн бүтэн байдал, өнгө үзэмжийг алдагдуулах;
Тохижилт ногоон байгууламж сүйтгэх гэх мэт.
Албадан буулгах гудамжуудад Энхтайваны өргөн чөлөө, Юнескогийн гудамж, Манлайбаатар Дамдинсүрэнгийн гудамж, Их тойруу /Намянжүгийн гудамж/, Бага тойруу болон түүнээс дотогш гудамж, Жуулчны гудамж, Нарны зам дагуу, Наадамчдын зам, Зайсангийн гудамж тус тус орсон гэж Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас мэдээллээ.

Гуравхан хоногийн өмнө Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн 89 жилийн ой болоод өнгөрсөн билээ. Тэртээ 1929 оны нэгдүгээр сарын 9-ний өдөр тус байгууллагыг нэрт зохиолч Д.Нацагдорж, С.Буяннэмэх нар анх үүсгэн байгуулж байж. Монголын Зохиолчдын Эвлэл үүсэн бий болсон цагаас хойш Монголын олон зуун зохиолчид тус байгууллагын гишүүнээр элсэж, амьдрал уран бүтээлээ холбосон түүхтэй.
Зохиолдчын ойн баярын өдөрт зориулан жил бүр “Алтан Өд“ оны шилдэг бүтээл шалгаруулах ёслолыг уламжлал болгон зохион байгуулсаар ирсэн. Мэдээж орой нь онгод юугаа мялааж, орсон гарсан улстай охь шимийн дээж хүртэцгээсэн нь тодорхой. Зохиолч, яруу найрагчид гэдэг гудиггүй эмзэгхэн сэтгэлтэй, нэг жаахан муугаар яривал аминдаа арчаа муутай хүмүүс санагддаг. Гэгээн совинтой, гэнэн яруу сэтгэлд нь хар хорын хумсын толионы чинээ ч зай завсаргүй тэднийг ойлгоход сар жилийн хугацаа хэрэгтэй. Гаднаас нь өнгөцхөн харвал эрчүүд нь цөлх гүндүүхэн ч уянгалагч сэтгэл нь үргэлжийн мөнхөд 20 наст шиг л дүрэлзэж явдаг. Хэнэгггүйхэн царайлагч тэдний ихэнх нь хээ шаагүй гадаад үзэмжийг бүрдүүлэвч дурлаж ханадаггүй зүрх нь мөнхийн болзоонд яарч, эмзэгхэн залуугийнхаараа л уянгалж байдаг.
Заримдаа хачин адармаатай авирлаж өөрөөсөө бусдыг “өчүүхэн амьтад” хэмээн, агуу их “би”-гийн өвчинд нэрвэгдэнэ. 40 градусын нажид цэнгэл цээжийг нь гашуу оргиулсаар замхрах үед өчигдөр, уржигдрынхаа өндөрлөгөөс үнэн амьдралд буцан ирж эмзэглэл, гэмшлийн гашуун тойрогт орь ганцаар уйтгарлан суух нь олон. Уянга эгшгийн зохиролтой зүрхнийхээ хэмнэл бүрээр ертөнцөд ганцхан хувь найраг дуугаа үлдээгч тэдний хувь тавилан, ерөөл учрал ердөө л ганцхан хувь байх. Билэг авьяас, учрал тохиол дутуу заяасан хэсэг бүлэг хүмүүсийн үзэж дуулах нь байтугай, хойд насных нь зүүдэнд ч орж ирэхгүй гайхаж алмайрмаар гэгээн дурсгалт, намтар баян амьдралыг нэгэн насандаа туулаад өнгөрнө. Зарим нэг нь ёстой л огторгуйн саран алмайрч хээр хонотол нь шүлэглэн дуулж явсан цэл залуу насандаа харвасан од шиг нүд гялбам хурцхан гялалзаад бөхөж алга болно. Тэдний уйлж, дуулж, ууж, идэж явсан он жилүүд үлдэгсдэд үлгэрийн юм шиг л санагдана.
Он жилүүд улиран одохын хэрээр тэдний хэн явсан, хэрхэн уянгалсан нь намуухнаар замхран одовч ямархан нэгэн дуурьсал нь заавал ч үгүй он жилүүдийн шаргал түүхийг нэвтлэн хүмүүний зүрхийг догдлуулан эгшиглэж л байдаг. Дурлал, дарс хоёргүйгээр хорвоог туулж тэвчээгүй тэдний буун дуу шиг насандаа цахилаад өнгөрсөн хувь заяа нь учир битүүлэг бүхнээр дүүрэн ч ухаарал гэмшил нэвт шингээстэй байдгаараа хүмүүн заяа ногдсон болгонд сургаал хэлж, гэрээслэл болон мөнхөд үргэлжилнэм.
Залуухан, омголон тэдний тухай Төрийн соёрхолт Дорнын их яруу найрагч О.Дашбалбар омголон залуу нас, гэгээн хайр, уянгат найргийн мөнхийн шүлэгч болж Монгол түмний сэтгэлд үлдсэн нэгэн. Наран мандах нутгийн хүү эр хүний ид насандаа бүтээлийн баринтагаа хумьсан ч тод сонин амьдрал нь өнөөдөр ч шинэхэн хэвээрээ. Учран хайрлалцаж явсан сайхан бүсгүйчүүдийнх нь тухай дуусдаггүй урт яриа түүний нэрийг улам ч тодотгох шиг болдог. Цамцаа дэрвүүлсэн жаахан хүү би Цагаан унага аа хөлөглөн одох юм Эмзэг сэтгэл хичнээн сэргэвч Эргээд бид хэзээ ч хүүхэд болохгүй Бага насны алтан өдрүүд Байн байн зүүдэнд ирэх юм... О.Дашбалбарын шүлэг ийн үргэлжилнэ. Тэгснээ гэнэтхэн тэсэрч: Бөөрөнхий энэ хорвоогийн бөөрөн дээр нь амьдарна Бөөн цагаан үүл шиг нүүж яваад дуусна Манатай энэ орчлонгийн магнай дээр нь амьдарна Мартахын аргагүй Анимаагаа хайрлаж яваад дуусна... хэмээнэ. Тийм дээ. Омголон тэр найрагч олон сайхан Анимаагаа хайрласаар яваад л дууссан. Одот тэнгэртээ одоо ч хайрласаар л яваа ч юм бил үү. Гэртээ чи минь гэгээ Наддаа чи минь нар... Энэ бол нэрт соён гэгээрүүлэгч М.Цэдэндорж агсан гэргийдээ зориулж гэрийнхээ ханан дээр нүүрсээр бичиж үлдээсэн шүлэг. Хүний амьдрал урьдаас тааж мэдэхийн аргагүй учир битүүлэг байдагтаа л утга уянгатай, өрнөл, тайлалтай гэнэм.
М.Цэдэндорж орсон гарсан, уусан идсэн найз нөхөддөө “Битгий түрүүлгээ харж унтаж бай” хэмээн захидаг байж. Харин хатуу хорвоогийн даажинт тоглоом тэр л захиасаар өөрийг нь бурханы орон руу авч одсон түүхтэй. Халамцуу найрагч түрүүлгээ харж унтаад өдөн дэрэндээ амьсгал нь бүтсэн байсныг олсон гэдэг. Тэгэвч тэр өөрийгөө Амьд мөртлөө үхсэн юм шиг хүн байх юм Үхсэн байтлаа амьд юм шиг хүн ч байх юм ... хэмээн найраг шүлгээрээ мөнхөлсөн билээ. Төрийн хошой соёрхолт Ч.Лодойдамбын нэрэмжит шагналт нэрт яруу найрагч, эмч Т.Очирхүү Алтай нутагтаа амиараа холбоотой нэгэн байв. Хүмүүсээ надад урам хайрла, Хүсэл сэтгэл бадраах бүлээн дулаан сэтгэл ээ хайрла хэмээн дуун алдсан найрагч маань Төмөр замын байрандаа эхнэртэйгээ хоёул намуухан тайван амьдардаг байж.
Хаа ч явсан хайртай гэргийгээсээ хагацаж салдаггүй найрагчийн эмгэнэлт төгсгөл өр өвдмөөр харамсалтай. Унтраалгүй унтсан зурагт нь дэлбэрч бурханы харьяат болсон ч Ширхэг ганц чулуу нь ч сэтгэлийн угт уяатай Сэрүүн Алтай нутагтаа би хүлэг морин шиг аргамжаатай Аргамжааны тэр л чулууг тойрон идэшлэх хүлэг шиг Аяа эх орон чамдаа би тоосны үзүүрээс эргээстэй... хэмээсэн гэгээн найраг шүлгээрээ өнөөдөр ч оршсоор л байнам. Сэтгэлдээ галтай тэдний зууханд дүрэлзэх гал өнөөдөр ч бадамлан асаж байх шиг бодогдоно. Алтан нарны дор хүмүүн заяа ногдсоных утга учиртай амьдраад дуусахад удаан, богины ялгаа үгүй санагдана. Зохиолч, найрагчид гэдэг жирийн хүмүүс яавч биш ээ.Тэднийг амьдад нь хайрлаж агуу ихийг нь мэдрүүлж байгууштай.

Аргын тооллын 1 сарын 12, Сугар гараг. Билгийн тооллын 26, Онгоц одтой, хөх луу өдөр. Өдрийн наран 8 цаг 29 минутад мандан,

Парламентын нэгдсэн чуулганы үдээс хойшхи хуралдаанаар

Малчид, иргэдэд зориулсан мэдээ:

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайд Д.Загджав хэзээнээсээ хэл аманд өртөмтгий, өөрөө ч хэр баргийн аавын хүү барж идэхээргүй их юманд санаархаж явдаг зайтай эр билээ. МАХН-ын дарга Н.Энхбаяраар гараасаа хөтлүүлсээр Монголын улстөрд хөл тавьсан тэрээр өнгөрсөн хугацаанд бас л жаалсаар яваад өнөөдрийг хүрч байгаа нэгэн. Хан-Уул дүүргийн Засаг даргаар ажиллаж байгаад 2008 оны УИХ-ын сонгуульд ОХУ-д Элчин сайдаар сууж байсан Д.Идэвхтэнг хол хаян парламентын гишүүн болж байсан тэрээр тун ч жаатай нэгэн. Намтрыг нь сөхвөл Д.Загджав Ховд хотод төрсөн бөгөөд тус хотынхоо 10 жилийн 1-р дунд сургууль, Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны Цэргийн дээд сургууль төгсчээ. Түүнийхээ дараа Төрийн захиргаа удирдлагын хөгжлийн институт, Төрийн удирдлагын академи, ОХУ-ын Новосибирск хотын Эдийн засгийн удирдлагын академийг төгссөн аж. Ажил хөдөлмөрийн гараагаа Дорноговь аймгийн Цагдан сэргийлэх хэлтсээс эхэлж Ховд аймгийн АДХГЗ-ын дэргэдэх Хууль зүй, арбитрын хэлтэс, “Алтай интернэйшнл” ХХК-д ажиллаж байгаад Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга, 2008-2012 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож байв. Монголын Ардчилсан Социалист Оюутны холбооны Ерөнхийлөгч, нийслэлийн Хан-Уул дүүргийн Засаг дарга, Байгаль орчны яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, Монголын Энхтайван, найрамдлын байгууллагын ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан нөхөр. Хамгийн сүүлд Улаанбаатар Төмөр замын даргаар очих гэж баахан бужингнуулаад хүчрээгүй ч 2017 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайдаар томилогдон ажиллаж байгаа нөхөр. Ер нь л төдийгөөс өдий хүртэл ямар нэгэн даргын сэнтийгээс буугаагүй л яваад байгаа.
Мань эр хамгийн сүүлд “Монгол Улсад ямар ч ашиггүй Оюутолгойн үйл ажиллагааг зогсоох ёстой” гэж хэлснийхээ төлөө жаахан эвгүй байдалд ороод байгаа. Өнөөдөр л гэхэд Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумьяабазар “Манай яамны дэд сайд Д.Загджав Оюутолгойн үйл ажиллагааг зогсоох ёстой гэж байр сууриа илэрхийлсэн. Өнөөдрийн хоолноос илүүтэй ирээдүйн ашгаа бодолцох нь зөв. Хэрэв дэд сайд Д.Загджав Засгийн газрын байр сууринаас өөр асуудлыг олон нийтэд дахин түгээвэл энэ хүнийг эгүүлэн татах талаар би Засгийн газрын хуралдаанд оруулна. Хувь хүний тоглолт хийж болохгүй” хэмээн байр сууриа идэрхийлсэн. Ийнхүү байдал нь жаахан эвгүйтээд байгаа дэд сайд Д.Загджав өнөөдөр үдээс хойш төрийн ордонд өнжив. Тэрээр Банкны тухай хуулийг хэлэлцэж байгаа чуулганы хаалга хавиар эргэлдэж гарч ирсэн гишүүн болгоныг шахуу сугадан авч ямархан нэгнийг ярилцсаар байлаа. Бодвол “Ахаа намайг бодоорой” гэсэн болов уу аль эсвэл “Цаадах чинь тэгж дургүй хүргээд” гэсэн болов уу. Цаг ямагт гял цал явдаг тэрээр энэ удаа ч эгээ л тогос шиг гоёчихсон харайлгаж явав. “Эр хүний дотор эмээлтэй хазаартай морь багтдаг” гэснээр Д.Загджавын дотор чухам юу багтаж яваа бол доо.

ЦУОШГ-аас гаргасан урьдчилсан мэдээгээр энэ өвөл нийт нутгийн 40 хувь зуд нүүрлэж болзошгүй хэмээн анхааруулсан. Өнөөдрийн байдлаар 19 аймагт өвөлжилт хүндэрч болзошгүй байдалд орж, ихэнх нутгаар хүйтний эрч чангарчээ. Баруун бүсийн төвийн захирагч, Ховд аймгийн Онцгой байдлын газрын дарга Б.Алтанбадралтын хэлснээр Завхан аймгийн 12, Говь-Алтай аймгийн 18, Баян-Өлгий аймгийн 8 сум өвөлжилт хүндэрсэн байна. Өвөлжилт хүндэрснээс зуд нүүрлэж Завхан аймагт 8000 гаруй мал хорогдсон мэдээ байна.

Шинэ оны эхэнд миний бие сэтгүүлч, судлаач, шинжээч хэдэн хүнтэй буу халав.

Монгол Улс үйлдвэрлэгч орон биш учраас эцэг өвгөдөөс өвлүүлэн өгсөн газар нутгийнхаа хэвлийн баялгийг мэрж, эдийн засгаа тэтгэн, сөхөрч уначихгүйхэн яваа гэхэд болно. Хэдэн арван жил хойд хөрш, орос ах нарт Эрдэнэтийн баялгаа зарж амь зогоосоор яваа. Эрдэнэт үйлдвэрийг саалийн үнээ гэх нь бий. Тэгвэл хэдхэн жилийн тэртээ өмнийн шаргал говьд дэлхийд томоохонд тооцогдох баялаг нээгдэж, хэн хүнгүй хөл хөөрцөг болж байлаа. Олон улс ч энэхүү баялагт шунаж хамтран эзэмших, хөрөнгө оруулах санал тавьж байсан. Тухайн үеийн Засгийн газрын мэргэн сайд нар Рио-Тинто гэх компанитай гэрээ хийснээр Монгол Улсын нутаг дахь монголчуудын өв их хөрөнгө Оюутолгой гадны өмч болон хувирсан түүхтэй.

Санхүүгийн зохицуулах хорооны Банк бус санхүүгийн байгууллагын газар (ББСБГ)-аас тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч зарим аж ахуйн нэгжүүдэд мэдэгдэл хүргүүлж байна.

Хороо 2016 оны 10 дугаар сард ББСБ-ын хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг нэмэгдүүлэн 2.5 тэрбум төгрөг байхаар тогтоож, уг шийдвэр гарахаас өмнө үйл ажиллагаа явуулж байсан байгууллагуудын хувьд хөрөнгөө үе шаттайгаар нэмэгдүүлэх хуваарийг батлан мөрдүүлж буй. Энэ хуваарийн дагуу улсын хэмжээнд өнөөдрийн байдлаар үйл ажиллагаа явуулж байгаа нийт 534 ББСБ-ын 255 нь ирэх сарын 10 гэхэд хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө нийслэлийнх нь 1.0 тэрбум, Орхон, Дархан-Уул аймгийн төвийнх нь 250.0 сая, бусад аймаг, сумдынх нь 70.0 сая төгрөгт хүргэхээр байна.

ББСБГ-аас мэдэгдэл илгээж буй дээрх 255 ББСБ-ын 220 нь нийслэлд, тав нь Орхон, Дархан уул аймгийн төвд, 30 нь бусад аймаг, сумдад ажиллаж байна.

Цаашид ББСБ-ууд жил бүрийн хоёрдугаар сарын 10-ны дотор хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө нэмэгдүүлсээр 2021 оны эх гэхэд нийслэлд 2.5 тэрбум, Орхон, Дархан-Уул аймгийн төвд 600.0 сая, бусад аймаг, сумдад 200.0 сая төгрөгт хүргэх юм.

Нийслэлийн ядуурлыг бууруулах, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал хариуцсан төслүүдийн удирдагч-нийслэлийн Засаг даргын орлогч Д.Энхтөртэй уулзаж Улаанбаатарын гол хүндрэлтэй асуудал болоод байгаа ядуурлыг бууруулах талаар хийж, хэрэгжүүлж байгаа ажлууд болон бас нэгэн сэтгэл эмзэглүүлсэн асуудал болох хүүхэд хамгааллын асуудлаар ярилцлаа.
-Сүүлийн өдрүүдэд сүрхий хүйтэрч байна. Улаанбаатарын утаа ч улам бүр өтгөрлөө. Сүүлийн үед улстөрчид Улаанбаатарын энэ их утааг ядууралтай холбож ярьж байгаа. Энэ талаар ярилцлагаа эхлэх үү?
-Тийм ээ. Улаанбаатарын утаа бол зөвхөн хэдэн улстөрчид, дарга нарын асуудал биш энд амьдарч байгаа 1.3 сая хүний сэтгэлийг түгшээж, эрүүл мэнд амь насанд нь шууд заналхийлсэн ноцтой асуудал болчихлоо. Улам бүр өтгөрч, хортой болж байгаа утааг янз бүрээр л ярьж байна. Зарим улстөрчид ядууралтай холбон ярьж байна. Ядуурал бол улс орны нийт эдийн засгийн байдал, өрхийн амьжиргаа муудаж байгаатай л салшгүй холбоотой юм. Ажлын байргүй болж байгаа, хөдөлмөр эрхэлж чадахгүй байгаа нь ядуурал нэмэгдэх үндсэн гол шалтгаан юм л даа. Өнөөдрийн энэ их ажилгүйдэл, түүнийг дагасан ядуурал бол дөнгөж өнгөрсөн жил юмуу хоёр гурван жилийн өмнөөс нүүрлэчихсэн асуудал биш шүү дээ. Өмнөх дөрвөн жил, за цаашлаад өнгөрсөн 27 жилээс алдаа дутагдлыг нь хайх ёстой. Өнөөдөр Монгол Улсын мөнгө санхүү дутагдалтай, хүнд байна. Үүнийг дагаад олон үйлдвэр, ажлын байрууд хаалгаа барьж ажилгүйдэл нэмэгдэж байна. Яг энэ шалтгаанаар ядуурал сэтгэл эмзэглүүлэх хэмжээнд хүрээд байна. Уг нь хүмүүс өөрөө өөрсдөө сайн дураараа ядуураад байгаа юм биш л дээ. Ажилтай орлоготой байж гэмээнэ ядуурал буурах нь тодорхой. Гэтэл ажил олгогч нар нь хаалгаа бариад байгаа нь гол зовлон болж байна. Мэдээж ажилгүй хүн сэтгэл тэнэгэр сайхан амьдрана гэж байхгүй. Ажлын байр бол төрийн албаны хувьд тогтоогоод өгчихсөн хэмжээ, тоо нормтой. Төр хувийн хэвшилтэйгээ хамтраад ажлын байр нэмэгдүүлэх чиглэлд том том технологийн парк барих, нисэх буудал барина ч гэдэг юмуу чадлынхаа хэрээр зүтгээд байгаа хэрнээ мэдээж бүх хүнийг ажлын байраар хангаж чадахгүй шүү дээ. Энэ бүх шалтгаанаар ажлын байр ихээхэн хумигдаж, түүнийг дагасан ажилгүйдэл, ядуурал маш их байна.
-Хувийн хэвшлүүд хаалгаа барихтай зэрэгцэн төрийн яамд хумигдаж тоогоо цөөрүүлснээр бас л баахан ажилгүй хүмүүс бий болсон байх даа?
-Мэдээж Хөдөлмөрийн яам, Нийгмийн хамгааллын яамуудыг нэгтгээд Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яам болгоод цомхотгохоор тодорхой хүмүүс цомхотголд орж ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсэн л байж таарна. Өнгөрсөн хоёр жилд л гэхэд төрийн албанаас маш олон хүн ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжсэн. Тодорхой тоо хэлбэл биднийг ажил авч байсан 2016 онд хөдөлмөр эрхлэлтийн түвшин 47.4 хувьтай байсан. Бид ямар зорилт дэвшүүлээд ажиллаж байна гэвэл 2020 онд энэ үзүүлэлтийг 60 хувьд хүргэх маш том зорилт тавиад ажиллаж байгаа. Нийслэлийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан энэ тоо бол маш өндөр тоо гэдгийг дахин хэлье. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд жилдээ дор хаяж 30 мянган ажлын байр бий болгох шаардлагатай. Бид өнгөрсөн 2017 оныхоо ажлыг дүгнээд үзэхэд нийтдээ 16400 шинэ ажлын байр бий болгосон байна. Мөн нийтийг хамарсан түр ажлын байр гэхэд 8250 гээд нийтдээ 25 мянга гаруй ажлын байр бий болгосон байна. Цаашдаа энэ тоог тогтвортой өсгөж 30 мянгад барьж байж бидний зорилго хэрэгжинэ. Гэхдээ улс орны эдийн засаг сэргэж, хөрөнгө санхүүгийн бололцоо нэмэгдвэл дагаад ажлын байр олноор бий болох нь ойлгомжтой л доо. Гэхдээ энэ том зорилтыг ганцхан төрийн байгууллагууд шийдэх биш хувийн хэвшилтэйгээ хамтарч л хэрэгжүүлнэ. Дээр нь Үйлдвэрчний эвлэл гэж хүчирхэг байгууллагын оролцоо бас их чухал.
-Нийслэлийн Засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт “Нэг өрх нэг ажлын байр” гэсэн зорилт байсан. Тэр юу болж байна?
-Тийм. Өнгөрсөн жил батлуулсан энэ дэд хөтөлбөр бол маш чухал зорилтот хөтөлбөр байгаа юм. Бидний зүгээс нийслэлийн 9 дүүргийнхээ хороо болгоны Засаг дарга нарт энэ талаар маш нарийн судалгаа гаргах үүрэг даалгавар өгсөн. Гайгүй сайн судалгаагаа ч хийсэн. Үүний ч үр дүнд өнгөрсөн жилийн хугацаанд 25 мянга гаруй хүнийг ажлын байраар хангасан байна. Бидний хийсэн судалгаагаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд 384 мянга гаруй өрх айл байгаа юм. Тэгээд бүр нарийвчлаад 240 мянган өрхөөс нэг өрхөд хэдэн хүн ажилгүй байна гэсэн тоо гаргаад үзэхээр тэдгээрийн 0.5 хувьд нэг өрхийн 5 хүн ажилгүй байгаа юм. Энэ нь нийтдээ 1120 орчим өрх айл болж байгаа юм. Харин нэг өрхөөс нэг хүн ажилгүй байгаа нь 37.6 хувь болж байгаа бөгөөд энэ нь нийтдээ 94 мянга орчим хүн болж байгаа юм. Энэ бол зөвхөн дээд доод хоёр хязгаар нь юм л даа. Мэдээж энэ дээр нэмэгдээд өчнөөн өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд байна. Их дээд сургууль төгсчихөөд ажилгүй байгаа өчнөөн залуучууд байна. Нарийн угшлыг нь хөөгөөд үзвэл гуравхан сая хүнтэй Монгол Улсад энэ олон их дээд сургууль хэрэгтэй ч юмуу, үгүй ч юмуу. Нэг хувийн дээд сургууль төгсөөд “Би мэргэжил эзэмшчихсэн хүн” гээд өөрийгөө бодоод байдаг. Гэтэл яг ажил дээр гарахаараа гологдоод эхэлдэг. Тэгээд удахгүй халагддаг. Яг энэ байдал өнөөдрийн ажилгүйдэл, ядууралд хамгийн гол нөлөө үзүүлж байна. Одоо бидний зүгээс судалгаа явуулж гаргаж авсан тоо баримтынхаа үндсэн дээр Улаанбаатарын хамгийн их ядуурал ихтэй Сонгинохайрхан, Баянзүрх, Чингэлтэй дүүргийн тодорхой хороонуудын, тодорхой айл өрхийн ялангуяа хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, нэг айлаас 5 хүн ажилгүй байгаа өрхүүдээс эхний ээлжинд ядаж нэг юмуу хоёр хүнийг нь ажилтай болгохоор ажиллаж эхлээд байна. Ядаж л эхний ээлжинд машины зогсоол дээр хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдээс ажилд оруулахаар холбогдох газруудтай нь яриа хэлцлүүд явагдаж байна. Гэхдээ бид энэ ажлаа маш нарийн судалгаан дээр тулгуурлаж явуулна. Яагаад гэвэл нэг айлын таван хүн ажилгүй байхад нэг айлын бүх хүн ажилд орчихож болно шүү дээ. Бид эхний ээлжинд үүнийг зохицуулна.
-Хоёр жилийн өмнө нь ч билүү дээ Сонгинохайрхан дүүрэгт Агропарк байгуулж нэлээн олон өрхийн олон хүнийг ногоо тарих ажлаар хангаж байсан. Тэр ажил юу болсон бэ?
-Тийм. Тэр ажил маш амжилттай үргэлжилж байгаа. Сонгинохайрхан дүүргийн 21 дүгээр хорооны нутаг дээр байгуулсан тэрхүү Агропаркийн ажилд нийтдээ 600 өрхийн төлөөллүүдийг аваачиж ногоо тариулсан юм. Тэнд тог цахилгаан, усыг нь хангаж өгч бүр ногооных нь үрийг ч өгснөөр өөрсдөө ч сайн ажиллаж их сайн ургац авсан. Мэргэжлийн хүмүүсээр ногоо тарих, арчлах бүх аргачлалыг нь зааж өгч, хүмүүсийг 20:20-оор нь баг болгон ажиллуулснаар намар их сайн ургац авсныг энэ жил ч үргэжлүүлэн явуулахаар бэлтгэл ажлыг нь хангуулж байгаа. Тэнд хүлэмж хүртэл барьсан. Тэгээд намар хурааж авсан ногоогоо зарна уу, өөрсдөө хэрэглэнэ үү тэр хүмүүсийн л сонирхол болохоор иргэд ч маш идэвхтэй оролцсон. Тэнд оролцсон хүмүүс 5 сарын хугацаанд 500 мянгаас нэг сая төгрөгийн ашиг олцгоосон байна лээ. Одоо тэнд ажилласан хүмүүсээс олон хүн, өрх айлууд “Бидэнд газар өгөөч, үр өгөөч ахиухан ногоо таримаар байна” гэж байнга асууж байгаа.
-Нийгэмд хамгийн их ажилгүй байгаа залуучуудын талаар ямар нэгдсэн цогц бодлого барьж, ямар ажлууд хийж байгаа вэ?
-Яг ид хийж бүтээх, хөдөлмөрийн насны маш олон залуучууд ажилгүй байгаа нь үнэн. Бид ч энэ чиглэлд “Start АF” гээд бизнесийн санаа өгөх, гарааны бизнес эрхлэх бүлэг болгож ажлыг нь эхлүүлэх чиглэлд ажлууд хийгдэж эхлээд байна. Сая Нийслэлийн Хөдөлмөр эрхлэлтийн газраас 9 байгуууллагыг судлаад тэднээс 6-д нь 10 саяын зээл олгосон. Тэд тэрүүгээр бизнесийнхээ эхлэлийг тавих юм. Тэгээд ашигтай байвал зээлээ төлчихөөд цааш нь үргэлжлүүлээд өөрсдөө аваад явах болзолтойгоор “Start AF”-ыг дэмжиж, залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг болж л өгвөл дэмжиж ажиллана. Одоогоор дээрх хөтөлбөрт 9 байгууллагаас 6 нь тэнцэж гарааны мөнгөө аваад үйл ажиллагаагаа эхлүүлээд явж байна. Харин үлдсэн 3 нь зээлээ төлөх, цаашдаа үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах найдлага муу нь мэдэгдсэн болохоор цуцлагдсан. Түүнээс гадна оюутны цагийн ажлын менежментийг бий болгохын тулд идэвхтэй ажиллаж байна. Яг одоо оюутны өвлийн амралт болж байгаа үед оюутны тогтвортой ажлын байрыг олноор бий болгох, хөдөлмөрийг нь шударгаар үнэлүүлэхийн тулд ажил олгогчидтой хэл амаа ололцох гээд ажил их байна. Ингэхийн тулд оюутнуудыг тогтвортой ажлын байраар хангадаг ажил олгогчдыг нийслэлийн зүгээс бодлогоор дэмжинэ. Татварын хөнгөлөлт эдлүүлэх, янз бүрийн урамшуулал үзүүлэх зэргээр дэмжихээр хууль эрх зүйн орчноо судалж байна.
-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд рүү хандсан ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?
-Энэ өвлийн хүйтэнд ялангуяа хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд гэрээрээ юм оёх, зарим нэг нь уран дархны ажил хийх гээд янз бүрийн аргаар л боломжийн хэрээр орлогоо нэмэгдүүлж байна. Одоо хороонууд дээр яг энэ чиглэлээр дэмжлэг үзүүлдэг Хадгаламж зээлийн хоршоод бий болсон. Тэдгээр Хадгаламж зээлийн хоршоод нь ялангуяа хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд сард 1.2 хувийн хүүтэй 5 сая төгрөгийн зээл өгч байгаа. Өрхүүдэд өгч байгаа энэ зээлийн систем хэрэгжээд 2 жил болж байна. Одоо бидний зүгээс энэ зээлийн гэрээг сунгаад үргэлжлүүлэхээр ажиллаж байна. Сүүлийн үед “100 сая төгрөгийн дүрмийн сантай Хадгаламж зээлийн хоршооны мөнгийг 20 гэр бүл хуваагаад авчихаад байна” гэсэн хэл ам гараад байгаа тул энэ зээлийн системийг цааш нь сунгаад ажиллуулахаар болж байгаа. Энэ зээлд хамрагдсан нэг гэр бүл 6 сараас 2 жилийн хугацаатайгаар 5 сая төгрөг аваад дараагийнх нь авах ёстой юм. Гэтэл энэ мөнгө сүүлдээ дутагдаад эхэлсэн. Тэгэхээр одоо бид Хадгаламж зээлийн хоршооны тоог нэмэх, мөнгөн дүнг нь өсгөх шаардлагатай болж байна. Жилийн 14 гаруй хувийн хүүтэй энэ зээлд хамрагдсан өрх гэр бүлүүд ноосон тавчиг, улавч өөр бусад олон зүйл урлан зарж борлуулаад тодорхой хуримтлал үүсгэж чадаж байгаа. Хийсэн эдлэлүүдийг нь бүр Швед, Норвеги гээд Скандиновын орнуудад хүртэл гаргаж борлуулдаг сүлжээ бий болсон гэж сонсогдсон. Бидний зүгээс дээрх 5 сая төгрөгийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлж, мөнгөн дүнг нь ч ахиулах санаатай байна.
-Сүүлийн үед хүүхэд хамгааллын асуудал бас нэлээн хурцаар тавигдах боллоо. Энд тэнд муухай харгис, хэрцгий хэрэг гарах боллоо. Та яг энэ асуудлыг хариуцсан хүний хувьд ямар бодлого барьж, юу хийж байна?
-Тийм. Энэ бол сэтгэл зовоосон их том асуудал. Хотын хэмжээнд “Хүүхэд хамгаалал, хөгжлийн Үндэсний хөтөлбөр” хэрэгжиж байгаа. Энэ хүрээнд зуны цагт хүүхдийн зуслангуудтай нэлээн сайн тулж ажиллаж байна. Одоогоор Улаанбаатарыг тойроод 24 орчим пионерийн зуслан үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Хамгийн гол нь эдгээр зуслангийн ахуй нөхцөл, байр сав, багш ажилчдын бүрэлдэхүүн, хоол ундны амт чанар гээд байнга эргэж тойрч шалгаж судлах ажил их байдаг. Эдгээр зуслангууд бараг бүгд хувьд шилжчихсэн. Тэгэхээр тэд давын өмнө орлого хөөцөлдөх нь ойлгомжтой. Тэгэхээр ялангуяа хотын захын хорооллын амьдралын боломж муу айлын хүүхдүүд зусланд хамрагдаж чадаж байна уу, тэдгээр зуслангууд зун ямар программаар хүүхдүүдтэй ажиллаж байна, багш нарынх нь мэдлэг боловсрол өнөөгийн шаардлагыг хангаж чадаж байна уу гээд манай Хүүхэд залуучуудын газрынхан байнгын судалж, шалгаад ажилладаг. Энэ зунаас зуслангуудад тавих хяналт шалгалтыг нэлээн сайн явуулна гэж төлөвлөж байгаа. Ноднин бол багагүй зөрчил илэрч байсан.
Түүнээс гадна ер нь хүүхэд бүрийг хараа хяналттай байлгахын тулд одоо хороо болгон дээр Хамтарсан баг ажиллаж байгаа. Тэнд Хороон дарга, цагдаа, нийгмийн ажилтан, өрхийн эмч, хэсгийн ахлагч нар нэгдээд нэг баг болж ажиллаж багагүй үүрэг гүйцэтгэж эхлээд байна. Энэ жил бид Нийслэлийн цагдаагийн байгууллагатай хамтраад тэдэнд тусгай сургалт явуулсан. Одоо хороо, хэсэг бүр дээр ийм Хамтарсан баг ажиллаж байгаа болохоор ер нь л аль айлд хүүхэд хүчирхийлэлд өртөж байна, хаана хүчирхийлэл үйлдэгдэж болзошгүй вэ гэдгийг мэддэг болсон. Энэ талд байдал хуучнаа бодвол нэлээн сайжирсан гэж хэлж болно. Мөн Нийслэлийн болон дүүргүүдийн Засаг даргын дэргэд Хүүхдийн салбар зөвлөлүүд ажиллаж байгаа. Мэдээж Монголын төр давын өмнө хүүхдүүдийнхээ төлөө анхаарал тавих ёстой. Хүүхэд хамгааллын чиглэлд энэ жил Нийгмийн хамгааллын яамны дэд сайдаар ахлуулсан салбар дундын байнгын ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байгаа. Энд мөн миний бие ч хамрагддаг.
Өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хотын хэмжээнд 476 мянган 18 хүртэлх насны хүүхэд байна. Энэ нь Монгол Улсын энэ насны хүүхдийн 46 хувь нь болж байгаа юм. Энэ 46 мянган хүүхдийн 11500 нь хагас өнчин байгаа бол бүтэн өнчин хүүхэд 1520 байх жишээтэй. Эдгээрээс яг эцэг эхийн асрамжинд байдаг хүнд хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй 844 хүүхэд байна. Одоо Улаанбаатарт өрх толгойлсон эмэгтэй гэхэд л 20500 байгаа нь бас л их тоо шүү. Улаанбаатарт жилдээ 8210 гэр бүл шинээр бий болж байхад 2510 гэр бүл салж байна. Гэр бүлийн хүчирхийллийн болон Зөрчлийн хууль хэрэгжиж эхэлснээр гэмт хэрэгт холбогдож байгаа хүүхдийн тоо эрс нэмэгдсэн. Эдгээр хуулиуд хэрэгжиж эхэлснээр 831 хүүхэд гэмт хэрэгт холбогдсон бол хүнд хэлбэрээр хохирсон хүүхэд 34 байх жишээтэй.
-Хүүхдүүд хараа хяналтгүй болох, хичээлдээ дургүй болоход цахим тоглоомын газрууд гол үүрэг гүйцэтгэж байгаа. Ер нь хотын хэмжээнд байгаа эдгээр цахим тоглоомын газруудыг нягтлах, шалгах чиглэлд ямар ажил хийж байна?
-Бидний зүгээс оны сүүлээр Нийслэлийн цагдаагийн газартай хамтраад цахим тоглоомын газруудад гэнэтийн шалгалт хийсэн. Одоогоор надад тэдгээрийн тухай тоо баримт хараахан ирээгүй байна. Ноднин шалгалтаар явж байхад цахим тоглоомын газрууд хүүхдүүдээ дүүргээд гаднаас нь цоожлоод хонуулдаг нийтлэг аргатай нь мэдэгдсэн. Одоо тэдний арга улам нарийсч байна. Яаж байна гэхээр бүр хэсэг бүлгээр нь нийлүүлээд, нэг анги хамт олон шиг болгочихсон байхтай ч таарч л байлаа. Томчууд нь буюу 16-18 настайчууд нь эр эмгүй нийлээд бүр мансуурдаг болсон гэсэн мэдээлэл ирсэн тул бид гэнэтийн шалгалт хийсэн. Одоогоор энэ шалгалтын дүн мэдээ хараахан ирээгүй байгаа тул дэлгэрүүлж ярих боломжгүй байна.
-Улаанбаатарын бас нэг томоохон сөрөг асуудал бол зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй дэн буудлууд байгаа. Энэ талаарх тоо барим юу байна?
-Тийм. Эдгээр олон зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй дэн буудлуудад мансуурах, хүчиндэх гээд маш олон гэмт хэрэг гарч байна. Эдгээр буудлуудад ихэвчлэн ажил сургуульгүй, хөдөө гадаанаас яваа хүмүүс хоног төөрүүлж архидаж, мансуурч гэмт хэрэг үйлдэж байна. Хэдийгээр шилжилт хөдөлгөөнийг зогсоогоод байгаа ч өнгөрсөн жилийн байдлаар гэхэд л 6000 гаруй хүн ямар ч зөвшөөрөлгүй Улаанбаатарт орж ирсэн байгаа юм. Бичиг баримтгүй эдгээр хүмүүс ихэвчлэн дэн буудлаар л хоног төөрүүлж байгаа. Өнөөдөр Улаанбаатарын хэмжээнд 484 буудал ажиллаж байгаагаас 209 зочид буудал, 275 дэн буудал байна. Тэгвэл эдгээрээс албан ёсны зөвшөөрөлтэй нь ердөө л 178 байгаа бол 306 нь ямар ч зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулж янз бүрийн гэмт хэргийн уурхай болж байна. Бидний зүгээс удахгүй Нийслэлийн цагдаагийн газар, Мэргэжлийн хяналтын газартай хамтран дээрх ямар ч зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 306 дэн буудлын үйл ажиллагааг албан ёсоор зогсооно. Хамгийн олон зөвшөөрөлгүй дэн буудал ажиллуулж байгаа Баянгол, Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргийн Засаг дарга нарт шаардлага хүргүүлсэн. Удахгүй араас нь тууштай явах болно.

Улсын Их Хурлын чуулганы өнөөдрийн (2018.01.11) нэгдсэн хуралдаанаар эхлээд Нэмэгдлийн хэмжээ тогтоох тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэв. Төсөл санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг, Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Саранчимэг танилцуулав.




Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг танилцуулгадаа улс эх орноо хөгжүүлэх, бүтээн байгуулах үйлсэд гарамгай хувь нэмэр оруулсан ахмадуудын алдар гавьяаг төр засгаас үнэлэн нийгмийн даатгал, халамжийн сангаас олгож байгаа тэтгэвэр, тэтгэмжээс гадна нэмэгдэл олгодог хууль 2008 онд батлагдан хэрэгжиж байна. Улсын Их Хурал Монгол Улсын баатар, хөдөлмөрийн баатар, ардын болон гавьяат цолтон ахмад настанд төрөөс олгох нэмэгдлийн тухай хуулийг 2008 онд баталж, тус хуульд заасан алдар цолтон ахмад настанд олгох нэмэгдлийн хэмжээг Улсын Их Хурлын 2008 оны 33 дугаар тогтоолоор, Ахмад настны нийгмийн хамгааллын тухай хуульд заасан төрийн шагналт, төрийн соёрхолт, ахмад дайчин, Улсын ударник, хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн ахмад настанд сар бүр олгох мөнгөн тусламжийн хэмжээг Засгийн газрын 2012 оны 136 дугаар тогтоолоор тус тус батлан хэрэгжүүлж байсан. Энэ арга хэмжээнд нийт алдар цолтой 2440 ахмад настан хамрагдаж, 4.5 тэрбум төгрөгийг улсын төсвөөс зарцуулсан гэлээ. Улсын Их Хурлаар Алдар цолтон ахмад настанд төрөөс нэмэгдэл, хөнгөлөлт олгох тухай хуулийг 2017 оны хоёрдугаар сарын хоёрны өдөр баталсан бөгөөд тус хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт алдар цолтонд сар бүр олгох нэмэгдлийн хэмжээг Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээр УИХ тогтоохоор хуульчилсан бөгөөд Монгол Улсын Үндсэн хуулийг хэлэлцэж, баталсан (1990-1992) Ардын Их Хурлын депутат, Улсын Бага Хурлын гишүүн ахмад настанд төрөөс нэмэгдэл, хөнгөлөлт олгох шинэ зохицуулалтыг хуульд тусгасан байна. Тиймээс энэхүү хуульд нийцүүлэн алдар цолтон ахмад настанд төрөөс олгох нэмэгдлийн хэмжээг тогтоосон Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг боловсруулжээ. Тогтоолын төсөлд сар бүр нэмэгдэл, мөнгөн тусламж авч байсан Монгол Улсын баатар, хөдөлмөрийн баатар, ахмад дайчин, алдар цолтон ахмад настанд сар бүр 200 мянган төгрөг, Монгол Улсын төрийн шагналт, төрийн соёрхолт, гавьяат цолтон, Улсын ударник, хувсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтэн, Монгол Улсын Үндсэн хуулийг хэлэлцэж баталсан (1990-1992) Ардын Их Хурлын депутат, Улсын Бага хурлын гишүүн ахмад настанд сар бүр 150 мянган төгрөгийн нэмэгдэл олгохоор тусгажээ.

Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хороо уг тогтоолын төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцэх эсэхийг нэгдүгээр сарын 09-ний өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцсэн бөгөөд гишүүдийнх нь олонх хэлэлцэхийг дэмжсэн байна. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ, С.Бямбацогт, Л.Мөнхбаатар нар төсөл санаачлагчаас асуулт асууж, хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Оюунхорол, Б.Пүрэвдорж, Ш.Раднаасэд, Л.Болд нар тогтоолын төслийн үзэл баримтлалтай холбогдуулан санал хэлж, байр сууриа илэрхийллээ.




2018 оны улсын төсөвт тэтгэвэр нэмэх эх үүсвэр болгож 117 тэрбум төгрөг тусгасан. Өнөөдрийн байдлаар нийгмийн даатгалын сангаас 388 мянган ахмад тэтгэвэр авч байгаа бөгөөд дээрх хэмжээний эх үүсвэр нь багагүй хөрөнгө гэдгийг салбарын сайд С.Чинзориг онцолж байв. Энэ хөрөнгөө нийт тэтгэвэр авагчдадаа хуваахаар оны нэгдүгээр сараас нэмэх юм бол дунджаар 8 хувь болно. Нийт татвар авагчдын 60 орчим хувь нь хамгийн бага хэмжээгээр буюу сард 250 мянган төгрөгийн тэтгэвэр авдаг. Иймд тэтгэврийн хэмжээг хоёрдугаар сарын 01-нээс нэмэх, ингэхдээ хувиар биш харин ижил хэмжээтэй мөнгөн дүнгээр нэмэгдүүлэх асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанд танилцуулахаар төлөвлөөд байгаа гэв. Мөн тэтгэвэр авагчдынхаа иргэдийн орлогод бодит дэмжих зорилгоор арилжааны нэр бүхий банкуудтай зөвшилцөн нэгдүгээр сарын 16-ны өдрөөс эхлэн тэтгэврийн зээлийн хүүг сарын 1, жилийн 12 хувийн хүүтэй болгосон гэлээ. Мөн зээл авсан ахмад настны сар бүрийн тэтгэврийг нь 100 хувь эргүүлэн зээлийн төлөлтөд авдаг байсныг өөрчилж 70 хувь болгон бууруулж, сарын хэрэглээнд зориулж 30 хувийг гар дээр нь олгож байхаар зээлийн нөхцлийг сайжруулсан гэлээ. Мөн ахмадуудын тавьж буй хүсэлтийн дагуу тэтгэврийн хэмжээний зөрүүг арилгах, итгэлцүүрийг шинэчлэх асуудлыг төсөв, санхүүгийн бололцоотой бол ойрын хугацаанд хийх, халамжийн тэтгэмжийн хэмжээг нэмэгдүүлж, Статистикийн төв газраас зарлаж буй амьжиргааны төвшинтэй дүйцүүлэх тогтолцоонд оруулах нь шаардлага бий гэдгийг С.Чинзориг сайд тайлбарлалаа. Мөн халамжийн чиглэлээр олон төрлийн шинэ үйлчилгээ нэвтрүүлэх шаардлага байгааг хэлсэн.

Ингээд Нэмэгдлийн хэмжээ тогтоох тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн үзэл баримтлалыг хэлэлцэхийг дэмжих томьёоллоор санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 87.7 хувь нь хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзэв. Иймд уг тогтоолын төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр харъяалах байнгын хороонд шилжүүллээ.

Хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ

Дараа нь Агаарын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж, Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуй болон Төсвийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдааны санал дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Саранчимэг танилцууллаа.



Агаарын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар хууль санаачлагчаас агаарын бохирдлыг бууруулахын тулд төрийн бүх институцийн оролцоог хангах, уг арга хэмжээг нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд зохион байгуулах, хэрэгжилтийг хангах ажлыг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга зохион байгуулах, мөн Агаарын бохирдлын эсрэг сангийн удирдлага, зохион байгуулалттай холбоотой асуудлыг шийдвэрлэхээр төслийг боловсруулсан байна. Байнгын хороо төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийх үеэр Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2.5-д “төсвийн жилийн дундуур орлого бууруулах, зарлага нэмэгдүүлэх үр дагавартай бодлогын аливаа шийдвэр гаргасан бол түүнийг дараагийн төсвийн жилээс хэрэгжүүлдэг байх” гэж заасанд үндэслэн хэлэлцэж буй төсөл дэх хуулийг дагаж мөрдөх хугацааг 2019 оны нэгдүгээр сарын 01-ний өдрөөр тогтоох саналыг Улсын Их Хурлын гишүүд гаргасныг гишүүдийн олонх дэмжсэн байна. Түүнчлэн уул уурхайн орчны бохирдлыг арилгах, хүн амд үзүүлж буй сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх шаардлагатай асуудлуудыг санхүүжүүлэх дэмжлэг үзүүлэх тухай төсөлд тусгах саналыг Агаарын бохирдлын эсрэг сан байгуулахаар тусгасан Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөлд тусгах саналыг гишүүдийн олонх дэмжжээ. Мөн агаарын бохирдуулсын төлбөрөөс иргэнийг чөлөөлөх зохицуулалт тусгасан Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл болон агаарын бохирдлын эсрэг ойрын хугацаанд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ болох иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах зорилгоор амны хаалт, агаар цэвэршүүлэгчийг, эрчим хүчний хэмнэлттэй халаагчийг гааль болон НӨАТ-аас чөлөөлөх тухай хуулийн төслүүдийн талаар хэлэлцсэн болохыг Байнгын хорооны санал дүгнэлтэд дурдсан юм.

Танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн О.Баасанхүү, С.Бямбацогт, Б.Дэлгэрсайхан, Б.Бат-Эрдэнэ, Д.Оюунхорол, А.Сүхбат, Б.Саранчимэг, Д.Дамба-очир, Н.Оюундарь, Д.Сарангэрэл нар Байнгын хороодын дарга нар болон Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Цэрэнбат болон ажлын хэсгийн гишүүдээс асуулт асууж, тодруулга хийлээ.




Утааг бууруулах, арилгах чиглэлээр олон төрлийн ажил хийж ирсэн ч тодорхой үр дүнд хүрээгүй, үүний дээр агаарын бохирдлыг бууруулах, арилгах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байсан тусгай санг татан буулгаснаар энэ чиглэлийн ажлуудыг санхүүжүүлэхэд хүндрэл үүссэн. Иймд Агаарын бохирдлын эсрэг санг байгуулахаар холбогдох хуулийн төслийг Засгийн газраас боловсруулсан гэдгийг Байнгын хорооны дарга Л.Элдэв-Очир тайлбарлав. Нийслэл болон суурин газруудад үүсээд буй агаарын бохирдлын 80 хувийг гэр хорооллын айл өрхүүд үүсгэж байгаа тул үүн дээр тодорхой шийдлийг ойрын хугацаанд хийхээс өөр гарцгүй байгааг хэлсэн юм. Монгол Улсын Засгийн газар 2017 оны гуравдугаар сарын 20-ны өдөр 98 дугаар тогтоолоор “Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр”-ийг баталсан. Энэ хөтөлбөрийг салбар, салбарын мэргэжилтнүүд боловсруулж батлуулсан бөгөөд хөтөлбөрийн дагуу холбогдох байгууллагууд чиг үүргээ хэрэгжүүлэн ажиллаж байгааг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд хэллээ. Утааг шийдэх олон гарц, технологийг судалж үзсэн. Харин хөрөнгө санхүү, бүтээн байгуулалт, хугацааны асуудал үүсч байгаа, үүний зэрэгцээ эрх зүйн зарим баримт бичгийг өөрчлөх зайлшгүй шаардлага үүсээд байгаа гэв. Түүнчлэн иргэд хууль журмыг мөрддөггүй, төр засгаас гаргасан бодлогын баримт бичгүүдийг хаа хаанаа хэрэгжүүлдэггүйгээс төвлөрөл, агаар, орчны бохирдол өнөөдрийн төвшинд хүрч иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчин амьдрах эрхийг хөндөх хэмжээнд асуудлууд үүссэн гэдгийг Н.Цэрэнбат сайд хэлсэн юм. Ипотекийн зээл болон бага орлоготой иргэдийг түрээсийн орон сууцад хамруулах хөтөлбөрийн явц, байдлын талаар мөн дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгсөн юм. Өнөөдрийн байдлаар нийт 250 мянга гаруй өрх ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлтэй байгаа ч ердөө 13 хувь нь зээлийн шаардлага хангаж байгаа аж. Иймд Засгийн газраас байгуулагдсан ажлын хэсэг энэ чиглэлээр тодорхой судалгаа хийж, гарц шийдлийг тодорхойлохоор ажиллаж байгаа юм байна. Зах зээл дээр худалдаалагдаж буй орон сууцны м.кв-ын үнэ 2 сая орчим төгрөг байгаа бол иргэд м.кв нь 1.2 сая ба түүнээс бага өртөгтэй байгаа тохиолдолд худалдан авах боломжтой талаар судалгаа байгаа. Үүийн зэрэгцээ нийслэлийн 100 мянга гаруй өрх эзэмшил газартаа тохижилт хийгээд амьдрах сонирхолтой байгаа гэдэг судалгаа, мэдээллийг холбогдох газруудаас ирүүлсэн гэлээ. Иймд эдгээр иргэдийн сонирхол, зорилгыг ч гэсэн ипотекийн зээл олгохдоо анхаарах шаардлага үүсч байгаа гэдгийг Сангийн дэд сайд Х.Булгантуяа хэлсэн.



Нийт ипотекийн зээлийн 18.1 хувийг орон нутагт олгосон бөгөөд 2019 онд Сангийн яам уг асуудлыг хариуцан ажиллахаар төлөвлөсөн гэдгийг тэрбээр хэллээ. Улаанбаатар хотын төвлөрлийг сааруулж гэр хорооллын инженерийн шугам сүлжээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Баянхошуу”, “Сэлбэ” зэрэг 8 дэд төвийг 2015-2020 оны хооронд байгуулах бөгөөд Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр инженерийн шугам сүлжээг нэмэгдүүлэх, орлогод нийцсэн орон сууц барих төслүүд хэрэгжүүлж байгааг нийслэлийн удирдлагуудын зүгээс танилцуулав.

Ингээд байнгын хорооноос гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол нэгбүрээр санал хурааж шийдвэрлээд, хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг дуусгаж, эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуй болон Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлэв гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Монгол Улсын Засгийн газраас нүүрс тээвэрлэлтийн талаар авах арга хэмжээтэй холбогдуулан 2017 оны 11 дүгээр сарын 29-ний өдрийн 320 дугаар тогтоолыг батлан гаргасан. Тус тогтоолыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд нүүрс тээвэрлэлтийг уурхайгаас Цагаан хадны гаалийн хяналтын бүс, Цагаан хадны гаалийн хяналтын бүсээс Гашуунсухайт боомт хүртэлх тээвэрлэлтийг зохион байгуулах, хилийн боомтоор нэвтэрч байгаа тээврийн хэрэгслийн тоо хэмжээтэй уялдуулан нүүрсний ачилт, тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд тээвэр төлөвлөлтийг хийх зэрэг ажлыг Зам, тээврийн хөгжлийн яам, Автотээврийн үндэсний төвөөс зохион байгуулсан. Энэ хүрээнд “Автотээврийн үндэсний төв” ТӨҮГ-аас Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлд нүүрс тээвэрлэгч аж ахуй нэгжүүдтэй гэрээгээ дүгнэж, дотоодын хууль тогтоомж хангаж байгаа 60 гаруй аж ахуй нэгжийн 4700 гаруй тээврийн хэрэгслийг тээвэрлэлтэд оролцуулж байгаа юм.

Ойрын өдрүүдэд УИХ-ын гишүүн Д.Мураттай холбоотой асуудал шуугиан болж байна. Энэ тухай эрхэм гишүүн огт ам нээгээгүй байгаа билээ. Түүнийг тойрогтоо ажиллаад дөнгөж хотод ирээд байхад нь уулзаж хэл ам болоод буй асуудлын талаар хариулт авлаа.

Ерөнхийлөгч утаатай тэмцэж, үүний тулд УИХ-тай ч тэмцэхээр болоод явчихав. Гэвч УИХ түүний албан бичгийг хэлэлцсэн боловч “Онц байдал зарлахаар хэмжээнд хүрээгүй” гэж үзжээ. Яавал онц нөхцөл байдал болох юм бол. УИХ-ыг тараана гэсэн нь “онц байдал” уу. Эсвэл “Онц байдал зарлах саналыг хүлээж аваагүй” нь УИХ-ыг тараахыг дэмжих шалтгаан уу.