УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооноос өнөөдөр /2016.10.12/ “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуулийн хэрэгжилт, цаашдын зорилт” сэдэвт хэлэлцүүлгийг Төрийн ордноо зохион байгууллаа.

УИХ-ын гишүүн, Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Л.Энх-Амгалан, Монгол Улс НҮБ-ын Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай конвенцид 2008 онд нэгдэн орсон бөгөөд УИХ Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуулийг 2016 оны хоёрдугаар сарын 05-нд шинэчлэн баталсан. Хууль батлагдан хэрэгжсэнээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг ажилд авах, ажлын байран дахь бүх төрлийн ялгаварлыг арилгаж, тэдэнд ажиллаж амьдрах таатай орчинг бий болсныг онцлов.

Хуулийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд БНХАУ-ын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар 60 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалттай “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сэргээн засах, хөгжлийн төвийн барилга барих, тоног төхөөрөмжөөр хангах гэрээ хийгджээ. Барилгын шавыг 2016 оны есдүгээр сард тавьж, хоёр жил таван сарын дараа ашиглалтад оруулахаар ажиллаж байгаа аж. Мөн Азийн хөгжлийн банкны 25 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нийгмийн оролцоог хангаж, үйлчилгээг сайжруулах төслийг Засгийн газар, УИХ-аар батлуулахаар бэлтгэл ажлыг ханган ажиллаж байгаа юм байна. Энэ төслийг 2017-2020 он хүртэл хэрэгжүүлэх аж.

Дараа нь Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хуулийн хэрэгжилт, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сурч боловсрох, нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд хамрагдах, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ авах талаар холбогдох хууль, тогтоомжийн хэрэгжилтийн байдал, Ерөнхий боловсролын тусгай хэрэгцээт сургуулиудын үйл ажиллагаатай газар дээр нь очиж танилцан цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар санал боловсруулж, тус Байнгын хороонд танилцуулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн ахлагч, УИХ-ын гишүүн Ц.Цогзолмаа илтгэл тавьсан юм.

Тус ажлын хэсэг ерөнхий боловсролын тусгай 25, 29, 55, 70, 63,116 дугаар сургууль, Дархан-Уул аймгийн “Энэрэл” цогцолбор сургууль болон цэцэрлэг, яслийн 10 дугаар цогцолбор, Дохионы хэлний хэлмэрч орчуулагчдын холбоо, Хараагүй иргэдийн үндэсний төв, төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагаатай биечлэн танилцсан байна. Монгол Улсын хэмжээнд ерөнхий боловсролын тусгай хэрэгцээт сургуульд 1658, цэцэрлэгт 402 хүүхэд сурч, хүмүүжиж байгаа бөгөөд 285 багш, 507 ажилтан ажиллаж байгаа аж.

Тусгай хэрэгцээт сургууль, цэцэрлэгүүдийн хувьд хараа сонсгол, оюуны бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн онцлогт тохирсон сэтгэл судлал, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй сургалтын хөтөлбөр боловсруулж батлуулах, мэргэжлийн төрөлжсөн сургалт явуулах эрх зүйн орчинг бий болгох, мэргэжлийн сургалт явуулах тоног төхөөрөмж, засвар үйлчилгээ, сургалтын хэрэглэгдэхүүний зардлыг төсөвт суулгах, төгсөгчдөд мэргэждийн болон чадамжийн үнэмлэх олгох, Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тухай хуулийг батлуулах гээд шийдвэрлэх олон асуудлууд байгаа ажээ.

Уг хэлэлцүүлэгт УИХ-ын гишүүн Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Л.Энх-Амгалан, УИХ-ын гишүүн Н.Учрал, Ц.Цогзолмаа болон Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр, Монголын хараагүйчүүдийн үндэсний холбооны ерөнхийлөгч Д.Гэрэл оролцож, мэдээлэл хийсэн юм.

Түүнчлэн Боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам, Барилга, хот байгуулалтын яам, Зам тээврийн хөгжлийн яам, Эрүүл мэндийн яам, Цагдаагийн ерөнхий газар, Стандарт хэмжил зүйн газар, Харилцаа холбоо, мэдээлэл технологийн газар, Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн төрийн бус байгууллагын төлөөлөл, НҮБ-ын Хүн амын сан, Азийн хөгжлийн банк, Японы Жайка олон улсын байгууллага, БНХАУ-ын тусламжаар баригдах Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сэргээн засах хөгжлийн төв төслийн удирдлагын багийн төлөөлөл оролцож, санал солилцлоо гэж УИХ-ын Тамгын газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Элэг шилжүүлэн суулгахад шаардлагатай тоног төхөөрөмж авах 1 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг шийдвэрлэлээ

2016 онд улсын хэмжээгээр 377.2 мянган га-д үр тариа, үүнээс 355.3 мянган га-д улаанбуудай, 14.5 мянган га-д төмс, 8.2 мянган га-д хүнсний ногоо, 63.8 мянган га-д тосны ургамал, 28.0 мянган га-д тэжээлийн ургамал, 4.2 мянган га-д эмийн ургамал, нийтдээ 495.9 мянган га-д тариалалт хийсэн.


Ургацын урьдчилсан балансаар 501.0 мянган тонн үр тариа, үүнээс 482.1 мянган тонн буудай, 174.7 мянган тонн төмс, 117.5 мянган тонн хүнсний ногоо, 32.5 мянган тонн тосны ургамал, 43.4 мянган тонн малын тэжээлийн ургамал тус тус хураан авахаар тогтоогдоод байна.
10 дугаар сарын 11-ны байдлаар 75.1 мянган га-г ангилан хадаж, нийтдээ 275.8 мянган га-гаас 401.6 мянган тонн үр тариа, үүнээс 393.6 мянган тонн улаанбуудай, 13.7 мянган га-гаас 140.7 мянган тонн төмс, 7.0 мянган га-гаас 81.8 мянган тонн хүнсний ногоо, 16.6 мянган га-гаас 39.5 мянган тонн тэжээлийн ургамал, 22.6 мянган га-гаас 10.2 мянган тонн тосны ургамал тус тус хураан аваад байна.
Шинэ ургацаас нийтдээ 135.0 мянган тонн буудай борлуулагдсанаас ТЭДС-д 36.0 мянган тонныг аваад байна.
Ургац хураалтын ажилд 950 цэргийн албан хаагч, 180 оюутан, нийтдээ 1130 хүн гэрээгээр ажиллаж байна.
Ус цаг уур, орчины шинжилгээний газраас ирүүлсэн мэдээгээр:
14-нд баруун аймгуудын нутаг, төвийн аймгуудын баруун хэсгээр, 15-нд нутгийн зүүн хагаст хур тунадас, цас орно. Бусад хугацаанд хур тунадас орохгүй. Салхи 14-нд баруун аймгуудын нутгаар, 15-нд ихэнх нутгаар секундэд 16-18 метр хүрч шороон болон цасан шуурга шуурна. Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар шөнөдөө 7-12 градус хүйтэн, өдөртөө 5-10 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 3 градус хүйтнээс 2 градус дулаан, өдөртөө 10-15 градус дулаан байна. 15-нд ихэнх нутгаар хүйтэрнэ.
Ургацын төв штаб

Баянгол дүүргийн 18-р хороонд өнөөдөр нэгэн шинэ цэцэрлэг үүд хаалгаа нээлээ. Тус цэцэрлэг нь 1962 онд 11-р цэцэрлэг нэртэйгээр, 6 бүлэг 180 хүүхдийн хүчин чадалтай байгуулагдаж үйл ажиллагаагаа явуулж байсан бөгөөд Мэргэжлийн хяналтын газрын Улсын байцаагчийн дүгнэлтээр ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон нь тогтоогджээ. Тиймээс цэцэрлэгийн хуучин барилгыг буулгаж шинээр барих шийдвэр 2015 онд гарсан байна.

Цэцэрлэгийн шинэ барилгыг “Урагшлах” ХХК барьж ашиглалтад оруулсан бөгөөд нийслэлийн төсвөөс 1 тэрбум 500 сая төгрөгийн санхүүжилт хийсэн байна.

Өмнө нь 6 бүлэгт 150 хүүхэд хүлээн авах хүчин чадалтай байсан тус цэцэрлэг өнөөдөр 8 бүлэг 240 хүүхдийн хүчин чадалтай болж өргөжлөө гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

”Бүргэдчин охин” кино оскарт нэр дэвших эрхтэй боллоо

Гурав дахь жилдээ хэрэгжээд байсан “Тогтвортой амьжиргаа” төслийн 21 аймаг дахь Сум дэмжих багуудын 105 ажилтныг үндэслэлгүйгээр ажлаас нь халжээ. Энэ тухай Ховд аймгийн СДБ-ын ахлагч С.Эрдэнэчимэг, Архангай аймгийн ахлагч Д.Батсайхан, Баянхонгор аймгийн ахлагч Д.Бямбасүрэн нарын хүмүүс өнөөдөр мэдээлэл байна.
“Тогтвортой амьжиргаа-3” төслийн хүрээнд сум дэмжих баг нь аймаг бүрт таван хүний гишүүнтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулж байжээ. Тодруулбал, хяналт үнэлгээний мэргэжилтэн буюу багийн ахлагч, санхүү төлөвлөлтийн мэргэжилтэн, иргэдийн оролцоог дэмжих хөтөлбөрийг хариуцсан мэргэжилтэн, бүтцийн шинэчлэлт хариуцсан мэргэжилтэн, худалдан авах ажиллагаа хариуцсан мэргэжилтэн гэсэн таван хүний бүрэлдэхүүнтэй баг нэг аймагт ажилладаг байсан аж. Улмаар 21 аймгийн 105 мэргэжилтэнг бүтцийн өөрчлөлт хийх болсон үндэслэлээр ажлаас нь халжээ. Ажлаас халах шийдвэрийг өнгөрөгч сарын 28-нд гаргасан байна.
Ажлаас халагдсан иргэд нэг сая 200 мянган төгрөгийн цалин авдаг байжээ. Тэд эрх ашгаа хамгаалахаар 11 аймгийн 47 төлөөлөгч Улаанбаатар хотноо ирсэн байна. Хууль бус шийдвэр гаргасан байгууллага шийдвэрээ эргэн харах хүртэл Олон улсын байгууллага, Хүний эрхийн байгууллагад хандана гэдгээ мэдэгдэв.
Б.Цэцэг

“Дижитал” хамтлагийнхан “Хүн бүр сурах эрхтэй” сайн үйлсийн төсөлд зориулан “Галзуу ганц” тоглолтоо хийхээр болжээ. Тоглолт энэ сарын 21-ны 19.00 цагаас ”Crocus event hall”-д болно.



Тэрээр тоглолтынхоо орлогыг уг сайн үйлсийн төсөлд хандивлах бөгөөд тоглолтын тасалбар 15 мянга, 20 мянган төгрөгийн үнэтэй байна.



Тоглолтод “Ice Top”, “Мон Та Реп”, “Энх тайван”, “No name” хамтлаг болон реппер Gee нар оролцоно.

Улсын хилээр гарах иргэдийн тоо өнгөрөгч зургадугаар сард нэг сая 40 мянга байжээ. Тэгвэл гадагшаа гарсан иргэдийн тоо сүүлийн гурван сард 40 дахин нэмэгдсэн аж. Тухайлбал, өнгөрсөн долоодугаар сард нэг сая 227 мянга хүрсэн бол наймдугаар сард нэг сая 461 мянга болж өссөн гэж Гадаадын иргэн харьяатын газраас мэдээлэв. Гэхдээ үүнд зөвхөн манай улсын иргэд биш гэнэ. Дээрх тоо баримтад гаднын жуулчид ч орж байгаа юм.
Иргэд гадны улсыг зорих болсон шалтгааныг нийгэм эдийн засгийн байдал хүндэрч, тогтвортой ажиллах боломжгүй болон өрхийн нэг сарын зарлага орлогоос давсантай холбон тайлбарлалаа. Өөрөөр хэлбэл, иргэд амьдрах орчин нөхцөл муудаж буй хүндрэлийг давахын тулд дээд боловсролтой ч өндөр цалинтай хар ажил хийхээр хилийн дээс алхах болжээ.
Б.Цэцэг

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын мэдээллээр үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогын тохиолдол улсын хэмжээнд энэ оны эхний 9 сард 191 бүртгэгдсэнээс 189 буюу 99.0 хувь нь үйлдвэрлэлийн осол, хоёр буюу 1.0 хувь нь хурц хордлого байна

Улаанбаатар хотын төвийн 6 дүүрэгт орон сууцны үнийн индекс 2015 оны мөн үеийнхээс 8.3 хувиар, өмнөх улирлынхаас 2.6 хувиар буурчээ. Тодруулбал, Сүхбаатар дүүрэгт 5.5 хувь, Чингэлтэй болон Хан-Уул дүүрэгт 6.1 хувь, Баянзүрх дүүрэгт 7.3 хувь, Баянгол дүүрэгт 9.5 хувь, Сонгинохайрхан дүүрэгт 11.9 хувиар, харин өмнөх улирлынхаас Баянгол болон Хан-Уул дүүрэгт 2.4 хувь, Баянзүрх дүүрэгт 2.5 хувь, Сүхбаатар дүүрэгт 2.7 хувь, Чингэлтэй дүүрэгт 2.8 хувь, Сонгинохайрхан дүүрэгт 2.9 хувиар буурсан байна.
1970 оноос өмнө ашиглалтад оруулсан орон сууцны үнийн индекс 2016 оны 3 дугаар улиралд өмнөх оны мөн үеийнхээс 6 дүүрэгт 3.6-7.8 хувиар, 1970-2001 оны орон сууцных 4.8-11.8 хувиар, 2002 оноос хойш ашиглалтад оруулсан орон сууцных 6.2-14.7 хувиар тус тус буурсан байна.
Б.Цэцэг

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Батболд Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ж.Мөнхбатад хүлээлгэн өгөв.

Энэ сарын 13-14-ны өдрүүдэд цэргийн жинхэнэ албанд татагдахаар зарлан дуудах хуудас авсан Гадаадад сурч, ажиллаж байгаа иргэдийн материалыг авна. Маргааш I-X хорооны, 14-ний өдөр XI-XX хорооны иргэдийг 08:30-17:30 цагийн хооронд дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын НЭГ ЦОНХ-ны үйлчилгээнд хүлээн авах юм. Гадаадад байгаа иргэдийн хувьд тухайн ээлжний цэрэг татлагаас чөлөөлөхийн хүссэн өргөдөл / Хорооны Засаг даргын цохолттой байх шаардлагатай/, Суралцаж байгаа сургуулийн топорхойлолт, Визний хуулбар, хараар ажиллаж, сурч гадаадад байгааг тодорхойлсон төрсөн эцэг /эх/-ийн өргөдөл /иргэний үнэмлэхний хуулбартай/ зэрэг материалыг бүрдүүлэх юм байна. Дашрамд дурдахад өнгөрсөн онд бүрдүүлж өгсөн материал архивт орсон тул шинээр бүрдүүлж өгөх шаардлагатай аж. Тухайн иргэний материалыг ар гэрийн гишүүн нь бүрдүүлж ирэх юм.
Б.Цэцэг

С.Болор-Эрдэнэ: ”Монголд бөх, улстөрч, банкны захирал гэсэн гуравхан “мэргэжил” байна

Цус сэлбэлт судлалын үндэсний төв маргааш ”Нээлттэй хаалганы өдөр” зохион байгуулахаар болжээ.

Энэ оны эхний есөн сард улсын хэмжээнд 59,042 эх амаржиж, амьд төрсөн хүүхэд 59,320 болжээ. Өмнөх оны мөн үеийнхээс амаржсан эх 1,472 буюу 2.4 хувиар, амьд төрсөн хүүхэд 1,529 буюу 2.5 хувиар буурсан байна.

Саажилттай хүүхдүүдийн цэцэрлэгийн оронд 108 төв утасны төвийг байгуулна
Манай улсад саажилттай хүүхдүүдэд зориулсан сувиллын ганцхан цэцэрлэг байдаг. Гэвч уг цэцэрлэг нь сүүлийн хэдэн жил өөрийн гэсэн байргүй өөр цэцэрлэгийн хаяанд үйл ажиллагаагаа явуулсаар иржээ. Тодруулбал, Нийслэлийн сувиллын аравдугаар цэцэрлэгийн барилга ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон тул буулгах шийдвэрийг мэргэжлийн хяналтаас гаргасан юм. Үүнээс хойш нийслэлийн 58 дугаар цэцэрлэг буюу “Өнөр бүл” гэх улсын асрамжийн төвийн зүүн жигүүрт тусгай асаргаа сувилгаа, сэргээн засалт шаарддаг 120 хүүхэд дөрвөн өрөөнд толгой хорогдсоор өнөөдрийг хүрчээ. Гэвч сүүлийн үед энэ дөрвөн өрөөнөөсөө хөөгдөх болсон байна. Тодруулбал нийслэлийн Боловсролын газраас 10 дугаар цэцэрлэгийг дөрвөн өрөөгөө яаралтай суллах шаардлагатай гэж мэдэгджээ.Тэднийг ийн хөөх болсон нь тухайн байранд тусгай дугаарын 108 утасны төвийг байгуулахаар болсон явдал аж.
Б.Цэцэг

“Цагаан-Уул 2016” яруу найргийн наадмын тэргүүн байр хүртсэн Г.Сэр-Одын нэрэмжит шагналт, яруу найрагч Н.Минжинсайханы “Амур” шүлгийг уншигч танаа хүргэе.

“Амур”

Амур ахиад л чамайг дуулан сууж гансрах нь
Амур ахиад л чамайг дуудан байж шаналах нь
Гал гэрлийн нулимс ганц ширхгийг барж
Гал усны дэргэд сар хөвүүлж хоносоор
Ойн гүн дэх нарсан дээвэртэй байшиндаа
Орой бүр гуниг нэвж суулаа шүү би
Ингэж ганцаардахдаа аль эртнээс л бодож байсан хусны үйлсээ цуглуулж дуусаад
Бороонд норсон нойтон шаргал нарны туяаг дэвсгэр болгож
Боронз тэргэл бодлоо аажим аажимхан буулгалаа
Мөрөөдлөөс чинь эхлээд зорж сийлж суухдаа
Мөнчиг жаргалтай байсныг минь
Сар тийш тэмүүлж ургаад он цагт дарагдсан
Салаа мөчир хоёрхон тахир саарал бөхтөр мод
Тахир саарал бөхтөр модны сүүдрийг мөлхсөөр очиход
Хөтөлж аваад бүрэнхий тийш одох
Тэргүүндээ үүр засуулсан хөгшин эр
Хүрэн мод хоёр л мэдсэн байх
Үзэсгэлэн гоог чинь үйсэн дээр урлах шиг
Үнэтэй хувь зохиол хаана байх билээ
Ойн гүн дэх нарсан дээвэртэй байшиндаа
Огтын ганцаардангуй бишээр одоо
Овёосны дарсыг хаа нэг шимэн бүр шимэн шимэн суухдаа
Одоо л чамайг бүтээж чадсандаа
Ямархан жаргалтай байвдаа
Ядам хурууны чинь бэлзэг юуг
Яав ч орхиж болохгүй гэхдээ
Шигтгээ бүрийг нь бодон бодон бэтгэж
Шил өргөлгүй сууна гэдэг л
Шинэ зовлон байлаа шүү надад Амур
Зүрхэн тушаа тунарсан нэрмэл цагаан мэдрэмжийг
Ертөнц дээр удаан бүр хэтэрхий удаан нандигнахаар
Усанд хаясан чулуу хэт дахин олдох шиг
Урваж хаашаа ч юм нүүмээр
Нарсан дээвэртэй хүрэн улаан байшиндаа
Шөнө өдөргүй бүгчихмээр
Надад чинь бас олон дэмий бодлууд төрөөд л байлаа шүү Амур
Хонхрын ус зэтгүүлэн яаран яаран ирээчдээ
Хоног өдрийн торгонд цагийн салхинаа сэмрээд л байна шүү дээ Амур амур...

Өчигдөр Төв аймгийн Жаргалант сумын Баянбулаг 3-р багийн нутаг Тахилтын даваа гэдэг газар H.Sonata маркийн авто машины жолооч О нь Dongfeng маркийн Б жолоочтой авто машинтай мөргөлдөж зорчигч 38 настай эмэгтэй Б, 03 настай эмэгтэй Н нарын 2 хүний амь нас хохирч, 3 хүн гэмтсэн байна. Энэ сарын 11-ны өдөр буюу тус өдөр Замын цагдаагийн газрын ЖШУХ нийт 350 дуудлага, мэдээ хүлээн авч ажиллажээ. Үүнээс зам тээврийн ослын 293 дуудлага бүртгэгдэж 10 хүн хүнд хөнгөн гэмтсэн аж. Зам тээврийн осолд сургуулийн насны 5 хүүхэд өртжээ. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон нийт 35 жолоочийг илрүүлэн журамлажээ.
Иймд Замын хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нар орон нутгийн замд зорчихдоо тээврийн хэрэгслийн техникийн бүрэн бүтэн байдлыг хангаж, хурдаа зөв тохируулан анхаарал болгоомжтой оролцохыг Цагдаагийн байгууллагаас анхааруулав.

Булган аймгийн Орхон сумын Халиун багийн нутаг “Ханхар Тээл”-ийн гарам гэдэг газар иргэн О /14 настай, эрэгтэй/ Орхон голын усанд осолдсон тухай дуудлага энэ сарын 3-ны өдөр тус аймгийн Онцгой байдлын газарт иржээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнөөдөр Нийслэлийн Эрүү, иргэний давж заалдах шатны шүүхийн үйл ажиллагаатай танилцлаа. Ерөнхийлөгч тус шүүхийн ажилтнуудтай уулзаж, шүүхийн шинэчлэл, тулгамдсан асуудлуудаар ярилцсан юм.

Төрийн тэргүүнийг Нийслэлийн Эрүү, иргэний давж заалдах шатны шүүхэд хүрэлцэн ирэхэд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн дарга Н.Лүндэндорж шүүгчдийн хамт угтан авч мэдээлэл, лавлагааны хэсгийн үйл ажиллагаатай танилцууллаа. Нийслэлийн бүх шатны шүүх онлайнаар шүүх хуралдаанаа хийж, дуу, дүрс бичлэг нь архивлагдан хадгалагддаг болсон байна. Түүнийг дахин үзэх, хуулбарлаж авах эрх иргэдэд нээлттэй гэдгийг Н.Лүндэндорж дарга хэлж байв. Тэрээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн санаачлагаар хийгдсэн шүүхийн шинэтгэлийн хүрээнд шүүх хуралдааныг цахимжуулсан нь хуралдаан цагтаа эхэлдэг, сэжигтнүүдийг ийш тийш зөөвөрлөх шаардлагагүй болсон зэрэг олон дэвшилтэт сайн талуудтай болсныг онцлов.

Давж заалдах шатны шүүхийн олон нийтийн хэсэгт өмгөөлөгчид, иргэдийн төлөөлөл, сэтгүүлчид шүүх хуралданы явцыг шууд хардаг юм байна. Мөн хэл, сонсголын бэрхшээлтэй иргэн шүүх хуралдаанд оролцвол дохионы хэлний орчуулагч ажилладаг ажээ.

Давж заалдах шатны шүүхэд өргөдөл ирэхэд шүүгч нар руу тусгай программаар автоматаар хуваарилагддаг болсон байна. Мөн Шүүх хуралдааны үйл ажиллагаа нийтэд нээлттэй болсон нь шүүхийн шинэчлэлийн давуу тал болсон гэдгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч онцолж байлаа. Шүүх гурван хаалгатай болсон, нэгээр нь хохирогчид, нөгөөгөөр шүүх бүрэлдэхүүн, гурав дахь хаалгаар олон нийт, сэтгүүлчид ордог болжээ.

Уг шүүх нь 1927 онд Улаанбаатар хотын шүүх нэртэй байгуулагдаж 2013 оноос шүүхийн шинэчлэлийн хүрээнд Нийслэлийн Эрүү, иргэний давж заалдах шатны шүүх болон өөрчлөгджээ.

Үүний дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Шүүх хуралдааны жишиг танхимд шүүгчидтэй уулзаж, тэдэнд хандан үг хэллээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүд, Нийслэлийн Эрүү, иргэний давж заалдах шатны шүүхийн шүүгчид, ажилтнууд, хууль хяналтын байгууллагынхан энд өргөнөөр оролцож байна.

Шүүхийн тухай багц хууль хэрэгжээд 4 дэх жилийнхээ нүүрийг үзэж байна. Өнөөдрийн бидний ярих асуудал бол Монгол Улс даяар шүүх эрх мэдлийн байгууллагад явагдаж байгаа өөрчлөлтийн маш багахан хэсгийн тухай юм. Үүнийг бүгдийг ярих боломжгүй.

Энд гарсан нэг дэвшил нь гадаад, дотоодын олон улсын бие даасан судалгаа их гардаг. Монголд шүүхийн шинэчлэл хэр явж байна. Шүүхийн хараат бус байдал нь хэр явж байна. Иргэдийн зүгээс шүүхэд итгэх итгэл хэр нэмэгдэж байна гэж судалдаг.

2008-2009 оны үед авч байсан судалгаагаар шүүхэд итгэх итгэл 20 орчим хувь байсан бол одоо хараат бус судалгаагаар энэ хувь 3 дахин нэмэгдсэн. Ойролцоогоор 50-60 хувьтай, 60 хувь дээр эргэлдэж байгаагаас энд явж байгаа ажил үнэхээр үр дүнд хүрч байна гэдэг нь харагдаж байна.

Хоёр дахь сайн зүйл бол ямар учраас шүүх эрх мэдлийн хүрээнд хийсэн шинэтгэл амжилтттай явж байна вэ гэхээр хамгийн гол нь миний ойлгож байгаагаар ойлголцол байна.

Ард иргэдийн зүгээс “Хууль хяналтын байгууллага, шүүхийн байгууллагын үйл ажиллагаанд шинэчлэл хэрэгтэй байна. Энд хийх ажил байна” гэж маш их хүсэлт тавьж, ярьдаг байсан. Социализмын үед 70 жил бид энэ замаар явлаа. Одоо нээлттэй нийгэмд ороод 26 дахь жилдээ явж байна. Иргэдээс гарч байгаа энэ санал их чухал байсан. Миний харж байгаагаар хамгийн гол амжилт бол ард иргэд, шүүгчид, шүүхийн байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүсийн хоорондын ойлголцол их сайн байлаа.

УИХ, хууль тогтоогчид, шүүхийн байгууллага, Ерөнхийлөгч гэсэн ойлголцолд бид нэг түвшинд хүрч чадсан учраас бидний ажил их сайн явж байгаа.

Шүүхийн шинэтгэлийг хийхэд хамгийн гол үүрэг гүйцэтгэсэн хүмүүс бол шүүгчид, шүүхийн байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүс, прокурорын байгууллагад ажиллаж байгаа хүмүүс, хэргийг илрүүлэхийн төлөө явдаг хуулийн байгууллагынхан байгаа. Энэ амжилтын хамгийн гол алхам нь хүмүүсийн бодитой үйл ажиллагааны үр дүн юм.

Монгол Улс амжилтаасаа цааш ухрахгүй гэдэгт би итгэлтэй байгаа. Энэ амжилт зөвхөн шүүхийнхний юм уу, аль нэг улстөрчийн юм уу, аль нэг улс төрийн байгууллагын амжилт биш болсон. Энэ ард иргэдэд хүрчихсэн.

Шүүх, шүүхийн танхимаар ороод ирэхэд манай шүүх иргэдэд үйлчилдэг болжээ. Ямар сайхан болсон юм бэ. Нээлттэй болсон байна. Бидний ойлгодог байсан, өмнө нь орж байсан шүүхийн байгууллагаас энэ байгууллага өөрчлөгджээ гэсэн ойлголт иргэдэд бий болсон.

Малыг хувьчлаад өгчихсөн. Эргүүлээд нэгдэл байгуулах боломжгүй гэдэгтэй адилхан хүн эрхээ мэдээд, эдлээд эхлэхээр тэр амжилтаас буцах аргагүй болж байгаа юм.

Шүүхийн хараат бус байдлыг бэхжүүлэхийн тулд шүүхийн захиргааны байгууллага, шүүн таслах үйл ажиллагаа хоёрыг салгасан. Манай ард иргэд тэр бүр ойлгодоггүй. Өмнө нь захиргааны байгууллага, шүүн таслах үйл ажиллагаа нь нэг байсан. Ерөнхий шүүгч нь шүүгчийнхээ асуудлыг шийдэх, цалин мөнгө, томилгоо, шалгаруулалт гээд бүх юм нь шүүх дээрээ нэг хүний удирдлагад явдаг байсан бол одоо салгасан нь амжилт болсон гэж харж байгаа.

Энэ үйл ажиллагааг бид улам цааш нь боловсронгуй болгож явах шаардлага гарч ирж байгаа. Сонгуулийн дараа төрийн бүх байгууллага дээр халаа солио явж байгаа. Сонгууль боллоо гээд шүүх эрх мэдлийн хүрээнд, ялангуяа шүүгчдийн хүрээнд ажлаасаа халагдах зүйл байхгүй болсон. Энэ бол баталгаа бий болсны сайн тал харагдаж байгаа юм. Энэ чиглэлд төрийн байгууллага, шийдвэр гаргадаг бүх хүмүүс нэгдмэл байр суурьтай болсон. Шүүгчдээ халаад явуулаад эхлэх юм бол энэ улсад залгамж чанар байхгүй болно.

Тэгэхээр төрийн залгамж чанар хаана тогтож явах нь вэ гэвэл эцсийн цэг нь шүүх дээр байна. Уг нь энэ залгамж чанар, мэргэшсэн төрийн алба гэдэг ойлголт төрийн бүх байгууллагад явж байх ёстой юм.

Бид шүүхийн байгууллагагаасаа үлгэр жишээ авах хэмжээнд хүрсэн байгаа нь их зөв хэлбэр юм. Шүүгчдийнхээ хариуцлагыг нэмэгдүүлэхийн тулд шүүгчдийнхээ цалин хангамж, нийгмийн асуудлыг шйидэх ажлыг шат дараалан шийдэх гэж оролдож байгаа. Эдийн засаг, төсөв хүндрэлтэй байгаа нөхцөл бий. Гэхдээ олон хүний цалинг шийддэггүй юм гэхэд хүний хувь заяаг шийддэг, хүний хувь заяанд хамгийн гүнзгий оролцох боломжтой шүүгчдийнхээ хариуцлагын асуудалд анхаарч, цалинг шийдье гэсэн.

Сая УИХ дээр хэдий хүнд байсан ч гэсэн цалин, нийгмийн асуудлыг хөндөхгүйгээр цааш явъя гэсэн нь улс төрийн хувьд, хууль тогтоох байгууллага, бүх хүрээнд баталгаа гарч иржээ гэдгийг харуулж байгаа нэг сайн хэлбэр юм гэж бодож байна.

Дээр нь манай шүүгчид нөлөөллийн мэдүүлэг гаргадаг болсон. Шүүх хурлын дараа, өмнө нь ч юм уу, тодорхой асуудлаар шүүгчид нөлөөлөх гэж оролдсон, шүүгчдийн хараат бус байдлыг бууруулах гэсэн оролдлого байвал заавал тэмдэглэж үлддэг, нөлөөллийн мэдүүлэг гаргадаг болсон. Хуульд бүр зааж өгсөн байгаа. Шүүгчийн нөлөөллийн мэдүүлэгт орсон, тэр нь баримтжсан байх юм бол тухайн албан тушаалтантай хариуцлага тооцдог хэлбэр рүү орж байгаа.

Ерөнхийлөгч шүүхэд нөлөөлөөд байна. Өндөр албан тушаалтай хүмүүс нөлөөлөөд байна. Мөнгөтэй хүмүүс нөлөөлөөд байна гэдэг ойлголтоос, ийм боломжоос салгах гэж оролдож, бид энэ нөлөөллийн мэдүүлгийг нэг хэрэгсэл болгож оруулсан юм.

Шүүгч иргэдэд нээлттэй болж байгаагийн нэг сайн тал нь сая бид харлаа. Их олон зүйл дээр шүүх иргэддээ үйлчилдэг байгууллага болж хувирч байгаа.

Би нэг зүйл хэлээд байгаа. Шүүх иргэний эрхийг хамгаалдаг юм. Хүний эрхийг хамгаалдаг байгууллага гэхээр зарим хүн үүнийг сайн ойлгодоггүй. Юу гэсэн үг вэ. Шүүх чинь хүнийг торгодог, шийтгэдэг байгууллага шүү дээ гэдэг.

Хууль зөрчөөд, шүүхээр асуудлаа шийдүүлэх гэж орж ирж байгаа хүмүүсийн тоо 3 сая хүнтэй харьцуулж үзэх юм бол маш цөөхөн хувь нь, магадгүй, ихэсгэж хэлбэл 10 хувь нь л ийм асуудал гаргаж орж ирдэг. Хууль зөрчсөн буруу хүмүүстэй хариуцлага тооцож байна, асуудлыг шийдэж байна гэдэг бол ард иргэдийн үлдсэн 90 хувийн эрхийг шүүгчид хамгаалж байгаа хэлбэр юм. Ийм ойлголт үүгээр бэхжиж байгаа юм.

Шүүхийн хаалгаар орж ирээд л иргэдийн өргөдлийг авдаг, шүүхийн хаалгаар нэг ядарсан иргэн ороод ирэхэд наад зах нь суух сандалтай, шууд хүлээж аваад уулзчих хүнтэй болсон нь их чухал юм. Шүүх дээр ийм шийдвэр гарлаа, төрөл садан, хүүхдийнх нь асуудал шийдэгдлээ гэхэд энэ шүүх хурал дээр юу яригдсан юм. Юу болсон юм. Энэ материалыг татаж авъя. Үүнтэй би танилцъя гэхэд видеогоор танилцах боломжтой. Шууд цаасан дээр буулгасан байдлаар танилцах боломжтой болсон нь их чухал юм. Энэ эргээд шүүхийг хариуцлагатай болгож байгаа юм. Шүүхийг бид зөвхөн цалингаар дамжуулж хариуцлагатай болгож байгаа биш, иргэдэд нээлттэй болгосон нь хариуцлагыг нэмэгдүүлэх маш чухал хэлбэр болсон.

Шүүхийн шийдвэр бичигдэж байна. Шүүхийн тэмдэглэл хөтлөгдөж байна гэхэд л энд оролцож байгаа хүмүүс, шүүгчдийн ширээн дээр тусгай дэлгэц байрлуулсан байгаа. Шүүхийн тэмдэглэл хөтлөгдөөд явж байхад энд оролцож байгаа хүмүүс давхар хараад байж байдаг. Тэр нь цаасан дээр, видео дээр бууна. Ганц энэ ажлыг дурдахад л маш том дэвшил гарсан нь харагдаж байгаа.

Шүүх хурал болж байхад бүх хүнийг шүүх танхимд авч ирэх аргагүй. Зарим нь хорих байгууллагад байж байдаг. Манайхан дээр үед Ганц худаг гэж нэрлэдэг байсан 461 дүгээр ангид одоо эрүүгийн шүүх хурал болж байна. Тэгэхэд 461 дүгээр ангид саатуулагдаад байгаа иргэн тэндээсээ шүүгчийн асуултад өөрөө оролцоод хариулаад, хараад, мэдүүлгээ өгөөд сууж байна. Энэ бол маш том дэвшил.

Монгол Улс уудам газар нутагтай. Хөдөө орон нутгаас шүүхийн гэрч ч юм уу, тодорхой хүмүүс шүүх хуралд биечлэн оролцож чадахгүй байгаа бол техникийн дэвшлийг ашиглаад шууд шүүх хуралдаа оролцоод, асуух тодруулах зүйлээ өгдөг болчихсон. Энэ нь их чухал харагдаж байгаа.

Манай хэвлэлийнхэн бас харсан байх. Шүүх илүү хүнлэг, хүндээ ойртож байгаа. Сонсгол муутай, хэлж ярьж чаддаггүй хүмүст дохио зангааны багшийг нь хүртэл аваад ирсэн. Шүүхээс манай шүүх хуралд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн оролцож байгаа гэхэд дохио зангааны багш нь суугаад ойлголцоод ярилцдаг болсон. Шүүх илүү хүнлэг, хүн рүүгээ хандсан ажил шүүх байгууллага дээр их хийгдэж байгаа нь эндээс харагдаж байгаа юм.

Мөн зөвхөн шүүхийн танхимд хэрэг тасалдаг биш, бараг дөрвөн хэргийн нэг нь техникийн дэвшлийг ашиглаад асуудлаа шийддэг болсон. Энэ нь их чухал болсон гэдэг нь харагдаж байгаа.

Би хэвлэлээс харж байсан. Шүхэд гарч байгаа олон өөрчлөлтийн талаар ард иргэд ярьдаг. Нэг малчин ярьсан байсан. ”Би уул уурхайн асуудлаар маргаан үүсээд, шүүх дээр очоод би яллаа. Манай шүүх ямар шударга болсон юм бэ. Их мөнгөтэй компанийн захирлын талд биш, малчин миний талд, миний эрхийг баталгаажуулж шийдэж өглөө шүү дээ” гэж шүүхээр асуудлаа шийдүүлсэн малчин хүн ярьсан байсан.

Үнэхээр хөрөнгө мөнгөтэй, алба ажилтай, албан тушаалтай гэдэг байдалд автдаг хандлага шүүхэд алга болж байгаа. Энэ хариуцлагаа манай шүүгчид ойлгож байгаагийн нэг хэлбэр энд хэрэглэж байна гэж хэлэх гэсэн юм.

Миний харж байгаагаар шүүх дээр гарсан нэг том дэвшил бол Эвлэрүүлэн зуучлах хууль байгаа юм. Эвлэрүүлэн зуучлах хуулийг хэрэгжүүлсэн хэлбэр бол үнэхээр сайн болсон. Ганцхан иргэний хэрэг дээр л эвлэрүүлэн зуучлах үйл ажиллагаа явж байгаа. Шүүхээр иргэний хэргээр орж байгаа таван хэргийн нэг нь эвлэрүүлэн зуучлалаар шийдэгдэж байна гэдэг бол маш том үр дүн байгаа юм. Энэ цаашаа өсөх байх гэж би хандаж байгаа.