Уран зургийн галлерейд урлаг судлаач, профессор, МУЭ-ийн шагналт зохиолч Ц.Эрдэнэцогийн уран бүтээлийн бие даасан үзэсгэлэн гарч байна. “Тусгал-3” нэртэй үзэсгэлэн нь монголчуудын өнгөрсөн үеийн түүхийг харуулсан сонин, сэтгүүлийг өвөрмөц байдлаар ашигласан нь онцлог болжээ.
- Та уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ гурав дахь удаагаа “Тусгал” гэж нэрлэжээ. Яагаад заавал ийм нэр өгдөг юм бэ?
- Энэ үзэсгэлэнд тавигдсан бүтээлүүд маань өнгөрсөн ба өнөө үеийн тусгал юм. Миний үеийнхний туулж өнгөрүүлсэн 20-р зуунд чухам ямар, ямар гол үйл явдлууд болж өнгөрсөн бэ гэдгийг тоймлон харуулсан бүтээлүүд энд бий. Мөн байгаль, ертөнцийн гоо сайхныг харуулсан зургууд ч бий. Ер нь тусгал гэдэг үг цаанаа их нарийн утгатай, ялангуяа уран зурагтай салшгүй холбоотой үг юм. Хүмүүс зургийг хараад шууд тусгаж авч болно. Гэхдээ хүн бүрийн үзэл бодол, харах өнцөг, сэтгэлгээ өөр өөр байдаг тул тусч буй санаа нь огт өөрөөр буудаг шүү дээ. Тиймээс ч үзэсгэлэнгээ гурав дахь удаагаа “Тусгал” гэж нэрлэж байна.
- Энэ зургуудад “Үнэн” сонингийн хуучин хуудсууд их харагдаж байна. Яагаад заавал “Үнэн” сонинг ашиглсан юм бэ?
- 1950, 1960-аад оны үед манай нийслэл хотод хөдөөний айлууд олноороо шилжин ирож, хотын соёлд суралцаж байлаа. Тэр үед обой гэж байгаагүй болохоор айлууд үүдний амбаар, зуны байшингаа сонин, сэтгүүлээр доторлодог байсан. “Үнэн”, “Хөдөлмөр”, “Залуучуудын үнэн” бас “Октябрын туяа”, “Монгол орон” зэрэг цөөн хэдэн өнгөт сэтгүүл байсан юм. Хүмүүс ахуй амьдралдаа тохиолдлоор нааж байсан ч тухайн цаг үеийнхээ түүхийн ул мөрийг үлдээсэн гэж болно. 1960, 1970-аад оныхон энэ сонингоор л амьдарлын цонхыг харж байлаа. Гэхдээ энэ зургуудад өнгөрсөн үеийг шүүмжлэх санаа огт агуулаагүй. Харин эргэн санагалзах дурсамж байгаа юм. Үзсэн хүмүүс өнгөрсөн амьдралынхаа түүхийн зурвас хэсэгтэй цухас ч гэсэн уулзах байх.
- “Тольдож буй эмэгтэй” гэдэг зураг олны анхаарлыг татаж байна. Энэ зургийн түүхийг сонирхуулна уу?
- Энэ бол өөрийгөө тольдож буй эмэгтэйн цаана буй нийгмийн байдал. Өнгөрсөн үед хүний оюун ухаан өнөөдөр шиг чөлөөтэй сэтгэх боломж байсангүй. Үндсэндээ нэг төлөвлөгөө, суртал ухуулгын доор явж байсан учраас энэ зураг шиг цаасан хүмүүс байсан. Өөрийгөө хичнээн тольдсон ч цаасан хүн хардаг байлаа. Энэ хүний биед “Үнэн”, “Хөдөлмөр” сонингууд байна. Яагаад гэвэл бодол, сэгэлгээ нь үүнээс илүү гарах юм байхгүй, өөрийгөө үнэнээр нь харах боломжгүй байсан. Шинээр санаачилж, намын үгнээс давж сэтгэдаггүй байсан.. Юун нүцгэн эмэгтэйн зураг үзэсглэнд тавих. Хүлээж авахгүй шүү дээ. Зураг шууд уншигдахдаа гол биш. Энэ мэтээр тусгалыг нь олохыг хичээх хэрэгтэй.
- Та багш хүний хувьд уран зургийн талаар цөөнгүй ном, товхимол хэвлүүлжээ. Зураачдын уран бүтээлийн үнэ цэнэ өнөөдөр ямар хэмжээнд байна вэ?
- Одоо үед уран бүтээлчид өөрийн гэсэн арга барилаар бүтээлээ туурвидаг чөлөөтэй болсон. Хүмүүс өөрдсийнхөөрөө хүлээж авдаг болохоор тэр болгон шүүмжлээд байх хэцүү. Гэхдээ хувь хүний онцлог гэж хавтгайруулж хүлээж авч болохгүй л дээ. Зарим нэг бүтээл зүгээр нэг хаацайлсан шинжтэй байгаа нь харагддаг. Харин бүтээлдээ үнэнчээр хандсан бол харагддаг шүү дээ. Ямар арга барил сонгох нь тухайн хүний эрх ч сэтгэл зүрхээ гаргаж хийсэн үү, үгүй юу гэдэг нь хэрхэн тусч байгаагаас уншигддаг. Би 1989 оноос хойш их сургуульд багшилж эхэлсэн. Олон шавьтай болсон. Боловсролын их сургууль учраас зураач биш, багш бэлддэг газар. Гэхдээ зураач болсон, урлагаар амьдарч байгаа шавь нар байна.
- Монголд зурсан бүтээлээ худалдаж, зарах зах зээл хэр байдаг бол? Зураачдын бүтээл хэр үнэлэгдэж байна вэ?
- Заавал үзэсгэлэн, музейд тавьдаг бүтээл биш зарж, борлуулах зорилготой зурсан бүтээлүүд байдаг. Тухайн хүний амьдрах арга барил шүү дээ. Зах зээлд, худалдаанд гаргах гэж зурдаг хүмүүс байна. Энэ бүгд өөр, өөр үнэлэмжтэй болоор яг таг хэлэхэд хэцүү байдаг юм. Үнэ цэнэ гэдэг заавал мөнгөөр хэмжигдэх албагүй. Би зургуудаа тодорхой хэмжээнд үнэлээд зарсан байхад худалдаж авсан хүн нь өөр зах зээл дээр хэд дахин дамлаад зарсан нь байдаг. Монголд сэтгэл гаргаад хийсэн сайн бүтээлийг худалдаж авах зах зээл бий.
- Ярилцсанд баярлалаа.
- Та уран бүтээлийн үзэсгэлэнгээ гурав дахь удаагаа “Тусгал” гэж нэрлэжээ. Яагаад заавал ийм нэр өгдөг юм бэ?
- Энэ үзэсгэлэнд тавигдсан бүтээлүүд маань өнгөрсөн ба өнөө үеийн тусгал юм. Миний үеийнхний туулж өнгөрүүлсэн 20-р зуунд чухам ямар, ямар гол үйл явдлууд болж өнгөрсөн бэ гэдгийг тоймлон харуулсан бүтээлүүд энд бий. Мөн байгаль, ертөнцийн гоо сайхныг харуулсан зургууд ч бий. Ер нь тусгал гэдэг үг цаанаа их нарийн утгатай, ялангуяа уран зурагтай салшгүй холбоотой үг юм. Хүмүүс зургийг хараад шууд тусгаж авч болно. Гэхдээ хүн бүрийн үзэл бодол, харах өнцөг, сэтгэлгээ өөр өөр байдаг тул тусч буй санаа нь огт өөрөөр буудаг шүү дээ. Тиймээс ч үзэсгэлэнгээ гурав дахь удаагаа “Тусгал” гэж нэрлэж байна.
- Энэ зургуудад “Үнэн” сонингийн хуучин хуудсууд их харагдаж байна. Яагаад заавал “Үнэн” сонинг ашиглсан юм бэ?
- 1950, 1960-аад оны үед манай нийслэл хотод хөдөөний айлууд олноороо шилжин ирож, хотын соёлд суралцаж байлаа. Тэр үед обой гэж байгаагүй болохоор айлууд үүдний амбаар, зуны байшингаа сонин, сэтгүүлээр доторлодог байсан. “Үнэн”, “Хөдөлмөр”, “Залуучуудын үнэн” бас “Октябрын туяа”, “Монгол орон” зэрэг цөөн хэдэн өнгөт сэтгүүл байсан юм. Хүмүүс ахуй амьдралдаа тохиолдлоор нааж байсан ч тухайн цаг үеийнхээ түүхийн ул мөрийг үлдээсэн гэж болно. 1960, 1970-аад оныхон энэ сонингоор л амьдарлын цонхыг харж байлаа. Гэхдээ энэ зургуудад өнгөрсөн үеийг шүүмжлэх санаа огт агуулаагүй. Харин эргэн санагалзах дурсамж байгаа юм. Үзсэн хүмүүс өнгөрсөн амьдралынхаа түүхийн зурвас хэсэгтэй цухас ч гэсэн уулзах байх.
- “Тольдож буй эмэгтэй” гэдэг зураг олны анхаарлыг татаж байна. Энэ зургийн түүхийг сонирхуулна уу?
- Энэ бол өөрийгөө тольдож буй эмэгтэйн цаана буй нийгмийн байдал. Өнгөрсөн үед хүний оюун ухаан өнөөдөр шиг чөлөөтэй сэтгэх боломж байсангүй. Үндсэндээ нэг төлөвлөгөө, суртал ухуулгын доор явж байсан учраас энэ зураг шиг цаасан хүмүүс байсан. Өөрийгөө хичнээн тольдсон ч цаасан хүн хардаг байлаа. Энэ хүний биед “Үнэн”, “Хөдөлмөр” сонингууд байна. Яагаад гэвэл бодол, сэгэлгээ нь үүнээс илүү гарах юм байхгүй, өөрийгөө үнэнээр нь харах боломжгүй байсан. Шинээр санаачилж, намын үгнээс давж сэтгэдаггүй байсан.. Юун нүцгэн эмэгтэйн зураг үзэсглэнд тавих. Хүлээж авахгүй шүү дээ. Зураг шууд уншигдахдаа гол биш. Энэ мэтээр тусгалыг нь олохыг хичээх хэрэгтэй.
- Одоо үед уран бүтээлчид өөрийн гэсэн арга барилаар бүтээлээ туурвидаг чөлөөтэй болсон. Хүмүүс өөрдсийнхөөрөө хүлээж авдаг болохоор тэр болгон шүүмжлээд байх хэцүү. Гэхдээ хувь хүний онцлог гэж хавтгайруулж хүлээж авч болохгүй л дээ. Зарим нэг бүтээл зүгээр нэг хаацайлсан шинжтэй байгаа нь харагддаг. Харин бүтээлдээ үнэнчээр хандсан бол харагддаг шүү дээ. Ямар арга барил сонгох нь тухайн хүний эрх ч сэтгэл зүрхээ гаргаж хийсэн үү, үгүй юу гэдэг нь хэрхэн тусч байгаагаас уншигддаг. Би 1989 оноос хойш их сургуульд багшилж эхэлсэн. Олон шавьтай болсон. Боловсролын их сургууль учраас зураач биш, багш бэлддэг газар. Гэхдээ зураач болсон, урлагаар амьдарч байгаа шавь нар байна.
- Монголд зурсан бүтээлээ худалдаж, зарах зах зээл хэр байдаг бол? Зураачдын бүтээл хэр үнэлэгдэж байна вэ?
- Заавал үзэсгэлэн, музейд тавьдаг бүтээл биш зарж, борлуулах зорилготой зурсан бүтээлүүд байдаг. Тухайн хүний амьдрах арга барил шүү дээ. Зах зээлд, худалдаанд гаргах гэж зурдаг хүмүүс байна. Энэ бүгд өөр, өөр үнэлэмжтэй болоор яг таг хэлэхэд хэцүү байдаг юм. Үнэ цэнэ гэдэг заавал мөнгөөр хэмжигдэх албагүй. Би зургуудаа тодорхой хэмжээнд үнэлээд зарсан байхад худалдаж авсан хүн нь өөр зах зээл дээр хэд дахин дамлаад зарсан нь байдаг. Монголд сэтгэл гаргаад хийсэн сайн бүтээлийг худалдаж авах зах зээл бий.
- Ярилцсанд баярлалаа.