Хүчирхэг сансрын туяаны оньсого, гарал үүслийг ойлгохыг эрэлхийлж буй сансрын шинжлэх ухааны эрдэмтэд маш ховор, хэт өндөр энергитэй бөөмсийг илрүүлсэн нь Сүүн замын галактикаас цааш судлах үүдийг нээсэн чухал үйл явдал болов.
Энгийн нүдэнд үл үзэгдэх энэхүү атомын доорх бөөмийн энерги нь бүсэлхийн өндрөөс хөлийнхөө хуруун дээр тоосго унагахтай тэнцэнэ гэж Science сэтгүүлд пүрэв гарагт нийтэлжээ. Энэ нь 1991 онд илэрсэн "Бурхан минь" хэмээн нэрлэгдсэн хамгийн хүчтэй сансрын туяаны нээлттэй өрсөлдөж байгааг судалгаагаар тогтоожээ.
Сансар огторгуйн туяа нь сансар огторгуйг туулан дэлхий дээр байнга асгарч байдаг цэнэгтэй бөөмс юм. Бага энергитэй сансар огторгуйн туяа нарнаас ялгарч чаддаг ч хэт өндөр энергитэй нь онцгой байдаг. Тэд бусад галактикууд болон галактикийн бус эх сурвалжаас дэлхий рүү аялдаг гэж үздэг.
Хэдийгээр олон жилийн турш судалгаа хийсэн ч эдгээр өндөр энергитэй бөөмсийн гарал үүсэл тодорхойгүй хэвээр байна. Эдгээр нь хар нүх, гамма-цацрагын тэсрэлт, идэвхтэй галактикийн цөм зэрэг орчлон ертөнцийн хамгийн эрчим хүч өндөр үзэгдлүүдтэй холбоотой гэж үздэг ч өнөөг хүртэл олдсон хамгийн том нь огторгуйн орон зай, ямар ч хүчтэй селестиел байхгүй хоосон орон зайгаас үүссэн гэж дүгнэж байгаа.
Саяхан олдсон уг бөөмийг Японы домог зүйд нарны дарь эхийн нэрээр Аматерасу гэж нэрлэсэн тухай мэдээллийг Юта мужийн Баруун цөл дэх Сансар огторгуйн цацрагийн ажиглалтын төвөөс "Телескопын массив" гэгддэг газар илрүүлжээ. 2008 онд ажиллаж эхэлсэн телескопын массив нь 700 хавтгай дөрвөлжин км талбайг хамарсан ширээний теннисний хэмжээ бүхий 507 ширхэг гадаргуу мэдрэгчээс бүрддэг.
Тэрбээр 30 гаруй хэт өндөр энергитэй сансрын туяаг ажигласан боловч энэ удаагийнх судлаачдын гайхшралыг төрүүлэхүйц том байжээ. Энэ үйл явдал нь ойролцоогоор 244 экза-электрон вольтын тооцоолсон энергитэй 23 гадаргуугийн детекторыг идэвхжүүлсэн. 30 гаруй жилийн өмнө илрүүлсэн "Бурхан минь" бөөмс нь 320 экза-электрон вольт байв.
Лавлагааны хувьд 1 экза-электрон вольт нь 1 тэрбум гигаэлектрон-вольт, 1 гигаэлектрон вольт нь 1 тэрбум электрон вольттой тэнцэнэ. Энэ нь Аматерасу бөөмийг 244,000,000,000,000,000,000 электрон вольт болгоно. Харьцуулбал, НАСА-гийн мэдээлснээр туйлын аврора дахь электроны ердийн энерги нь 40 мянган электрон вольт байдаг.
Л.Сайнаа
