-Би энэ хорвоод сайхан амьдрах гэж мэндэлсэн болохоос хир булингартай хутгалдах гэж ирээгүй-

Т.Энхсайхан бол Японы алдарт Мейжигийн их сургуулийг эдийн засаг, санхүүч мэргэжлээр төгссөн Монголын хамгийн анхны оюутан. “Фүжи холдинг” хэмээх Монголоо тэргүүлэгч компанийг үүсгэн байгуулж өнөөдрийг хүртэл амжилттай эрхэлж буй бизнесмен. Түүгээр ч барахгүй төр барилцах үйлсэд ханцуй шамлахаар олон аавын хүүгээс шигшигдсэн улс төрч. Харин дотоод сэтгэлдээ эмээгийн эрх танхил охин... 

ТОГООН ЧИНЭЭ ГЭДЭСТЭЙ ХЭРНЭЭ Л ӨВЛИЙН ХҮЙТЭНД 13 ДАВХАР ШИЛЭН БАРИЛГЫГ АШИГЛАЛТАД ОРУУЛЖ БАЙЛАА

-Та түрүүн “Би хүссэнээ хийж түүнээсээ аз жаргалыг мэдэрдэг. Надад түүнээс өөр шунах зүйл үгүй” гэж ярьж байсан?

-Би байгаадаа сэтгэл хангалуун хүн. Өнөөдөр надад хийх ажил, гэр бүл минь байна. Ажилдаа үргэлж дурладаг учраас аз жаргалыг алхам тутамдаа мэдэрдэг. Нөгөө талаас би үргэлж аливааг тунгаан бодох дуртай. Их ярих дургүй. Ерөнхийлөөд хэлбэл би их азтай хүн...

-Азтай гэдэг нь?

-Яагаад ч юм ажил үйлс минь бүтээд л байдаг. Зам мөрийг минь түшээд байдаг ч юм уу, удмаас надад хайрласан ухаан байдгаас ч тэр үү амжилт байнга тосдог.

-Таны бодлоор хүн бүхэнд аз тохиодог болов уу. Хүмүүс амьдралдаа тэр бүр сэтгэл хангалуун байж чаддаггүй шүү дээ?

-Аз байдаг. Гэхдээ аз нь гийж явдаг хүмүүс түүнийгээ өөрийн оюун санаагаар далладаг байх. Нөгөө талаас хөдөлж л байгаа тохиолдолд үр шимээ заавал хүртдэг. Миний хувьд хүүхдээ гэдсэндээ тээж байсан ч, төрүүлээд гэртээ харсан ч ажил минь явж л байдаг. Тогоон чинээ гэдэстэй ч өвлийн хүйтэнд 13 давхар шилэн барилгыг ашиглалтад оруулаад зогсож байсан. Мэдээж төрснийхөө дараа 20 орчим хоногийг үрдээ бүрэн зориулна. Угаас зүгээр сууж чаддаггүй хүн чинь тэр өдрүүдэд л ажлаас өөрийгөө түр чөлөөлдөг.

-Хүүхдээ 20 хоног харчихаад л ажилдаа орчих уу?

-Тийм ээ...

-Арай дэндүү ажилладаг юм биш үү?

-Цагийг дэмий үрэх нь надад дэндүү харамсалтай санагддаг. Өөрөөр хэлбэл огтхон ч зүгээр сууж чаддаггүй.

-Энэ хөдөлмөрч чанар хаанаас эхтэй вэ?

-1990-ээд оны үед хүн бүхний амьдрал хэцүү байлаа шүү дээ. Миний хувьд сурлага сайтай учраас ОХУ-д хуваарь авна гэдэгтээ бүрэн итгэлтэй байв. Гэтэл тэр жил хуваарь ирээгүй учраас урам ихээр хугарсан. Бусдын адил гахай зөөж бизнес эрхлэх хүсэлтэй байсан ч жаахан учраас чадаагүй. Амьдрал үнэхээр хүнд байлаа. Бие биенийхээ хувцсыг сэлгэж, оёж нөхөөд л өмсөнө. Өөрөө 39 размерийн гутал өмсдөг хэрнээ эгчийнхээ 37 размерийн ганган гутлыг чихэж углана. Тиймээс би өндөр боловсрол эзэмшихгүй л бол болохгүй гэж бодно. Үргэлж толгой ажиллаж, сэтгэж байдаг учраас чадна гэдэгтээ эргэлзээгүй. Чадсаар ч ирсэн. Тэгээд юун түрүүнд найзуудтайгаа хамтраад хамгийн анх дуу бичлэгийн студи бүхий компаниа байгуулсан. Тэгсэн бизнес маш амжилттай явж эхэлсэн. Хөдөлбөл хөлс гэдгийг тухайн үед хамгийн ихээр мэдэрсэн. Эмээ минь намайг өсгөсөн. Амьдралын ухаан, суурь хүмүүжлээ эмээгээсээ авсан. Миний эмээ одоо 100 настай. Сая өвдөгнөөс адис авч гурван удаа мөргөчихөөд гарч ирлээ. Сонгуулийн ажил гээд гэртээ олон хоног үзэгдээгүй учраас адис авч уужирлаа. Маш их саначихсан байна... Маргааш сонгуулийн ажлаар 10 гаруй хоног эмээгээсээ хол аян замд гарна. /Уйлав/ Чамтай ярилцлага хийхээс өмнө би эмээтэйгээ дөнгөж уулзсан болохоор сэтгэл санаа тогтож өгөхгүй байлаа.

“ОХИНЫГ МИНЬ НУТГИЙН УУЛ УС, ТЭНГЭР ХАНГАЙ НЬ ТҮШЭЭСЭЙ” ГЭЭД ЭМЭЭ МИНЬ ӨДӨР ШӨНӨГҮЙ ЗАЛБИРЧ СУУГАА

-Гарыг нь ганзаганд хүргэсэн эмээтэйгээ өдий насалтлаа хамт байна гэдэг хэн бүхэнд тохиохгүй хувь байх аа?

-Тийм шүү. Намайг зодох үедээ зодож, аргадах үедээ аргадаж өсгөсөн. Хамаг амьдралаа надад зориулчихсан байна. Бид хоёр чинь хоёр биенээ тордож тойглож явсаар байгаад нэг нь 100 нас нөгөөх нь гэр бүл төдийгүй бусдын сайн сайхны төлөө хөдөлж чадах хэмжээнд хүрсэн байна. Энэ бол бидний бүтээж босгосон амьдрал, амжилт. “Муу охиноо сургуульд орохыг нь үзэх юмсан” гэдэг байж билээ. Дараа нь сургууль төгсөхийг нь харчихвал ч... гэж ярина. Тэгээд цааш ахиулж дээд сургууль дүүргэхийг нь үзэх юмсан гэж явсаар өнөөг хүрсэн байна. Улсын их хуралд нэр дэвшсэнийг сонсоноос хойш “Охиныг минь нутгийн уул ус, тэнгэр хангай нь түшээсэй” гээд өдөр шөнөгүй л залбирч суугаа. 

-Эмээдээ зодуулж байсан гэлээ. Охин хүүхэд гэхэд их дэггүй байж дээ?

-Сахилгагүй охин байлаа. Хөвгүүдтэй тэвэг тоглоно, бөмбөг өшиглөнө. Ах нартайгаа тоглож өссөн болохоор их эршүүд, олон таван үггүй охин байсан.

-Муухан эр хүнээс дээр гэдэг шиг үү?

-Ер нь хүмүүс намайг тэгдэг юм аа. Энэ зангаараа явсаар дуусах байх.

-Эмээгийн хүүхдүүд цаанаа л хэрсүү өсдөг юм шиг ээ?

-Үнэн. Эмээгийн ухаанаар хэрсүүжиж өнөөдрийг хүртэл эрч хүчээр дүүрэн явна. Заримдаа өөрийнхөө хандлага, ухаанаас би эмээгээ олж хардаг. Тэрбээр  бүтэн дээлтэй явсангүй. Урагдвал ижил өнгийн даавуугаар нөхөөд л өмсчихнө. Залхуурлыг үл тэвчинэ. Айлын хүүхдүүд гадаа тоглож байхад надад 30 минутын л эрх өгнө. Бусад цагт хичээлийг минь хийлгэж, гэрийн ажилд сургана.  Өнөөдөр би энэ эрхэм хүнийхээ ачийг л хариулахыг хичээдэг. Заримдаа эмээгээ өвдөхөөр өмнөөс нь би өвдчихгүй дээ гэж шаналдаг.

-Хамгийн сүүлд хэзээ магнай тэнийтэл нь баярлуулав?

-За байз. Оюутан байхдаа юм болов уу. Би Японы Мейжигийн их сургуульд Санхүүч, эдийн засгийн мэргэжлээр долоон жил сурч төгссөн. Японд байхдаа хоёр биенээ санаж их бэтгэрсэн. Эмээ минь хорвоогийн шар хоногийг хуруугаа тоолж хүлээсэн дээ. Хуруугаа тоолох гэдгийг мэдэх үү? Өнөөдөр арай гэж өнгөрлөө. За маргаашийг өнгөрөөчихвөл ч... гэж өдөр хоногийг бэтгэрэн байж барахыг хуруугаа тоолох гэж хэлээд байгаа юм. Ингээд бодохоор энэ хүнийг өчнөөн удаа зовоож байжээ. Би тэнд байхдаа хамгийн том охиноо төрүүлсэн юм. Охиноо хоёр ой хүрэнгүүт Монгол руу явууллаа. Тэгсэн эмээ намайг санахаа больчихсон. Тэр үед бага ч атугай уужруулж магнайг нь тэнийлгэсэн гэж боддог юм. Яагаад гэвэл би өөрийнхөө оронд жижигхэн хуулбараа эмээдээ бэлэглэчихсэн шүү дээ. /Инээв/ “Сэтгэл дэвтлээ” гэж хэлж байсан нь одоо ч сэтгэлд тодхон... Түүнээс гадна Мейжигийн их сургууль төгссөн анхны Монгол оюутан учраас эмээгээ их баярлуулсан байх.

БИ ТӨРӨЛХИЙН ЭРЧ ХҮЧТЭЙ БОЛОХООР ӨӨРИЙГӨӨ ИХ АЗТАЙ ГЭЖ ХЭЛНЭ

-      -Босго өндөртэй Мейжигийн их сургууль төгсөж ирээд ажлынхаа гарааг эхэлсэн үү?

-Тийм ээ. Би Монголд ирээд Зам тээвэр барилга хот байгуулалтын яаманд Санхүү хөрөнгө оруулалтын мэргэжилтнээр ажилласан. Тэнд их зүйлийг сурсан. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Их хурлын дарга нарын зам тээвэр, барилга хот байгуулалттай холбоотой асуудал, ярианы сэдвийг нь бэлтгэж өгдөг байлаа. Нэг ч засвар оруулахгүйгээр миний бэлтгэсэн агуулгыг тэд телевизээр уншиж байхыг хараад их урам авсан. Би чадаж байна. Илүү цаашаа явах юм байна гэж бодсон. Ингэж л хүн өөрийгөө хурцалдаг байхгүй юу. Бодоод байх нь ээ хүн өөрийгөө голж ер болохгүй юм билээ. Үүний дараа Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдын зөвлөх болсон.

-Дөнгөж сургуулиа төгссөн бүсгүй хүн сайдын зөвлөх хүртлээ дэвшээд явахад эргэн тойрныхон чинь хэрхэн хүлээн авч байсан бол. Ер нь амжилтыг тань үгүйсгэхэд ямар бодол төрдөг вэ?

-Би ер нь их хэнэггүй хүн юм шиг ээ... Манай эгч намайг тодорхойлохдоо энэ Энхсайханд бүтэн сонгино, тал талх бариулчихад идчих л хүн дээ гэдэг. Бага байхад зуслан дээр цуйван сэгсэрсний дараа бүгд оочирлоод зогсож байхад би аль хэдийнэ идчихсэн дахин дугаарлаад зогсдог тийм л эршүүд хүүхэд байлаа. Одоо ч гэсэн ажил ихтэй болохоор машиндаа хооллоод явах нь энүүхэнд. Үүгээрээ юу хэлэх гээд байна гэхээр би ямар ч үед өөрийнхөөрөө элдэв хачиргүй хүн. Өөрөөр хэлбэл надад заль байдаггүй. Бусад хүн намайг юу ч гэсэн огт тоодоггүй. Надад маш их ухаан бий. Хүний бодоогүй, сэтгээгүйг хийчихнэ. Урд өдөр нь сайтар амарсан тохиолдолд арван хүний ажлыг ч амжуулж чадна. Төрөлхийн ийм эрч хүчтэй болохоор өөрийгөө маш азтай гэж хэлээд байгаа юм. Би зовж хичээж амьдарч байгаа хүн биш байхгүй юу. Бүх өгөгдөл нь байна. Би амьдралд хэрэгжиж байгаа олон хуулийн ажлын хэсгийг ахалж ажиласан. Урт настай хууль гаргахын тулд хүний оюуны цар хүрээ, мэдлэг туршлага яах аргагүй шаарддаг.

-Тэгвэл та бусдын амжилтанд хэрхэн ханддаг вэ?

-Миний амьдрал надад л хүртээлтэй гэж боддог. Хүн өөрийгөө л хичээх хэрэгтэй. Дэргэдэх хүн арван ширхэг алтан шүдтэй байна уу надад хамаагүй. Миний амьдрал миний л түүх. Хүнтэй муудвал өөрөө хохирно. Өөрийгөө нэг том ертөнц гэж үзвэл энэ дотроо их сайхан амьдармаар байна. /Цээж рүүгээ заав. Сур/ Бусдад атаархаж дотроо буцалж яах юм. Атаа хорсолдоо шатаж яваа хүмүүсийн дэргэд тайван явснаар би хожно.

-Илт жүжиглээд байгаа нэгнийг харахаар танд ямар санагддаг вэ?

-Мэдээж уур хүрнэ. Нэг хүн надад “Чи даанч зальгүй юм даа. Улс төрд зальтай хүмүүс л хол явна” гэж хэлсэн. Тэр үед би дотроо энэ үгийг эсэргүүцэж зогссон. Учир нь би залиар өөрийгөө хуурч амьдрахгүй. Ахархан энэ амьдралд ганц тохиох залуу насаа булингартуулж яах юм бэ. Надад тэртэй тэргүй өөрийнхөө оюун ухааныг ажиллуулаад амьдрах чадвар байна. Би энэ хорвоод сайхан амьдрах гэж ирсэн болохоос хир булингартай хутгалдах гэж ирээгүй.

-Та хэр баян хүн бэ?

-Баян байлгүй яах вэ. Зуун настай эмээ минь байна. Халамжтай хань, гурван сайхан үртэй хүн чинь баян байна биз дээ.

ЭМЭГТЭЙ ХҮН УЛС ТӨРИЙН БОСГО ДАВЛАА ГЭХЭД ТЭР БҮР ХУДЛАА ЯРЬЖ, ХУЛГАЙ ХИЙХГҮЙ ДЭЭ

-Та яагаад УИХ-д дэвшихээр болов?

-Би өөрөө УИХ-д дэвшинэ гэж бодоогүй явсан юм. Харин энэ мэдээг дуулахаас хэдэн хоногийн өмнө намын удирдлагаас надад санал тавьсан. Учир нь үүнээс өмнө хотод хамгийн ойр, зам тээвэр, харилцаа хөгжсөн хэрнээ зогсонги байдалд орсон Төв аймгийн хөгжлийн концепцыг боловсруулсан байв. Би өөрөө судлаач учраас гурван жилийн өмнө гадны мэргэжилтнүүдтэй нийлээд дээрх судалгааг хийсэн. Энэхүү концепцоо Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргад танилцуулсан. Тэнд аймгаа хөгжүүлж болох бүхий л гаргалгааг хийсэн юм. Үүнийг амьдрал дээр хэрэгжүүлэхэд улсаас төсөв батлах шаардлагагүй нөөц бололцоогоороо менежемент хийхэд л болчих асуудал. Би олон хөгжлийн судалгаанууд амжилттай хэрэгжүүлж байсан. Төв аймгийн хөгжлийн концепцоо Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөрт оруулсан. Тэр болтлоо нэр дэвшинэ гэж бодоогүй явж байв. Гэтэл нэг өдөр намайг дуудаад “Чиний боловсруулсан ажил Төв аймгийн зүүн болон урд сумуудыг хамарсан үйлдвэр хөдөө аж ахуй газар тариалангаар дагнасан цогц асуудал учраас энэ асуудлыг хэрэгжүүлэхийн тулд их хуралд орох хэрэгтэй байна” гэв. Би мэдээж хийсэн ажлаа ажил хэрэг болгохын тулд хүлээн авсан.

-Эмэгтэй хүн улс төр рүү орж яадаг юм гэх хандлага олны дунд байдаг. Үүнд ямар хариулт өгөх вэ?

-Эмэгтэйчүүд бол улс төрийн дэвжээнд үнэндээ дутахгүй. Орчин үед хүний мэдлэг боловсрол, хийж бүтээсэн зүйлс бол гол үнэлэмж. Түүнээс бус эр, эм хүйсэндээ биш. Ер нь эмэгтэй хүн улс төрийн босго давлаа гэхэд тэр бүр худлаа ярьж, хулгай хийхгүй дээ.

-Өрсөлдөгч таны хувьд хэн бэ?

-Надтай хүмүүс өрсөлдөөд байдаг юм шиг байна лээ. Би харин өөрөөсөө мундаг хүмүүстэй өөрийгөө харьцуулж дотроо чимээгүйхэн өрсөлддөг. Тэдний өндөрлөгт хүрсэн нууцыг мэдэхийг хүсдэг. Ажиглаад анализ хийх дуртай. Би ер нь ганцаараа бодох дуртай. Тэр үед хүн цагийг их үр бүтээлтэй өнгөрөөдөг. Бүх төлөвлөгөөгөө толгойдоо цэгцэлдэг. Бодлынхоо дагуу явахаар хэзээ ч алддаггүй.

-Та бусад дэвшигчийн мэдээлэлд их соргог ханддаг байх. “Дээш” гарахын тулд улаан цайм худлаа ярьж байвал танд ямар бодол төрөх вэ?

-Саяхан би телевиз үзэж суулаа. Дэвшигчид долоон минутаар цаг авчихсан бололтой ээлжлээд л сурталчилгаагаа явуулж байна. Нэг залуу байна аа. Үнэн мундаг ярина. Гэхдээ сонгогчдыг мал гэж бодсон бололтой зоргоороо авч өгч байна. Үг өгүүлбэр болгон нь “хошгоруулалт”. Ичихгүй юм... Ард түмэнд хайртай болж жүжиглэж байгааг нь харахаар гол харласан. Энэ мэт зөндөө л хүн байна.

БИД ЭНЭ АМЬДРАЛД СЭТГЭЛ ХАНАМЖИЙГ Л ЭДЛЭХ ГЭЖ ИРДЭГ

-Өнөөдрийг хүртэл хийсэн хамгийн том бүтээл юу байв?

-Миний гурван хүүхэд...

-Уг нь ч тийм. Гэхдээ би ажил хэрэг талаас нь асуусан юм.

-Үгүй ээ. Үнэндээ ажил бол миний амьдралын зам. Би ажлаа хийж байхдаа ер түүртдэггүй. Их зүйл хийчихлээ гэж хэзээ ч ялархаж, бардамнаж байгаагүй. Эмэгтэй хүний хийдэг бүхий л ажлыг нугалж байна. Гэсэн ч түүртэхгүй яваадаа баярладаг. Хүн ер нь өнөөдрөөрөө амьдрах хэрэгтэй гэж боддог. Мэдээж ирээдүй рүүгээ тэмүүлнэ. Хэт материаллаг байж болохгүй. Эсбөгөөс өөрөө зовно.

-Таны хувьд мөнгө юу вэ?

-Хөдөлмөрлөх явцад өөрөө бий болдог зүйл. Түүнийг хэрхэн зарцуулах нь ухаан. Амьдрал хэцүү байхад гэр бүлээрээ ядуу байснаас би ганцаараа тамирдталаа ажиллаад үхсэн ч яадаг юм гэж боддог байв. Тийм их зориг надад байсан.

-Хүн ямар явснаа бүү март гэдэг?

-Тийм шүү. Амьдрал сайжирч эхэлснээс хойш эмээ бид хоёр жилдээ асрамжийн хүүхдүүдэд багахан ч гэсэн тусалдаг болсон. Тэдэнд чихэр жимс бус дотуур хувцаснууд аваачиж өгнө. Яагаад гэхээр эцэг эх нь байхгүй ч ядаж цэвэр дотуур хувцастай яваасай гэж хүсдэг болоод л тэр. Эцэг эхтэй хүүхдүүд өдөр бүр дотуур хувцсаа сольж өмсөнө шүү дээ. Өөрийн хөлс хөдөлмөрөөрөө олсон мөнгөө зөв зүйлд зарцуулах сайхан. Би ер нь амьдралд яах гэж ирсэн юм бэ. Сэтгэл ханамжийг л эдлэх гэж ирсэн шүү дээ.

-Гутарч суугаа хүнд та юу гэж хэлэх вэ?

-Энэ асуултанд хариулахаас өмнө өөрийнхөө талаар нэг жишээ дурдчих уу.

-Бололгүй яах вэ.

-Би хүүхдээ төрүүлсний дараа 100 гаруй кг болов оо. Нөхөр маань миний дэргэд жижигхэн болчихсон юм шиг санагдаж эхлэв. Нялх биетэй байдаг. Яах вэ гэж хэсэг бодов. Тэгээд гүйлтийн зам дээр 10 минут гүйх гэсэн бахардаж ядраад ер бардаггүй. Сэтгэлзүй болоод бие организмын хувьд чадахгүй байсан. Аргаа бараад бясалгал гэж юу болох талаар судлав аа. Хүний бие оюун санаа материас бүрддэг гэсэн юм уншив. Тэгээд л бодов. Энэ биеэ өмссөн хувцас гэж төсөөлбөл түүнийг тайлаад гүйдэг зам дээр орхичъё. Харин тэр хооронд өөрт хэрэгтэй юмыг тунгаая гэж шийдлээ. Мэдээж тэр үед надад хийх ажил толгойтой үснээс их байсан. Тэгээд л туршаад үзлээ. Өч төчнөөн юм бодоод гүйв. Нэг мэдсэн бүтэн цаг гүйчихсэн байлаа. Банны өрөөнд ороод хөлөргөдөг хувцсаа тайлахад газарт хөлс асгарсан. Би ер амьсгаадаагүй байв. Өдөр бүр энэ мэт гүйсээр нэг сарын дотор 14 кг хассан. Хүн алив тулгарсан асуудлыг шийдэхийн тулд үргэлж оюун санаандаа элдэв арга эрэлхийлж байдаг байгаа биз дээ. Ингээд бодохоор бидэнд агуу оюун ухаан заяачихаж. Дэндүү азтай байгаа биз. Тийм учраас би гутарч суугаа хүнд “Боломж үргэлж байдаг. Өөртөө гутрах сиймхийг бүү олго. Гайхамшигт оюунаа дэмий зүйлд бүү зарцуул. Шаналаад яах юм. Өөрөө л зовно. Харин чамайг зовоосон тэр хүн аль хэдийнэ мартчихсан яваа. Тэр хүнд чи дийлдчихээд байна. Бүү ялагд” гэж хэлнэ.

-Өөртэйгөө сайн ярилцахын сацуу үргэлж гарцыг эрэлхийлдэг учраас та урагшилдаг юм болов уу гэж бодлоо. Бас их өөдрөг хүн юм аа?

-Магадгүй л юм. Хүн үргэлж сэтгэлийн шархтай, биедээ өвчинтэй явбал урагшлахад их хэцүү шүү дээ. Миний ард гэр бүл, олон дүү нар маань байна. Би өөдрөг хүсэл тэмүүллээр дүүрэн явж чадахгүй бол яаж тэднийгээ дэмнэх болж байна. Түүнээс биш надруу шидсэн чулуу болгонд оногдоод явбал би өөдлөхгүй шүү дээ.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Эх сурвалж:

Монгол улсын их хурлын 29-р тойрогт

Ардчилсан намаас нэр дэвшигч

Т.Энхсайханы сонгуулийн штаб