1924 оны Э.Ренчиногийн Үндсэн хууль
Монгол улс Үндсэн хуультай болсны ойг саяхан тэмдэглэж нэг хоног амарлаа.
1924-оны үндсэн хуулийг ЗХУ-ын хүсэл таашаалд нийцүүлэн батлуулахаас өөр боломж, шинэ тулгар үүссэн Монгол улсад байсангүй.
Гэвч Монголчууд эрх чөлөөт, бүрэн эрхэт байдлаа хадгалахыг удаа дараа эрмэлзэж, амь насаа золин тэмцэж байсан юм шүү.
ЗХУ-ын даалгавараар, Монгол улсад үндсэн хууль батлуулах ажлыг удирдан чиглүүлэхээр Яков Блюмхин, Э.Ренчино, Рескулов, Баторин, Амгаев мэтийн хүмүүс ирж байжээ.
Тэд 1922-оноос Бодоогийн хэрэг, Сажа ламын хэрэг, Тайж Рэгдэндагва нарын хэрэг гэх мэтийн элдэв хэрэг зохиож, улс төрийн аллага хийж байв. Энэ нь ҮНДСЭН ХУУЛЬ батлуулах үйл ажилгааны бэлтгэл ажилгаа байжээ.
Тэдний энэ үйлдэл нь угсаа сурвалжтай тайж ноёд, хутагт хувилгаан хүмүүсийг шинэ Монголын улс төрөөс холдуулж, боловсрол мэдлэг муутай, үг дуугүй захирагдах харц ардуудаас бүрдсэн удирдах багийг бүрдүүлэх опериац байв.
Дараа нь харц гаралтай боловч итгэлгүй, даалгавар муу биелүүлдэг агентуудаа КГБ устгасан байдаг. Үүнд Жанжин Д.Сүхбаатар мэтийн хүмүүсийг хөнөөснийг хэлж болно.
Цааш нь VIII Богдын эргэн тойронд тагнуул агентуудаа нэвтрүүлэн эхлээд Дондогдулам хатныг, дараа нь богд хааныг хорлон алжээ.
Бэлтгэл ажилгаа дууссан гэж үзээд, 1924 онд Үндсэн хууль батлах гэтэл С.Данзан гэх мэтийн гайнууд гарч ирсэн тул мөн л тэднийг устгасан байна.
Ингэж улс төрийн аллага хүчирхийлэл үйлдэн байж, 1924 онд ЗХУ-ын санаанд нийцэх үндсэн хуулийг батлажээ.
1924 оны Э.Ренчиногийн Үндсэн хуулийн зорилго нь Монголын феодалуудыг нийгмийн анги давхаргынх нь хувьд устгах байв.
1924-өөс 1940 он хүртэлх энэ 16 жилд Монголын феодал гэх Чингисийн удмын сурвалжит тайж, ван гүн нарыг, мөн шарын шашны философи судласан лам нарыг, бас баян чинээлэг бизнесс эрхлэгчдийг үндсэнд нь анги давхаргынх нь хувьд алж дуусгасан байлаа.
Иймэрхүү аллагыг Хятадад Маогийн үед соёлын хувьсгал гэх нэрийн дор хийж байв.
Мөн Полпотын дэглэмийн үед Канбожид Улаан Кехмерууд ийм аймаглан устгах аллага үйлдэж байлаа.
Монголд Х.Чойбалсангийн нэрээр ЗХУ-ын КГБ-ийн шууд удирдлагаар 1930-аад онд ингэж их аллагыг үйлджээ.
Эцэст нь хэлэхэд 1924 оны Үндсэн хуулийн гол АВТОР нь Э.Ренчино буюу ЗХУ юм шүү.
Бид аллага хүчирхийллийн гол номлол болсон баримт бичгийг бусдын шахалт нөлөөн дор баталсан ойг саяхан сайхан тэмдэглэлээ.
Уг нь бараг гашуудлын гэмээр өдөр юм шүү дээ.
Хожим нь ЗХУ БНМАУ-ын ерөнхий сайд П.Гэндэнг 1938 оны 11-р сарын 26-нд буюу 1924-11-26-нд өөрийнх нь баталсан Үндсэн хуулийн 14 жилийн ойн өдөр нь буудан алсан байдаг.
1992 оны Б.Чимэдийн Үндсэн хууль
1940, 1960 онуудад БНМАУ-ын Үндсэн хуулийг шинэчлэн батлах үйл ажилгаанд ЗХУ-гаас тусгай бэлтгэгдсэн мэргэжилтнүүд ирж зааварчлан, найруулж цэгцлэж, эх загварыг нь зохион өгч байв. Монголчуудын оролцоо бага байжээ.
Ингэж зохиож өгсөн эхийг Монгол хэлрүү орчуулан БНМАУ-ын Ардын ИХ ХУРАЛ гэх байгууллага ёсчлон соёрхон батлаж иржээ.
Энэ нь 1920-иод оноос өөрөөр хэлбэл Э.Ренчино, Я.Блюмхин нарын үеээс уламжлан ирсэн ёс юм.
Гэтэл 1990-онд БНМАУ-д ардчилсан хөдөлгөөнүүд хувьсгалын шинж чанартай өөрчлөлт хийв. Ингээд нийгэм олон нийтийн дунд бодитой хэрэгжиж байсан шинэ нийгмийн харилцаа, хэм хэмжээг хуульчлан баталгаажуулах ажилгаа эхлэв. Дүгнэн хэлбэл үндсэн хуулиа шинээр батласан юмаа.
1992 оны ҮНДСЭН ХУУЛИЙГ албан бусаар Б.ЧИМЭДИЙН Үндсэн хууль гэдэг юм. Б.Чимэд цэгцлэн найруулж, томъёолон бичиж байсан учраас тэгж хэлдэг байх.
Үнэнийг хэлэхэд 1992 оны Б.Чимэдийн Үндсэн хуульд олон Логик алдаа байжээ. Энэ алдаанууд 1996-онд МоАХ эвсэлийг Засгийн эрх авах үед бодитой илрэн, улс орныг Үндсэн хуулийн хямралт байдал руу оруулж байв.
Сониноос гэвэл, 1996-2000-оны хооронд улс орон Үндсэн хуулийн хямралд орсон хүнд жилүүдэд Б.ЧИМЭД гуай ганц ч үг хэлж байгаагүй юм байна.
2000 онд Б.Чимэдийн Үндсэн хуулинд 7 өөрчлөлт хийж зарим алдаануудыг нь зассан бөгөөд ингэж байж улс орон Үндсэн хуулийн Хямралт байдал буюу гацаанаас гарчээ.
1992 оны үндсэн хууль бол Монголчуудын гадны оролцоо зааваргүй шахам хийсэн анхны үндсэн хууль нь юм. Тиймээс алдаа оноо их байсан байхаа.
Одоо үндсэн хуулийг өөрчлөн засах тухай яриа нийгэм олон нийтийн дунд их яригддаг болжээ.
Түүхийн хүрд эргэсээр Ц.НЯМДОРЖИЙН МӨРӨН ДЭЭР Үндсэн хуулийн эх загвар дээр ажиллах боломж буюу хүнд үүргийг тохоон үүрүүлж байх шиг байна.
1. Үндсэн хуулинд өөрчлөлт хийхийг Нийгэм олон нийт дэмжиж байна.
2. УИХ-д 66 суудалтай эрх баригч намын бүлгийн дарга, хуульч мэргэжилтэй эрхэм бол Ц.НЯМДОРЖ мөн болно.
3. Ц.Нямдорж Олигархи бүлэглэлүүдэд арай худалдагдаагүй байх гэж хүмүүс найддаг (горьддог ) юм билээ.
Энэ мэт боломж, цаг үе нь тохиосон тул Ц.НЯМДОРЖ үндсэн хууль буюу төр иргэний хоорондох тангарагийн гэрээг шинэчилэн найруулах ажилд тэргүүлэх үүрэгтэй оролцох нь дамжиггүй.
Товчоор хэлбэл: Ц.Нямдоржид боломж ба ЁНДОО нь бүрджээ гэж харагдах юм.
Сэтгэгдэл (15)