Сонгуулийн дүнг танилцуулав

Шаардлагатай төсвүүдийг хэлэлцэж баталлаа

Авлигатай тэмцэх газраас хуульд заасан чиг үүргийн дагуу Гааль, татварын ерөнхий газрын харьяа Сэлэнгэ аймаг дахь Гаалийн газарт Авлигын эсрэг хууль, Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хууль, тогтоомжийн хэрэгжилт, тайлан мэдээний үнэн бодит байдлыг хангах зорилгоор холбогдох хяналт шалгалтыг явууллаа.

СЕХ: Хяналтын тооллогоор ямар нэгэн зөрчил илэрсэнгүй

Нийслэлийн ИТХ-ын анхдугаар хуралдаан даваа гарагт болно

УИХ-ын гишүүний түр үнэмлэхээ авсан гардан авсан УИХ-ын гишүүн Д.Эрдэнэбат ийнхүү ярилаа. Тэрбээр ирэх парламентад хүчтэй сөрөг хүчин болж ажиллана гэдгээ энэ үеэр хэллээ.

Шалгуулагчид дараахь дүрмийн дагуу гар утаснаасаа мессэж илгээж мэдээлэл авна.

ДҮРЭМ:

Швейцар улсын иргэн Бруно Дубайх хэмээх 69 настай эр Завхан аймгийн Идэрийн голоос Хөвсгөл аймгийн чиглэлд “Каяак” гэх хуванцар завиар өнгөрсөн сарын 24-нд гарснаас хойш сураггүй болоод байгаа билээ.

Б.Бадамгарав

Монголын сюрралист зураачдын холбооны тэргүүн, зураач Р.Лхамсүрэнтэй ярилцлаа.

-Сайхан зусч байна уу, Лхамсүрэн гуай. Аль нутгийн хүн билээ, та?
-Сайхан зусч байна. Одоогоор Билгүүний энгэр гэж, Гүнтийн зүүн талд бий. Тэнд зусландаа гарч амарч байна. Манай аав Баруун Алтайн хүн. Дөрвөн Ойрадын баатад овгийн хүн. Ээж маань Сэлэнгийн Алтанбулагийн хүн дээ.
-Сүүлийн үед хийж буй ажлаа танилцуулахгүй юу?
-Би сүүлийн долоон жил шахуу баримал хийж байна. Урд 5-6 жил, хой­но Буриадад жил орчим ажиллалаа. Ингэж урд, хойно ажиллаж байгаа нь цутгуурын үйлдвэрээ бараадаж байгаа хэрэг.
-Та өмнө нь “Мандухай сэцэн хатан” кинонд Чингис хааны зур­гийг хийж байснаас тань яриагаа эхлэх үү?
-1988 он юм даа. Чингис хааны нэ­рийг ч хэлэх хүнгүй байлаа. Сайн мэддэг, үзэл бодол нийлдэг хү­мүүс­тэй л хоорондоо ярьдаг байсан үе. “Мандухай сэцэн хатан” кинонд Чингис хааны хөргийг тавья гэж кино­ны зургийн дарга, ерөнхий зураач Пүрэвсүх, найруулагч Г.Балжинням бид хэд ярьсан. Хэсэгхэн зуур, минут ч хүрэхгүй хугацаанд их хааныхаа зургийг гаргасан. Тэгж анх киногоор дамжуулж, их хааныхаа хөргийг ха­руулсан. Харин 1990 онд боссон хөшөөгөөр хөшөөгөөр хувцас хунар, эдлэл хэрэгсэл нь ямар байсныг ха­руулсан. Мөн овгийн тамга гэж ямар байсныг ч харуулсан. Урианхан, Хон­гирад, Хэрэйд, Мэргэд, Боржигон гээд 600 гаруй овгийн тамгыг нэг дор сийлсэнээрээ Хамаг Монгол түм­нийг нэг удирдлагад оруулсан Чингис хаанаа дүрсэлсэн. Ингэж 30-аад бүтээлээс тендер зарлахад минийх шалгарсан. Энэ цагаас хойш овгийн тамга гэдгийг ойлгодог боллоо, манайхан. Их хаа­ны­хаа агсарга, нум сум хэрэгслийг манай зураачид үнэн зөвөөр дүрсэлдэг шинэ үе эхэлсэн дээ.
-Төрийн есөн хөлт их цагаан ту­гийн эх загварыг гаргана гэдэг маш хүндтэй үүрэг. Энэ тухайгаа хууч­лаач?
-Тэр их зовлонтой. “Мандухай сэцэн хатан” киног хийх болоход ерөн­хий зураачаар ажилласан Пүрэвсүх на­майг жижиг хэрэглэлийн зураа­чаар ажиллаач гэсэн юм. Гэвч би тэр үед 1990 онд болох Монголын нууц товчооны 750 жилийн ойг тэмдэглэх хүрээнд одоо Канадын Торонто хо­тод бий “Монголын нууц товчоо” хэмээх долоон метр гаруйн урттай зэс хөөмөл бүтээлийг хийхийн зэрэгцээ Хэрлэнгийн хөдөө арал дахь хөшөөний эх загвар гээд цаг зав муу байсан тул ажиллах боломжгүй ч зөвлөж ажиллая гэсэн. Тэгээд хөргийг л хийж өгсөн. Дараа нь Ойдовыг жижиг хэрэглэлийн зураачаар ажиллуулсан юм. Мань хүн тэр кинон дээр төрийн есөн хөлт их цагаан тугийг хийхдээ нэлээд алдаатай хийсэн. Бүр очиж очиж, Өвөрмонголын Эзэн хороонд байдаг цагаан тугийг ес хувилаад хийчихсэн. Энэ нь улс төрийн хувьд том алдаа. Кино бол яахав, хэдэн кадрт алсаас харагдаад өнгөрнө. Харин Монголын түүхийг сайн судалсан гад­нын судлаач, Өвөрмонголчууд бол Эзэн хороонд байгаа тугийг танина шүү дээ. Тэрийг нь ес хувилна гэдэг чинь монголчууд ганцхан тугтай байсан, тэр нь Чингис хааны онгонд байдаг гэсэн ойлголтыг төрүүлнэ. Тиймээс би их шүүмжилсэн. Төрийн есөн хөлт их цагаан тугийн тухай энэхүү шүүмж­лэлийг бичсэний дараа тендер зар­лал­гүй есөн хөлт цагаан тугийн эх загвар хийх эрхийг шууд надад өгсөн. Тэр үед армийн хар цагаан сүлдийг мөн бүтээх ажил давхар явж байсан л даа. Армийн хар цагаан тугны эх загварыг Ховдын зураач Амгалан бүтээхээр болсон. Үүнийг хийх ажил бараг бэлэн байсан л даа. Ингээд Амгалан гуай хар, цагаан тугийг гоёл чимэглэлийг нь хийгээд бэлэн болгосон. Миний хувьд бол нэ­лээд асуудалтай. Яагаад гэхээр бэлэн ма­те­риал гэхээр юм бараг байхгүй. Архангайгаас авчирсан цагаан сүлд бол яах аргагүй монголчуудын тахиж байсан туг. Нэг ийм баримт. Хоёр дахь нь Эзэн хороонд байгаа нэг туг. Энэ бол яах аргагүй урианхайчуудын тахиж байсан туг. Ингээд хоёрхон зүйл баттай баримттай. Бусдыг нь хайх хэрэгтэй болсон. Би олон жил овгийн тамга судалсан хүн. Тэгэхээр сэрээ тамга дотроос л гаргаж авах нь зөв гэж бодсон. Ингээд овгийн тамгатай холбоотой байж болох бүх ном, эрдэмтдийн брошур гээд бүгдийг цуглуулсан. Энэ үед сайн мэдэхгүй хүн бол эртний рүүн бичгийн хэлбэр дүрс рүү хүртэл орчихно. Хятадын ханз ч бүгд дүрс бичиг. Манай овгийн тамга мөн дүрс бичиг. Тиймээс сай­тар ялгаж салгах хэрэгтэй. Мөн цаг хугацааг харгалзаж үзэхгүй бол хаа хамаагүй цаг үеийн юмыг аваад байж болохгүй. Төрийн их есөн хөлт их цагаан туганд олон овгийн тамгыг баг­таасан гэж түрүүн хэлсэн дээ. Үүнд нэг сартай тамга бий. Мэдэхгүй хүн бол анзаарахгүй. Тэгсэн нэг өдөр, зохиолч Б.Лхагвасүрэн “Чиний хийгээд байдаг есөн цагаан туг” гэхээр нь миний жаахан эгдүү хүрээд “Хийгээд ч бай­даггүй юм даа. Нэг л удаа хийгээд, Төрийн бэлгэ тэмдгийн тухай хуулиар батлуулж, нэг удаа хийсэн. Чи энийг хэлээд байна уу” гэтэл “Тийм. Тэрэн дотор чинь сартай тамга байгаа нь ямар учиртай юм бэ” гэж асуусан.
-Нарийн анзаарчээ.
-Тийм. Ухаандаа намайг ороож байгаа юм. Сартай тамга бол лал, мус­лим шашинтны зүйл. Намайг юу ч уншаагүй, мэдэхгүй байж, чамин гоёыг нь бодоод оруулж гэж явуулж байгаа юм. Тэгэхээр нь би “Чи чинь одоо том яруу найрагч, зохиолч хүн байж Монголын нууц товчоогоо уншсан биз дээ. Тэрэн дээр Хэрэйд аймаг, Мэргэд аймаг” гэсэн чинь миний үгийг таслаад “За за. Ойлголоо” гэж билээ. Найман Мэргэд, Хэрэйд чинь Казак, Киргизүүд явсан. Казак, Киргиз бол бүхий л түүхэндээ Монголын харьяа, хамжлага явсан. Мэдэхгүй хүмүүс бол ойлгохгүй. Харин казакууд бол баярлаж байгаа. Манай тамгыг оруулсан байна гэж. Нэгэнт л манай харьяанд явсан учраас орох л ёстой. Ингэж л гаргасан загвар. Маш олон жилийн судалгаа, дээр нь зориг. Нэлээд зориг гаргана, өөрөө су­дал­гаатай, мэддэг байж байж л хам­гаалж, батлуулна ш дээ. Ингээд 1990 онд эскизээ батлуулсан.
-Загвараа батлуулна гэдэг том даваа байсан биз?
-Засгийн газрын тогтоол шийдвэр гарч Төрийн бэлгэ тэмдгийн хуулиар төрийн есөн хөлт их цагаан туг, Армийн хар, цагаан тугийг бат­лах шийд гарч, комисс байгуулсан. Комиссын даргаар тэр үеийн Батлан хамгаалахын сайд, армийн генерал Ш.Жадамба ажилласан. Энэ үед би Ш.Жадамба генералын талаар их сайхан сэтгэгдэлтэй үлдсэн. Одоо хүр­­тэл бахархаж явдаг. Цэргийн хүн гэж гуйвдаггүй, ямар сайхан шинж чанартай байдгийг тэр хүнээс л олж харсан. Яагаад гэвэл хэдэн удаа уулзаад л яриа хөөрөө, маргаан болно. Би залуу ч байсан. Тэр том эрдэмтэдтэй маргана. Харин Ш.Жадамба генерал төвийг сахисан, хүнээр нэлээд яриулж байж ганц, хоёрхон үгээр оновчтой зүйл хэлдэг хүн байсан. Ингээд заг­вараа батлуулаад хамгийн сүүлийн уулзалт боллоо. Том ширээний голд Ш.Жадамба генерал суучихсан, хөлсөө арчаад л (инээв). “Үгүй мөн том юмны ард гарлаа. Эскиз маань батлагдлаа. Хэдэн сар сайдаж, муудлаа” гээд бүгдтэй нь гар барьж, баяр хүргээд л. Бодит байдлаар нь хийх л үлдлээ гээд тарах болсон чинь түүхч, доктор Далай гуай босоод соёмбо үсгийг шүүмжиллээ. “Өндөр гэгээн Занабазар монголчуудыг шарын шашинд оруул­сан. Шарын шашинд оруулсанаас хойш Монгол өөдөлсөнгүй” гэсэн. Энэ бол яах аргагүй үнэн л дээ. Занабазар бол Манжид урвасан урвагч, шарын шаш­ныг дэлгэрүүлэгч, түүний зохио­сон соёмбо үсгийг төрийн далбаанаас авч хаях нь зүйтэй гээд л ер нь бүгд шүүмжилсэн. Бүгд шүүмжлээд байсан чинь Ш.Жадамба генерал царай нь хачин болоод л “Арми мөнгө төсөв муутай хүнд шүү дээ. Өмнөхөн төрийн сүлд солиход манай арми хамаг юмаа хамж шимсэн. Бүх зүйлээс төрийн сүлдээ сольж, зардал чирэгдэл болсон. Одоо яаж баларна аа” гээд л санаа алдаад, хөлсөө арчаад суусан. Сүүлд нь би “Эрдэмтэн мэргэдийн хэлсэн үгийг сонсоод байсан чинь нэлээд эвгүй тийшээ юм яриад явчихлаа ш дээ” гэсэн чинь Далай гуай “Чи яахараа дандаа юм эсэргүүцэж байдаг юм” гэтэл Ш.Жадамба генерал “Яриг яриг” гэж байна. Тэгэхээр нь жаахан зориг ороод л. “Бидний хэдэн хүн яг энэ ярьснаар асуудлыг шийдвэл бидний хэдэн хү­мүүс хэдэн үеэрээ чичлүүлж, бөгсөө ухуу­лах том нүгэл ярьчих шиг боллоо. Тэгж ярьвал манай улсыг зарим нь мэд­дэггүй байлаа. Тусгаар биеэ даасан улс байдаг гэдгийг мэдүүлдэг хоёрхон зүйл байдгийн нэг нь Чингис хаан. Нөгөөх нь 1962 онд НҮБ-д элсэхэд НҮБ-ын тэнгэрт мандсан улаан, хөх дэвсгэр дээрх соёмбоор Тусгаар Монгол Улс гэдгийг 1990 он хүртэл таньж ирсэн” гэсэн чинь Ш.Жадамба гене­ралын нүд нь сэргээд л ёстой болох­гүй зүйл байна гээд л тас цохьсон. Ингээд би Ш.Жадамба генералыг хэзээ ч урваж гуйвдаггүй, нухацтай хүн юм гэж бодсон. Энэ бол түүх. Өнөөдөр бол бахархалтайгаар ярьмаар байна.
-Тэр үед Ш.Жадамба генерал нөгөө талд орсон бол төрийн далбаа маань соёмбогүй болох байж.
-Хэрэв Ш.Жадамба генерал хү­мүү­сийн үгийг дагаад талд нь орчихвол би юу ч хэлж чадахгүй. Тэр том хүмүүс нэг зүйл дээр нэгдэхэд би юу хэлж чадахав. Тэгээд л дуусна ш дээ. Ийм том гавьяа байгуулсан хүн шүү дээ.
-Төрийн есөн хөлт их цагаан тугийг наадам бүрээр цэнгүүлэхэд их огшдог байх даа, та?
-Тэгэлгүй яахав. Энэ бол миний тэмцэл, зүтгэл юм шүү дээ. Уран бүтээл гэдэг бол тэмцэл. Аль эрт хэдэн мянган жилийн түүхийг судалсны үндсэн дээр байсан юм шигээр зурж, байсан юм шигээр баримал болгож, байсан юм шигээр төрийн ордонд босгочихоод сууж байна, би. Судалдаггүй, мэддэг­гүй хүн байсан бол амьтан, хүний хэл амд ороод л явах байсан. Төрийн есөн хөлт цагаан туг одоо бол Монгол хүний сэтгэл зүрхэнд нь хадаатай. Хэрлэнгийн хөдөө арал дахь хөшөө ч мөн адил. Тэр хөшөөний овгийн тамга дунд танай өвөг дээдсийн ч тамга хүртэл бий. Миний бүтээлүүд бол түүх судалсны, түүхээ мэддэгийн, зориг­тойгоор шийдсэний үр дүн. Тэнд сийлнэ, ийм байх учиртай гэж тэмцсэний үр дүн.
-Үүний дараахан та Улаанбаатар хотын сүлдийг бүтээсэн?
-1970 онд Улаанбаатар хотыг туг, сүлд­тэй байх ёстой, хот биеэ даасан байх ёстой гэсэн үзэл санаагаар анх хотын сүлдийг хийсэн. Бас л зэмлүүлсэн. 1970 оны намрын үзэсгэлэнд анх үзүүлсэн юм. Бүх үзэсгэлэнг Төв хорооны үзэл суртлын хэлтсийн дарга Түмэндэлгэр эхэлж үзэж, ямар зургийг оруулах эсэхээ шийддэг байсан. Нээлт дээр нь Төв хорооны гишүүд ирж үздэг. Тэгсэн Төв хорооныхон миний Хангарьдтай бүтээлийг үзээд, нэлээд удаан зогсоод байв аа. Барилга, архитектур хариуцсан төв хорооны даргаар Майдар гуай байсан. Майдар гуай, Чүлтэм дарга хоёр үлдчихээд нэлээд ярьж байснаа намайг дуудсан. Очоод танилцууллаа. Ямар сургууль төгссөн юм гэхээр нь сургууль төгсөөгүй, арван жилээ төгсөөд ажиллаж байгаа гэсэн чинь бүтээлийн маань учир утгыг тайл­бар­луулж байна. Би ч “Хот биеэ даасан байх ёстой. Бусад улсын хотууд биеэ даасан статустай байдаг. Тэгж байж хөгжинө” гэсэн чинь Майдар дарга их зөв санаа байна. Бид ч гэсэн хотыг туг, сүлдтэй болгоё гэж ярилцаж байгаа гэсэн. Гэхдээ биеэ даасан статус гэж яриагүй. Тэр үед хотын даргаар Лувсангомбо гуай бай­лаа. Майдар дарга, “Лувсангомбо дарга­тай уулз. Би хэлчихнэ. Энэ бол тун зүйтэй санал байна” гэсэн. Хэд хо­но­гийн дараа хотын захиргаа дээр очтол Лувсангомбо гуай дэмжинэ гэ­сэн боловч тухайн үедээ болоогүй юм. Лувсангомбо гуайн гэр 50 дугаар дэлгүүрийн ойролцоо байдаг байсан. Оройдоо эхнэртэйгээ салхилж явахад нь би их таарна. Тэгэхэд “Бидний хотын сүлд хэзээ нэгэн цагт бүтнэ ээ” гэдэг байсан. Одоо Москвад байгаа сурагтай байна лээ. Их ухаалаг, сайхан хүн дээ.
-Яагаад хотын сүлдэд Хан­гарьдыг дүрсэлсэн юм бэ?
-Монголын нийслэл түүхэндээ хэд хэдэн газар нүүж, сүүлд одоогийн буурин дээрээ ирсэн шүү дээ. Улаан­баатар гэдэг чинь Орос зөвлөхийн өгсөн нэр. Их хүрээ гэдгийг өөрчилж, хувьсгалын баатар гэсэн утгаар өгсөн. Хотыг хүрээлж буй дөрвөн уул бүгд онго сүнс, савдагтай. Богд уулынх бол Хангарьд. Ширээт бол Хангарьдын суудал домогтой. Сонгинохайрханых хөх өвгөн, Баянзүрхийнх нохой. Хан­гарьд бол Богд уулын онго сахиус учраас бэлгэдлээ болгох нь зөв гэж бодсон. Тэр үеийн урлаг бол шашных байлаа. Уран барималчид, дархдууд өөрсдийнхөөрөө л хийдэг байсан. Хангарьд бол амьдрал дээр байхгүй, зохиомол амьтан шүү дээ. Түүнийг би тэгэнд оруулаад нэг төрх бий болгосон юм. Баруун гарт нь түлхүүр. Түлхүүрийн шүд нь эвх­мэлээр УБ гэсэн үсэг. Зүүн гарт нь ариун нандин байлгана, хамгаална гэсэн утгаар бадамлянхуй цэцэг. Могой бол хортон дайсан гэсэн утгатай. Энэ асуудал Төв хороонд очиход хоёр хэсэг болж маргалдаад, энэ бол шашны үзэл суртал дэлгэрүүлж байна, арга хэмжээ ав гэсэн. Цаанаа бол хотыг бие даасан байлгаж болохгүй гэж байгаа юм. Ингээд хотын намын хорооны даргын илтгэл дээр миний нэр орж, донгодуулсан. Мөн эвлэлийн гишүүн байсан учир Эвлэлийн төв хорооны Пүрэвжав даргад шилжүүл, хүмүүжүүл гэж байлаа. Ингээд асуудал шийдэгдсэн. Үүнийгээ 1990 он гарч, олон ургальч үзэл бий болсны дараа манай хотын сүлд Хангарьд байх ёстой гэсэн утгатай зүйл бичээд сонинд нийтлүүлсэн. Дараа нь хотын туг сүлдийг бүтээх шалгаруулалт хийхэд миний бүтээл шалгарсан.
-Их Монгол улсын үеийн уран бүтээлүүд хийж байгаад цөхөрсөн гэж байсан. Яагаад?
-Би энэ талаар их судалгаа хийсэн хүн. Социализмийн үед ямар сайндаа Дотоод яамны бүртгэлд орж байхав. Манай түүхийн музей худалч хүнд манай гэрийн нэг өрөө шиг жижигхэн байсан. Тийм ганцхан өрөөнд л Монголын эзэнт гүрний түүх байлаа. Түрийндээ ялтастай гутал, хар, цагаан туг гэх мэт хэдхэн үзмэртэй. Монголын түүх бол дэлхийн түүхэнд аугаа их. Тийм сайхан түүхтэй байж, иймхэн өрөөнд байж болохгүй гэж арван жилд байхаасаа л боддог байсан. Тэгээд би дөрвөн их хааныхаа хөргийг нум сумаа агсан зогсч байгаагаар дүрсэлж зурсан зэс хөөмлийн эскизийг гаргаад Чүлтэм дарга дээр орсон. Тэгтэл Чүлтэм дарга бодож бодож, “Чи их сайхан зүйл хийсэн бай­на. Гэвч энэ бол надаас хэтэрсэн асуудал. Чи залуу хүн. Сайхан цаг ирнэ. Үүнийгээ хадгалж бай” гэсэн. Хэрэв матаач хүн байсан бол намайг матчих л байсан. Ингээд би олон жил тэмцэж явсан. Чингис хаанаа янз бүрээр зурсан даа. 1990 онд хөшөөн дээрээ бүх зүйлийг нь зурсан. Хойч ирээдүйдээ ийм л байх ёстой гэсэн гарын авлагыг бий болгосон. Гэтэл монголчууд одоо бүх зүйлээ Чингис хаа­ныхаа нэрээр нэрлэдэг болж. Чингис хаан бол дэлхийн хаадын хаан. Хаан гэдгийнхээ учир утгыг ойлгохгүй байна. Суудлын бүрээсийг хүртэл хаан гэдэг болж. Бөөн юм болж байж тө­рийн ордны өмнө хаадын хөшөөг хийлээ. Энэ бол буруу. Би уг нь төслөө өгсөн байсан. Миний төсөл бол дөрвөн хаанаа төрийн ордон дотор хийх байсан. Төрийн орд­ны гадна хаадын хөшөөг хийхэд үед нь би хүмүүст шүүмжилж хэлж байсан. Эд нар хулгай хийхийн тулд Чингис хаан, Өгөөдэй хаан, Хубилай хаан гурвыг нохойны суудал дээр суулгаж, үүдээ манууллаа гэж. Их хаад дотор байх ёстой юм. Манайхан бол гадаа үүдээ мануулчихаад өөрсдөө хойморт нь гарчихаад байна.
-Гадаа хийсэн нь хүмүүст харуу­лах гэсэн зорилготой юм биш үү?
-Хүндлэх дээдлэх гэж юм бий. Га­даа гаргачихаад дээдлэх гэж ямар юм байхав. Хүмүүст үзүүлэх гэсэн юм бол тусад нь өөр газарт хийвэл болно. Бас Цонжин болдогт байгаа Чингисийн хөшөө байна. Уг санаа нь зөв. Гэхдээ буруу байна. Их хааныхаа дотор нь ороод ууж, идээд, бие засаад байдаг. Тэ­гээд мориных нь дэл дээр хэнийг ч байсан гаргана. Логикийг нь боддоо. Ийм л юм хийгээд байгаа хүмүүс. Эд бол Монгол түмний шүтээн, нандин юм шүү дээ. Гэтэл үүдэндээ гаргаад хая­чихсан. Би ийм юмыг судалсан, мэддэг хүний хувьд бачимдаад л байдаг. Ийм байхад би ямар ч юм хийгээд нэмэр алга. Энэ хооронд ганц гол харлуулж байгаа юм нь ингэж биднийг заваарч байх хооронд Хятад маш их юм хийж байна. Өмнө нь Л.Эрдэнэчулуун гадаад хэргийн сайд байхдаа Хятадад айлчилж. Нэлээд олон хүний бүрэл­дэхүүнтэй очсон байгаа юм. Тэднийг хятадууд Хөлөнбуйрт аваачсан гэнэ. Тэгээд баахан явж байгаад, гэр барьсан, хөшөө болсон газарт аваачаад энэ бол манай Есүхэй баатрын гэрийн буйр, энэ бол Тэмүүжиний төрсөн гэрийн буйр гээд л байна гэнэ. Тэгэхээр Л.Эрдэнэ­чулуун Есүхэй баатрын гэрийн буйр, Тэмүүжиний гэрийн буйр Монголд бий шүү дээ гэхэд “Тэр түүх хамаа байхгүй. Манай түүх бол манай түүх. Танай түүх бол танай түүх” гэж улайм цайм хэлсэн байсан. Энэ яриаг би зурагтаар үзчихээд одоо л хүмүүс юм бодох нь дээ гэж найдтал хэн ч дахиж юм яриагүй өнгөрсөн. Би 5-6 жил урд ажилласан. Тэгтэл Өвөрмонголд Хубилай хааны музей гэж нэрлэсэн нээх гоё том газар байна. Гаднаа ямар хаяггүй. Тэгэхээр би хаяг хийгээд өгье гэсэн чинь тэг гэнэ. Эскиз хийгээд өгсөн чинь бүгд дэмжээд л, хамгийн сүүлд мөнгө мэд­дэг дарга нь Дундад улсын өнгө аяс алга гэсэн. Тэгэхээр нь Хубилай хаан бол Чингисийн ач, Монголын хаан шүү дээ гэтэл “Биш. Хятадын хаан” гэнэ. Ямар ордонд төрсөн гэнэ үү, Хятадад төрсөн гэж байна лээ. Сүүлд Си Жин­пинь дарга гараад Өвөрмонголыг аялал жуулчлалын бүс болгоно. Хөх хотыг олон улсын жишиг болгоно гэж ярьж байна лээ. Ордосын хавийг Чингис хааны түүхийг харуулсан үйл ажиллагаа явуулдаг бүс болгоно гэлээ ш дээ. Хятадууд ийм их юм хийж байхад манайхан эндээ заваарч л байна. Гадаад явдлын сайд, хотын даргыг нь доромжлоод явуулж байхад хэн ч юм хэлээгүй. Энэ болгоноос болоод би больсон. Түүхийг ингэж булааж авч болдог юм байна. Бидэнд өмнө нь мөн дэлхийн талыг эзэлж явсан Хүннүгийн түүх бий. Тиймээс Хүннүгийн үе рүү орж, бүтээлээ хийж байна.
-Цаашид юу хийхээр төлөвлөж байна?
-Бие эрүүл байвал сөхөрч унатлаа бү­тээлээ хийнэ. Энэ бол миний үүрэг. Хүннүгийн түүхийг ч мөн их судалсан.
-Уран бүтээлээ хийгээд 50 гаруй жил болсон байна. Олон сайхан бү­тээл хийлээ. Монгол түмний бахар­хал болсон бүтээлүүдийг тань төрөөс хэр үнэлэв ээ?
-Анхаарч байгаа юм үнэндээ алга даа. Сүхбаатарын одонгоос бусад одонг аюсан. 3, 4 удаа Төрийн шагналд нэр өгөөд бүтээгүй. Уг нь гавьяат байсан бол сар бүрийн мөнгө нь байрны мөнгөнд ч нэмэртэй л байх байсан болов уу. Миний гурван бүтээлийн алинд нь ч төрийн шагнал өгөхөөр. Би их л юманд гутсан даа. Одоо бол гавьяатыг захын хүн авдаг болсон шиг байна. Ийм л ардчилал болж. Би ирэх жил 70 хүрнэ. Нондин хавраас тэт­гэвэр хүрэхээ болиод байна. Хоёр удаа харвасан. Хориод жил зэс хөөмөл хийсэн учраас элэг муудсан. Элэгний цериозын өмнөх үе дээрээ л байна. Тэтгэвэр маань эм тарианы зардалд ч хүрэхгүй байна даа. Социализмын үед арай өөр байж. Хэн ч өвдсөн байсан улсаас үнэгүй эмчилдэг, амраадаг бай­лаа. Амьдрал баталгаатай. Хамгийн гол нь амгалан тайван амьдрал байсан. Өнөө­дөр ямар ч амгалан тайван байх үндэс алга. Газар нутгаа алдаж дуусч байна. Эцсийн эцэст эрх чөлөөгөө л алдах үлдээд байна. Нутагтаа, гэр орондоо эрх чөлөөгүй үлдэх үе л ирчихэж.

АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалт энэ сарын 14, 15-ны өдрүүдэд манай улсад болно. Үүнтэй холбогдуулан энэ сарын 13-ны 01.00 цагаас 16-ны 23.30 цагийн хооронд “Чингис хаан” Олон улсын нисэх буудал руу автомашинтай нэвтрэхийг хориглосон байна. АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалтад оролцохоор гадаадын өндөр хэмжээний олон зочид төлөөлөгчид ирэх учраас ийм зохион байгуулалтыг хийж байгаа аж.

Сонгуульд ялалт байгуулан гишүүнээр сонгогдсон хүмүүс УИХ-ын гишүүнийхээ түр үнэмлэхийг яг одоо Төрийн ордонд авах гэж байна

ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭР БОЛОН МОНГОЛРОСЦВЕТМЕТ КОМПАНИУД ҮНДЭСНИЙ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТТАЙ МОНГОЛЫН КОМПАНИ БОЛЛОО



ОХУ-ын Ростех төрийн өмчит корпораци Монгол, Оросын хамтарсан “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК болон “Монголросцветмет” ХХК-ийн оросын талын хувьцааг Монголын талд худалдсанаа баталгаажуулсан түүхэн хэлцлийг албан ёсоор зарлаж байна.



Эрдэнэт үйлдвэр болон Монголросцветмет компанийн 51%-ийг Монголын төр эзэмшдэг бөгөөд харин дээрх хоёр компанийн Оросын талын 49%-ийг Монголын үндэсний 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Монголын зэс корпораци” эзэмших болж байна. “Монголын зэс корпораци”-ийн энэхүү хэлцэлд Монголын санхүүгийн зах зээлийн хамгийн туршлагатай компани болох Ти Ди Би Капитал компани санхүүгийн зөвлөхөөр ажилласан бол олон улсын нэр хүнд бүхий Skadden хууль зүйн фирм хууль эрх зүйн зөвлөхөөр тус тус ажилласан байна. Ростех корпорацийн хуулийн зөвлөхөөр нэр хүнд бүхий Baker & M хуулийн фирм ажиллажээ.



Ийнхүү хамтарсан хөрөнгө оруулалттай байсан аж ахуйн нэгжүүдийн Оросын талын хувьцааг Монголын зэс корпораци худалдан авах хэлцэлд олон улсын нэр хүнд бүхий хуулийн зөвлөх, аудитын компаниудыг ажиллуулснаар хууль эрхзүйн хувьд бүх талаар нийцтэй, зөв байх нөхцлийг хангажээ.



Хамтарсан үйлдвэрийн статустай байсан дээрхи компаниуд нь одооноос эхлэн Монголын үндэсний аж ахуйн нэгжүүд болж буй бөгөөд Эрдэнэт үйлдвэр ХХК болон Монголросцветмет ХХК дахь Оросын талын хувьцааг Монголын зэс корпорацид худалдах ажиллагаа нь хоёр улсын Засгийн газар хоорондын гэрээний дагуу ОХУ-ын Засгийн газар болон Монгол улсын Засгийн газрын холбогдох тогтоол шийдвэрүүд, корпорацийн түвшинд Ростехийн удирдах зөвлөл, Хяналтын зөвлөлийн шийдвэрүүдээр бүрэн баталгаажсан болно. Эдгээр нөхцлийн үндсэн дээр Узбекистаны нийслэл Ташкент хотноо болсон Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын Дээд хэмжээний уулзалтын үеэр хэлцэл нь албан ёсоор эцэслэгдэн зарлагдлаа.



Ростех компани нь дээрхи хамтарсан компаниуд Монголын мэдэлд бүрэн шилжиж буй энэхүү хэлцлийг дүгнэж хэлэхдээ

“Энэхүү хэлцэл нь өнөөгийн нөхцөлд хийсэн Ростехийн хамгийн том хэлцэл бөгөөд үүний дүнд манай компанийн төсөвт нэг дор хамгийн их бэлэн мөнгө орж ирсэн тохиолдол болов.
Түүнчлэн цаашид Монгол улс дээрх компаниудыг өөрсдийн корпорацийн стратегийн дагуу хөгжүүлэх боломж нээгдэж буй бөгөөд хөрөнгийг зөв зохистой удирдаж, үр ашгийг нэмэгдүүлэх ажиллагааны жишээ болох төдийгүй хоёр орны улстөрийн хамтын ажиллагааг илүү батжуулна гэдэгт итгэж байна” гэв.



Харин Монголын зэс корпорацийн хувьд төлбөрийг 100% төлж, гэрээнд заагдсан нөхцлүүдийг бүрэн хангаснаар хэлцэл дуусгавар болсон болно.



Энэхүү түүхэн хэлцлийн үр дүнд Эрдэнэт үйлдвэр болон Монголросцветмет компани анх байгуулагдсан цагаасаа хойш буюу бараг дөч орчим жилийн дараа бүрэн утгаараа Монголдоо ирж байна. Хэдийгээр сүүлийн хэдэн жилийн туршид дэлхийн зах зээлд тогтворгүй байдал давамгайлж Монгол Улс зэрэг уул уурхайд түшиглэсэн орнууд санхүүгийн хямралтай байгаа хэдий ч Монголын үндэсний компани ийнхүү томоохон хэмжээний хэлцлийг хийж чадсанаараа онцлогтой боллоо.



Монголчуудын хувьд түүхэн хэмээн зүй ёсоор тооцогдох Эрдэнэт үйлдвэр болон Монголросцветмет компаниуд үндэсний хөрөнгө оруулалттай болсон үйл явдал нь дараахь давуу талуудыг бий болож байна. Үүнд:

Үйлдвэрүүдийн үр ашиг бүрэн утгаараа Монгол улсад 100% үлдэх нөхцөл бүрдэнэ;
Хувийн хэвшил орж ирснээр компаниудын засаглал сайжирч, хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ;
Үйлдвэрийн ашигт ажиллагаа өсч, үр ашиг сайжирч, Монгол Улсын төсөвт өгөх татварын хэмжээ нэмэгдэнэ;
Үйлдвэрийг өргөжүүлж, үндэсний зэс хайлуулах үйлдвэр барих, экспортыг нэмэгдүүлж, гадаад валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлнэ;
Олон улсад өрсөлдөх чадвар эрс дээшилнэ. Ийнхүү Монгол түмний их баяр наадмын өмнөхөн Монгол Улс маань дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөхүйц үндэсний аж ахуйн нэгжтэй боллоо.

-Ер нь хүний амьдралын бүх мөчлөгт нийцсэн мөрийн хөтөлбөрийг МАН дэвшүүлсэн. Амьдралд буусан, бүрэн хэрэгжих боломжтой мөрийн хөтөлбөр юм. Хэрэгжүүлэхийн төлөө бид хамтран ажиллах болно.

-Уучлаарай, та энэ удаагийн Үндэсний их баяр наадамд зодоглох уу?

-Наадамдаа бэлдэн таван хүүхдийн бэлтгэл хийлгэж, бэлтгэлийг нь хангаж туслаж байна. Би өөрөө наадамд зодоглохгүй. Би чинь багш хүн шүү дээ.

УИХ-ын гишүүний түр үнэмлэхийг гардуулж байна

Налайх дүүргийн 3-р хороо ”Уурхайн аманд гурван хүн нас барлаа” гэсэн мэдээллийг 06-р сарын 30-нд цагдаагийн байгууллагад өгчээ.

“Найрсаг Улаанбаатар” хөтөлбөрийн хүрээнд нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, нийслэлийн Соёл урлагийн газар, Улсын Дуурь Бүжгийн Эрдмийн театр хамтран зохион байгуулж байгаа “Best of classics” сонгодог үдшийн цэнгүүн маргааш буюу бямба гарагт 21 цагаас Чингисийн талбайд болно.

Орон сууцны хямдрал урамшуулалт өдөрлөг” өнөөдөр ”Мишээл” барилгын их дэлгүүрт эхэллээ. Өдөрлөгт барилга орон сууц, даатгалы

Нийслэлийн статистикийн газраас гаргасан судалгаагаар хонины ястай нэг кг мах дунджаар 6300, үхрийн ястай мах 7490 төгрөгийн үнэтэй буюу байна. Энэ өнгөрсөн долоо хоногтой харьцуулхад 170 төгрөгөөр, цул махны үнэ 0.4 хувиар буюу 40 төгрөгөөр хямдарчээ.

Үндэсний их баяр наадамд зориулан “Учиртай гурван толгой” дуурийг задгай талбайд тоглох гэж байгаатай холбогдуулан, жүжгийн гол дүрийн сонгон шалгаруулалт өчигдөр орой болж, жүжигчид тодорлоо.

Нийслэлийн эрүүгийн хэргийн