Нийт зам тээврийн ослын 40-70 орчим хувийг ”Жолооч хөдөлмөрийн чадвараа алдсан” үедээ буюу ”Хэт ядарсан үедээ” гаргадаг гэж судлаачид үздэг.

“Жолоочийн хөдөлмөр” өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлогтой бөгөөд жолооны ард удаан хугацаагаар суух нь биеийн хүчний хөдөлмөр хийсэнтэй адил гэж тооцогддог.

Учир нь жолооч хөдөлгөөний нөхцөл, орчны байдалд үнэлэлт өгөх, түүнд зохицсон шийдвэр гаргах зэрэг мэдээллийн ачаалалд орохоос гадна нуруугаа бөхийлгөж, гараа сунгаж удаан явснаар цусны хэвийн үйл ажиллагаа алдагдаж амархан ядаргаанд ордог байна.

Хөдөлгөөний эрчимээс ихэнхдээ хамаардаг мэдээллийн ачаалал нь ядаргааны эх үүсвэр болдог төдийгүй бие болон сэтгэл зүйн үзүүлэлтэнд сөргөөр нөлөөлж бухимдах, уурлах, хэн нэгэнд уур омгоо гаргах зэрэг таагүй орчинг бий болгохоос гадна осол, зөрчилд холбогдох нөхцлийг бүрдүүлдэг байна.
Амрахгүйгээр удаан явах, 12 цаг буюу түүнээс дээш хугацаагаар өдөр бүр ажиллах нь хэт ядаргааны шалтгаан болдог.

Ядарсан жолооч зам тээврийн осолд өртөх магадлал туйлын өндөр байдаг тул МУ-ын Замын хөдөлгөөний дүрмийн 2.7 дугаар зүйлд ”...хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангаж чадахааргүй өвчтэй буюу ядарсан хүнд жолоогоо шилжүүлэх”-ийг хориглосон байдаг.

Иймд жолооч та хөдөлгөөнд 3-5 цаг оролцох үед 1 цаг тутамд 5-10 минут завсарлага авч амрах, бүхээгийн температур, суудал, дуу чимээ зэргийг зөв тохируулснаар хөдөлмөрийн чадвар хадгалагдаж, ядарсан болон хэт ядарснаас үүдэх зам тээврийн осол буурах үндэстэй юм.

Өөрийн болон бусдын амь нас эрүүл мэндийг атгаж яваа жолооч та замын хөдөлгөөний дүрмээ баримтлан, үүрэг хариуцлагаа дээшлүүлэн, бусаддаа хүндэтгэлтэй хандан, аюулгүй байдлаа сайтар хангаж анхаарал болгоомжтой замын хөдөлгөөндөө оролцоорой.

Казахстаны Алматы хотноо дэлхийн оюутны өвлийн спортын XXVIII дугаар “Универсиад” наадмын нээлтийн ёслол өчигдөр орой боллоо.

Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс 4 дэх жилдээ сар бүр зохион байгуулж буй ”Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал өнөөдөр боллоо. Хэвлэлийн бага хуралд Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Гүйцэтгэх нарийн бичгийн дарга Т.Мэндсайхан, Шүүхийн судалгаа мэдээлэл, сургалтын хүрээлэнгийн захирал Ц.Мандах нар оролцож ”Монгол Улсын шүүхийн 2016 оны шүүн таслах ажиллагааны тайлан”-г танилцуулсан юм.
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
”Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурлыг 41 хэвлэл мэдээллийн байгууллагын 65 сэтгүүлч сурвалжиллаа. Товч мэдээллийг хүргэж байна.

Шүүхээр шийдвэрлэсэн эрүүгийн хэргийн тоо 14.7 хувиар буурчээ

Монгол Улсын шүүх 2016 онд нийт 5762 эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэж, нийт 6566 хүнийг гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож ял шийтгэл оногдуулжээ. Шүүхээр шийдвэрлэгдсэн эрүүгийн хэргийн тоо өмнөх оноос 14.7 хувиар, ял шийтгүүлэгчдийн тоо 14.7 хувиар тус тус буурсан байна. Гэмт хэргийн улмаас нийтдээ 15 тэрбум 230 сая 342 мянга 818 төгрөгийн эд хөрөнгийн хохирол учирч, 526 хүний амь хохирч, 1218 хүний биед /хүнд, хүндэвтэр, хөнгөн/ гэмтэл учирчээ.

Шийдвэрлэсэн гэмт хэрэг дотроос хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг 152 байгаа нь 34 хэргээр буюу 18.3 хувиар, бусдын эд хөрөнгийг хулгайлах гэмт хэрэг 1155 байгаа нь 263 хэргээр буюу 18.5 хувиар, бусдын эд хөрөнгийг дээрэмдэх гэмт хэрэг 153 байгаа нь 12 хэргээр буюу 7.3 хувиар, танхайрах гэмт хэрэг 541 байгаа нь 82 хэргээр буюу 13.2 хувиар, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг 634 байгаа нь 116 хэргээр буюу 15.5 хувиар өнгөрсөн оноос тус тус буурсан нь эерэг үзүүлэлт юм.


Мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх эм, бэлдмэл, бодисыг хууль бусаар бэлтгэх, олж авах, хадгалах, тээвэрлэх, илгээх, борлуулах гэмт хэрэг 76.1 хувиар, ял шийтгүүлсэн хүний тоо 81.5 хувиар тус тус өсчээ.

Өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулбал бусдын бие махбодид хүнд гэмтэл санаатай учруулах гэмт хэрэг 14 хэргээр буюу 4.6 хувиар, хүчиндэх гэмт хэрэг 5 хэргээр буюу 2.7 хувиар, мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх эм, бэлдмэл, бодисыг хууль бусаар бэлтгэх, олж авах, хадгалах, тээвэрлэх, илгээх, борлуулах гэмт хэрэг 32 хэргээр буюу 76.1 хувиар тус тус өссөн нь анхаарал татаж байна.

Бусдын бие махбодид хүнд гэмтэл санаатай учруулах гэмт хэрэгт ял шийтгүүлсэн хүний тоо 3.5 хувиар, хүчиндэх гэмт хэрэгт ял шийтгүүлсэн хүний тоо 7.7 хувиар, мансууруулах болон сэтгэцэд нөлөөлөх эм, бэлдмэл, бодисыг хууль бусаар бэлтгэх, олж авах, хадгалах, тээвэрлэх, илгээх, борлуулах гэмт хэрэгт ял шийтгүүлсэн хүний тоо 81.5 хувиар өссөн байна.

Согтуугаар гэмт хэрэг үйлдсэн хүний тоо 1.7 өсчээ

Өнгөрсөн онд гэмт хэрэг давтан үйлдэж шүүхээр ял шийтгэгдсэн хүмүүсийн тоо 24.5 хувиар, бүлэглэж гэмт хэрэг үйлдсэн хүний тоо 14.5 хувиар, эмэгтэйчүүдийн тоо 22 хувиар, насанд хүрээгүй хүний тоо 14.7 хувиар тус тус буурсан бол согтуугаар гэмт хэрэг үйлдсэн хүний тоо 1.7 хувиар өссөн байна.

Гэмт хэрэгт ял шийтгүүлэгчдийн 46.3 хувь нь 18-29 насны хүмүүс байгаа нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 6.7 хувиар буурсан. Нийт ял шийтгүүлсэн хүмүүсийн 62.6 хувь нь /давхардсан тоогоор/ нь эрхэлсэн ажил, сургуульгүй хүмүүс байгаа нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 9.1 хувиар буурсан байна.

Өнгөрсөн онтой харьцуулахад дээд боловсролтой ял шийтгүүлсэн хүний тоо 0.7 хувиар, бүрэн дунд боловсролтой ял шийтгүүлсэн хүний тоо 1.4 хувиар тус тус өссөн.Гэмт хэргийн улмаас амь хохирсон иргэний тоо 8 хүнээр буюу 1.5 хувиар өссөн байна. Хүндэвтэр гэмтэл авсан иргэдийн тоо 13 хэргээр буюу 1.6 хувиар өсчээ.

Цагдан хорих арга хэмжээ авахуулсан хүний тоо 12.9 хувиар өссөн байна

2016 онд цагдан хорих зөвшөөрөл олгосон хүний тоо 3642 байгаа нь өмнөх оноос 415 хүнээр буюу 12.9 хувиар өссөн бол захиргааны арга хэмжээ авагдсан хүний тоо 7003 байгаа нь өмнөх оноос 7190 хүнээр буюу 2 дахин, хорих ял эдлэхээс хугацааны өмнө тэнсэн сулласан хүний тоо 945 байгаа нь өмнөх оноос 283 хүнээр буюу 23 хувиар тус тус буурсан үзүүлэлт юм.

Иргэний хэрэг 13.5 хувиар өсчээ

Анхан шатны шүүх 2016 онд нийт 64030 нэхэмжлэл, гомдол, хүсэлт хүлээн авснаас 11225 нэхэмжлэлийг хуульд заасан үндэслэлээр хүлээн авахаас татгалзаж, буцаах, харьяаллын дагуу шилжүүлэх зэрэг ажиллагааг хийж, 46173 хэргийг хянан шийдвэрлэж, 6632 хэргийн үлдэгдэлтэй байна.

Анхан шатны шүүхийн шийдвэрлэсэн иргэний хэргийн тоо өмнөх оны мөн үеэс 5499 хэрэг буюу 13.5 хувиар өссөн байна. Иргэний хэрэг ийнхүү өсөхөд худалдах худалдан авах болон арилжаатай холбоотой маргаан өмнөх оноос 1810 хэргээр буюу 32.1 хувиар, зээлийн гэрээний маргаан өмнөх оноос 1184 хэргээр буюу 19.1 хувиар, банк, зээлийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий этгээдээс олгох зээлтэй холбоотой маргаан 554 хэргээр буюу 30.7 хувиар, мөн ажлаас үндэслэлгүй халагдсан маргаан, цалин хөлсний маргаан 230-300 хэргээр буюу 33-57 хувиар тус тус өссөн нь голлон нөлөөлжээ.

Захиргааны хэрэг 23.7 хувиар өсөв

Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх 2016 онд нийт 3234 хэрэг, нэхэмжлэл хүлээн авснаас 810 нэхэмжлэлийг хүлээн авахаас татгалзах, буцаах, шилжүүлэх ажиллагаа хийж, 1780 хэргийг хянан шийдвэрлэж, тайлангийн эцсийн байдлаар 644 хэргийн үлдэгдэлтэй байна. Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхээр шийдвэрлэгдсэн маргаанаас УИХ болон аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчийн сонгуультай холбоотой 187 хэрэг шийдвэрлэгдсэн бөгөөд тус шүүхээр шийдвэрлэгдсэн хэргийн 10.5 хувийг эзэлж байна.

Давж заалдах, хяналтын шатны шүүхийн эрүүгийн хэрэг буурч, иргэн, захиргааны хэрэг өсчээ

Давж заалдах шатны шүүх 2016 онд эрүүгийн 1822 хэрэг, иргэний 3108 хэрэг, захиргааны 1460 хэрэг, нийт 6390 хэрэг, маргааныг хянан шийдвэрлэжээ. Давж заалдах шатны шүүхээр хянан шийдвэрлэсэн эрүүгийн хэрэг өмнөх оноос 7.6 хувиар буурсан бол иргэний хэрэг 23.4 хувиар, захиргааны хэрэг 39.2 хувиар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байна.

Хяналтын шатны шүүх 2016 онд эрүүгийн 448 хэрэг, иргэний 1655 хэрэг, захиргааны 548 хэрэг, нийт 2651 хэргийг хяналтын шатны шүүх хянан шийдвэрлэсэн байна. Хянан шийдвэрлэсэн эрүүгийн хэрэг өмнөх оноос 12.5 хувиар буурсан бол иргэний хэрэг 20.3 хувиар, захиргааны хэрэг 30.1 хувиар тус тус өсчээ

Эвлэрүүлэн зуучлах ажиллагаа амжилттай хэрэгжиж байна

Иргэд, хуулийн этгээд 2016 онд шүүх дэх эвлэрүүлэн зуучлагчид 15326 өргөдөл гаргаснаас 12589 маргааныг эвлэрүүлэн зуучлагч нар шийдвэрлэсэн бөгөөд үүнээс 8908 маргаан буюу 70.8 хувьд нь эвлэрэл амжилттай болсон байна. Энэ нь 2015 онд 66.4 хувьд эвлэрэл амжилттай болж байснаас 4.4 хувиар өссөн үзүүлэлт юм.

Шүүхээс төрийн санд оруулсан орлого өсчээ

Монгол Улсын шүүхээс 2016 онд нийт 15 тэрбум 105 сая 647 мянга 880 төгрөгийг төрийн санд оруулахаар шийдвэрлэжээ. Үүнээс улсын тэмдэгтийн хураамжаар 13 тэрбум 826 сая 123 мянга 448 төгрөг, торгох ялаар 983 сая 923 мянга 582 төгрөг, захиргааны зөрчлийн торгох арга хэмжээгээр 191 сая 562 мянга 940 төгрөг, эд хөрөнгө хураах ялаар 104 сая 37 мянга 910 төгрөгийг төрийн санд оруулахаар тус тус шийдвэрлэсэн байна.
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо
“Нээлттэй шүүх” хэвлэлийн бага хурал боллоо


Шүүхийн хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс

УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн ухааны доктор Ж.Батзандан залуу уран бүтээлчдийн бүтээлд хохирол учруулжээ. Түүнийг АН-ын даргын албан тушаалд өрсөлдөж өвдөг шороодсоныг бүгд мэднэ. Гэвч түүний АН-ын даргын сонгуулийн үеэр ашигласан постер зураг “SPACE” энтертайментын хоёрдугаар сарын 16-нд нээлтээ хийх “Баатар” кино сурталчилгааны нэг хэсэг байжээ. “SPACE” энтертаймент нь гадаад болон дотоодод урлагийн сургууль төгссөн мэргэжлийн 40 гаруй залуу уран бүтээлчдийн нэгдэл аж. Гэтэл 40 гаруй залуусын ур ухаанаа уралдуулан хийсэн маркетингийг Ж.Батзандагийн дэмжигч мэтээр харуулсанд энтертайментийн зүгээс гомдол гаргана гэдгээ мэдэгдээд байна. Тэдний хэлж байгаагаар Баатар төсөл дээр хамтарч ажилласан, дэмжигч, хөрөнгө оруулагч байгууллагууд гэрээгээ цуцлахаа мэдэгдээд байгаа гэнэ. Цэвэр ашгийн бус, нам бус нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлан хийж байсан бүтээлийнх нь сошиал идэвхижүүлэлтийг улс төртэй хольж хутгаж, нэр хүндэнд халдахын зэрэгцээ бодит болон бодит бус хохирол учруулаад байгаа нь залуу уран бүтээлчдийн хувьд хүнд цохилт болоод байгаа юм байна.

Залуучуудыгаа дэмжих, залуу үе гэж ярих дуртай хууль зүйн ухааны доктор өөрөө оюуны хөдөлмөр хулгайлсан уу?

Шинийн нэгэнд бүх Хятадад давхацсан тоогоор 65.2 сая хүн аялав

Орчлонгийн наадам нь өндөрлөж төгссөн хүн нирваанд хүрдэг. Хэн нэг хүн тамирдаж ядраад тэмцэл маргаан болон сансрын хүчний нөлөөллөөс чанадад хүрч тэндээ үүрд саатахыг хүсвэл нирваан түүнийг дуртайяа угтаж авах болно. Нирваан бол хорвоо дэлхийн үйл хэргийн төгсгөл, хүсэл зовлон, хүлээс аргамж, үхэл мөхөл бүгдийн эцэслэл. Тэнд хүрсэн хүн цаг хугацаа, орон зайн хязгаараас чанадад оршино. Манай энэ дэлхий бол сансрын хүчнүүдийн наадан бүждэг газар билээ. Хүн нирваанд хүрэхийн цагт сансрын хүчнүүд туйлын дээд Үнэний өмнө номхон хүлцэнгүй болж хувирах ба Мэдэгч хийгээд Мэдэгдсэн түүнчлэн Мэдлэг буюу Мэргэн билиг эдгээр гурав нь нэгэн дүрд уусан шингэсэн мэт болдог. Тийнхүү нирваанд хүрсэн хүн нэгэн зэрэг Мэдэгч ба Мэдэгдэж танигдсан нь болдог.

Нирвааныг үзэж туулж, мэдэрч яваагүй хүн ховс зэргэлээ гэж чухам юу болохыг ихэнхдээ мэддэггүй. Зарим нэг сэтгэл зүрхний Багшийн сургаснаар манай дэлхий бол майа буюу ховс зэргэлээ ажээ. Гэхдээ нирваанд орсон хүн ховс зэргэлээ гэж юу болохыг ухаарч мэддэг. Нирваан бол Бурхантай тогтоосон зогсонги хөдөлгөөнгүй нэгдэл. Тэнд юм бүхэн тогтуун Жаргалангийн дунд оршдог. Тэрхүү Жаргаланг төсөөлж дийлшгүй, хэмжиж баршгүй, дүрслэн өгүүлж чадашгүй. Нирваанаас чанадад туйлын нэгдлийн орон бий. Тэрхүү нэгдэл хэмээвээс Бурхантай тогтоосон эрчимт нэгдэл билээ.

Нирваан гэдэг асар өндрийн өндөр ертөнц ч гэлээ бурханлаг үйлстний хувьд хамгийн өндөр орон ертөнц биш ажээ. Хэрэв хүн Бурханы төлөө үйлс зүтгэлээ зориулахыг хүсвэл хүн төрөлхтний дотор буй Дээд гэгээний төлөө зүтгэх гэж энэ дэлхийд дахин дахин ирэх учиртай. Хэрэв хүн Дээд гэгээнийг бүтээлийн талбар дээр илэрхийлж тунхаглахыг хүсвэл нирваанд саатаж, амарч тухлахгүйгээр Дээд гэгээний туйлын их эрч хүчний нөлөөнд хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. Энэ бол бурханлаг үйлстэн нирвааныг үзэж мэдэрч чаддаггүй гэсэн үг биш. Бурханы гэгээрэлд хүрсэн хүн бүхэн нирваанд өөрийн дураар хүрч чаддаг. Харин байнга нирваанд орших нь дээдийн Браахманы тогтуун чанарыг эрэлхийлж, түүнд сэтгэл тааламжтай байх хүмүүст л хэрэгтэй. Хэрвээ Дээд гэгээний тогтуун, эрчтэй хоёр чанарыг хоёуланг нь өөртөө цогцлоохыг эрмэлздэг хүн буй аваас нирваанаас чанадад гарч, тунхаглалын талбарт очих хэрэгтэй гэдгийг би хэлмээр байна.

Эх сурвалж: www.buddhism.mn

Сүү, сүүн бүтээгдэхүүний импортод хязгаар тавих нь зүйтэй



Манай улсад сүүний үхрийн 1472 фермер байгаагийн 30 гаруй нь Төв аймгийн Баянчандмань суманд үйл ажиллагаа эрхэлж байна. Эдгээрийн нэг “Монтаримал” ХХК-ийн үхрийн фермерийн ажилтай Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат өнгөрөгч ням гаригт танилцлаа.

Манай улс 5-6 жилийн өмнө дотоодын ялангуяа, хот суурин газрын сүүний хэрэгцээнийхээ 10 орчим хувийг л хангадаг байсан бол хот орчимд ийм фермерүүд нэмэгдсэнээр энэ тоо 30 хувьд хүрээд байгаа ажээ. Илүү ч нэмэгдэх боломж, нөхцөл бүрдсэн гэдгийг салбарын удирдлагууд хэлж байлаа.

Жилд 370 гаруй тн сүү, 7 тн мах болон үржлийн 50 гаруй мал борлуулдаг “Монтаримал” ХХК 2011 оны улсын шилдэг фермер юм байна. 1992 онд 12 үнээтэйгээр аж ахуйгаа эхэлж байсан тус компани өдгөө Канад, Франц, Герман, Чех, Хятадаас гаралтай хар тарлан, бор, алатау, норманд зэрэг үүлдрийн 300 гаруй үхэртэй болжээ. Сүү, махнаас гадна үржлийн өсвөр мал бойжуулж борлуулдаг, сүүгээ эцсийн бүтээгдэхүүн болгож зах зээлд нийлүүлдэг. Мөн тэжээлийн үйлдвэртэй. Нийт 25 га усалгаатай, 200 га усалгаагүй тариалангийн талбайд тэжээлийн манжин, овъёос, судан өвс, вандуй зэрэг тэжээлийн ургамал, төмс, хүнсний ногоо, улаан буудай тариалж, малын тэжээлээ бүрэн бэлтгэдэг гэж компанийн захирал Р.Цогтбуян Ерөнхий сайдад танилцууллаа.



Цаашдаа малчдаа дэмжиж, фермерийн аж ахуйг хөгжүүлэхийн тулд дотоодын зах зээлээ хамгаалж сүү, сүүн бүтээгдэхүүний импортод хязгаар тавих нь зөв гэдэгт тэд санал нэгдэж байлаа. Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат,

-Аймаг, орон нутгийн 50 орчим хувьд нь өвөлжилт хүндрээд байна. Өвөлжилт хүндэрсэн газарт Засгийн газраас дэмжлэг туслалцаа үзүүлж байгаа. Малчид маань ч энэ хүндрэлийг хохирол багатай туулахын төлөө ажиллах учиртай. Фермерийн аж ахуй учраас “Монтаримал” шиг компани, фермерийн хувьд хүндрэл бага байна. Үлгэр болох фермерийн үйл ажиллагаатай танилцлаа. Цаашид сайжруулах зүйлс байна, Засгийн газар энэ чиглэлд анхаарч ажиллана гэж Ерөнхий сайд хэллээ. Сүүлийн үед “Монтаримал”-ын үлгэрээр хот орчимд фермерүүд байгуулагдаж сүү, махны хэмжээ нэмэгдэж байгааг салбарын яамны удирдлагууд хэлж байлаа.



Д.Амарсайхан: Мал маллаж төрсөн нутагтаа өөрийн тааваар амьдрах боломж байна

Төв аймгийн Борнуур сумын Нарт багийн малчин Дондовын Амарсайхан энэ өвөл мал бэлчээрт гарахад хэцүү, цас ихтэй байна. Гэхдээ өвс тэжээл хангалттай сайн базааж авсан тул өвлийг өнтэй давж байна. Намар бэлтгэсэн тэжээл маань ирэх дөрөвдүгээр сар хүртэл хангалттай хүрэлцэнэ гэж Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбаттай ярилцахдаа хэлж байлаа.

1992 онд саалийн нэг үхэр, таван хонь, азарга адуутай мал дээр гарч байсан Д.Амарсайханых өдгөө 600 гаруй толгой малтай болжээ. Тэднийх үхрээ сүү, адуугаа хурд, хонио махны чиглэлээр өсгөдөг. Нутгийнхан нь тэднийхийг малын тоо биш чанарт анхаардаг гэж ярих ажээ.



Д.Амарсайхан: Хүн хөдөлмөрлөж л байвал үр шимийг нь заавал хүртэнэ. Малын тоо чухал биш. Нэг үхэр тэжээх, хоёр үхэр тэжээх хоёрт эдийн засгийн хувьд эрс ялгаа бий. Жирийн хоёр үхэр тэжээж байснаас сүүний чиглэлийн нэг үхэр тэжээх нь амьдралд илүү өгөөжтэй, ач тустай. Манай үнээнүүд нэг саамаар 8-10 литр сүү өгдөг. Манайх “Сүү” компанитай гэрээтэй, тэд жилийн турш манайхаас ирж сүү авдаг. Өнөөдөр литр сүүгээ 900 төгрөгөөр нийлүүлж байна. Манайх зөвхөн сүүнээс л гэхэд жилд 10 гаруй сая төгрөгийн ашиг олдог. Махны чиглэлийн хониноосоо мөн ийм хэмжээний ашиг олчихно. Малынхаа үүдэр угсаа, арчилгаа маллагааг сайжруулж, ашиг өндөртэй мал маллаж буйнхаа шимийг хүртэж байна аа. Малаа тоонд бариулдаггүй, эргэлтэд оруулдаг. 600 толгой малтай байхад л таван хүүхэдтэй манай өнөр гэр бүлд хангалттай хүрэлцдэг гэж ярилаа.

Мөн манайх сард хоёр сая гаруй төгрөгийн цалинтай дүйцэх орлоготой. Солонгос зэрэг гадаад улс оронд хүний эрхэнд ажиллаж байхаар төрсөн нутагтаа өөрийн тааваар амьдрах боломж байна гэдгийг залууст хэлье гэж малчин Д.Амарсайхан ярилаа.

Эднийх энэ хугацаанд гурван өрхийг 100 бог, арван бодоор малжуулжээ.

Ж.Эрдэнэбат: Тооны хойноос биш малын чанар, ашиг шимийг харж малаа өсгөөсэй



Төв аймгийн Баянчандмань, Борнуур суманд ажилласан Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат энэ үеэрээ хэвлэлд ярилцлага өглөө.

Тэрээр, малчин Д.Амарсайханых бэлчээрийн даацдаа тохирсон тооны малтай, чанартай мал өсгөж үржүүлэх нь зүйтэй гэдгийн үлгэрийг үзүүлж байна. Тооны хойноос хөөцөлдөж биш малын чанар, ашиг шим, өгөөжийг харж, энэ үлгэрээр малаа өсгөөсэй гэж нийт малчдаасаа хүсч байна.

Монгол малын мах хамгийн амттай, сайхан гэдгийг бид мэддэг. Гэтэл өөр бусад орны хүмүүс мэдэхгүй. Ийм учраас олон улсын стандарт шаардлагад нийцсэн мал аж ахуйг бид хөгжүүлэх ёстой. Эрүүл малтай байж гэмээ нь манай малын мах чанартай, амин дэм ихтэй гэдгийг сурталчлах учиртай. Тиймээс ч мал эмнэлгийн үйлчилгээг олон улсын жишигт хүргэж, малаа эрүүлжүүлэх нь ойрын зорилт юм.

Засгийн газар малын гаралтай түүхий эдээ борлуулъя, мах экспортолъё гэж зорилт тавьсан ч дэлхийн зах зээлд худалдаалах бололцоогүй байна. Малаа эрүүлжүүлж байж бидэнд ийм боломж бүрдэнэ.

Хоёрдугаарт, гаднын хүмүүсийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн бүтээгдэхүүнийг бид үйлдвэрлэж чаддаг байх ёстой. Үүний тулд Засгийн газар ажиллана гэлээ.



-Агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд иргэдийг малжуулах ажлыг Засгийн газар зохион байгуулна гэж ярьж байгаа.

-Бидний сая уулзсан Амарсайханых л гэхэд гурван айлыг малжуулжээ. Одоо нэг туслах малчинтай гэж байна. Нэг малчин гурван айлыг малжуулж гаргаж байна гэдэг нь Засгийн газар зохион байгуулалттайгаар үйл ажиллагаа явуулбал ямар нөөц бололцоо байгааг харуулж байна. Утаатай тэмцэх асуудал бол зөвхөн зуух, түлш сольж, цахилгаанжуулснаар бүрэн шийдэгдэхгүй. Иймээс иргэдийг орон сууцжуулах, дэд бүтцийг сайжруулах, шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулах зэрэг үйл ажиллагааг зэрэг явуулж байж бид агаарын бохирдлыг бууруулна.

-Фермерийн аж ахуйг дэлхийн жишигт хүргэхийн тулд төр засаг бодлогоор хэрхэн дэмжих вэ?

-Манай улс жижиг зах зээл. Тийм учраас бид 70 сая малынхаа ашиг шимийг экспортлох асуудлыг шийдэх ёстой. Экспортлохын тулд малаа эрүүл байлгах ёстой. Бидний бүтээгдэхүүнийг авч хэрэглэх улс орон, хэрэглэгч маань ямар стандарт шаардаж байна, тэр стандартыг бид бүрдүүлэх ёстой гэлээ.

Л.Баяртулга: 2000 гаруй залуусыг малжуулах хөтөлбөрт хамруулна

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Л.Баяртулга

- Хөдөө аж ахуй, газар тариалангийн салбарт ажлын байр маш олон байна. Хот орчимд хөдөө аж ахуйг эрчимжсэн байдлаар, алслагдсан бүс нутагт бэлчээрийн аж ахуйг дэмжиж хөгжүүлэх нь чухал. Саалийн цөөхөн үнээтэй хэдий ч ахуй амжиргаагаа нь аваад явах боломж байна. Хот, суурин газар, сум орон нутагт ажил хайж байгаа залуучуудад дэмжлэг үзүүлж Засгийн газраас малжуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. 2000 гаруй залуусыг энэ хөтөлбөрт хамруулна.

Хөдөөнөөс хот руу шилжсэн нүүдэл ялангуяа, залуусын дунд их байсан. Одоо хөдөө орон нутагт очиж ажиллая, мал аж ахуй эрхэлье гэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй залуус олон болж байна. Ийм залуусыг Засгийн газраас дэмжинэ гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харицлах хэлтсээс мэдээллээ.

АН-ын удирдлагууд мэдээлэл хийлээ

Өнгөрсөн амралтын өдрөөр зам тээврийн ослын улмаас 14 хүн хүнд хөнгөн гэмтсэн байна.

Тухайлбал, СХД-ийн нутаг Толгойтын зам, СХД-ийн ЗДТГ-ын хойд замд H.Verne маркийн авто машины жолооч Ш нь T.Prius маркийн Ү жолоочтой авто машинтай мөргөлдөж 30 настай эмэгтэй Б нарын 2 хүн гэмтжээ.

Мөн Өмнөговь аймгийн Ноён сумаас урагш 10 км шороон замд T.Landcruiser маркийн Б жолоочтой авто машин онхолдож жолооч 59 настай эрэгтэй Б-ийн амь нас хохирч 1 хүн гэмтсэн байна.

Амралтын өдрүүдэд согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 61 жолоочийг илрүүлж гарч болзошгүй осол хэргээс урьдчилан сэргийлж ажиллажээ.

Гоо бүсгүй шалгаруулах олон улсын тэмцээн уралдаануудаас Ертөнцийн гоо бүсгүй буюу Miss Universe чансаагаараа эхний 3-т ордог юм. Энэ жилийн “Miss universe-2017”-ын эцсийн шат Филиппин улсын нийслэл Манила хотноо болж өнгөрлөө.



“Miss universe-2017”-ын титмийн эзнээр Францын гоо бүсгүй Ирис Миттенар шалгарчээ. Тэрээр 1993 онд төрсөн бөгөөд 2015 оны Францын гоо бүсгүйгээр шалгарч байсан аж. Ирис Миттенар “Miss universe” титмийн эзэн болсон хоёр дахь Франц бүсгүй бөгөөд 1990 оноос хойш тус тэмцээнд түрүүлж буй анхны Европ эмэгтэй боллоо.



Харин тэмцээний хоёрдугаар байрт Гайти улсын гоо бүсгүй Ракцэл Плиссер, гуравдугаар байрт Колумбын Андриа Товар нар тус тус шалгарчээ.

Америкийн Телевиз болон Радионы шилдэг жүжигчдийг шалгаруулдаг ”SAG Award” буюу ”Screen Guild Award 2014” наадам АНУ-ын Лос-Анжелес хотноо амжилттай болж өнгөрлөө. Энэхүү шагнал гардуулах ёслол 1995 оноос хойш Холливудад зохиогдож байгаа бөгөөд энэ удаад SAG шагнал гардуулах улаан хивсний ёслол дээр алдартнууд хэрхэн хувцасласныг сохирхоцгоое.

Монгол Улсын Их Хурлын 2017 оны 07 дугаар тогтоолоор Монгол Улсын Ерөнхий аудитороор Доржсүрэнхорлоогийн Хүрэлбаатарыг томилсон билээ.



Төрийн аудитын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 11.2 дахь хэсэгт заасны дагуу Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Хүрэлбаатарын тангараг өргөх ёслол өнөөдөр /2017.01.30/ Төрийн ордны Хүндэтгэлийн танхимд болов.



Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболд “Монгол Улсын Төрийн аудитын байгууллагын ажилтны тангараг өргөсөн Монгол Улсын Ерөнхий аудитор танд Улсын Их Хурлын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа чин сэтгэлийн баяр хүргэе. Өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж, төрийн хууль тогтоомжийг нэр төртэй, ёсчлон биелүүлнэ гэдэгт итгэж байна” хэмээгээд ажлын амжилт хүслээ.



Энэхүү үйл ажиллагааг Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Цолмон удирдан явуулсан бөгөөд ёслолын арга хэмжээнд Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Энхболд, Ч.Хүрэлбаатар болон албаны бусад хүмүүс оролцов гэж Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

Эрээнцавын яруу найрагч Д.Нямсүрэнгийн мэндэлсэний 70 жилийн ойд зориулсан ”Болор цом” наадам өнөөдөр Дорнод аймгийн Чойбалсан хотноо болж өндөрлөлөө. Наадмын эхний шатанд 170 гаруй найрагч бүтээлээ ирүүлснээс 30 найрагчид тэнцэж үлдсэн билээ.

​

Энэ жилийн “Болор цом” 34 яруу найрагч хоёрын даваанд өрсөлдснөөс цомын эзнээр Сүхбаатар аймгийн яруу найрагч Б.Батсайхан тодорсон байна. Харин хоёрдугаар байрт “Болор цом”-ын эзэн А.Эрдэнэ-Очир, гутгаар байрт Ч.Ууганбаяр, дөрөв, тавд М.Уянсүх, Б.Гансүрэн нар шалгарчээ.



Сонирхуулахад тэргүүн байрт шалгарсан найрагч гурав, аман хүзүүдсэн нь нэг сая төгрөг гардсан бол удаах байрыг эзэлсэн нь тус бүр 500 мянган төгрөг, хурдан удмын даагаар шагнууллаа.



Ийнхүү тэргүүн байрт шалгарсан найрагчийн шүлгийг хүргэе.



Тэр эмэгтэй



Тэр эмэгтэйд би хайртай

Тэвэрч аваад үнсэхэд нь дуртай

Даарсаар очиход минь угтан авч

Бээрсэн гарыг минь бүлээцүүлж өгдөг

Гоо үзэсгэлэнт тэр хүнээс

Голт зүрх минь хайр мэдэрдэг ээ



Тэр эмэгтэйд би хайртай

Тэртээ холоос ч угтдаг нь дуртай

Халууцсаар очиход минь тоон авч

Хөлсийг минь арчин сэрүүцүүлж өгдөг

Гомдоож ердөө боломжгүй тэр хүнээс

Гоо үзэсгэлэнг илүүтэй мэдэрдэг ээ



Жирийн л нэг Монгол эмэгтэйгээс

Жинхэнэ хайрыг би мэдэрдэг ээ

Хайр гэрэлтүүлсэн тэр эмэгтэйг

ЭЭЖ гэдэг

Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Орхон багийн нутаг “Будант тээл” гэдэг газарт нутгийн иргэд гар аргаар олборолт хийж байх үед ухсан нүхний ханаар хиймэл нуурын ус задарч нүхийг усаар дүүргэсэн, дотор нь байсан хоёр иргэн гарч ирээгүй тухай дуудлага энэ сарын 13-ны өдөр тус аймгийн Онцгой байдлын албанд ирсэн. Дуудлагын дагуу аймгийн Онцгой байдлын газар, Аврах тусгай анги, Цагдаа, Шүүхийн шинжилгээний албаныхан, ар гэр болон орон нутгийн иргэд, нийт 68 хүн, 10 техник хэрэгсэлтэйгээр Архангай аймгийн Цэнхэр сумын Орхон багийн харъяат иргэн Э /26 настай, эрэгтэй/, иргэн Т /28 настай, эрэгтэй/ нарын цогцсыг гаргахаар ес хоног ажилласан. Гэвч цогцосыг олоогүй тул хохирогчдын ар гэрийнхний хүсэлтээр эрэн, хайх аврах ажиллагааг энэ сарын 22-ны 16:30 цагт түр зогсоогоод байсан билээ.

Улмаар уг газрын алт олборлогч “Улз гол” ХХК-тай зөвшилцсөний үндсэн дээр эрлийн ажлыг энэ сарын 27-ны 16:30 цагаас тус компанийн ажилтнууд, Онцгой байдлын газрын болон Цагдаагийн албан хаагчид, нийт 30 хүн, 5 техник хэрэгсэлтэйгээр дахин эхлүүлж нуурын мөсийг хагалж зөөвөрлөж эхэлсэн. Ингээд 156 тэвш мөс зөөвөрлөж, энэ сарын 29-ний өдрийн 17:10 цагт цогцсуудыг олж Цагдаагийн байгууллагад шилжүүлэн өглөө гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.

Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд баруун, төв, говь, зүүн аймгуудын зарим нутгаар цаг агаар эрс хүйтэрч, цас орж, цасан шуурга шуурсан. Үүнтэй холбоотойгоор “цасанд суусан, сураггүй болсон” гэх дуудлагаар Онцгой байдлын албаныхан ажиллалаа.

Тухайлбал, Ховд аймгийн Булган сумын Алаг толгой багийн “Дашваанжил” гэдэг газар Булган голын мөсөн дээгүүр зорчиж явсан долоон зорчигчтой суудлын автомашин мөсөнд саатсан, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын Буурхээр багийн “Гахайн байр” гэдэг газар хоёр зорчигчтой суудлын автомашин, мөн аймгийн Мандал сумын Баянсуудал багийн “Бэрх” гэдэг газар зургаан зорчигчтой суудлын автомашин, Завхан аймгийн Тэс сумын Баян-Уул багийн “Цэцэн” гэдэг газар зургаан зорчигчтой суудлын автомашин, мөн аймгийн Тосонцэнгэл сумын Оргих багийн “Гол-Эхний хясааны шил” гэдэг газар гурван зорчигчтой суудлын автомашин, Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын Хадын булаг багийн “Долоон даваа” гэдэг газар хоёр зорчигчтой суудлын автомашин тус тус цасанд саатсан, Хэнтий аймгийн Мөрөн сумын Хэрмийн дэрс гэдэг газар иргэн Б /40 настай, эрэгтэй/ малдаа яваад сураггүй болсон гэсэн дуудлагууд ирж Онцгой байдлын албан хаагчид ажиллалаа.

Мөн Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын Малх багийн Мухар гэдэг газар иргэн Ө / 40 настай, эрэгтэй/ малдаа гарч яваад сураггүй болсон тухай дуудлага тус аймгийн Онцгой байдлын газарт ирж, дуудлагын дагуу 4 албан хаагч, 1 автомашинтай, орон нутгийн 3 иргэн, 1 автомашинтайгаар эрэн хайх ажиллагааг зохион байгуулах явцад иргэн Ө /40 настай, эрэгтэй/ өөрөө гэртээ ирсэн тул эрлийн ажиллагааг зогсоосон байна.

Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын Цантын хоолой багийн Сайрын худаг гэдэг газар иргэн С /49 настай, эмэгтэй/ малдаа яваад сураггүй болсон тухай дуудлага аймгийн Онцгой байдлын газарт ирж, 7 албан хаагч, 1 автомашинтай, орон нутгийн 14 иргэн, 3 автомашинтай, нийт 21 хүн, 4 автомашинтайгаар эрэн хайх ажиллагааг зохион байгуулжээ.

Эрлийн дүнд иргэнийг тус багийн Цант гэдэг газраас эсэн мэнд олсон байна.

Дорнод аймгийн Матад сумын Ялалт багийн Ямаатай салаа гэдэг газар иргэн Г /28 настай, эрэгтэй/ малдаа яваад сураггүй болсон тухай дуудлага аймгийн Онцгой байдлын газарт ирснээр эрэн хайх ажиллагаа зохион байгуулахад гэрээсээ баруун урд зүгт 50 км газарт иргэн Б-ийнд эсэн мэнд байхад нь олсон байна.

Дархан-Уул аймгийн Хонгор сумын 2 дугаар багийн Нумтын даваа гэдэг газар иргэн Д-ийн эзэмшлийн 1 зорчигч бүхий суудлын автомашин цасанд суусан тухай дуудлагаар тус аймгийн Онцгой байдлын газрын албан хаагчид ажиллаж, автомашиныг цаснаас татан гаргасан байна.

Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын Майдлаг багийн Хөшийн-Ам гэдэг газар иргэн Г-ийн эзэмшлийн 2 зорчигч бүхий бага оврын ачааны автомашин цасанд суусан тухай дуудлагаар Багануур дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн 5 албан хаагч, 1 автомашинтай ажиллаж автомашиныг цаснаас татан гаргасан. Гэвч автомашин нь явах боломжгүй болсон тул газар дээр нь орхиж 2 иргэнийг аюулгүй газарт хүргэж өгсөн.

Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын Хужиган багийн Могой мод гэдэг газар иргэн Н-н эзэмшлийн улсын дугаартай 4 зорчигч бүхий суудлын автомашин цасанд суусан тухай дуудлагаар нийслэлийн Налайх дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн 8 албан хаагч, 1 автомашинтай ажиллаж 4 иргэнийг аюулгүй газарт хүргэж автомашиныг цаснаас татан гаргасан байна.

Ийнхүү найман аймгийн 11 сумын нутагт, нийт 42 хүний амь нас, эрүүл мэндийг авран хамгаалахад Онцгой байдлын байгууллагын 46 албан хаагч, 10 автомашинтай, орон нутгийн 39 иргэн, 9 автомашинтай ажиллалаа гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.

АН-ын даргын сонгуулийн хорооны дарга Ж.Оюунбаатараас намын даргын сонгуулийн талаар зарим зүйлсийг тодрууллаа.

-АН-ын даргын сонгуулийг онооны системээр явуулж байгаа юм байна. Онооны системийг нийт гишүүд болон олон нийтэд ойлгомжтойгоор тайлбарлаж өгөхгүй юу?

-АН-ын даргыг тодруулах намын даргын сонгуулийг явуулахдаа ялангуяа дүнг гаргах асуудал дээр манай намын дүрэмд шууд нийт сонгуульд оролцсон буюу шинэчилсэн бүртгэлд бүртгэгдээд саналын эрхээ авсан гишүүдийн саналаар шууд сонгогдохгүйгээр дүрэмдээ оруулж өгсөн байгаа. Энэ нь хөдөө орон нутаг болон нийслэл, төв суурин газрын төлөөллийг ижил тэнцүү харгалзан үзэж сонгуулийн дүнд нөлөөлөх байдлаар оруулахын тулд УИХ-ын тойргийн мандатыг тухайн орон нутагт нь харгалзан үзсэн байгаа. Нийтдээ улсын хэмжээнд 8350 оноог гаргаж ирсэн байгаа. Тухайн аймаг хоёр мандаттай бол 200 оноо, гурван мандаттай бол 300 оноо гэдэг байдлаар дүүрэг дээр 5-6 мандаттай бол 500-600 оноотой байхаар дүрэмдээ онооны системийг оруулж өгсөн байгаа. Энэ онооны системдээ тухайн аймаг, дүүргүүдэд авсан дүнгээрээ тусгай төлөөллийн томьёонд хөрвүүлээд хэдэн оноо авч байна гэдэг нь гарч ирнэ. Эдгээр дүнгүүдийг намын даргын сонгуулийн хороон дээр 21 аймаг, 9 дүүргийн онооны системээр авсан дүнг нэгтгээд хэн өндөр оноо авсан нь тэр нь сонгуульд ялагчаар тодрох онооны системийн журмыг боловсруулж ажиллаж байгаа. Энэ нь манай Монгол орны хувьд улс төрийн үйл ажиллагаанд оруулж ирж байгаа шинэлэг хувилбар юм.

-Шууд хүнийхээ тоогоор бус онооны системд хөрвүүлж байна гэдэг нь нийслэлийн хувьд хүн ам их төвлөрсөн байдаг учраас Улаанбаатар хотын хэдэн дүүрэгт ялахад л хүний тоогоор ялахаар байгааг бодолцон хөдөө орон нутгийнхаа төлөөллийг оролцуулахаар онооны системийг зохиосон гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Хэрвээ онооны системийг гаргаж ирээгүй бол нэр дэвшигчид нийслэлийн хэдэн дүүрэг дээр түлхүү сайн ажиллах юм бол сонгуулийн хувь заяа шийдэгдчих асуудал байсан. Нэгэнт улс орон даяараа бүх гишүүдийнхээ дунд явуулж байгаа сонгууль учраас орон нутгийнхаа төлөөллийг жигд оролцуулахын тулд онооны системийг гаргаж ирсэн.

-Одоогийн байдлаар хороон дээр ямар нэгэн гомдол санал ирсэн үү?

-Одоогийн байдлаар сонгуулийн хороон дээр ноцтой санал гомдол ирсэн юм харьцангуй гайгүй байна. Ер нь бол жижиг сажиг асуудал энд тэндгүй гарсан байгаа.

-Сонгуулийн үйл явцад нэр дэвшигч сонгуультай холбоотой зүйл заалтуудыг зөрчсөн тохиолдолд нэр дэвшигчээс хасаг зүйл байгаа юу?

-Намын дүрэм, намын даргын сонгуулийг зохион байгуулах журам дээр нэр дэвшигчээс хасах хэд хэдэн зүйл заалтууд бий. Хэрвээ нэр дэвшигчид бие дааж тусдаа сурталчилгаа хийсэн тохиолдолд сонгуулийн үйл ажиллагаанаас түдгэлзүүлэн хасна гэсэн заалттай. Тиймээс сурталчилгааны ажлыг таван нэр дэвшигч хамтдаа нэг дор улс орон даяар зохион байгуулсан байгаа. Энэ үйл ажиллагаан дээр зөрчил гараагүй.

-Хэрвээ мөнгө тараасан тэр нь баримтаар баталгаажсан байвал ямар арга хэмжээ авах уу. Тэр нь нэр дэвшигчийг хасах үндэслэл болж чадах уу?

-Мөнгө тараах юм уу санал хуралдаж авах үйл ажиллагаанууд манай сонгуулийн дүрмээр хориотой. Хэрвээ тэр үйл ажиллагаа батлагдах юм бол хариуцлага тооцогдох асуудал дүрэмд байгаа. Үнэхээр тэр асуудал нь баримтжуулаад, ноцтой нөлөөлөхүйц хэмжээнд үйл ажиллагаа явагдсан байх юм бол нэрийг нь татах хүртэл асуудал байж болно гэж дүрэмд байгаа.

​МУИС-ийн оюутнууд өнөөдөр жагсахаар болжээ. Тодруулбал, тус сургуулийн оюутнууд үндэслэлгүйгээр суурь хураамж 224000 төгрөгийг авдагийг эсэргүүцэж ийнхүү өнөөдөр 1-р байрны гадна талбайд 13.00 цагт жагсахаар болсон байна. Тэрбээр энэхүү хураамж оюутны сурч боловсрох таатай орчныг бүрдүүдлэхэд зарцуулагдах ёстой байтал сургууль дээрх нам дагасан бүлэглэлүүдийн тансаглал гадаад дотоод аялал зугаалганд зориулагддаг гэж оюутнууд хэлж байгаа юм.

Ахмад настны нийгмийн хамгааллын тухай хуулийг энэ сарын 1-нээс хэрэгжүүлж эхэлсэн. Хуульд тусгаснаар 121 мянган ахмадад жилд нэг удаа ”Насны хишиг”-ийг олгохоор болсон. Ингэхдээ 65-69 настай ахмадад 50 мянга, 70-79 настанд 80 мянган төгрөг олгох бол 80-89 настай ахмадад 150 мянга, 90 ба түүнээс дээш настанд 250 мянган төгрөгийн мөнгөн урамшуулал олгохоор тогтсон билээ.



Тэгвэл ирэх сарын 1-нээс иргэний үнэмлэхтэйгээ сум хорооныхоо нийгмийн халамжийн мэргэжилтэнд хандаж бүртгүүлэх боломжтой юм байна.



Хэрэв ирэх зургадугаар сарын 30-наас өмнө хүсэлтээ өгөхгүй бол “Насны хишиг” авах боломжгүй болох аж. Харин хэвтрийн өвчтэй, биеэр очих боломжгүй хүмүүсийн хүсэлтийг түүний итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, асран хамгаалагч гаргах юм байна.



Бүртгэлээ хийлгэсэн иргэд Хаан банк, Төрийн банк, Капитал банкаар дамжуулан мөнгөө авна. Тухайн хүн материлаа бүрдүүлж өгснөөр дээрх гурван банканд нэрийн данс нээгдэх юм байна. Уг дансанд мар нэгэн мөнгө байршуулахгүй, шимтгэл хураамж төлөхгүй, “Насны хишиг”-ийн мөнгийг тэтгэврийн зээлд суутгахгүй байхаар зохицуулжээ.

Өнөөдөр “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд УИХ дахь АН-ын бүлэг хуралдах байсан ч хуралдаанаа маргааш буюу энэ сарын 31 хүртэл түр хойшлуулжээ. Учир нь АН өчигдөр буюу энэ сарын 29-нд намын даргын сонгуулиа зохион байгуулсан бөгөөд өнөөдөр санал хураалтын дүнг олон нийтэд танилцуулах зэрэг үйл ажиллагаатай тул бүлгийн хуралдаанаа ийнхүү түр хойшлуулсан байна.

УДААХ УРВАЛТ

Гэнэтхэн Юсуф султаны мянгатууд хамгаалж байх учиртай зүүн жигүүрийн наагуур хөмөглөн халхалсан намхан дэнж дээгүүр саран сүлд сэрэлзүүлсэн морьтнууд бүрхэн гарч ирэв. Ар араасаа эцэс төгсгөлгүй цутган хөвөрсөөр буй тэдгээр морьтнуудын манлайд гил хүрэн хүлэгтэй, өндөр мөрөвчтэй давтмал ялтсан хуяг агссан махигар эр илд хуруйлан эргүүлсээр шунган давхих нь лавтай өнөөх бахричуудын тэргүүн Бундуктар аж. Чухам монгол, түрэг цустнууд л тийнхүү илдээ хуруйлах билээ. Түүний ард шар дэвсгэрт арслан сүлд нь тодхон харагдана. Тэгэхээр энэ цутган асгах морьтнууд бол Юсуф султаны хамгаалалт сэтлэн гарч ирсэн цохилтын цомхон анги биш, харин цөс ихт бахричууд голлосон Кутузын баруун жигүүрийн түмт бүтнээр болох нь. Бундуктар өдрийн Яамух Буурын довтолгоонд яйртал цохиулсан Кутузын баруун жигүүрийг аваад арагш хол шидэгдэн, тулааны талбараас гарсан билээ. Гэтэл өнөө гэнэт зүүн жигүүрээр хамгаалалт үгүй хоосон цулгуй газаар ирж буй мэт ийн хормын зуурт давхин гарч ирэх нь юуны учир билээ.

Тулааны талбарыг ажиглан Назарын өндөрлөгт зогссон Хитбух ноёнтон болон түүний нөөцөнд үлдсэн хэдхэн зуутынхан үүнийг үзээд ихэд гайхан цочирдов.

Саран сүлдэтнүүдийг тийн гарч ирэхтэй зэрэгцэн дэнжийн хойт үзүүр нийлэх Голиом уулыг бэллэн мөн хоёр морьтон цувралдан гарч ирлээ. Цогин ядаж буйг нь үзвээс морьд нь ихэд сульджээ. Тийн атал тэдний араас хорь гучин морьтон сүүл даран нэхэн гарч ирэх нь тэр. Нэхэгчдийн морьд хурдан, нэн даруй гүйцэх янзтай. Өнөөх хоёрын түрүүнд яваа нь дуулгагүй халзан толгой гялалзуулан, мориныхоо дэлэнд наалдаад, хүзүүг тэврэн явах агаад нуруунд нь зоогдсон хоёр сум гозолзон үзэгдэв. Шархтайгаа хамгаалан дагах нөгөөгийнх нь дуулганы оройд улаан соновтор зурвас харагдах нь лавтай Хөх тугийн монгол зуутан болов. Дуулгатан гэнэтхэн эргэж сум тавьсанд дөхөж явсан өндөр цагаан чалматай түрэг дайчин эмээлээсээ ховх үсрэн тэртээ хойно чулуудагдав. Чухам аймшигт ац зэвээр аянга мэт тийн харваж чадах нь Юсуф султантай хамт зүүн жигүүрийг хамгаалан байсан тавьт цэргийн ахлаач Хүрэлхү хошууч л билээ.

Хитбух ноётны зүүн талд зогсох Үлэмж мэргэн зүүн гараа дохих төдий Ажираа аравтан тэднийг тосохоор ухасхийлээ. Гэвч тэднийг хүрэхээс өмнө Хүрэлхү хошуучын хүлэг хөл алдан таварцаглан унав. Араас нь нэхэгчид завсар чөлөөгүй сум тавьцгааж байсан тул суманд оногдоо биз ээ. Хүрэлхү таварцаглаж буй мориноосоо жолоо хаян хөл дээрээ гүйлгэн буухад улаан соновторт нуман хөмсөгт болд дуулга нь сайр чулуунд хангинан дуугарсаар тэртээ холд өнхрөв. Тэгээд илдээ сугалаад хоёр гартаа бат атган баруун мөрөн дээрээ бариад, араас нь хошууран ойртож буй бахричуудын өөдөөс бөгтийн гүйлээ. Түрүүчийн морьтон мориныхоо буруу тал руу налан цавчсанд Хүрэлхү ноёнтон гэнэтхэн татсан нумын хөвч мэт гэдэсхийн цавчилт өнгөрөөх зууртаа мориных нь хөлийг нарийн шилбээр нь хянгардаж орхив. Ийн морины хөл хянгардахыг монголчууд тун амь тулсан, гарцаагүй эрс хэцүү үед л хэрэглэх билээ. Залгаж ирсэн хоёр морьтон баруун зүүгээр нь зэрэгцэн орж, түүний араас бас нэгэн урт жад сунган ирэхэд Хүрэлхү ноёнтон баруун талынхаа морьтны цавчилтыг дотроос нь өлж цохин, зүүнээс буух илдний ир дор хаалт тавьж өнгөрөөгөөд тулж ирсэн жадан дээгүүр “жад өнхрүүлөх” мэхээр гарч, жадаа даган бөгтийж явсан лал жадтаны ил гарсан шанаа хүзүү дагуулан эгэм рүү нь илднийхээ тэхий дунд ортол бүлж орхилоо. Тэгээд түүний морины хондлойгоор нуруугаараа эргэн буух завсраа илдээ далайсан нэгэн морьтны улаан суга руу тийрсэнд, лал дайчин илдээ ч буулгаж амжилгүй эвхрэн хийсэж буй нь харагдлаа. Төдөлгүй хорь гучин морьтон Хүрэлхү ноёнтныг нөмрөн авч, илд жад гозолзон, тоос манараад, хэрхэн тэмцэлдэж буй нь үзэгдэхгүй болоод явчихсанд баатар зоригт эрийнхээ бахтай сайхан тулааныг бахархан харж, дуу алдан эмээл дээрээ өндөлзөж байсан өндөрлөгийнхөн нам чимээгүй болж, хэрхэхийг зүрх түгшин хүлээлээ.

Ажираа аравтнаас нэг нь салаад түрүүлж явсан шархтныг тосон цулбуурдан эргэхэд бусад нь шуудхан өнгөрч илдээ хуруйлан шуугин давхилдсанд бөөгнөн бужигнаж буй олон бахри лалууд орилолдон ум хумгүй зугтацгаалаа. Тэгэхүй саях бачим тулааны ор мөр ил гарч, лавтай долоо найман хүн гулдайн үлдээд, Бэсүдийн цоглог хөвүүн Хүрэлхү хошууч хөл дээрээ илдээ атган торойтол зогсож эс харагдсанд өндөрлөгт харан зогсогсод бүгдээр харуусан шүүрс алдаж, гашуудан гашуудан халаглацгаав.

Хитбух ноёнтны нүдэнд Хүрэлхүгийн сэргэлэн цовоо нүд, үргэлжийн хошигнож, ёжтойгоор мушилзан байдаг хүүхдэрхүү царай нь харагдах шиг болсонд зүрхээр нь ширхийтэл хатган, дотор нь харанхуйлав.

- Ай халаг, ай халаг гэж... Хүү минь, Хөх тугийн их цэрэг эр минь. Ай халаг гэж, мянган дайчнаар ч солимгүй сортоо төгс дайчин минь. Яруу алдраа гүйцээж чадсангүй еэ. Даанчиг залуухан чи минь хэмээн гаслан гаслан өгүүлэв.

Хүрэлхү хошууч хорь дөнгөж гарч буй ч Хошууч хэмээх эрхэм алдраа Хүлэг хаанаас өргөгдсөн, аюулт хорон Уулын өвгөний бэрх хэцүү ичээ Аламут цайзын араар хаших өндөр сүрлэг хадат хэрмийн дээрээс гурван залуу дайчны хамт 70 алд аргамж залган буугаад, гэнэтхэн араас нь довтолж сандарган, хадан хаалганых нь оньсыг мулт цохиж чадсан, Багдад балгадыг довтолход баруун дүүрэгт нь хамгаас түрүүнд хүрээд гал тавьж бужигнуулсан авхаалж самбаа, эр зориг төгс, хожмоо хол ойрд алдраа дуурсгах их баатар эр болох нь гарцаагүй элдэвтэй шалмаг идэр залуу баатар билээ.

Энэ зуур тэртээ дор дэнж дээр Бундуктар хүрэн халзан морио эргэцүүлэн, илдээ занган захирамжилж, цэрэг ангиа хоёр хуваан давшуулсанд их хэсэг нь болох нэгэн түмтийг Кутузын зүүн жигүүрийг хумин, төврүү нь сүрэг хонь хашаанд хаших мэт бөөгнүүлэн шахаж буй Байдар ноёны мянгатуудын араас ухасхийлдэв. Харин Бундуктар өөрөө нэгэн мянгат илүү цэрэг дагуулан, Хитбух ноёны хараа их Хөх туг намиран буй Назарын өндөрлөгийн зүүн бэл өөд эргэв.

Хитбух ноёнтон хөмсгөө нумруулан, хөмхийгөө зуугаад, дэргэдээ байсан Начин баатарыг Байдар ноёны араас довтолгон буй бахричуудын түмтийг хажуугаас нь таслан хирчүүлэхээр довтлуулав. Начин баатар илдээ сугалаад “Тэрсүүд муусайн боолуудыг тэнгэрийн хүчээр ниргэсүгэй” хэмээн барим бүдүүн дуугаар бархирч, тэмээн бөмбөр нижигнүүлэн гурван зуутаа аван баруун налуу уруудан пижигнүүлэн тоосруулан буулаа. Тэд мянга мянгаараа довтолгон буй дайсны сүргийн хажуу хавирганаас сүрэг хонинд довтолгох хөх чоно мэт хүзүү сунган, эрээн хавиргат ятуун сүрэгт довтолгох эдлэг шонхор мэт жигүүр хумбин шунган дайрцгаалаа.

***
Нуруундаа сум зоолгосон нүцгэн толгойт эрийн сульдсан морийг хөтөлсөөр Ажираа аравтан цэрэг цогиулан ирэхэд дөрвөн цэрэг явгалан тосож, шархдсан эрийг эвлэн өргөж мориноос нь буулгаад мөрөндөө өргөн Хитбух ноёны өмнө хүргэв. Тэр бол Хонгирадын Элдэрдээ баатар байлаа. Баруун гартаа бат атгасан илднийх нь үзүүр газар зуран чирэгдэнэ. Тэрбээр Юсуф султаны хамт зүүн жигүүрийн цэргийг засалцаж байсан хэрэг. Хитбух энэхүү энэ мулзан толгойт бахим чийрэг эртэй хар багаас ижилсэж, олон ч бахтай сайхан ялалт дагуулсан дайн тулаанд мөр зэрэгцэн явсансан. Хитбух ноён мориноосоо үсрэн бууж, дуу алдан толгойг нь түшин авсанд Элдэрдээ баатар нүдээ нээв.
- Хит...бух, анд минь .... чи .... юу? Үгээ зөөж ядан өгүүлнэ. Хэлэх бүр завжнаас нь нөжирсөн цус бялдан гарч байлаа...
- Элдэрдээ, Анд минь. Даанчиг яавдаа.
Харцнаас чинь
Харьтны илд
Халирч далийгаад
Хальт тусдаг биш үү?
Эрэмгий зоригоос чинь
Эрчлэн ирэх сум
Эмээн халираад
Эвхрэн нугарч
Эгц өмнө чинь унадаг биш үү? Юу болох нь энэ билээ?
- Хитбух, анд минь чи сонс, ... Адгийн муу урвагч ноход л араас хутга шаадаг шүү дээ. Түүнээс Элдэрдээ би өврөөсөө хэрхэн сум зоолгох билээ. Юсуф ... Юсуф муу адгийн шарваач жингэр юм. Түү... нийг султан гэж үүнээс хойш бүү дуудтугай. Урваач, шарваачид зөвхөн муу нохойн нэр, муу нохойн үхэл зохино. Юсуф муу нохой... Бундуктарт урваж, цэргээ аван биднийг эргэж бүчин дайрав. Бэсүдийн Хүрэлхү хөвүүн, Жалайрын Самух өрлөг, бас Жалайрын Бужиндай бид тэр муу нохойн толгойг тасдан, Хөх Тэнгэрийн шүүлэг хийсүгэй хэмээн довтолсон ч тооны олонд бүчүүлж эс чадав. Тэнд байсан Хөх тугийн тавин эрс бүгд эр баатрын ёсоор илдээ тавилгүй цавчилдаж, муу нохдын сүргээс лавтай таван зууг тонилгож, лалын орных нь тамд таатай сайхан илгээлээ. Тэдний яруу алдрыг тэнгэрт ямагт дуурсгаж явах болтугай. Гэвч муу нохос цавчиж үл дуусах бөлгөө. Өнөө Юсуф муу нохойн гөлөг гурван мянган өлөн жингэрээ дагуулаад Бундуктарын ар сүүдэрт очиж хоргодов гээд түр амсхийв.

Хитбух баривгар хуруутай бахим гараараа Элдэрдээ баатарын толигор нүцгэн духыг нь илбэнэ.
- Хитбух, чи сонс. Чам лугаа...., Хитбух хэмээх энэ ертөнцийн нэгэн их баатар эртэй мөр зэрэгцэн, ертөнцийн харанхуйг илдний ирээр ярсаар энэ алс Ливаны наран шингэх хязгаар хүртэл давхилдсандаа Хонгирадын Дүүрэн сэцэний хүү Элдэрдээ би хувь заяа, тэнгэр бурхандаа мянгантаа талархаж явдаг билээ. Түүнээ өнөө чамд амжиж хэлэх гэж ирэв. Сэтгэл минь тэр билээ...

Хоолойг нь нөжирсөн цус бөглөхөд хахаж цацан хэсэг гацав. Тэгээд гүн амьсгаа аваад,
- Хитбух, баатар дайчин анд минь. Өчүүхэн миний сүнс Монголын их тал нутагтаа эргэж төрөөд, эрх таваараа исгэрэн дуулж явах болтугай хэмээн чи намайг ерөөсүгэй. Чи санаж байна уу? Арван гуравтай хөвүүд бид Их Хянганы хяраас Улзын урд ухаа хүртэл мянга мянган хүлэг агтас туугаад их талын нүд алдам уудмыг туулан давхиулж, дарвиж шуугиж явсансан. Эргээд тэндээ уулзацгаая. Эрхэм сайхан анд минь. Сайхан даа, Их тал нутаг минь. Өнөө намар цаг нутагт минь ирж буй. Өвсний толгой нь шарангуйлж, өндөр хөх тэнгэрт нь сэмжин үүлс... гээд үгээ гүйцээж чадсангүй, Айн-Жалудын орог саарал тэнгэрт эх нутгийнхаа сүүн ээдэм шиг сэмжин цагаан үүлсийг эрэх мэт бүргэд хурц нүдээ тэнгэр өөд тас ширтсэн хэвээр Элдэрдээ баатарын амь гарч, нутгаа тэмүүлсэн сүнс нь хүсэн санасан хөх Монголын их талын зүг нисэн одоод, хүчит баатар бие нь хөсөр гулдайн сулрав.
Ээ, хайран мину
Эрийн чинээ эр билээ, чи мину
Эгэм мөрөндөө бядтан билээ
Эртний ихэсийн үлдэл билээ
Ээнэгшин дассан анд мину
Ээ, элэг зүрх мину,
Эрслэх олон дайсан үзээд
Эргэж буцахыг үл мэдэн,
Эрчлэн шуугиж ордог
Элдэрдээ баатар мину
Нулимс мину, анд мину
Нугарч ер эргэдэггүй учир
Нуруу юугаа үл хуягладагсан,
Дуурсан эрчлэх илдтэй учир
Дуулга ер духдуулдаггүйсэн
Хайран хайран анд мину
Харь муу дайсан дунд
Харах нүдээ үл цавчин
Хатгалдан шунгаж ордог
Хатуу зоригт баатар мину,
Ай хайран анд мину,
Араандаа атаатнаа зуун төрсөн
Арслангийн зулзага юмсан, чи мину
Ар газар тоглож өссөн
Ажнай сайн хүлэг юмсан чи мину
Ай, анд мину, намайгаа юунд өнчрүүлэв хэмээн Хитбух ноёнтон Элдэрдээ баатарын зузаан хуйхтай мулзан толгойг элгэндээ тэврээд тэнгэр өөд дуудан дуудан ухилав. Тэгээд “Их Монголын Хөх тугийн дайчин цэрэг эр, Хонгирадын Дүүрэн сэцэний хөвүүн Элдэрдээ баатарын ариун сүнс нь Хөх Монголынхоо их тал нутагт саадгүй түргэн нисэн очтугай” хэмээн ерөөн загалмайлсанд бүчин зогссон олон баатар эрс түрэн нирхийлгэлээ.

Элдэрдээ баатар Тогучар хүргэний түмтэд багтан анхны алс аянд мордоод, Сартуулыг ихэд даралцаж, Тогучарыг буруудсаны хойно Зэв ноётны өмөгт очиж, Мухамед Шагийн зугтаж явахдаа чадлаараа хавчиж асан сүүлнийх нь үзүүрт гал асаалцаж явжээ. Түүнээс Муган, Курын алдар цуутай их тулаануудыг үзэж, хадан цохиот, мөсөн халилт их Кавказыг мориныхоо туруунд үхрийн шир углаж, шилбийг нь хөөврөөр хулдан байж даваад, арагш нь хаврын цасны уруй шиг нүргэлэн бууж, алан, куман тэргүүт зургаан үндэстний их цэргийг бут ниргээд, цаашлан Оросын их вангуудын тоолж үл барам их цэргийг Калк голын хөвөөнөөс Днеприйн дээд хүзүүвч хүртэл цувуулан хяргаж явсансан. Түүнээс нааш энэхүү Айн-Жалуд хэмээх армаг толгодын хөвөөг дагах бяцхан голд иртэл Элдэрдэй баатарын туулсан зам, тулсан дайсныг тоолж үл барнам.

Оросын вангууд, Булгар, Хивчагууд, Хар малгайтнуудын их хүчин Днепр мөрнийг уруудан давшихад мөрний гатлага хамгаалан үлдсэн Харачар мэргэний мянгатад үлдэж, гол хүчнээ алс зувчин ухрах цаг гаргахын тулд Орос, Хивчагийн нийлсэн есөн түмэн цэргийг нь гурав хоног тогтоон бариад, эцэст нь хүчин мөхөсдөж, бүгд тэр мөрний хөвөөнд өчүүхэн ч харамсахгүйгээр ясаа тавьцгаахад чухам долоон голтой догшин зээх мэт гуравхан цэрэг амьд үлдсэний нэг нь Элдэрдээ баатар юм. Тэд амьд тэсэн үлдээд зогсохгүй Эрэмгий Мистиславын цэргийн хүнсийг голд живүүлэн, хамгаалж явсан Оросын алдарт Иполит баатар, Хотян хааны дүү Исмалит нарыг баривчлан гар хөлийг нь хоньчлон дангинатал хүлээд, өвчүүн завины голд шидэж, Днепр мөрөн уруудан хоёр талдаа харвалдан зугтсаар, мэнд мултарч, Зэв ноёндоо ирж нийлсэн, ер элдэв хэцүү бэрх дайн тулаан, аян бүхнээс исгэх шарх ч үгүй гардаг тул хуяг дуулгыг үл тоох баатар нэрийг бардан байж авсан эрэмгий дайчин билээ. Энэ мэт түүний адал явдал, алдар гавьяаг нь тоолж үл барах бөгөөд хожмын өдөр Хөх монголын хөрслөг хөвүүд нь эрхэм сайн баатар эрсийнхээ эрэлхэг сайхан энэ мэт түүхийг үлгэр домог болгон өгүүлэн хэлэлцээд, бахдан баясан суух буй за хэмээмүй.
Ер тэр цагаас эхлэн Хөх тугийн их хүрээн дунд Элдэрдээ баатар хэмээн нэр түгэж эхэлжээ.

***
Ажираан аравтнууд эрэлхэг сэргэлэн сүнс нь хэдийнэ орхин одсон Хүрэлхү хошуучын арвантаа жадлуулж, хоринтоо сийчүүлсэн цогцсыг эгнээ жадан дээр тавьж, мөрлөсөөр хүрч ирэхэд Хитбух ноёнтон тосон очиж, цэлмэг тунгалаг харцаар ширтсээр буй сайхан хар нүдийг нь аниулан, зовхийг нь илээд, духан дээр нь үрээ үнэрлэх мэт хайрлан үнэрлэв. Цэл залуу Хүрэлхү хошуучын уруул завжинд өнөөх уужим ёжтой мушийлт нь тэр хэвээр царцаж үлджээ.
Адтай сэргэлэн дүү минь
Ариун сайхан сүнс чинь
Ар Ононгынхоо хөвөөнд
Ахин төрөх болтугай хэмээн Хитбух ноён мөн ерөөл өргөөд, Элдэрдээ баатарын хамт илдийг нь хоёрт гарт нь бариулан, элгэн дээр нь авхуулаад зэрэгцүүлэн алс Ливаны уулсын баруун үзүүрт агч Назар өндөрлөгийн оройд оршоов.
Энэ зуур Бундуктар цэргээ дахин засаж, Байдар ноёны араас ороон тойрохоор довтолж буй түмтээсээ нэгэн шилдэг мянгатыг салган Начин баатарын гань галзуу түрэлтийг саатуулан зогсоохоор тосуулсанд, хавцал өндөр хөндийн хоёр талаас шуугин орж ирээд мөргөлдөх уруйн их үер мэт хоёр цэрэг хоёр талаас шуугин хашгиралдсаар нижигнүүлэн тулав. Бундуктар өөрөө мянгатаа дагуулан Назар өндөрлөгийн урд бэл өгсүүлэн дөхөж буйг үзсэн Хитбух ноёнтон дэргэдээ үлдсэн хоёрхон зуутныг Үлэмж мэргэнээр манлайлуулан Бундуктарын мянгатын өөдөөс “Өвчүүг нь яртугай. Бид Бундуктарын зүрхийг сугална” хэмээн тосуулав.
Одоо Хитбух ноёнд Хөх тугаа хамгаалан хажууд нь үлдсэн Арсланхүлэгт баатарын тавин турхагаас өөр нөөц үлдсэнгүй, Кутузыг бүрмөсөн нуга дарахын тулд тэр бүх хүчээ шавхаад байсан билээ. Хэрвээ Юсуф султаны мянгатууд энэхүү зүүн жигүүрийг дахиад гурван мөчийн төдий тогтоон барьж чадсансан бол Кутузын гол хүчин болсон хоёр түмтийг Байдар ноёны мянгатууд зүүнээс нь ороон хашиж, Долдохур догшины мянгатуудын илдэн дор шахан оруулж байгаад үйртэл нь цохиж, цайтал нь цавчилж орхих байсансан. Тэгсний ард энэ Бундуктарын бахричууд юу ч болох билээ.
Үлэмж мэргэн үзүүр гарган довтолгох Бундуктарын мянгатын өөдөөс өөдөөс эгцлэн очсоноо давхил дундаа харвасаар зуут зуутаараа хоёр тийш ярагдан бүхийд Хитбух тавин турхагаа аван, өндөр Хөх тугаа жавхлантайгаар намируулсаар голд нь гарсан сиймхийгээр Бундуктарын “Зүрх сугалах”-аар ухасхийн дайран орлоо.

.
/Хэсэглэн авав/
Б.Номинчимэд

Тайлбар:
1. Айн-Жалуд хэмээх нэртэй өнөөгийн Израилийн өмнөд хэсэг, Иерусалимаас төдий холгүй газарт болсон тулаан нь 1260 оны 9 сарын 3-нд болсон юм. Уг тулаанд Монголчууд 10-15 орчим мянга, Мисирийн буюу Египэдийн Киарийн мамлюк тэргүүтэй лалын нэгдсэн хүч 30 гаруй мянган цэрэгтэйгээр тулсан бөгөөд Монголчуудын нэгэн жарны тасралтгүй ялалтын цувраа энд тасарч, 10 мянга гаруй монгол дайчид тэр элсэрхэг нугад ясаа тавьсан байна.
2. Хитбух - Хүлэг хааны тугийн жанжин, Найман овгийн, загалмайн нестор урсгалыг шүтэгч хүн. Сирийн захирагчаар томилогдон, Мисир хүртэл дайлах аянд бэлдэж байсан.
3. Юсуф султан - Сирийн султан, Монголчуудад дагаар орон, цэргээ авч, Хитбух ноёны нэг жигүүр болон Айн-Жалудад очсон ч маш эгзэгтэй мөчид урваж, тулааны хувь заяаг өөрчилөх нэгэн сэжүүр үүтгэсэн..
4. Бундуктар султан - Бибарс султаны нэр. Түрэг, хивчаг угсааны хүн.
5. Кутуз - Киарын анхны мамлюк султаны Айбегийн дотнын хүн байгаад, эзнээ алж төрийн эргэлт хийгээд Султан болсон хүн. Өөрийгөө Сартуулын Хорезм шах Мухамедийн угсааны хүн гэдэг байжээ.
6. Мөч - Монголчууд цагны дөрөвний нэгийг буюу 15 минутыг мөч гэж нэрлэдэг. Гурван мөч гэдэг нь дөчин таван минут болно. Мөн минутыг Хувь, секундыг Хурам гэх.
7. ”Зүрх сугалах” - Монгол цэргийн байлдааны нэгэн тактик.