-
2017 оны 11 сарын 02
УБТЗ-ын дарга Д.Жигжиднямаа:
ЭНЭ БОЛ ЗОРИЛГОТОЙ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТТАЙ, ЗАХИАЛГАТАЙ ХЭДЭН ХҮНИЙ “ГАРШСАН” АЖИЛ ГЭДГИЙГ БИ САЙН МЭДЭЖ БАЙНА.
-Таниас хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч буй зүйлүүдийг тодруулмаар байна. Тухайлбал, 200 хүнийг халж сольсон тэд Ерөнхий сайдад захидал бичсэн. 56 хүнийг эргүүлж ажилд нь авах шүүхийн шийдвэр гарчихаад байхад биелүүлэхгүй байна гэх мэтээр бичсэн байсан. Үүнд тайлбар өгөөч.
-Хэвлэлээр бичээд байгаа шиг 200 хүнийг халж сольсон юм бол байхгүй. Дээр нь 56 хүнийг эргүүлж ажилд нь авах шүүхийн шийдвэр гараад түүнийг биелүүлэхгүй байгаа асуудал ч байхгүй. Энэ бол гүтгэлгийн шинжтэй л мэдээлэл.
Би бүр тодорхой баримттай ярья. 2016 оноос одоог хүртэлх хугацаанд нийт 56 хүнийг ажилд эргүүлэн тогтоолгох тухай хөдөлмөрийн маргаан гарсан байна. Үүнээс шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэгдэж, шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон 18 хэрэг, шүүхээр эцэслэн шийдэгдээгүй буюу шүүхийн шатанд байгаа 38 хэрэг байна. Шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болсон 18 хэргийн 3 нь УБТЗ-ын талд, 2 нь эрүүгийн хэргийн улмаас хэрэгсэхгүй болсон, 13 нь нэхэмжлэгчийн талд шийдэгдсэн байна. Үүнээс шүүхийн шийдвэр биелээгүй буюу ажилд эргүүлэн аваагүй 6 хэрэг л байна. Дээрх 13 ажилд эргүүлэн тогтоолгох тухай хөдөлмөрийн маргааны дотор миний өмнөх дарга нарын шийдвэрээр болон Ерөнхий хорооны шийдвэрээр халагдсан хүмүүс ч байна.
Мөн түүнчлэн дээр дурдсан 56 маргаан дотор салбар нэгжийн дарга нарын тушаалаар ажлаас халагдсан 19 хүний хөдөлмөрийн маргаан ч бас багтаж байна.Энд нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд тодорхой албан тушаалуудаас дээш албан тушаалтнуудыг томилох, өөрчлөх эрх замын даргад байдаг. Түүнээс дооших албан тушаалуудыг байгууллагын дарга нар нь хариуцдаг. Ер нь бол 15000 хүнтэй байгууллагад боловсон хүчний хөдөлгөөн байнга явагддаг. Өөр ажилд шилжих, ажлын хариуцлага алдаж халагдах, тэтгэвэртээ гарах, шинээр ажилд авах зэрэг байнгын хөдөлгөөн бий. Ажлыг нь өөрчлөх, шилжүүлэх, дэвшүүлэх гээд өдөртөө 5-10 хүний тушаал гаргадаг.
Ажлаас халагдсан хүмүүс шүүхэд хандах нь тухайн хүний эрх. Гэхдээ үнэхээр ажлын ноцтой хариуцлага алдаж ажлаас халагдсан асуудлыг би зөв гэж хэлэхгүй. Тэр тусмаа төмөр зам бол минут секундээр хэмжигдэж байдаг хүний амь нас, эд хөрөнгөтэй холбоотой маш хариуцлагатай ажил. Мэдээллийн нэг сайтад Мөнхбат гэдэг хүн ярилцлага өгч “Намайг хууль бусаар халлаа” гэсэн байсан. Тэр хүний тухайд хариуцсан аж ахуйгаа маш замбараагүй авч явж, хэд хэдэн удаа сануулга авсан. Түүгээр ч зогсохгүй хариуцаж байсан байгуулагад нь хөдөлмөр хамгааллын маш том осол гарч хүний амь нас эрсэдсэн. Албаных нь дарга тэр хүнийг ажлаас чөлөөлөх санал гаргасан учраас хариуцлага тооцож ажлаас халсан. Тэгтэл одоо хуурамч нотлох баримт бүрдүүлэн, ажлаас чөлөөлөх шийдвэр гарахын өмнөх өдөр өөртөө байсан бланкыг ашиглан сургалтад явсан бичиг хийж шүүхэд өгсөн байсан. Шүүх энэ хүний талд шийдсэн. Бүхэл бүтэн байгууллагыг хохироож ажлын хариуцлага алдсан байхад ингэж шийдэж болохгүй биз дээ.
Ер нь ор үндэслэлгүй ажлаас халсан тохиолдол нэг ч байхгүй гэдгийг цохон тэмдэглэмээр байна. Ажлаас халагдсан хүмүүсийн шалтгаан, шийдвэрүүдийг бүгдийг үзэх юм бол бүгд шалтгаантай.
Өнөөдөр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гараад байгаа асуудлыг АТГ хянаж шалгаж байгаа. Хууль хяналтын байгууллага шийдвэрээ гаргаагүй байхад хэвлэлээр намайг янз бүрээр цоллоод байх нь зүй ёсны хэрэг биш байх. Энэ бол зорилготой, зохион байгуулалттай, захиалгатай хэдэн хүний “гаршсан” ажил гэдгийг ч би сайн мэдэж байна.
-АТГ-ын дэргэдэх Олон нийтийн зөвлөлийн дарга Г.Баасан хэвлэлийн хурал хийхдээ УБТЗ-д ял эдэлж байсан ашиг сонирхлын зөрчилтэй хүмүүс ажиллаж байгаа талаар ярьсан. Бас “УБТЗ гэмт хэрэгтнүүдийн үүр боллоо” гэсэн мэдээлэл ч гарсан. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Өмнө нь УБТЗ-д ажиллаж байсан хэсэг хүмүүс ийм гомдол гаргасан юм билээ. АТГ намайг дуудаж надаас тайлбар авсан.
Г.Баасан гуайн тэргүүлж байгаа АТГ-ын Олон нийтийн зөвлөл нь хууль хяналтын байгууллага биш байх. Гэтэл хууль хяналтын байгууллагын ямар ч дүгнэлт шийдвэр гараагүй байхад сонин хэвлэлээр намайг олон тэрбум төгрөг завшсан гэж чичлээд байгаа нь хууль зөрчиж хүний нэр төрд халдсан үйлдэл гэж үзэж байна.
Тэр гурван хүний тухайд гэвэл АТГ-аас тэдгээр хүмүүсийг эрхэлж байсан албан тушаал дээр нь ажиллуулж болохгүй гэсэн шаардлага ирүүлсний дагуу ажлаас нь халж хөдөлмөрийн гэрээг нь цуцалсан. Гэтэл Г.Баасан гуай намайг эзгүйд манай ажил дээр ирж шалгаад, тэр гурван хүн ажлаа хийж байна гэж ярьсан байна лээ. Тэд аль хэдийн ажлаасаа чөлөөлөгдөөд Улаанбаатар төмөр замаа буцаагаад шүүхэд өгчихөөд байгаа.
Энэ 3 хүний тухайд нэг зүйлийг хэлье. Баасан гуай энэ 3 хүнийг ерөөсөө УБТЗ-д ажил хөдөлмөр эрхэлж болохгүй мэтээр яриад байх шиг байна лээ. Манайд АТГ-аас асуух шаардлагагүй ажил албан тушаал гэж бас байнаа.Аливаа хүн Монгол Улсын шүүхийн системд ялаа эдлээд дууссан бол тэр өдрөөсөө эхлээд ялгүйд тооцогддог. Хүнийг насан турш нь яллаж болохгүй биз дээ. Тэр 3 хүний нэр төрийг гутааж доромжилж байна. Ингэж бас болохгүй байх. Тэдний гэр бүл үр хүүхдэд нь энэ бүхнийг дуулахад хэцүү л байсан байх. Миний өмнөх даргын үед Даваапил гэх хүн, хүн гүтгэсэн хэргээр шүүхээс ял аваад, ялаа эдэлж дуусаагүй байхад Замын орлогч даргаар томилж ажиллуулж байсан. АТГ-ын зөвшөөрөлгүй. Тэгэхэд энэ хүмүүс буруу, зөв гэж шуугиулж, хэвлэлийн бага хурал хийж байгаагүй л санагдах юм. Юм шударга байсан нь зүгээр гэж бодож байна. Би энэ талаар УБТЗ-ын даргын хувьд бус, жирийн иргэний хувьд санал бодлоо хэлж байгаа юм шүү.
-Зарим хэвлэлд 2017 оны хоёрдугаар сард зам засварын машин худалдаж авахдаа Английн компаниар зуучлуулж, 770 мянган ам.долларзувчуулсан гэж мэдээлсэн байна лээ. Энэ талаар таны үгийг сонсмоор байна.
-Уг машиныг худалдан авах тухай тендер 2016 онд хоёр ч удаа зарлагдсан юм. Гэвч хоёулаа буцаагдсан. Хоёр тендер хүчингүй болсон учраас хуулийн дагуу шууд худалдан авахаар болсон. 2016 онд ийм машин авахад төсөвлөгдсөн төсөв байсан. Тэр үед гурван газар үнийн санал гаргасан байсны хамгийн доод үнэ нь 1 сая 770 000 ам.доллар байсан юм. Тэгээд нийлүүлэгчтэй нь гэрээ хийгээд худалдаж авахаар болсон. Худалдаж авахаасаа өмнө манай мэргэжилтнүүд очиж шалгаад шинэ, сайн машин байна гэж дүгнэсэн. Уг машин нь Латви улсад байсан. Тэр машиныг үйлдвэрлэсэн үйлдвэр 2014 онд дампуурчихсан, Англид төвтэй компани зуучлан худалдсан байсан. Одоо тэр машин үр бүтээлтэй ажиллаад, энэ жилийн замын их засварын ажлын голыг нугалаад явж байгаа. Намайг нэг сая ам.доллараар машин авч, дундаас нь 770 мянган доллар идлээ гэсэн зүйл ярьж байна. Энэ асуудлыг АТГ шалгаад ямарч дүгнэлт шийдвэр гаргаагүй байхад намайг ингэж гүтгэж байгаа нь сонин л байна. Гэхдээ хууль хяналтын байгууллага шалгаад үнэн мөнийг нь тогтооно гэдэгт итгэж байна.
-Зам тээврийн сайд асан М.Зоригтоос машин авсан, дэд сайд Б.Цогтгэрэлийн автомашин, шатахууны зардлыг УБТЗ хариуцдаг гэх зэрэг мэдээлэлд ямар хариу өгөх вэ?
-Эдгээр нь АТГ-т бичсэн гомдолд дурдагдсан асуудлууд байгаа юм. Сайд асан М.Зоригтоос машин авсан нь үнэн. Нэг жил унасан шинэ шахуу машин. Манайд 130 саяар худалдана гэсэн юм. Тийм загварын шинэ машин тухайн үед Моннист 198 сая төгрөгийн үнэтэй байсан, одоо бол бүр үнэтэй болсон байна лээ. УБТЗ-д автомашины хэрэгцээ тэр үед байсан. Уг машинуудыг зах зээлийн үнээс хямд авсан. Би хувьдаа ашигтай наймаа хийлээ гэж бодоод байгаа. Тэгээд ч Зоригтоос машин авахад тэр хүн сайд байгаагүй. Ер нь аливаа худалдан авалтыг Замын дарга гэдэг ганц хүний шийдвэрээр хийдэггүй юм. Олуулаа хэлэлцэж, Тендер, Үнийн комиссуудын шийдвэрийг албажуулж Замын дарга гарын үсэг зурдаг зарчмыг миний бие хатуу баримталж ажилладаг. Энэ бас сүүлд яригдсан тосны асуудалд ч хамаатай гэдгийг хэлмээр байна. Б.Цогтгэрэл дэд сайдын хувьд УБТЗ-ын ерөнхий хорооны орлогч дарга. Хоёр улсын гэрээ, бусад холбогдох бичиг баримтын дагуу бид унаагаар хангаж, шатахууных нь зардлыг гаргаж байгаа.
-Киприйн оффшор бүсэд данстай тээвэр зуучлалын компанийн нууц эзэн нь таныг гэдэг шүү дээ. Үүнд хариулт авмаар байна.
-Үүнд олон ч удаа тайлбар өгсөн дөө. Хэсэг бүлэг хүний хийж байгаа явуургүй ажлын нэг нь энэ. Та нар тэр компанийн бичиг баримтыг шалгаад үз л дээ. Надад ямар ч компани байхгүй гэдгийг дахин хэлье.
-Акциз төлөөгүйгээс улсыг хохироосон гэдэг асуудлын тухайд?
- Энэ ч бас АТГ-т очоод байгаа цаасан дээр л дурдагдсан асуудал. Акциз буюу түлшний онцгой албан татвар УБТЗ төлөхгүй байгаагаас улс хохирч байна гэдэг. Монгол-Оросын хувь нийлүүлсэн “УБТЗ” нийгэмлэгийг байгуулах 1949 оны хэлэлцээрээр УБТЗ өөрийн барих ашиглахад зориулсан бүх бараа материалыг одоо буюу ирээдүйд гарах татвараас чөлөөлөгдөнө гээд үүрэг хүлээсэн. Тиймээс татвар төлөх ёсгүй. Энэ миний ч шийдвэр биш. Энэ бол манай Ерөнхий хорооны шийдвэр.
-Л.Пүрэвбаатар даргын амьдарч байсан хаус нилээд хэл ам дагуулдаг. Энэ хаус УБТЗ-ын өмч юм уу, эсвэл......?
-Л.Пүрэвбаатар “УБТЗ”-ын дарга байхдаа контрактын гэрээ байгуулсан байдаг юм билээ. Тэр дотор нь ажил амралтын дэглэмийг хангахуйц байраар хангана гэсэн заалт байгаа юм. Тэр байр нь 50 юмуу 100 саяын үнэтэй ч байж болно. Гэхдээ 1 тэрбум 500 саяын үнэтэй байна гэдэг арай дэндүү. Тэр гэрээ манай Төрийн өмчийн хороонд байдаггүй юм билээ. Уг нь байх ёстой. Тэр байраа өөрийн өмч болгох өргөдөл надад бичсэн. Би УБТЗ-ын өмчийг хэн нэгэнд өгөх эрх байхгүй. Тиймээс ерөнхий хорооноос асуусан. Ерөнхий хороо энэ байрыг зах зээлийн үнээр худалдаж олсон мөнгөө төмөр замын дансанд төвлөрүүл гэдэг шийдвэр гаргасан. Гэтэл Л.Пүрэвбаатар байраа суллаж өгөхгүй байгаа. Өнгөрсөн хоёрдугаар сараас хойш шаардсан боловч биелүүлээгүй. Тийм учраас хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн өмчийг шилжүүлж авах талаар шүүхэд өргөдөл өгсөн. Бодит байдал ийм л байна. Бид 1 тэрбум 500 саяын байрыг нэг хүнд өгснөөс нэг цэцэрлэг барьсан нь дээр шүү дээ. Нэг хүн хоёр жил УБТЗ-ын даргаар ажиллаад 1 тэрбум 500 сая төгрөгийн байр аваад байвал юу болох вэ. Энэ бол арай шударга биш хэрэг биз дээ.
- Таныг гүтгэж нэр төрийг чинь гутаан доромжлоод байгаа асуудлаар шүүхэд хандах уу?
- Шүүхэд хандана. Эхлээд тэр хүмүүсийн өгсөн гомдлын дагуу шалгаад худлаа юм байна гэсэн дүгнэлт нь гараад ирэг. Түүний дараа би шүүхэд хандана. Эдгээр гүтгэлгийн шинжтэй мэдээллүүд бол ганцхан миний төдийгүй нийт төмөр замчдын нэр төртэй холбоотой асуудал гэж би ойлгож эмзэглэж байгаа. УБТЗ тэр чигтээ гэмт хэрэгтнүүдийн үүр болсон, болохгүй бүтэхгүй газар гэж л ойлгогдохоор зүйлийг тарааж байна. Энэ нь төмөр замчдын сэтгэл санааг үймүүлж, тэднийг талцуулж, удирдлагадаа итгэх итгэлийг сулруулж, хөдөлмөрийн сахилга хариуцлагыг сулруулж, хөдөлгөөний аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй аюултай үйлдэл гэж ойлгож байна.
-
2017 оны 10 сарын 31
АТГ-ын албан хаагчид хөдөө орон нутагт ажиллаж эхэлжээ. Энэ талаар тодруулж, тус газрын Хэвлэл, олон нийттэй харилцах ажилтан, комиссар Т.Мөнхтунгалагтай ярилцлаа.
-
2017 оны 10 сарын 26
Сүүлийн өдрүүдэд гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой мэдээлэл олон нийтэд хүрч, нийгмийг нилээдгүй бухимдуулаад байна. Энэ асуудлын эргэн тойронд нөхцөл байдал ямар байгаа, цагдаагийн байгууллагаас зохион байгуулж байгаа ажил, арга хэмжээ, түүний үр дүнгийн талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Н.Амарсанаагаас тодрууллаа.
-
2017 оны 10 сарын 20
Хууль номын дагуу ажиллаж байгаа бол солихоо урьтал болгохгүй. Харин хууль бус үйлдэл байгаа бол засна. Олон жил миний дор ажиллаж байсан хүмүүсээс төрийн хэрэгт янз янзын байдлаар халдаж, зарчимаасаа хазайсан тухай дуулдаж байна. Хэрвээ үнэн бол бага зэргийн хөдөлгөөн хийнэ. Гэхдээ бөөнөөр биш. Зарим нэг өөрчлөлт оруулна.
-
2017 оны 10 сарын 18
Хүн эрүүл байвал ихийг хийж бүтээдэг. Тиймээс эрүүл мэнд-эрхэм баян гэж ярьдаг бизээ. Дэлхийн хүн амын дийлэнх хувьд мэдрэлийн гаралтай өвчин зонхилдог судалгаа бий. Тэр дундаа нуруу, толгой өвдөх шинж тэмдгүүд түгээмэл илэрдэг. Тиймээс мэдрэлийн гаралтай өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, хэрхэн эмчлэх талаар Төрийн тусгай алба хаагчдын нэгдсэн эмнэлгийн мэдрэлийн эмч, дэд хурандаа Б.Мөнх-Очтой ярилцлаа.
-
2017 оны 10 сарын 17
Ерөнхий сайдаар У.Хүрэлсүхийг томилоход АН-ын бүлэг төрийн эрх ашгийн үүднээс нээлттэй, шударга хандсан. Улс оронд өнөөдөр үүссэн нөхцөл байдал, цаашид
-
2017 оны 10 сарын 12
Монгол Улсын 27 дахь Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Н.Алтанхуягтай ярилцлаа.
-Ерөнхий сайд асан биш Монгол Улсын шинэхэн Ерөнхийлөгчийн улс төрийн бодлогын зөвлөх Н.Алтанхуягийн хувьд эхний асуултаа тавья. Хэдийгээр та ажлаа аваад удаагүй ч ард түмэн шинэ Ерөнхийлөгчөөс их зүйл хүлээж байгааг мэдэрч буй байх?
-Би өөрийнхөө хариуцсан чиг үүргийн хүрээнд ажиллаж байна. Манай нийгэмд үе солигдох үйл явц ид үргэлжилж байна. Дэлхий даяар явагдаж буй системийн өөрчлөлтүүдээс үүдэн манай улсад ч шинэ сорилт тулгарлаа. Асуудлыг өнгөц харалгүй, жам ёсны энэ үйл явцыг хэрхэн зөв төлөвшүүлэх вэ гэдэг дээр ажиллаж байна. Уламжлалт бус сэтгэлгээтэй, онцлог бүхий шинэ үе нийгмийн олонхыг бүрдүүлж эхэллээ. Үүнтэй зохицох улс төрийн шинэ бодлого боловсруулж байж гаргасан шийдвэр зөв болж, хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Тиймээс илүү орчин үежсэн улс төрийн бодлого боловсруулах шаардлага үүсээд байна. Нэг үгээр хэлбэл, Монголын төрийн бодлого, шийдвэр нийгмийн сэтгэлгээнээсээ хоцрогдчихоод байгаа тул олон нийт төрдөө сэтгэл хангалуун бус, шүүмжлэх байдал хавтгайрсан. Тиймээс бид нээлттэй, чөлөөт, ардчилсан улсын хувьд иргэдийнхээ сэтгэлгээний өөрчлөлтийг сөрөх гэж бус, төрийн бодлогоо засах гэж хичээж ажиллах хэрэгтэй байна.
-Танд Ерөнхийлөгчийн ахлах зөвлөхийн албыг авах хэрэг байв уу?
-Авах өгөх тухай асуудал биш шүү дээ. Монголын нийгэм сүүлийн жилүүдэд дандаа буруу тийшээ явлаа. Бүх шатандаа хэдхэн хүний эрх ашигт үйлчилдэг болсон. Ялангуяа УИХ, Засгийн газраас цөөхөн хүний эрх ашигт нийцсэн шийдвэр гаргадаг болоод удсан шүү дээ. Би Ерөнхий сайд байх үеэсээ энэ бурууг засаж залруулах гэж тэмцсэн. Тэгээд огцорсон, огцорсон ч тэмцсээр л байна. Гэвч буруу зөрүүг зогсоож дийлэхгүй өдий хүрлээ. Нам дамнасан цөөн хүний бүлэглэл төрийг он удаан жил барих, хулгай луйврын аргаар төрийн эрхийг нэгэндээ шилжүүлж, найр тавин дамжуулах, нам гэдэг институцийг тоглоомын байгууллага болгох оролдлого хийсээр байна. Монголын минь заяа их учраас саяын Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар сонгогч түмэн үүнийг таслах эхлэлийг тавилаа. Эрх мэдэл, албан тушаал, хууль хяналтын байгууллага, мөнгөтэй хүмүүсийн хүрээлэл, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гээд бүгд нөгөө талд байсан ч ард түмэн “Та нар хэрээс хэтэрч байна шүү” гэсэн сануулга өгч, эсэргүүцлээ илэрхийлж, өөрсдийнхөө сонголтыг хийсэн. Ард түмэн нэгэнт ийм сонголт хийж, Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгчөөр сонгосон учраас бүлэглэлийн эрх ашигт бус, улс орны эрх ашигт нийцсэн бодлого, шийдвэр гаргахад нь нэмэр болох юм болов уу гэж бодоод саналыг нь хүлээн авч, ажиллаад үзье гэж шийдсэн. Хэн хэн маань нам дамнасан бүлэглэлийн махны машин дундуур явсан болохоор Монголын нийгмийг зөв болгохын төлөө хамтраад ажиллаж болох байх. Зорилгоо нэгтгээд Монголынхоо, монголчуудынхаа сайхан амьдралын төлөө хамтран зүтгэнэ дээ.
Н.Алтанхуяг: Бүлэглэлийн засаглал нуран унаж байна
-Сүүлийн үед уулзаж, ярилцсан олон хүний амнаас өөрчлөлт, шинэчлэл гэдэг үг сонсогдох болжээ. Өнөөгийн нийгмийн үйл явц таныхаар хямрал уу, өөрчлөлт үү?
-Сөрөг үзэлтнүүдийн нүдээр бол хямрал, өөдрөг үзлээр бол сайжрах процесс юм уу даа. (инээв) Ерөнхий сайдын албаа өгсний дараа судалгаа шинжилгээний ажилд чамгүй цаг зарцуулсан. Төрийн бус байгууллага байгуулан, үе үеийн төлөөллийг урьж, санал бодлыг нь сонслоо. Бид Ардчилсан хувьсгал хийж, олон намын тогтолцоо, чөлөөт эдийн засаг руу шилжихдээ цөөнгүй алдаа гаргасан. Эдийн засаг, мөнгө төгрөгөө голлож анхаараад боловсрол, нийгмийн соён гэгээрлийн асуудлуудаа орхигдуулсан тал бий. Мөн улс төрийн өрсөлдөөнд маш олон нийтлэг үнэт зүйлээ балласан гэж боддог. Эцэст нь бид нэгдмэл эрх ашгаа нийтээрээ ухамсарлах цаг үетэй тулгараад байна. Амин хувиа бодсон бүлэглэлийн засаглал сүүлдээ ялзрал болж нуран унадгийг яг энэ цаг мөчид харж байна. Тусгаар улсыг хувийн компани мэт өмчлөх гэж оролдоод нийгмийн үзэн ядалтын бай болдгийг харлаа. Гүйцэтгэх засаглалаа өөрийн толгойгүй гүйцэтгэх захирлаар удирдуулбал ямар их хохирол амсдагийг үзлээ. Энэ мэт олон гажуудлыг одоо сууриар нь засах захиалга дээр нийгэм олонхоороо нэгдэж байна. Эдгээрийг засаж чадна гэж Х.Баттулгыг ард түмний олонх Ерөнхийлөгчөөр сонгосон. Ямар ч байсан нийгмийн олонх гажуудлаа олж хараад, засуулах захиалгаа өгсөн нь хамгийн чухал. Сүүлийн таван жил улс төрд үүсээд буй үл ойлголцол, түүнээс үүдэлтэй эдийн засгийн хямрал бол зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа гэдгийг би дөрвөн жилийн өмнөөс л ярьж, хэлсэн. Нийтийн, нийгмийн асар их баялгийг цөөхөн гэр бүл гадаадынхантай хувааж эзэмшээд, үе дамжсан хөрөнгөтний засаглал байгуулах гэж маш нарийн төлөвлөсөн ажиллагааг зохион байгуулсныг одоо олон хүн ойлгодог болж.
Бид ардчилсан Үндсэн хуулиараа тэгш эрх, тэгш боломжоо бататган байгалийн баялгаа ард түмний өмч гэж хуульчилсан.
Төрт улсын хувьд, Үндсэн хуулиа сахин хамгаалж, монгол хүн бүрийн эрх ашигт үйлчлэх, баялгаа ард түмэндээ хүртээж чадах хүчтэй төр, засгийг ард түмэн хүсэж байна. Ерөнхийлөгчийн багийн гишүүний хувьд үүний төлөө зүтгэнэ.
-Иргэд “60 тэрбум”-ын асуудалд үнэхээр нухацтай, эмзэг хандаж буй нь яг одоо эрх баригч намд өрнөж буй үйл явдлаар илэрхийлэгдлээ.
МАН түүхэндээ анх удаа өөрийн байгуулсан Засгийн газраа парламентын үнэмлэхүй олонх байхдаа огцрууллаа. Та үүнийг юу гэж харж байна вэ?
-Төр, засаг тогтворгүй байхыг хэн ч хүсэхгүй. Гэхдээ засгийн тогтвортой байдлын суурь нь юу вэ, яагаад үнэмлэхүй олонх бүрдсэн УИХ өөрийн намын Засгийн газраа огцруулав гэдгийг эрүүлээр харвал цаана нь өнөөх л шударга ёсны асуудал хөндөгдөж байгаа. “60 тэрбум” бол нэг л баримт. Бас оффшорын асуудал бий. Үнэндээ дээр дурдсан хэт цөөнхийн явцуу шуналд туйлдсан ард түмний бухимдал бага багаар нэмэгдсээр асар том эсэргүүцэл болоод байна. МАН доторх санал зөрөлдөөн, тэмцэл бол тэсрэх ёстой л зүйл. УИХ дахь МАН-ын 65 гишүүн бүгд буруутан биш. Улаанбаатар хотын албан тушаалыг 60 тэрбум төгрөгөөр арилжаалах тухай 65 гишүүн биш, нэр бүхий 2-3 хүн, тэр дундаа намын дарга нь ярьсанд асуудлын гол байгаа юм. Тэр зарах төлөвлөгөө нь тодорхой хэмжээгээр хэрэгжсэн ч байх. Төрийн эрхийг хууль бусаар авахыг завдсан үйлдэл шүү дээ. Гэтэл энэ хэргийг нь хаачих шиг боллоо. Энэ бол хууль ёсыг уландаа гишгэсэн том доромжлол. Ингэхээр л төрд итгэх тухай ярилтгүй болж байгаа юм. МАН-ын дотоод тэмцлийг хараад “Тэдэн дотор ч гэсэн эх орноо боддог, шударга бус зүйлийг хүлцээд сууж тэвчихгүй хүмүүс байна” гэж харж байгаа.
Ер нь бол дэлхийн хамгийн их хэрэглээтэй зах зээлтэй хөрштэй, байгалийн асар их баялагтай, цөөн хүн амтай улсын иргэд яагаад ядуу амьдарч байгаагаа насаараа ойлгохгүй, шулуулаад явах уу. Шуналдаа сохорсон хүмүүсийн увайгүй үйлдэлд ард түмэн дүн тавьж дөнгөж эхэлж байна. Цаашдаа олон шударга бус зүйл илэрч, зохион байгуулалттайгаар ямар муухай зүйл хийснийг нь иргэд ч илүү ойлгосноор манай нийгэм зарчимд суурилсан үнэт зүйлтэй болно. Ингэсэн цагт Монгол хүчирхэг, хөгжингүй улс болно. Үүнд би эргэлзээгүй итгэдэг учраас гэр бүлээ, дотнын хүмүүсээ эрсдэлд оруулан байж энэ шударга бустай тэмцсэн. Төрсөн охин, төрсөн дүү, ойр дотнын нөхөд, хамт ажилласан залуусаа шоронд хориулан байж, барьцаалуулаад тэмцсэн маань Монгол шударга төрийн төлөө, монгол хүнээ Монголдоо сайхан амьдруулахын төлөө зүтгэсэн хүмүүсийг бүлэглэлийн “махны машин”-аар оруулахын эсрэг байсан.
-Таны толгойлж байсан Засгийн газрыг огцруулахаар хамаатан садан нь идсэн уусан гэж ярьж, давхар дээл өмсөн жагсаж байсан хүмүүс сая огцорлоо шүү дээ?
-Хэн, хэн?
-ЗГХЭГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ж.Мөнхбат давхар дээл ярьж, ХНХ-ын сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Н.Номтойбаяр Дэнзэнгийн хэрэг хэмээн мэдээлэл хийж байсан.
-Улс төрд орж ирж буй залуус түр зуурын ашиг хонжоо, зарчим хоёроо ялгадаг байх хэрэгтэй. Өөртөө хэрэгтэй байгаа албан тушаалын төлөө юуг ч зольж чаддаг биш, зөв зарчим, эрүүл нийгэм, зөв засаглалын төлөө явах ёстой. Улсынхаа ирээдүйг хараагүй, мөчид бодолтой байсан нь өнөөдөр эргээд өөрсдөд нь ирж байгаа хэрэг. Сайд болж болно. Хүн болох, хүн байх хэцүү л дээ. Зарчимтай байх бүүр хэцүү. Н.Номтойбаяр залуу хүн. Дэнзэнгийн гэх хэрэг шүүх цагдаа дээр тогтоогдоогүй байхад Н.Номтойбаяр УИХ-д оруулж, хэрэг үүсгэсэн. Албан тушаал, газрын баялгийн төлөө залуус нэгнээ шорон гяндан руу түлхэж байна. Үүнийгээ буруу байжээ гэдгийг ойлгох цаг тун ойрхон.
-Аль ч нам санхүүжилтээ олохын тулд гишүүдээсээ ил, далд мөнгө авдаг. 60 тэрбумыг ч үүний нэг хэлбэр гэж ойлгуулах оролдлогыг бид харж байгаа шүү дээ?
-Луйвар нь илчлэгдэхээр бүх л нам ингэдэг гэсэн гүтгэлэг хийж байгаа юм. Би намын даргаар зургаан жил ажилласан. Тэр үед ҮЗХ-ны гишүүд жилд нэг сая төгрөгийн татвар төлдөг байлаа. Гишүүдээс жижиг сажиг хандив орж ирнэ. Намайг намын даргаар ажиллаж байхад албан тушаалыг мөнгөөр худалдах үйлдэл байтугай энэ тухай яриа гарч байгаагүй. Энэ чинь ёс зүйн асуудал. Ер нь ямар эрүүл ухаантай, ёс зүйтэй намын дарга хэдэн хүний албан тушаал зарж арилжаалах тухай яриаг сонсож, дэмжээд сууж байх вэ. Ингэж яриад суух нь гэмт хэрэг гэдгийг мэдэж буй ч хууль хяналтын байгууллагын хонгилд өөрсдийнх нь хүмүүс байгаад аархсан хэрэг биш үү. Ийм нам төрийн эрхэнд гарч, төр ялзарлаа. Албан тушаал худалдаж авахын тулд мөнгө төлсөн хүмүүс түүнээ буцааж олохын төлөө улайран дайрч байна. Үүнийг таслан зогсоож, дахиад ийм зүйл гарахгүй болтол хариуцлага тооцож, төрөө аврах ёстой. Гэхдээ зүгээр нэг албан тушаалаас огцуулах нь шийтгэл биш шүү.
Н.Алтанхуяг: Бүлэглэлийн засаглал нуран унаж байна
-Яаж шийтгэх ёстой вэ. Шоронд хийх үү?
-Нэг хүнийг шоронд хийснээр бүх зүйл зөв замдаа орчихгүй. Бүх зүйлийг ил гаргах ёстой. Хууль хяналтынхан хуйвалдаж нуугаад байж болохгүй. Ингэж байж дараа дараагийн удаа төрийн эрхэнд гарах улс төрийн намууд болон нийгэмд сургамж болно.
-Та Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийг бүлэглэлийн толгойлогчдын нэг гэж анх удаа нэр цохон мэдэгдсэн. Нууц биш бол хамтрагчид нь хэн байсан бэ?
-Нууцсаад байх зүйлгүй, хүн бүр тэдний үйлдлийг уншдаг боллоо шүү дээ. М.Энхболд, Ц.Элбэгдорж нарын хоёр Э тэргүүтэй цөөн хүн ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл нэрээр газрын доорх баялгийг хуу хамж байгаа учраас 30 гэр бүл баяжиж, гурван сая иргэн нь хоосорч байна. Тэд улс төрд залгамжлагчаа тодруулдаг. Үүнийхээ төлөө нам дотроо болоод нам дамнасан дайн хийдэг. Давхар дээл гэж хэдэн жил ярив.
Н.АЛТАНХУЯГ: Үнэт зүйл, үзэл санаагаа нэгдүгээрт эрэмбэлсэн үед л нам эв нэгдэлтэй болно
Одоо бүр “Бүгдээрээ давхар дээлтэй байвал сайн” гэнэ ээ. Ямар ч зарчимгүй бүлэглэл хэзээ, яаж олон нүүр гаргаж байгааг хараарай. Алтанхуягийн үед бол бүгд болохгүй, бусад үед бүгд болно. Алтанхуягийг намын дарга болгохгүй, УИХ-д оруулахгүй, Ерөнхийлөгчөөр сонгож болохгүй гэвэл тэд хамтраад унагааж чадаж байна. АН-ын даргын сунгаа гурав хоногийн дараа болох гэж байхад АТГ дуудаад яллагдагч болгоод зарлачихаж байгаа юм. Манай намынханд “Н.Алтанхуягаа дэмжвэл тэр хүнийг чинь хэрэгтэн болгоно” гэсэн мессеж тарааж буй нь тэр. Үүнийгээ ганц Алтанхуяг дээр хэрэгжүүлээгүй. Сая харж байхад У.Хүрэлсүх дээр ч хийж л байна билээ. Ерөнхий сайд болгохгүйн тулд угтуулаад хэрэгтэн гэж зарласан. Өрсөлдөгчөө дарж л байвал аль ч нам байсан ингэдэг болсон. Би бүлэглэлийг зарласан тэр мэдэгдлээ өнгөрсөн жилийн дөрөвдүгээр сард хийсэн. Түүнээс жил гаруйхны дараа л ард түмэн бүгдийг ойлгосон.
Өөрийг нь Төрийн тэргүүн болтол дэмжиж зүтгэсэн намаа хувьчлалын луйвар хийхийн тулд туйлдаж ядартал нь самарчихаад, өрсөлдөгч намаа далдаас даргалаад буйг МАН-ын гишүүд ил ярьдаг болсон. МАН-д үүсээд буй өнөөгийн зөрчил ч үүнийг задлах гэсэн эх оронч гишүүдийнх нь зоримог алхам гэж харж байна. Өнөөдөр зориг гаргаж байж л энэ бүх муу муухайг өөрчилнө. Эргэлзэж, хулчийх юм бол бүлэглэл бүр хүчтэйгээр дахин амилна. Ер нь улс орнууд оршин тогтнохуйгаа материаллаг буюу эдийн засгийн хэв шинжтэй байлгахыг чухалчилдаг хандлагаасаа ухарч эхлээд байна. Хүн төрөлхтөн өнгөрсөн зууны сүүлийн хагаст зэвсгийн өрсөлдөөнөөс эдийн засгийнх руу шилжсэн бол эдүгээ соёлын өрсөлдөөн рүү гол анхаарлаа хандуулж байна. Оршин тогтнол, тусгаар байдлаа хэрхэн илэрхийлж, хамгаалах вэ гэдэг асуудал илүү мөн чанарлаг болж байна.
Гэтэл бид энэ шинэ хандлагаас асар их хоцрогдон, эдийн засаг, эрх мэдэл тойрсон өрсөлдөөнөөсөө гарч чадахгүй сууна. Одоо хэн, хаана, хэрхэн алдсаныг ойлгоод алдаагаа засаад, нийтээрээ урагшлах хэрэгтэй. Би хувьдаа Элбэгээ ч юм уу, өөр хэн нэгэнд элдэв зүйл бодож санахгүй, гэхдээ мартахгүй. Буруугаас нь болж үүссэн өнөөгийн нөхцөл байдал зөв голдиролдоо орж засагдаад урагшлаасай гэж хүсэж байна. Бид зарчимд суурилсан эв нэгдлээ бэхжүүлж, ухамсар, эх оронч үзэл, хөдөлмөрч зан чанараа сэргээж чадвал хөгжил дэндүү ойрхон харагдана.
-Тэгээд энэ бүлэглэл, хонгил нурах нь уу. Одоо ч хүчтэй байсаар уу?
-Хонгилыг босгосон хоёр гол хүний нэг нь хугацаагаа дуусгаад буулаа. Нөгөөх нь Ерөнхийлөгч болж үргэлжлүүлэн хамгаалах гээд бүтсэнгүй. Тэгэхээр тэр хонгилын орой нь нурж байна. Гэхдээ л доогуур, хууль хяналтын байгууллагад бий болгосон хонгил нь амь бөхтэй байж л байгаа. Ч.Сайханбилэг, М.Энхболд нар улсын эдийн засаг хямарлаа гэж их ярьсан. Угтаа бол бид шударга бусын хямралд орчихсон учраас урагш явахгүй байгаа юм. Монголчууд бид хэдэн хүний бүлэглэлд хуваагдах биш, хуульд захирагдах ёстой.
-Ц.Элбэгдорж одоо Ерөнхийлөгч биш болсон. Түүнтэй уулзаж ярилцсан уу?
-Л.Гансүхийн нүүрсний хэрэг гэгчийн шүүх хурлын өмнөөс эхлээд л надтай уулзахаа больчихсон. Түүнээс хойш уулзалгүй хэдэн жил болж байна.
-Чөлөөт эдийн засагтай ихэнх улс үндэсний цөөн тооны бизнесээ дэмжиж хөгждөг гэсэн ойлголт байдаг. Бид энэ ойлголтыг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй, дэмжихгүй байгаа юм биш үү?
-Үндэсний компани гэдэг ойлголт хэзээ иргэдийн дэмжлэг авах вэ гэвэл шударга өрсөлдөөнөөр хүлээн зөвшөөрөгдсөн цагт гэсэн хариулт дахиад ирнэ. Дараа нь бизнесийнхээ өрсөлдөөнөөр аль салбараас олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх үндэсний компани бий болгох вэ гэдгээ тооцож, төр бодлогоор дэмжих ёстой. Түүнээс биш зүгээр нийтийн баялгийг шударга бусаар цөлмөсөөр үндэсний хэмжээний компани болох тухай ойлголт байхгүй л дээ. Ер нь чөлөөт эдийн засаг, нийгмийн талаарх нийтлэг ойлголтоо нэгтгэхгүй бол бүхнийг чөлөөт гэж туйлширдаг боллоо. Чөлөөт нийгмийн суурь нь бусдын эрх ашгаар хязгаарлагдах эрх чөлөө гэдгийг хэзээ ч мартаж болохгүй. Үүнийг ухамсарласан, зарчимтай бизнес л үндэсний хэмээн үнэлэгдэх төдийгүй дэлхийд өрсөлдөж чадна. Шинэ үеийн залуус үүнийг сайн ойлгодог болсон тул шударга ёсыг маш хүчтэй нэхээд байгаа юм.
Ойрын ирээдүйд сэргээгдэх эрчим хүч, аялал жуулчлал, органик хүнсний чиглэлд дэлхийд өрсөлдөх Монголын компаниуд бий болох цаг ойртсон гэдэгт би хувьдаа эргэлздэггүй. Манай улс соёлын бодлогоо сууриар нь шинэчилж, агуулгыг нь илүү гүнзгий түвшинд судалж ашиглавал суурь хөгжилд маш том боломж нээж өгнө. Еврази дэлхийн улс төр, эдийн засгийн төв болж эхэлж буй энэ үед соёлын ялгарал, дархлаа бол амин чухал асуудал төдийгүй, үсрэнгүй хөгжлийн суурь нь. Товчхондоо, бид түүх, өв соёл, ахуй уламжлал, төрт ёсны арвин туршлагаа шингээсэн, бие даасан үндэсний хөгжлийн философитой болох цаг нь ирсэн.
-Үүнийг таны хувийн үзэл бодол гэж үзэх үү, эсвэл шинэ Ерөнхийлөгчийн анхаарлаа хандуулж буй бодлого гэх үү. Ерөнхийлөгчийг НҮБ-ын чуулганд оролцоогүйд олон нийт нэлээд шүүмжлэлтэй хандсан. Бие даасан бодлоготой болно гээд НҮБ-ыг арай үл тоомсорлоогүй биз дээ?
-Монголчууд бидний үндэсний үзэл сэргэж, эдийн засгийн хөгжлөөс илүү шударга ёс нэхэж буй нь соёлоороо цангаж, хэн гэдгээ санагалзаж буйн нотолгоо. Дэлхийтэй харилцах өргөн боломж, даяаршсан их мэдээлэл биднийг хурдтай ухааруулж байна. Одоо тусгаар улсын хувьд суурь үзэл санаагаа бий болгож, бие даасан хөгжлийн бодлогоо баримталж хөгжихөөс аргагүйг ойлгох цаг болсон. Манайхан ч дэлхий дээр улам бүр үгүйсгэгдэж буй элдэв үзэл санаануудад өөрийн бодолтой хандах нь зөв гэдгийг ойлгож эхэлсэн нь сайн хэрэг. Үндэсний хэв шинж, ялгарлаасаа холдох тусам ард түмний нэгдмэл эрх ашиг гэдэг ойлголт үгүй болох тул хөгжлийн суурь нь соёлын бодлого болчихоод байна. НҮБ-ын чуулганы тухайд шаардлагагүй бол явах хэрэггүй гэдгийг нь дэмжиж байгаа.
Хэн, хэдэн удаа очих нь биш, ямар үр дүн гарах нь чухал. Өмнөх Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ найман жилийн хугацаанд НҮБ-ын индэрт долоон удаа гарсан. Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч хоёр нь булаацалдан байж Давос явж, Нью-Йоркт очин, индэрт гарч үг хэлснээрээ улс хөгждөг бол хөгжихөөр л боллоо. Муу дээр муу, муухай дээр улцан гэгчээр АСЕМ хийж баахан мөнгө үрсэн байх. Наадмын нээлт, НҮБ-ын индэр хоёр өөр л дөө.
-Ерөнхийлөгч боловсролгүй, бүрдүүлсэн баг нь тааруу, зөвлөхүүд нь муу ажиллаж байна, буруу, зөрүү юм хийлээ гэсэн шүүмжлэл гарч байгаа учраас дээрх асуултуудыг тавиад буй хэрэг л дээ?
-Ер нь төрд ажиллах хүмүүс Монголынхоо нөхцөлийг ойлгодог, эх орноо гэсэн сэтгэлтэй байх нь хамгийн чухал гэсэн итгэл үнэмшил төрийн албанд ажилласан жилүүдэд надад бат суусан. Монголоо мэдэхгүй хүн гадаадын юмыг яаж нутагшуулж, хөрсөндөө буулгах вэ, хэцүү шүү дээ. Дээр нь эх орон, элгэн түмнээ гэх сэтгэл дутмаг хүн гадаадын хэчнээн сургууль төгсөөд ч Монголыг өөрчилнө гэж байхгүй. Харин онцлог, давуу болон сул талаа мэдэрч, ойлгосон хүмүүс л Монголыг хөгжүүлнэ.
-2014 онд таны Засгийн газрыг огцруулахад эсрэг санал өгсөн хүмүүсийн нэг нь Х.Баттулга. Харин Х.Баттулгыг Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа багт нь ажиллахаар болсон нь сонирхолтой шийдвэр санагдсан. Таны гомдол тайлагдсан гэсэн үг үү?
-Нэг, хоёр үйлдлээр нь хүнийг үнэлж дүгнэх боломжгүй юм. Тухайн үеийн явдлыг нэг хүний үйлдэл гэж харахаасаа Монголын төрд хэн яаж нөлөөлж байна, жинхэнэ эзэн нь хэн бэ гэдгийг л олох нь зөв байсан. Өнөөдөр жинхэнэ эзэд нь илэрсэн. Л.Болд гишүүн саяхан “Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг унагахгүй бол ийм хэрэгт холбогдуулна гэсэн дарамт шахалтад орсон” гэж ярьсан харагдсан. Энэ мэтийн олон шалтаг, шалтгаан байсан биз.
-Сэтгүүлч миний хувьд соёлын бодлогоос илүүтэй ирэх жилүүдэд төлөх гадаад өрүүд, эдийн засгийн хямрал л санаа зовоож байна. Таны тэргүүлж байсан Засгийн газраас үүдэлтэй бондын төлбөрүүд манай улсыг дефольт зарлахад хүргэнэ гэх айдас гадуур байна?
-Бонд бол хадны мангаа биш. Монголчууд анх удаа элдэв тулгасан нөхцөлгүй, өөрсдийн бодлогоор зарцуулах мөнгө босгож, бүтээн байгуулалт хийсэн. Үүнийг хэн ч үгүйсгэхгүй. Зам, дэд бүтэц, эрчим хүчний салбарт сүүлийн 30-40 жил хийгээгүй бүтээн байгуулалт өрнүүлсний үр шимийг одоо бид нийтээрээ хүртээд амьдарч байна. Төсвийн үргүй зардлыг багасгаж, УИХ-ын гишүүдийн тойрогтоо улс төрийн зорилгоор ашиглаад дуусгадаг тэр их мөнгийг бид нийслэл хотынхоо дэд бүтцэд зарцуулсан. Мөн эх орныхоо ихэнх төв суурин газрыг нийслэлтэй засмал замаар холбож чадсан. Орон даяар иргэдээ хямд өртөг бүхий орон сууцаар хангах ажлыг амжилттай хийж, 100-гаад мянган өрх тохилог орон сууцанд амьдардаг болсон. НӨАТ-ын цогц шинэчлэлийн үр дүнд улсын төсвийн орлого үнэмлэхүй ихээр нэмэгдэж байна. Харин энэ бүх бодит ажлыг улс төрийн зорилгоор хараар будаж, үгүйсгэсэн хүмүүс өнөөдөр засгийн эрхийг барьж байгаа.
Нүүрс, зэсийн үнийн өсөлтөөс орж ирсэн тэр их орлого одоо хаашаа орж байна вэ. Хувийн компаниудынхаа бизнесийг дэмжих нэрээр өөрсдөдөө концесс батлуулахаас өөр ямар ажил хийв. Гүүр, зам барина гэж тууз хайчлаад байвч тэднээсээ ядаж нэгийг барив уу. Өнгөрсөн сонгуульд ямар ч үнээр хамаагүй ялахын тулд худлаа амласнаас өөр юу хийв. Энэ мэт маш тодорхой, бүгдийн нүдэнд ил, олон асуудлыг ярьж болно. Харин манай Засгийн газрын үед хийсэн бүтээн байгуулалтыг монголчууд нүдээрээ харж, гараараа барьсан. Ялгаа нь ердөө л энэ. МАН засаг барих үед улсын төсвийн орлого нэмэгддэг атлаа хаашаа орсон нь мэдэгдэхгүй халамж нэрээр алга болдог. Харин манай нам засаглаж буй үед мөнгө босгоод ч хамаагүй иргэдийнхээ төлөө ажиллаж, бүтээн байгуулалт хийсэн. Одоо төрийн албыг арилжааны систем болгож, авлигыг хөөрөгдөж, мэргэжлийн биш, мөнгөний өрсөлдөөнөөр боловсон хүчнээ томилдог ужигарсан тогтолцооноос Монголын төр, засаг ангижрах цаг нь болсон.
Н.Алтанхуяг: Бүлэглэлийн засаглал нуран унаж байна
-“60 тэрбум”-ын систем дан ганц МАН-ын асуудал гэж буй ч танай нам бас үүнийг хэрэгжүүлж байгаа. Сонгуулийн дараах намын шинэчлэл чинь ил цагаандаа гарсан мөнгөний өрсөлдөөн болсон?
-Манай намд өмнө нь ийм систем байгаагүй. Намайг энэ намыг зургаан жил удирдахад л лав мөнгөний өрсөлдөөн байгаагүй. АН олон намын нэгдэл учраас бүлэг фракцын бүтцийг ил хүлээн зөвшөөрдгийн хувьд боловсон хүчний давуу талыг нь харж, хэн нь хаана ажиллах вэ гэдгээ ярилцаж шийддэг байснаас биш мөнгөөр албан тушаал наймаалцдаггүй байсан. Намын ажилд мөнгөний оролцоог дэвэргэж болохгүй гэдгийг манайхан МАН-ын “60 тэрбум”-ын асуудлаас ойлгомжтой харсан байх. Ярилцлагын эхэнд дурдсанчлан нийгэмд өрнөж буй сэтгэлгээний хувьсгалын суурь шалтгаан бол шударга бусын хямрал. Бид нийгмээрээ алдаагаа олж таньдаг, буруугаа жигшдэг болж байна. Үүнтэй уялдан манай нам дотоод олон асуудлаа шинэчилж, өөрчлөхөөс өөр аргагүй. Эс бөгөөс нийгмийн шахалтаар түрүүлж шинэчлэгдсэн нам л цаашдаа давуу талтай болно.
МАН хөл, толгойгоо олохгүй байсаар, манай нам буурин дээрээ шинэчлэгдэхгүй байсаар сонгуульд ялна гэдэг шиг үлгэр байхгүйг бид хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Цаг байгаа дээр нээлттэй болж, залуусаа дэмжиж, нэг хэсгээ шахах биш, чадалтайгаа урагш түлхэж намынхаа цонхоор салхи оруулж, бодлогоо алс төлөвлөж, эв нэгдлээ сахин бататгах байх гэж өнөөгийн намын удирдлагууддаа найдаж байгаа. Бас шинэчлэгдье гэж байгаа бол янз бүрийн шалтгаанаар бүлэглэлд барьцаалагдсан хүмүүсээс АН салах хэрэгтэй. Сая л гэхэд нийслэлийн хуралд манай Э.Бат-Үүл “60 тэрбум”-ын талд ашигтайгаар оролцлоо. Хээрийн боохойтой нийлсэн хотны нохой хэцүү, үргэлж борвиноос зуудаг.
-Намынхаа өнөөгийн удирдлагад сэтгэл хангалуун бус байгаа бололтой. Шалтгаан нь юу вэ, намдаа гадуурхагдсан лидерийн гомдол уу?
-Гомдоллож, гоншгонох биш намаа хайрлаж, өмөөрдөг, хамгаалдаг намын гишүүний хувьд болж буйг нь урамшуулж, болохгүй байгааг нь хэлж шүүмжлэн залруулах нь миний үүрэг. Үзэл санаанаас илүү хөрөнгө мөнгө, үнэт зүйлсээс илүү бүлэг фракц гэдэг ойлголт байж болохгүй. Эрх баригч нам дотор өрнөж буй үйл явцаас бид сургамж авч алдаагаа засах хэрэгтэй. Нийгмийн сэтгэлгээний өөрчлөлт манай намыг тойрохгүй нь мэдээж. Бүх гишүүний тэгш оролцоог хангасан засаглал бүрдэж, үнэт зүйл, үзэл санаагаа нэгдүгээрт эрэмбэлсэн үед л намын эв нэгдэл бий болно гэдэгт одоо эргэлзэх хэрэггүй. Эвтэй, үзэл санаа нэгтэй нам л улс орноо үсрэнгүй хөгжилд хүргэж чадна.
-УИХ-ын сонгуулийн дараа эхлүүлсэн АН-ын шинэчлэл бараг шувтарч байна уу. Намынхаа шинэчлэлийн асуудлаар хамгийн чанга дуугарсан хүн нь та. Гишүүд, дэмжигчдийн, бас таны хүссэн шинэчлэл хийгдэж чадсан уу?
-Юун шувтрах, шинэчлэл дөнгөж эхэлж байгаа. АН-ын шинэчлэл эхлэхэд би хоёр гараа өргөөд дэмжсэн. Намын даргын сунгаанд оролцож, олон сонгуульд дараалан ялагдсан гишүүдийнхээ сэтгэл санааг өргөхөд нэмэр болъё гээд шинэчлэлийн төлөө ажилласан. Гэвч намын маань шинэчлэл миний бодож, төсөөлснөөс өөрөөр явж байна. Миний бодлоос гадна олон мянган гишүүн, дэмжигчийн хүлээлтээс өөр болсон. Би хоёр зүйлд сэтгэл гонсгор байгаа. Нэгдүгээрт, мөнгө их ярьж байна. Мөнгө төгрөгөөс илүү сэтгэл зүтгэл чухал. Дарга болохын тулд мөнгө төлөх нь сайн зүйл биш. Хоёр дахь нь, улсын хэмжээний сонгуульд МАН-ын хийдэг хулгай, луйвар манай дотоод сонгууль руу орж ирлээ. Шударга ёсыг улс төрийн намууд дотооддоо тогтоож байж улс орны хэмжээнд энэ тухай ярина. МАН-д шударга ёс байхгүй болсон учраас өнөөдөр ингэж баларч байна. АН шинэчлэлийг эхлүүлсэн ч алдаагаа засах хэрэгтэй, С.Эрдэнэ дарга.
-Одоо АН доторх уур амьсгал ямархуу байгаа вэ. Булаацалдах эрх мэдэлгүй болохоор нам жим байна уу?
-АН Монголын нийгэмд дандаа шинэ, шинэлэг зүйлийг түүчээлдэг. Айж хулчийж юу ч хийхгүй сууснаас алдаа, оноо дагуулаад ч болов шинэлэг юм сэдэж, гаргасан алдаагаа засаад явах нь дээр.
-Улс төрийн намууд, улстөрчид төлөвшөөгүй байна, улс орноо, иргэдээ боддог хүн төрд алга, өөрсдөө л авах идэхийн дон тусчээ гэсэн шүүмжлэл яваандаа гуравдагч хүчнийг хүсэх хандлага болон хувирч байна. Энэ юунд хүргэх бол?
-Хэнд чинь ч итгэх арга алга гэж иргэдийн хэлж байгаа нь үнэн. Намууд үүндээ дүгнэлт хийж, буруу зөрүү явж байгаагаа засах хэрэгтэй. Засаж чаддаггүй юм бол иргэдийн итгэлийг алдаж, дургүйг хүргэсэн хүмүүсээ намаасаа зайлуулах ёстой. Бусад оронд бол зайлуулна гэхээсээ илүү буруутнууд нь өөрсдөө явдаг тогтолцоотой юм билээ. Манайхан л чаргууцалдаад байх юм. Нөгөө нүд, чих болох ёстой хууль хяналтын байгууллагыг шударга бусын хонгилын бүтэц болгочихоор яалтай ч билээ. Хамгийн аймшигтай нь нам дамнасан бүлэглэл хуулийг хүссэнээрээ өөрчилж, эрх мэдлийг өөртөө авдаг жишиг бүүр тогтчихсон. Дээд шүүхийг хар л даа. Өөрийн хүнийг ерөнхий шүүгчээр ажиллуулахын тулд ҮХЦ-д өргөдөл өгч, хууль өөрчиллөө. Энэ ерөнхий шүүгч нь С.Зоригийн хэргийн шүүх хурлыг даргалж, хаалттайгаар шийдсэн.
АТГ-ын дарга хугацаанаасаа өмнө өөрөө өргөдлөө өгөөд явж буй нь бас л дээрх бүлэглэлийн хийж буй ажил. “Дараачийн Ерөнхийлөгч гарч ирээд хэнийг ч тавих юм билээ. Түүнээс өрсөөд өөрийн хүнээ зургаан жилээр тавьдаг хэрэг” гэсээр өргөдлийг нь өгүүлснийг тааж ядах юмгүй. Хугацаанаасаа өмнө өргөдлөө өгсөн АТГ-ын дарга үүнийхээ хөлсөнд тун удалгүй генерал цолоор шагнуулж байгаа юм. Хоёр Э маань мөнгө, албан тушаал, цол хэргэмийг хонгилын бүрэлдэхүүндээ найр тавин өгдөг болсон. Ингэж л Монголын төрөөр, шударга ёсоор тоглож байна. Гэхдээ энэ бүхэн одоо өөрчлөгдөх байх. Ялангуяа МАН-д зөв юм ярьж буй тэр хэсэг тууштай байвал шүү дээ. Төрийн албыг 60 тэрбумаар заръя, газрын доорх баялгийг хувааж авъя гэх мэтийн зүйл хийж, Монголын төрийг буруу замаар явуулсан бүлэглэл засгийн эрхэнд дахин гарвал хэсэг хугацааны дараа Засгийн газар нь дахиад л өнхөрнө. Энэ бол цаг хугацааны л асуудал. Дахиад жаахан хугацаа өнгөрөхөд эднээс ямар шившгийн юм илрэхийг хэн мэдэх вэ. Хамгийн наад зах нь албан тушаалтнуудын ёс зүй. Иргэд оройн хоолоо яах вэ, яаж хэдэн хүүхдээ өлсгөхгүй байх тухай бодож байхад албан тушаалтнууд цуглаад нэг оройд 50-60 сая төгрөгөөр покер тоглочихдогоо л болих хэрэгтэй.
-Та АТГ, хуулийн байгууллагад нэлээд ээрэгдсэн. Тэр асуудлууд сонгуультай хамт ард үлдсэн үү?
-Намайг улс төрийн нөхцөл байдлаас болж л татаж чангаадаг юм. Надад хийсэн хэрэг байхгүй, Ц.Элбэгдорж нарын хууль бус үйлдлүүд хэрээс хэтрэхээр нь л түүнийг нь хэлсэн. Бас Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж энэ бүх хууль бустай тэмцэхээ зарласан. Энэ л намайг хүчний байгууллага, АТГ-т дуудах шалтгаан болсон. Дээхнэ үед эх орныхоо төлөө дуугарлаа гээд буудчихдаг байсан бол одоо хэрэг үүсгэж, дарамталдаг болсон юм билээ. Эхнэр хүүхэд, ах дүү, хамаатан садан, найз нөхөр бүгдийг нь дарамталж, залхаадаг. Энэ бол хүсэл эрмэлзэл, сэтгэл санааг нь тарчлаан зовоох хоёр Э-гийн есөн эрүү шүү дээ.
-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаар нэлээд шаргуу ажиллаж байна. Энэ талаар сонирхож үзэв үү?
-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж засах юм бий. Гэхдээ нэг нам дангаараа 65 суудалтай байхад Үндсэн хуулийг өөрчилж болохгүй. Энэ бол Монгол Улсын хувьд, ардчилсан Үндсэн хуулийн хувьд маш том эрсдэл. Тийм учраас ажлын хэсгийнхэнд хурдаа хасаж, тоормосоо татаач гэж хэлсэн. Өнгөрсөн дөрвөн жилд УИХ дахь хүчний харьцаа харьцангуй тэнцвэртэй байхад Үндсэн хууль өөрчлөх асуудал яригдахад МАН-ын дарга М.Энхболд “Төр, засгийн энэ эмгэнэлтэй байдал Үндсэн хуулийн биш, АН-ынхны хоорондоо толхилцдогийн буруу. Үндсэн хуульд гар хүрэх шаардлага одоохондоо байхгүй” гэж байсан. Гэтэл өнөөдөр яагаад Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах гэж дайраад, “түүхий” төсөл барьж, орон нутгаар баахан хүн цуглуулж, жүжиг тавиад яваа юм бэ, энэ буруу шүү дээ.
-Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хасах заалтууд байгаа болохоор та ингэж хэлж байна уу?
-Өмнө нь ярьж байсан болохоор би тэгж хардахгүй байгаа. Түүнээс биш “М.Энхболд ялагдаж, Х.Баттулга гарсан чинь Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг булааж авах гэж байна” гэж захын хүн ярина. Өөрсдийнх нь хүсээгүй Ерөнхийлөгч гараад ирэхээр хурдаа нэмсэн нь ч үнэн.
-Ярилцсанд баярлалаа.
Эх сурвалж: Өнөөдөр сонин Х.УЯНГА
-
2017 оны 10 сарын 10
Улсын Их Хурлын гишүүн, Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Д.Тэрбишдагватай цаг үеийн асуудлаар уулзаж, ярилцлаа.
-
2017 оны 10 сарын 07
А.Пүрэвдорж: Эх орондоо өвдөг, мөрний дурангийн хагалгааг нэвтрүүлэхийг зорьж байна
-
2017 оны 10 сарын 04
Монголбанкны Олон нийтийн боловсрол, мэдээллийн төвийн ахлах эдийн засагч Б.Түмэнцэнгэлтэй сүүлийн үед олны анхаарлыг татаж байгаа цахим мөнгө, криптовалютын талаар ярилцлаа.
Сүүлийн үед криптовалют буюу нэг төрлийн электрон мөнгө олны анхаарлыг татаж байна. Тэр дундаас Биткойн яагаад ингэж ярианы сэдэв болж байна вэ?
Олон хүн Биткойныг сонирхож байгаа нь ерөөсөө л үнийн огцом өсөлттэй холбоотой. Нэг Биткойны үнэ жил хүрэхгүй хугацаанд 4 нугарсан шүү дээ. 9-р сарын эхээр $5000 ам.доллар давсан нь нэг унци алтнаас даруй 4 дахин үнэтэй болчихсон гэсэн үг. Иймд Биткойныг мөнгөө богино хугацаанд хялбар аргаар өсгөчих боломж гэж харж буй хүмүүс цөөнгүй байв. Улмаар Биткойн мэтийн электрон мөнгийг хэрхэн худалдаж авах вэ, эсвэл яаж олборлох вэ, гүйлгээ хийхэд найдвартай юу, төлбөр тооцоог нь хүссэн газруудад нь хүлээн зөвшөөрөх болов уу, эргээд мөнгөө яаж гаргаж авах вэ гэх мэт асуултууд их сонирхол татаж байх шиг байна. Харин нѳгѳѳ талаар, Биткойн үнэхээр баталгаатай төлбөрийн хэрэгсэл байж чадах уу, үнэ цэнээ хадгалж чадах хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл байж чадах уу гэдэг эргэлзээ ч бас хөндөгдөж байна.
Электрон мөнгө нэлээд шинэлэг сэдэв учраас магадгүй ер нь электрон мөнгө гэж яг юу болох талаар, давуу болон сул талуудынх нь талаар манай уншигчдад танилцуулбал?
Юуны өмнө мөнгө биет бус буюу электрон хэлбэртэй болсон нь тийм ч цоо шинэ зүйл биш гэдгийг онцлох нь зүйтэй болов уу. Жишээ нь, таны цалингийн картанд байгаа мөнгө л гэхэд электрон мөнгөний нэг төрөл гэж хэлж болно. Нэг сонирхолтой статистик дурьдахад, Монголын эдийн засагт ойролцоогоор 890 тэрбум төгрөг бэлнээр эргэлдэж байгаа нь нийт мөнгөний нийлүүлэлтийн ердөө 6% гаруйг л эзэлж байна. Харин үлдсэн нь бэлэн бус хэлбэрт буюу санхүүгийн байгууллагуудын компьютерийн санах ойд электрон хэлбэрээр оршиж буй. Ер нь дэлхийн хандлага, ялангуяа хөгжсөн орнуудын чиг хандлага ийм болсон. Британид иргэд, ААН-уудын эзэмшиж буй мөнгөний ердөө 4% нь л бэлэн дэвсгэртүүд байна гэдгийг Английн төв банк мэдээлж байх жишээтэй. Тэгэхээр мэдээллийн технологи, санхүүгийн зах зээлийн хөгжилтэй холбоотойгоор орчин үеийн эдийн засагт ихэнх мөнгө аль хэдийн бэлэн бусаар, электрон хэлбэрээр хадгалагддаг болчихсон гэж ойлгож болно. Бэлэн мөнгөний хэрэглээ ийнхүү буурснаар мөнгөө хаях гээх эрсдэлүүд буурах, шилжүүлэг хийхэд зарцуулах цагийг хэмнэх зэрэг давуу талтай. Түүнчлэн, мөнгө бэлэн бус хэлбэрт байх нь нийт эдийн засгийн хэмжээнд маш их зардлыг хэмнэдэг. Жишээ нь, хөгжсөн орнуудын хувьд бэлэн мөнгийг үйлдвэрлэхээс эхлээд хадгалах, тээвэрлэх, эцэст нь бохирдож муудсан үед нь устгах хүртэлх дамжлагад гардаг зардал нь жилдээ ДНБ-ийн 2%-тай тэнцдэг бол хөгжиж буй орны хувьд энэхүү үзүүлэлт 7%-д хүрдэг гэсэн тооцоо бий.
Тэгвэл сүүлийн үед гол ярианы сэдэв болоод байгаа Биткойн юугаараа өөр, тийм шинэлэг зүйл вэ?
Биткойн мэтийн электрон мөнгийг болохоор криптовалют гээд байгаа. Криптовалют бол нэлээд шинэлэг зүйл юм. Одоогоор дэлхийн зах зээл дээр нийт 1000 орчим криптовалют буюу шинэ төрлийн электрон мөнгө арилжаалагдаж байна. Эдгээрээс хамгийн танил болсон нь гэвэл Биткойн. Криптовалютын хамгийн гол онцлог бол төв банк ч юм уу хэн нэгэн төвлөрсөн институци хариуцаж гүйлгээнд гаргадаггүй явдал юм. Биткойн гэхэд 2008 онд Сатоши Накамото нэртэй авторын бичсэн томъёоны дагуу явагдаж, тал талд IT компани, хувь хүмүүс олборлон зах зээлд нийлүүлж байгаа. Түүнчлэн аливаа гүйлгээ, шилжүүлэг хийхэд завсрын зуучлагч буюу банк, санхүүгийн байгууллага шаардлагагүй бѳгѳѳд гүйлгээнд оролцогчид хоороондоо шууд харьцах буюу peer-to-peer гүйлгээ хийдгээрээ онцлог. Мөн төлбөр тооцоо хийж буй хүний хувийн мэдээлэл нууцлагддаг, хэн нэгэн зохицуулагчийн зүгээс хяналт багатай зэргээрээ онцлогтой. Тэгэхээр, эндээс криптовалют нь мөнгийг анх төв банк хэвлээд, харин гүйлгээг санхүүгийн байгууллагуудаар дамжуулж хийдэг, сэжигтэй гүйлгээг хянадаг г.м. уламжлалт ойлголтыг нэлээд эвдсэн зүйл гэдэг нь харагдаж байна.
Тэгвэл Биткойн хэр найдвартай мөнгө вэ гэдэг талаар ярилцъя. Мөнгөө криптовалют руу оруулсан дээр үү, үгүй юу гэж эргэлзэж байгаа хүмүүст энэ асуудал хамгийн сонирхолтой байх?
Биткойн буюу, криптовалютыг хэдийгээр “электрон мөнгө” гэж нэрлэж байгаа ч яг үнэндээ мөнгө гэж нэрлэх хэцүү. Учир нь эдийн засагт юуг мөнгө гэх вэ гэдэг тодорхойлолтыг одоохондоо бүрэн хангаж чадахгүй байгаа. Нэг ийм жишээгээр тайлбарлая. Хүн төрөлхтний түүхийг эргээд харахаар янз бүрийн л зүйлс мөнгөтэй төстэй зорилгоор тѳлбѳр тооцоонд хэрэглэгдэж ирсэн байдаг. Зарим орнуудад халуун ногоо, будаа, давсаар хүртэл төлбөр тооцоо гүйцэтгэж байсан тохиолдлууд бий. Монголд малчин айл ѳрхүүд одоо ч хониор төлбөр хийх тохиолдол байдаг шүү дээ. Гэхдээ тэглээ гээд эдгээр зүйлсийг яг мөнгө гэх үү гэдэг эргэлзээтэй. Ер нь ийм 3 гол шаардлагыг хангасан зүйлийг орчин үед бид мөнгө гэж нэрлээд байгаа. Нэгт, аливаа зүйлийн үнийг хэмжих нэгж байж чадаж байна уу, үгүй юу гэдэг асуудал. Хоёрт, чөлөөтэй хөрвөх төлбөр тооцооны хэрэгсэл байж чадах уу, үгүй юу гэдэг асуудал. Гуравт, үнэ цэнээ удаан хугацаанд тогтвортой хадгалж чадаж байна уу гэдэг асуудал юм. Харин криптовалютуудын хувьд, жишээ нь мөнгөн тэмдэгт шиг дуртай дэлгүүртээ ороод юм худалдаж авч чадахгүйн зэрэгцээ үнэ нь байнга савлагаатай, тогтворгүй гэдэг утгаараа ѳнѳѳдѳр мөнгөний үүргийг гүйцэтгэж чадахгүй байна гэж хэлж болох юм.
Гэхдээ л Биткойныг маш том өөрчлөлт авчрах ирээдүйтэй гээд байгаа шүү дээ. Энэ тал дээр мэргэжилтнүүд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
Энэ сэдэв бол хүн бүрийн л сонирхож байгаа сэдэв байх. Технологийн компаниуд ч тэр, эдийн засагч судлаачид ч тэр, хөрөнгө оруулагч нар ч цаашид юу болох нь вэ гэдгийг анхааралтай ажиглаж байна. Гэхдээ яг Биткойн гэхээсээ, ер нь криптовалютын үндэс болсон Блокчейн (blockchain) гэдэг технологи дээр гол анхаарал тѳвлѳрч байгаа гэхэд болно. Дээр хэлсэнчлэн криптовалютыг электрон хэлбэртэйгээс гадна тѳв банкнаас гаргадаггүй, банк г.м. зуучлагчийг шаардлагагүй болгож байгаа зүйл нь энэ технологи. Гүйлгээг дамжуулах, хянах, баталгаажуулах цаг, зардал хэмнэх боломжийг олгож буй гэдгээрээ нэлээд чухал өөрчлөлтийг авчрах потенциальтай гэгдэж буй. Тэгэхээр, цаашид блокчейн технологийн бүрэн потенциаль юу вэ, ямар салбарт том ѳѳрчлѳлт авчрах боломжтой вэ гэдэг дээр гол маргаан явагдаж байх шиг байна. Санхүүгийн салбар ч үүнд орчихсон явж байгаа учраас төв банкууд, санхүүгийн байгууллагууд ч блокчейн технологийг судлаад явж байна. Гэхдээ энэхүү технологи нь нэлээд шинэ зүйл учраас яг ямар үр дүнд хүрэх вэ гэдэг нь одоогоор нээлттэй асуулт.
Биткойны ирээдүй тэгэхээр ямар байна гэсэн үг вэ?
Одоогоор Блокчейн технологийг олон хүнд таниулсан бүтээгдэхүүн нь Биткойн болж байна. Технологийн компаниудын хувьд, нэлээд өөдрөгөөр харж криптовалютын тѳслүүдэд цаг, мөнгө, эрч хүчээ зориулж буй. Гэхдээ энэ давалгаан дунд яваа IТ инженерүүд өөрсдөө ч криптовалютын боломж хаа хүрэх вэ гэдгийг мэдэхгүй байна. Харин төв банкууд, зохицуулагч нар бол ерөнхийдөө нэлээд консерватив байр суурьтай байгаа. Орчин үед уламжлалт банк, санхүүгийн тогтолцоог эрүүл найдвартай байлгах хяналтын систем нэлээд хөгжсөн ч, Силикон хөндийд борооны дараах мөөг шиг үүссэн криптовалютын компаниудыг хэрхэх вэ гэдэг одоогоор тодорхой бус байна. Судлаачид дунд болохоор Биткойны одоогийн үнийн өсөлтийг спекуляци, хөөсрөлт гэж харж байгаа хүн олон. Саяхан хөрөнгийн үнийн талаарх шилдэг экспертүүдийн нэг Йелийн их сургуулийн Роберт Шиллер гэхэд “Биткойны үнэ бол зах зээл дээрх үнийн хөөсрөлтийн шилдэг жишээ” гээд хэлчихлээ шүү дээ.
Хөрөнгө оруулалтын мэргэжлийн байгууллагуудын нэг JPMorgan-ий захирал бас “Биткойныг луйвар, Биткойн худалдаж авсан ажилтан байвал ажлаас нь хална” гэдэг утгатай зүйл хэлсэн нь нэлээд шуугиан дэгдээсэн?
Жеми Даймон болохоор Биткойны ирээдүй сайнаар төгсөхгүй гэдгийг дахин дахин хэлээд байгаа. Гол нь Биткойны хэмжээ томорлоо ч төрөөс хүчтэй зохицуулалт орж ирэх тул эрсдэл бий гэдэг зүйлийг онцолж буй. Энэ нь ч үндэслэлтэй. Саяхан Хятадын төв банкнаас Биткойнтой холбоотой хязгаарлалтуудыг хийхэд үнэ нь $3000 руу огцом унасан шүү дээ. Хэрэв цаашид үнэхээр зарим хүмүүсийн төсөөлж буй шиг криптовалютуудын хэмжээ, нөлөө нь нэмэгдээд ирвэл бусад улс орны зохицуулагч нар ч зүгээр суухгүй л болов уу. Одоогийн байдлаар криптовалютуудын хэмжээ харьцангуй жижиг байна. Дэлхийн хэмжээнд зах зээл дээр байгаа 1000 криптовалютуудын нийт үнэлгээ гэхэд $150 тэрбум шүргэж байгаа нь зөвхөн бэлнээр гүйлгээнд байгаа ам.доллараас 10 дахин бага гэсэн үг. Үүний хажууд форекс зах зээл, хувьцааны зах зээл, бондын зах зээл хэдэн триллион ам.долларын хэмжээтэй, олон улсын эдийн засагт ч хүчтэй нѳлѳѳтэй тул чанга зохицуулалт дор байдаг. Мѳн криптовалют ашиглаж буй хүмүүсийн тоо ч одоогоор харьцангуй цөөн байна. Кэмбрижийн их сургуулиас оны эхэнд хийсэн нэг судалгаагаар 6 сая орчим хүн л криптовалют хадгалдаг цахим түрийвч ашиглаж байна гэсэн байсан. Дэлхийн хэмжээнд шүү дээ.
Тэгвэл Биткойны үнэ цаашид унана гэж ойлгож болох уу? Хэрэв үнэ огцом савлаж унасан тохиолдолд эдийн засагт юу болох вэ?
Сүүлийн 1-2 сард л гэхэд Биткойны үнэ огцом өсч $5000 давснаа одоо эргээд $3000 руу ороод ирлээ. Ийм богино хугацааны үнийг таамаглах хэцүү бөгөөд цаашид яах вэ гэдэг ч тодорхой бус юм. Гэхдээ эндээс ямар ч байсан Биткойны үнэ их эмзэг гэдэг нь харагдаж байна. Тэгэхээр Биткойн бидний амьдралд ямар бодит үнэ цэнэтэй вэ гэдгийг нь бодож үзэх хэрэгтэй. Одоогоор Биткойн бидний амьдралд яг ямар хувь нэмэр оруулах үнэ цэнэтэй зүйл вэ гэдгийг хэлэхэд эрт байна. Ийнхүү Биткойны бодит үнэ цэнийг хэн ч бүрэн ойлгоогүй байтал үнэ огцом өссөн нь богино хугацааны ашиг хонжоо хайх сонирхлоос үүдэлтэй. Иймд үнийн өсөлт нь анхнаасаа спекуляцийн шинж чанартай харагдаж байгаа. Үүнд зарим мэргэжлийн хөрөнгө оруулагч нар ч оролцож байгаа нь үнийн өсөлтийг улам дэвэргэсэн. Гэхдээ хөрөнгө оруулалтын өгөөж түүхэнд байгаагүй буурсан байгаа энэ цаг үед тэдний хөрөнгө оруулалтын портфолиод бага дүнтэй, өндөр эрсдэлтэй багц ч орж байгаа гэдгийг мартаж болохгүй байх. Харин эдийн засагт учруулах хохирол талаас нь авч үзвэл, өмнө хэлсэнчлэн хэрэглэгчийн тоо, зах зээлийн хэмжээ нь жижиг учраас үнийн хөөс хагарлаа ч дэлхийн эдийн засаг, эсвэл нэг улс орны эдийн засагт ч нөлөөтэй тогтолцооны эрсдэл учруулахгүй гэдгийг төв банкууд хэлж байгаа.
Одоо тэгвэл Монголын талаар ярилцъя. Ер нь цахим мөнгөөр гүйлгээ хийх, худалдан авах орчин Монголд ямар байна вэ?
Монголын хувьд өнгөрсөн 5-р сарын 31-нд Үндэсний төлбөрийн системийн тухай хууль батлагдсан. Цахим мөнгөтэй холбоотой тусгай бүлэг оруулсан нь хуулийн нэг онцлог гэж хэлж болно. Хуульд цахим мөнгө, түүний шинжүүдийг тодорхойлж, Монголбанкнаас зөвшөөрөл олгох, хяналт тавих эрхийг хуульчилж өгснөөр цахим мөнгөний хэрэглээний талаар үүсэж болзошгүй төөрөгдөл, мөнгөний нийлүүлэлтэд нөлөөлж болох сөрөг үр дагавраас хамгаалах боломжтой болно гэж үзэж байгаа. Түүнчлэн, Мөнгөний бодлогын 2018 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төсөлд төлбөрийн үйлчилгээ үзүүлэхтэй хамаарал бүхий үйл ажиллагааг Монголбанкны зөвшөөрөлтэй эрхлэх эрх зүйн зохицуулалтыг тодорхой болгохоор тусгасан. Тэгэхээр цаашид хуулийн хүрээнд холбогдох журмуудыг боловсруулж баталснаар техник технологийн хөгжлийг даган гарч ирж буй финтек (fintech) буюу санхүүгийн технологийн компаниудын үйл ажиллагаа зохицуулагдах боломжтой болно. Гэхдээ хуулинд “цахим мөнгө” гэж Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт-төгрөгтэй адил үнэ цэнэ бүхий Монголбанкны зөвшөөрөлтэй гаргасан бэлэн бус төлбөрийн хэрэгслийг хэлнэ гэж заасан байгаа. Цахим мөнгө нь заавал мөнгөн хөрөнгөөр баталгаажиж, эргээд мөнгөн хөрөнгөд чөлөөтэй хөрвөх шаардлагатай тул криптовалютууд үүнд хамаарахгүй юм.
Тэгвэл криптовалютуудын хувьд ямар зохицуулалт хийгдэх вэ? Биткойны сонирхож буй хүмүүст юу гэж зөвлөх вэ?
Биткойны хувьд эрсдэл талаас нь анхааруулмаар байна. Нэгт, криптовалютууд ямар дүрмээр зохицуулагдах вэ гэдэг нь хараахан тодорхойгүй байна. Одоогоор олон улсад ч Биткойныг зохицуулах нэгдсэн зохицуулалт боловсронгуй болоогүй. Цөөн хэдэн төв банк зохицуулалт гаргасан ч гол зорилго нь зах зээлд оролцогчдод тэгш байдлыг бий болгох, мөнгө угаах-терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх зорилготой холбоотой. Ер нь зохицуулагч нарт одоохондоо ажиглах байр суурь давамгайлж байна уу гэж харагдаж байгаа. Тэгэхээр, цаашид нэг эсвэл хэд хэдэн оронд криптовалютыг хязгаарлах ч юм уу хууль, журам гараад эхэлбэл мэдээж Биткойны үнэд нөлөөлнө гэдгийг санах хэрэгтэй. Хоёрт, Биткойны үнэ өөрөө их савлагаатай, эмзэг зүйл. Жишээ нь 1-2 мэдэгдэл л өндөр хэлбэлзэл үүсгэж байна. Цаашид үнэд нөлөөлөх үйл явдлуудыг урьдчилж таах боломжгүй. Блокчейн технологийн потенциалийг мэдэхийн тул төв банкууд өөрсдөө маш анхааралтай ажиглаж, судалгаа хийж буй. Роланд Бергер гээд зөвлөх компанийн мэдээлснээр бол 2016 оны эцэст 90 орчим төв банк криптовалютын талаар судалгаа явуулж, зарим нь өөрийн криптовалют гаргах талаар ч судалж буйг онцолсон байсан. Тэгэхээр, жишээ нь төв банкууд зохицуулалт хийхээс гадна, өөрсдөө илүү найдвартай криптовалют гүйлгээнд гаргаад эхэлбэл Биткойн мэт бусад криптовалютын үнэ яах вэ гэдэг том асуудал юм. Гуравт, криптовалют шинэлэг зүйл болохоор аливаа халдлага, цахим аюулгүй байдлын асуудлууд ч яригдах байх.
Хуулинд Монголд сүүлийн үед хүмүүс их сонирхож буй OneCoin той холбооотой зүйл заалт бий юу?
Юуны өмнө, Onecoin бол криптовалют биш гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Криптовалют бол мөнгөн хөрөнгөөр баталгааждаггүй, хэн нэгэн институци найдвартай байдлыг нь хариуцдаггүй хэдий ч, ядаж л цаана нь үйлдлийг нь хянадаг тодорхой зүй тогтол, Блокчейн технологи, криптографи явж байгаа. Харин Onecoin бол зүгээр л Понзи схем зохиодог байсан хэдэн хүмүүс нийлээд офшорт компани байгуулж, үйл ажиллагааг нь удирддаг гэдгийг Википедиа дээр ч тайлбарласан байгаа. Итали, Герман, Энэтхэг гээд олон оронд Onecoin-ий үйл ажиллагаанд хориг тавьж, оролцсон хүмүүсийг нь баривчлах зэрэг арга хэмжээг ч авсан. Понзи схем яаж ажилладаг вэ гэхээр, өндөр ашиг амлан олон хүн элсүүлж мөнгийг нь хурааж авна. Гэхдээ мөнгийг өсгөх бизнес, ашигтай хөрөнгө оруулалт ард нь байдаггүй. Иймд дараагийн хүмүүсийг элсүүлж, хурааж авсан мөнгөөрөө л өмнөх хүмүүстээ амласан өндөр хүү, орлогыг тарааж өгөөд, үлдсэнийг нь зохион байгуулагч нь өөрөө авчихдаг луйврын сүлжээ буюу пирамид юм. Ийм сүлжээнүүд таны оруулсан мөнгийг өмнөх хүнд өгөөд, харин дараагийн хүнээс авсан мөнгөө танд өгдөг учраас цаашид хангалттай олон хүн элсэхгүй бол шууд нурж унадаг маш аюултай зүйл. Тэр үед өндөр хүү, ашиг байтугай анх оруулсан мөнгөө эргүүлж авах боломжгүй гэсэн үг. Onecoin бол ийм л зүйл бөгөөд мөнгөө өсгөнө гээд худалдаад автал хэзээ нураад унах нь тодорхойгүй пирамидан схем юм. Оруулсан мөнгө чинь өсөөд байна гэх ч, яг гаргаад авъя гэхээр бас өгдөггүй. Хамгийн гол нь схем нурж унаад мөнгөө алдсан хохирогч гарч иртэл шууд хууль хяналтын байгууллагаас оролцох, зогсоох бүрэн үндэслэлгүй байдаг нь олон улс оронд ийм төрлийн залилан хийгдэх боломжийг олгоод байдаг.
Ярилцсанд баярлалаа!
-
2017 оны 10 сарын 03
Олон нийтийн сүлжээгээр замын цагдаагийн албан хаагчийн тавьсан шаардлагыг үл биелүүлж, эсэргүүцсэн гэх иргэний талаарх мэдээллүүд олны анхаарлыг
-
2017 оны 9 сарын 13
УИХ-ын гишүүн, АН-ын бүлгийн дарга С.Эрдэнэ цаг үеийн асуудлаар мэдээлэл хийж, сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултад хариулт өглөө.
-
2017 оны 9 сарын 07
Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг хэлэлцэх УИХ-ын ээлжит бус чуулган завсарлага авч, эрх барих намын дотоод зөрчил хурцдаад байгаа энэ үеэр МАН-ын гишүүн, стратегийн зөвлөх Н.Дэмбэрэлтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-
2017 оны 9 сарын 04
Нийслэлийн прокурорын газрын хяналтанд байгаа олны анхаарал татсан зарим хэргүүдийн шийдвэрлэлт, явц байдлын талаар Нийслэлийн Ерөнхий прокурорын орлогч, Ж.Ариунаатай ярилцлаа.
-
2017 оны 8 сарын 23
УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүд Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбатыг огцруулах санал гаргаад байгаа билээ. Тэдгээр гишүүдийн нэг нь Ж.Энхбаяр. Тэрбээр энэ асуудлаар дараах байр суурийг илэрхийллээ.
-
2017 оны 8 сарын 01
Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн 7 хоног
8 дугаар сарын 1-7
Эхийн сүү манай улсын хосгүй баялаг
Өнөөдөр хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн 7 хоног эхлэж байна. Хүүхдийг Эхийн Сүүгээр Хооллох Дэлхийн Холбоо, НҮБ-ийн Хүүхдийн Сан, ДЭМБ –с хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын чухлыг эхчүүд, нийт иргэдэд сануулдаг энэ өдөр “Эрүүл амьдрах ухаан төв”-ийн тэргүүн, Анагаах ухааны доктор М.Оюунбилэгтэй ярилцлаа.
-Жил бүрийн 8 дугаар сарын 1-нээс 7-ны хооронд “Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох” 7 хоногийг Дэлхий даяар тэмдэглэдэг. Манай оронд ч энэ уламжлал хэдийнээ тогтсон. Энэ жил ямар сэдвийн дор энэ ажлыг зохион байгуулж байна вэ?
-Тиймээ энэхүү 7 хоногийг 1992 оноос дэлхий дахинаа тэмдэглэх болсон үеэс л манай Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Хоол судлалын алба “Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох дэлхий дахины долоо хоног”-ийн цуврал арга хэмжээнүүдийг наймдугаар сарын 1-нээс 7-ны хооронд орон даяар амжилттай зохион байгуулж, тэмдэглэсээр ирсэн. Олон улсын нэр хүндтэй байгууллагууд уг өдрийг онцгойлон сонгон авсан нь ч учиртай. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн дэмжин хамгаалсан олон улсын Инносентийн тунхаглал 8-р сарын 1-ний өдөр батлагдсан юм.
-Энэ долоо хоногийн үйл ажиллагааг уламжлал болгон зохион байгуулж байгаа нь хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын ач холбогдлын талаарх нийт хүмүүсийн ойлголтыг улам баяжуулах, эхийн сүүгээр хооллохыг амьдралын тал бүрийн асуудалтай холбон дэмжих, Инносентийн тунхаглалын зорилтуудыг дэлхий дахинд хэрэгжүүлэхэд туслах зорилготой.
- Эхчүүдийн, хүүхдээ хөхүүлэхийг хамтдаа дэмжицгээе” гэсэн сэдвийн дор болж буй 2017 оны ажиллагааны үндсэн зорилго нь хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохтой холбоотой бүх байгууллагуудын түншлэл, урт хугацааны хамтын ажиллагааны үндэс суурийг бий болгож цаашид улам бэхжүүлэхэд чиглэгдсэн.
-”Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүн”/ЭСОБ/нэртэй угжны сүүг сурталчлах, худалдахыг таслан зогсоохын тулд ЭСОБ-г импортлогч аж ахуйн нэгжүүдийг “Сайн дурын үүрэг амлалт”-д нэгдэх боломжийг нь хангах, иргэдийн дунд эхийн сүүгээр хооллох, ЭСОБ-р хүүхдээ хооллохгүй байх эерэг хандлага, зөв мэдлэг олгох ач холбогдолтой.
-Энэ жилийн 7 хоногийг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажил УИХ-аас саяхан баталсан “Нялх, балчир хүүхдийн хүнсний тухай хууль” 7-р сарын нэгнээс мөрдөгдөж эхлэж байгаа хугацаатай давхцаж буйгаараа онцлог арга хэмжээ болж байна.
-Сүүлийн үед хөхүүл эхчүүдийн тоо багасч энэ нь нялхсын өвчлөл, эндэгдэлд нөлөөлж байгаа талаар их яригдаж байна. Судлаач хүний хувьд та ямар дүгнэлттэй байна вэ? Үүнд нөлөөлж байгаа гол шалтгаан нь юу юм бол?
-Нялхсын өвчлөл эндэгдэл, эхийн сүүгээр хооллохтой урвуу хамааралтай байдаг гэдгийг гадаадын эрдэмтэдийн болон бидний судалгаа нотолсон. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох дэлхийн бодлого Манай улсад хэрэгжих эхлэл тавигдаж хүүхдээ хөхүүлж өсгөдөг Монгол уламжлал сэргэсэн 1992 оноос хойш 2000-аад он хүртэл энэ бодлогыг идэвхтэй хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагааны үр дүнд.
манай улс азийн орнууд дотор энэ үзүүлэлтүүдээрээ тэргүүлж байлаа. Үүний үр дүнд төрсний дараа 30 минут дотор амлуулах хувь 1993 оноос 1999 онд 49.3%-с 93.4%, 4-6 сар хүртэл дан эхийн сүүгээр хооллодог хүүхдийн эзлэх хувь 48.3-с 94.2% болтлоо нэмэгдэж нялхсын эндэгдэл 1000 амьд төрсөн хүүхэд тутамд 59.81-с/1993/, 31.23/2000/хүртлээ эрчимтэй буурсан байдаг.
Харамсалтай нь манайхан энэ амжилтаа хадгалж чадсангүй. Сүүлийн үеийн судалгаагаар хүүхэд төрсний дараа 1 цаг дотор /тэр үед 30 минут дотор гэсэн үзүүлэлт гаргадаг байсан/амлуулалт 71.1%, 6 сар хүртэл /тэр үед 4-6 сар хүртэл гэсэн үзүүлэлт гаргадаг байсан/ дан эхийн сүүгээр хооллох нь 47.1% болж буурснаар нялхсын нас баралтын бууралтын эрч саарсан нь ажиглагдаж байна.
Өөр нэг сөрөг үзүүлэлт бас ажиглагдаж байгааг ч хэлэх хэрэгтэй. Өмнөх жилүүдэд эхийн сүүгээр хооллохыг амжилттай хэрэгжүүлсэн хот, аймаг, сумдын эмнэлэгт өгч байсан “Хүүхдэд ээлтэй эмнэлэг”-ийн шагналын гэрчилгээ авсан эмнэлэгийн тоо 1992 оноос 2001 он хүртэлх 9 жилийн хугацаанд 140 хүрч байсан бол 2001-с 2007 оны хооронд ердөө 52 эмнэлэг болж цөөрөөд 2007 оноос хойш шалгуулах хүсэлтэй газрууд байсан ч нэг ч эмнэлэгийг шалгаруулаагүй. Энэ ажил үндсэндээ зогссон. Тусгайлсан мэргэжилтэн бэлтгэх, эмч нарын сургалт зохион байгуулах, үнэлгээ, хяналт шалгалт, сурталчилгааны ажлыг эрчимжүүлэх гээд бодлогоор хэрэгжүүлж байсан олон талын ажил ч бараг байхгүй болсон гэхэд болно.
Нялхсын нас баралтыг бууруулъя, хүүхдүүдээ эсэн мэнд, эрүүл саруул өсгөе гэж бодвол төрөх газрууд хүүхэд төрөнгүүт 1 цагийн дотор ангир уураг амлуулахыг төрсөн хүүхдийн 95 хүртэл хувьд хүртэл нэмэгдүүлэх. Нялхасыг 6 сар хүртэл эхийн сүүгээр дагнан хооллох хувийг 90-ээд хувьд, 2 нас хүртэл нь нэмэгдэл хоолны зэрэгцээ хөхүүлэх хүүхдийн тоог 80-аад хувьд, 1992-2000 оны хооронд хүрч байсан үзүүлэлтүүдэд хүргэх зорилт тавин ажиллах шаардлагатай. Энэ үр дүнд хүрэхийн тулд Инносентийн тунхаглалыг бодит ажил хэрэг болгож, НҮБ-ын Хүүхдийн Сан /НҮБ-ын ХС/, ДЭМБ-аас дэвшүүлсэн хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох 10 зорилтыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Үүнд Засгийн газрын анхаарал, оролцоо нэн чухал.
-Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох эхчүүдийн хувийн жинг 1990-2000 оны хэмжээнд хүргэж болох гарц нь Инносентийн тунхаглалыг бодит ажил хэрэг болгох явдал гэдгийг та хэллээ. Инносентийн тунхаглалд орсон гол санаанууд юу байдаг бол?
Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох тухай Инносентийн тунхаглалыг 1990 онд Италийн Флоренс хотод “Эхийн сүүгээр хооллох дэлхий нийтийн санаачлага” зөвлөгөөнөөр хэлэлцэн баталсан. Уг зөвлөгөөнөөс хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох нь эх нялхасын эрүүл мэндэд онцгой ач холбогдолтойг дурьдаад угжаар хооллохын эсрэг хууль эрх зүйн баримт гаргах, эхийн сүүгээр хооллоход тохиолдож байгаа бэрхшээлийг даван туулах, эмэгтэйчүүдийг зохистой хоол тэжээлээр хангах, эрүүлийг хамгаалах байгууллага эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг бүх нийтийн эрүүл мэндийг хамгаалахын салшгүй хэсэг болгон хэрэгжүүлэх, эрүүл мэндийн нийт ажилтныг. хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох асуудлыг зохицуулахад шаардлагатай нарийн мэргэшилд сургахын ач холбогдолыг тунхагласан. Мөн үүний зэрэгцээгээр эхийн сүүгээр хооллох үндэсний бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэх, үндэсний зохицуулагчийг томилж, төрийн ба төрийн бус байгууллагууд, үйлдвэрлэгч, импортлогчид зэрэг олон салбарыг хамарсан байгууллага байгуулах. “Нялхас эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн дэмжих, хамгаалах” талаар ДЭМБ, НҮБ-ын ХС хамтран боловсруулсан 10 зорилтыг бүрэн хэрэгжүүлэхэд нэгж байгууллага бүр анхаарч ажиллах. Ажил эрхэлж буй эмэгтэйчүүд хүүхдээ хөхүүлэх хуулийн үндэслэл боловсруулж мөрдөн хэрэгжүүлэх зөвлөмжийг улс орны Засгийн газруудад өгсөн байдаг.
-НҮБ-ын ХС, ДЭМБ-аас дэвшүүлсэн хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох 10 зорилтын тухайд ?
НҮБ-ын ХС, ДЭМБ-аас эхчүүдийг хүүхдээ хөхүүлэхэд нь дэмжин тусалж 10 зорилт хэрэгжүүлсэн эмнэлгийг хүүхдэд ээлтэй эмнэлэг болгон шалгаруулах санаачлага гаргасан. Үүнд:
1. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохыг хэрэгжүүлэх эмнэлгийн байгууллага нь 10 зорилтын дагуу өөрийн онцлогт тохирсон бодлоготой байна.
2. Энэ бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд эмнэлгийн ажилтнуудыг сургалтанд хамруулсан байх.
3. Жирэмсэн эх бүрийг хүүхдээ хөхүүлэхэд нь бэлдүүлэх, эхийн сүүгээр тэжээхийн ач тусыг ойлгуулах.
4. Хүүхдийг төрсний дараа 1 цаг дотор ангир уургийг нь амлуулах.
5. Эхчүүдэд хүүхдээ хөхүүлэх, хөхөө саах аргыг сургасан байх.
6. 6 сар хүртэл нь хүүхдэд нэмэлт шингэн, ус, глюкоз, сүү, хоол өгөхгүй, зөвхөн дагнан эхийн сүүгээр хооллох.
7. Эх хүүхэд хоёр өдөр ч, шөнө ч ямагт хамт байх нөхцөл боломжоор хангаж өгөх.
8. Хүүхдээ хөхөх гэж хүссэн үед нь хөхүүлж байх.
9. Хүүхдэд угжны болон, саатуулах хөхөлдөг өгч болохгүй.
10. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллоход туслах сайн дурын бүлгийг байгуулах.
Хүүхдэд ээлтэй эмнэлгүүд нь төрөхийн өмнө, төрөх явц, төрсний дараа үед эхчүүдэд онцгой анхаарал хандуулж энэхүү 10 зорилтыг хэрэгжүүлэхэд анхаарлаа төвлөрүүлэх ёстой.
Монгол Улс, хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдэд 3 жилийн хугацаанд хүүхдээ асрах боломж олгож тэтгэмж өгдөг болсон чухал заалт бүхий хуультай болсон энэ үед хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг ЭМЯ дахин шинэ шатанд гарган хэрэгжүүлэх нь зүйтэй юм.
-Хүүхдээ хөхүүлэхээс цааргалаад гадаадын гоё гоё савтай сүүгээр хооллоод байгаа эхчүүд нэг гол зүйлийг ойлгох хэрэгтэй гэвэл тэр нь юу байж болох вэ?
-Юуны түрүүнд төрүүлсэн хүүхдээ хөхүүлж өсгөнө гэдэг нь эхийн ачлалын хамгийн гол зүйл гэдгийг орчин үеийн эхчүүд төдийлөн сайн ойлгохгүй байна. Эхийн ачийг хариулна гээд хүн бүр дуулдаг, ярьдаг, зохиолчид, яруу найрагчид бичдэг. 10 сар хэвлийдээ тээсний дараагийн ачлал нь хүүхдээ хөхүүлж өсгөх. Энэхүү ачлалын эцсийн үр дүн нь “асар их хайр”-ын мэдрэмж юм. Эхчүүдийн хүүхдээ хөхүүлэх тэр л агшинд өөр хэнд ч биш зөвхөн хөхүүл эхэд төрдөг их хайр хүүхдэд ээжийгээ хайрлах мэдрэмжийг үүсгэж тэр нь бусдыг хайрлах, бүр цаашилбал эх орон, дэлхийгээ хайрлах их хайр болон бүрэлдэн тогтдог. Тэгээд ч “Хүүхдээ хөхүүлэх нь ид шидийн үе” гэсэн мэргэн үг гарсан байдаг. Энэ ачлалаа эхчүүд маань бүү гээгээсэй.
-Эхчүүд маань эхийн сүүний давуу талыг мэдэхгүйгээсээ болоод нялх үрсээ угжны сүүгээр хооллоод байна уу?
-Тийм гэж хэлж болно. Нэг талаас эмнэлэг, эрүүл мэндийн байгууллага энэ талаар өөрсдөдөө ч, эхчүүдэд ч сургалт муу хийж байна, хэвлэл мэдээллээр ч сурталчилгаа муу хийгдэж байна. Нөгөө талаас энэ талаархи мэдээлэл олж авах эхчүүдийн санаачлага хангалтгүй байна. Хүүхэд төрүүлж өсгөх нь мэдлэг. Мэргэжил эзэмшихээс ч илүү хэцүү, үүний тулд их юм уншиж судлаж мэдэж авах шаардлагатай. Нөгөө л болчихдог, болгочихно гэсэн бүдүүлэг хандлага энд их нөлөөлж байх шиг санагддаг.
-Хүүхэд ойндоо хүрэхдээ төрсөн жингээсээ 3 дахин нэмэгдэн өсдөг. Хүн амьдралын ямар ч хугацаанд ингэтлээ хурдан өсч том болдоггүй. Энэ өсөлтийг хангахын тулд хүний амьдралын ямар ч үед шаардагддаггүй их хэмжээний уураг хэрэгтэй. Хоол боловсруулах чадвар хамгийн дорой энэ үед нь зөвхөн эхийн сүүний уураг л дээд зэргээр шингэж, уургийн өндөр хэрэгцээг хангана. Эхийн сүү өөрийнхөө тосыг боловсруулдаг /үнээний сүүнээс 15 дахин их/, өөрийнхөө нүүрс усыг боловсруулдаг даавруудтай тул тос, нүүрс ус нь амархан шингэдгээрээ үнээний сүүнээс ялгаатай. Хоол боловсруулах шүүсэнд бүх даавар байх боловч идэвх, хэмжээгээрээ зөвхөн эхийн сүүг л боловсруулах чадвартай. Нялх хүүхдийн хоол боловсруулах эрхтний шингээх чадварт байгалиас заяасан хоол нь зөвхөн л эхийн сүү байдаг.
“Хүүхдээ аль болох удаан хөхүүлэх нь тэднийг улам ухаантай болгодог нь баттай болсоор байна” хэмээн Макгиллийн ИС-ын проф. М. Крамер батлан хэлж байна. Эхийн сүүнд байдаг ханаагүй тос омега-3 бүл тосны хүчлийн 1 болох докозагексаены хүчил хүүхдийн тархи, нүдний торлогийн хөгжлийг хурдасгаж IQ-г нь өндөр болгож оюун ухааныг сайжруулдаг. Хүүхдээ хараа сайтай, ухаантай хүн болгохыг хүсдэг эх хүн бүр хүүхдээ сүүгээрээ өсгөхийн чухлыг эндээс мэдэж болно.
-Эхийн сүү хүүхдийн мэдрэлийн тогтолцоонд чухал ач холбогдолтой амьдралын орлуулшгүй амин хүчлүүдийг агуулдаг бол үнээний сүүнд ийм амин хүчлүүд байдаггүйгээр барахгүй нялхсын мэдрэлийн тогтолцоог гэмтээх амин хүчилтэй. Хүүхдийнхээ тархи мэдрэлийн тогтолцоог хэвийн хөгжүүлэх хүсэл эх бүхэнд байх нь ойлгомжтой.
-Эхийн сүү анхны урьдчилан сэргийлэх тарилга, халдвараас хамгаалах амьд шингэн болдог гэдгийг сүүлийн үед эхчүүд сайн мэдэх болсон ч чухам ямар өвчнөөс сэргийлдэг талаар тэр бүр мэддэггүй. Эхийн сүүнд хүүхдэд тохиолдох ихэнх өвчнөөс сэргийлэх, хамгаалах бодисууд, нян, ялангуяа вирусын эсрэг болон биеийн эсэргүүцлийг сайжруулах маш олон бодис байдагаас гадна хүүхэд төрөөд хамгийн их өвддөг хүйн халдвар, вирус, гэдэс, амьсгалын замын халдвар, чихний өвчин, бөөр шээсний замын үрэвсэл, хүүхдэд тохиолддог улаан бурхан буюу корь, салхин цэцэг, сахуу зэрэг олон халдварт өвчнүүдээс сэргийлэх боломжтой.
-Төрсөн нярай хүүхдийг ангир уургийг нь эрт амлуулснаар шарлалт багасна, хүй цөглөлт хурдасна. Үүгээрээ эхийн сүү төрсөн хүүхдэд байгалиас заяасан ганц хоол юм шүү гэдгийг дахин нотолно. Энэ бүх бодисын аль нь ч угжны ямар ч сүүнд байхгүй юм.
-Хөхүүл хүүхдийн амьдрах чадвар угжны хүүхдийнхээс 14 дахин илүү байдаг нь эхийн сүүний л ач тус. Эхийн сүү харшил үүсгэгч бодис агуулдаггүй бол үнээний сүү харшил үүсгэгч уурагтай. Хүүхдийг эхийн сүүгээр дагнан хооллоход суулгалтаас болж эндэх тохиолдол 9-25 дахин, амьсгалын замын өвчнөөс болж эндэх тохиолдол 2.5 дахин бага байдаг. Аризоны (АНУ) эрдэмтэд 4 сар хөхөө хөхсөн хүүхэд дагнан эхийн сүүгээр хооллоогүй хүүхдүүдтэй харьцуулбал, чихний хурц үрэвслээр өвдөх нь 50%-иар цөөн, олон эрдэмтэн 6 сар хүртлээ хөхүүл байсан хүүхдүүд хүүхэд насандаа хорт хавдраар өвчлөх эрсдэлээс хамгаалагдана гэдгийг тогтоожээ. Хөхүүл хүүхдүүдэд гэдсээр хатгаж өвдөх шинж тэмдэг цөөн тохиолддог. Кроны өвчин, Чихрийн Шижин хэв шинж 1-ээр өвдөх эрсдэл цөөн. Хамгийн чухал нь хэт мариалж таргалахгүй.
Эхийн сүү үрсийн маань хэрэгцээгээр найрлагаа өөрчлөж байдаг амьд сүү. Хөхүүлэх үед эхлээд гардаг усархаг хөхөвтөр өнгөтэй сүүгээр хүүхэд цангаагаа гаргана. Нэлээд хөхүүлсний дараа гарах өтгөн цагаан өнгөтэй сүү нь тослог, илчлэг ихтэй хүүхдийг цатгах сүү. Аль аль нь уураг, тос, нүүрс ус, аминдэм, бичил бодис хангалттай тул хүүхдийн өсөлт хөгжилийг хангана. Эхийн сүү орчны халуунд шингэрч амны цангааг гаргана. Хүйтэнд илчлэг чанар нь нэмэгдэнэ. Дутуу төрсөн хүүхдийн эхийн сүү нь илчлэг, тослог, уураг ихтэй, өвчин эсэргүүцэх бодис, бичил бодисыг илүү агуулдаг учир дутуу хүүхдийн хэрэгцээг эхийнх нь сүү л хангана.
Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох нь хамгийн сайн хөрөнгө оруулалт болж, улс орон, эрүүлийг хамгаалах байгууллага, гэр бүлийн төсвийг хэмнэх ач холбогдолтой гэдэгтэй маргах зүйлгүй. Угжны хүүхдэд хэрэгтэй шилэн ба нийлэг сав, баглаа боодол, хөхөлдөг байгалийг бохирдуулдаг бол эхийн сүү байгалийг бохирдуулахгүй, өөрөө бохирдолгүйн дээр түүнд ариун цэвэр, эрүүл ахуйн хяналт шалгалт хийх шаардлагагүй, Дандаа шинэхэн. Халуун хүйтэн нь тохирсон. Гашлахгүй, исэхгүй, муудахгүй гээд хүнсний аюулгүй байдалыг байгалиасаа хангадаг ганц хоол. 6 хүртэлх сартай бүх хүүхэд, 2 нас хүртэлх хүүхдэд өгөх бэлэн ийм их сүү хүнсний хангамжийн нэг чухал хэсэг болдог
-Эхийн сүү ийм их ач тустай юм байна. Үүнийг уншсан хүмүүс түүний дотор эхчүүд их зүйл тунгааж ойлгож авах байх аа. Эхийн сүүний ач тусын зэрэгцээ хүүхдээ хөхүүлэх нь хүүхдэд ч, эхэд ч ач тустай гэдгийг манай эхчүүд бас л сайн мэдэхгүй болов уу.
-Эхийн сүү, хүүхдээ хөхүүлэх гэсэн хоёр тусдаа ойлголтыг нэг нэгнээс нь салгах аргагүй ч ач холбогдлыг нь тодотгох үүднээс тус тусад нь ярихаас аргагүй. Хүүхдээ хөхүүлсний ач тус хязгааргүй. Хөхүүл хүүхдийн ам, тагнай, эрүү, хацрын булчингийн хөгжил амархан сайжирдаг. Шүд зөв байрлалтай ургаж, хэл яриа нь зөв хөгжиж, хэлд хурдан орно. Хөхүүлэх үед хүүхэд эхийнхээ үнэрийг байнга мэдэрдгээс үнэрлэх, сүүг нь амталснаар амтлах, ээжийгээ байнга харж хөхдөгөөс харах, эхийнхээ хайр энхрийллийн үгийг байнга сонсож байдгаас сонсох, ээжийнхээ халуун бие, зүрхний цохилтыг мэдэрч хөхдөгөөс хүрэлцэх 5 мэдрэхүй илүүтэй хөгжсөнөөр илүү сэргэлэн болно. Мөн эх хүүхдээ биедээ нааж, ойр дотно харилцдаг нь тархины хөгжилд тустай болохыг ч Канадын эрдэмтэд хэлж байгаа юм. Эхчүүдийн, төрсөн хүүхдээ хөхүүлэхийг нийгмээрээ хөхүүлэн дэмжих ёстойг эрдэмтэд дахин дахин анхааруулж байна. Ээжийнхээ хамгаалалтад байгаагаа байнга мэдэрдэгээс амгалан тайван хүүхэд болно.
Хүүхдээ хөхүүлэхэд “хөхүүл эхийн” өнчин тархинд үүсдэг окситоцин даавар эхэд хүүхдээ хайрлан энхрийлэх, асран хамгаалах хязгааргүй хүнлэг энэрэнгүй зан төрхийг бий болгодог тул хүүхдээ илүү их анхаарч, халамжлан асрана. Хүүхдээ угжаар хооллож байгаа эхийн өнчин тархинд энэ даавар үүсэхгүй. Хөхүүл эх хүний энэ үрээ хайрлах хайр нь үрийнх нь эхээ хайрлах, хожим нь бусдыг хайрлах, хүнлэг энэрэнгүй хүн болох тэр их хайрын “ундрага” болдогийг дээр ярьсан. Ертөнцийн хүмүүсийн бие биенээ хайрлах хайр эх хүн хүүхдээ хөхүүлэх тэр л агшнаас эхэлдэг. “Дэлхийг зөөллөх, эхчүүдийн агуу их ухаан” юм шүү.
Хүүхдээ хөхүүлэх нь эхчүүдэд ч тустай. Төрөх үеийн цус алдалт, хүндрэл, эндэгдэл, хөх, умайн хорт хавдар, яс хугаралт, чихрийн шижин, хөхний өвчин зэрэгт өртөх эрсдэл эрс багасна. Эхчүүдийн хөхний толгой хагаралт, хөхний сүүний татралт эрс багасч умайн агшилтын хугацаа хурдасна.
Хөхүүлэх үед эх хүүхэд хоёр сэтгэл санааны холбоотой болж эхчүүд сэтгэл санааны хямралгүй амар, тайван явж чадна. Хурдан тэнхэрнэ. Гэр бүлийг бэхжүүлнэ. Дараагийн жирэмслэлтээс сэргийлнэ. Эдийн засгийн хувьд ч үр ашгаа өгнө.
Эхчүүд нялхсаа хөхүүлэн өсгөснөөр өөрийнхөө болон хүүхэд, гэр бүл, орчин тойрныхныхоо амьдралыг олон талаар өөрчилнө. Тухайбал:
1-рт төрсөн хүүхэд бүрээ өвчин зовлонд хэлмэгдүүлэхгүйгээр эсэн мэнд, эрүүл чийрэг, ухаантай хүн болгон өсгөж, эхчүүд, гэр бүл сэтгэл амар тайван, аз жаргалтай амьдрах нөхцөл бүрдэнэ.
2-рт гадаадаас хүүхдийн сүү, хоол оруулж ирэх, хүүхдийн сүү үйлдвэрлэх, өвдсөн нялхсыг эмчлэх зардал хэмнэгдэнэ.
3-рт жил тутам 70000-140000 нялх хүүхэдтэй айлын орлого нэмэгдэж ядууралгүй амьдрахад нь хувь нэмрээ оруулна.
4-рт эрүүл мэндийн салбарт, юуны түрүүнд эх үрсийн эрүүл мэндийг хамгаалах ажилд ихээхэн хэмнэлт гарна. Мөн байгалиа бохирдуулснаас үүсэх өвчин багасахад нөлөөлнө. Мэргэжлийн хяналтын ажлын ачаалал багасна.
5-рт Нярай, нялхас, 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл буурч олуулаа болоход хувь нэмэр оруулна. Саяхан бид 3 сая дахь иргэнээ ямар их баяр баясал дүүрэн угтан авлаа. Түүнээс хойш 2 жилийн хугацаанд 3 сая 120 мянгуулаа боллоо. Үүнээс ч илүү олуулаа болох боломжуудыг бид алдсаар байгаадаа дүгнэлт хийх ёстой.
-Сонирхолтой, ач холбогдолтой ярилцлага өгсөн танд баярлалаа. Бодлого боловсруулагчид, эмч, эмнэлгийн мэргэжилтнүүд, эхчүүд энэ талаар хаанаас, ямар эх сурвалжаас зөв мэдлэг, илүү тодорхой мэдээлэл олж авч амьдралдаа энэ бүхнийг хэрэгжүүлж болох вэ?
-Гэр бүлийн бүх гишүүдэд зориулан миний бичсэн “Зөв зохистой хооллож эрүүл амьдрах” гэсэн 4 цуврал номын 1-р буюу ногоон алимны зурагтай “0-2 насны хүүхдийн хооллолт”, Мөн “Эхчүүдийн хүүхдээ хөхүүлэхийг дэмжихийн учир “ гэсэн 2 номд бүх зүйл тодорхой бичигдсэн байгаа. Эдгээр номыг “Аз хур”, “Интерном” ,” Golden book” номын дэлгүүрүүдээс авах боломжтой. Баярлалаа.
Бэлтгэсэн: Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв
-
2017 оны 7 сарын 26
Төрийн тусгай албан хаагчдын нэгдсэн эмнэлэг (ТТАХНЭ)-ээс 2017 оны 07 дугаар сарын 17-ны өдөр томилогдсон шуурхай хоёр бүлэг Төв аймгийн Батсүмэр суманд, Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын Түнхэлд тус тус ажиллаад 2017 оны 07 дугаар 20-ны өдөр үүргээ биелүүлээд ирлээ. Шуурхай нэгдүгээр бүлгийг ТТАХНЭ-ийн гэмтлийн их эмч, дэд хурандаа Б.Баттөмөр ахлан, шуурхай хоёрдугаар бүлгийг ТТАХНЭ-ийн мэдрэлийн их эмч, дэд хурандаа Б.Мөнх-Оч ахлан ажиллаад ирсэн билээ. Шуурхай нэгдүгээр бүлгийг ахласан ТТАХНЭ-ийн гэмтлийн их эмч, дэд хурандаа Б.Баттөмөртэй ярилцлаа.
-
2017 оны 7 сарын 24
Гадаадын иргэд бичиг баримтаа биедээ авч явах үүрэгтэй
-
2017 оны 7 сарын 22
Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын Эрүүл мэндийн даатгалын бодлогын хэрэгжилтийн газрын ахлах мэргэжилтэн Н.Хишигсүрэнтэй ярилцлаа.
-
2017 оны 7 сарын 20
Т. Даваасүрэн агсаны гэгээн дурсгалд зориулан бүтээсэн ”Сайн аав” МУСК-ны продюсер С. Чулуунтогтохтой ярилцлаа. Тэрбээр хүүхдэд зориулсан контентыг хөгжүүлэх зорилгоор ”Шидэт хуудас” хүүхэлдэйн киног бүтээж байгаа юм. Түүний кино урлагт оруулсан томоохон хувь нэмэр нь яахын аргагүй ”Сайн аав” МУСК. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.
