-
2017 оны 3 сарын 31
УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгтэй холбоотойгоор байр сууриа илэрхийллээ.
-
2017 оны 3 сарын 30
Б.Нямдаваа: Программын дагуу өрхийн орлогын түвшинг гаргана
-
2017 оны 3 сарын 23
Р.ДАВААДОРЖ : Менингит өвчний талаар 3 хүн тутмын 2 нь мэдлэггүй байна
Энэ жил халдварт менингит өвчин нэмэгдэх төлөвтэй байгааг Эрүүл мэндийн яамнаас анхааруулж буй. Тэгвэл тус өвчинтэй холбоотой урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлын талаар НЭМҮТ-ийн Тархвар зүй, шуурхай удирдлагын албаны дарга Р.Даваадоржтой ярилцлаа.
Халдварт менингитийн өвчин энэ жил нэмэгдэх төлөвтэй байгаа гэж ЭМЯ-аас анхааруулж байна. Тэгвэл энэ өвчний халдвар хэр тархацтай байгаа вэ?
Менингит өвчний тархалт, дэгдэлт гэхээсээ илүү менингит өвчний тохиолдол гэж ярих нь зүйтэй байх. Уг өвчний дэгдэлт нь 15-20 жилийн давтамжтай явагддаг гэж мэргэжлийн хүмүүс дүгнэдэг. 1993 онд хамгийн том дэгдэлт гарч олон хүнийг хамарсан. Үүнээс хойш 15-20 жил гэж үзэх юм бол 2008-2013 онуудад дэгдэлт бүртгэгдэх магадлалтай байсан. Гэсэн ч дэгдэлт гэж хэлэхээр бүртгэл Халдварт өвчний дэгдэлтийн бүртгэл мэдээнээс харагдахгүй байна. Саяхан он гарсаар Дархан уул, Дорнод, Орхон аймаг нийслэл хотод менигококкт халдвараар 1-6 насны хэд хэдэн хүүхэд авдаж 1 хүүхэд эндсэн тохиолдлууд гарсан. Тандалт судалгаагаар өвчтөнүүдийг эмнэлэг эмч дамжуулах, оношилох, эмчлэх ажилыг оройтуулах, хүндрэл гарах, халдвар хамгааллын дэглэм зөрчигдөх байдал үүсч болзошгүй байсан. Үүнтэй холбоотой Эрүүл мэндийн сайд 2017 оны 3 дугаар сарын 10-ны өдөр “Менингогоккт халдвараас сэргийлэх арга хэмжээг эрчимжүүлэх тухай” 01 тоот албан даалгаврыг гаргаж, ХӨСҮТ болон НЭМҮТ-ийн удирдлагуудад хүргүүлсэн. Үүний дагуу ажлууд хийгдэж байна.
Албан даалгаварын дагуу ямар ажлууд зохион байгуулагдаж байгаа вэ?
Энэ албан бичгийн 2.1-т Менингогоккт халдварын талаар хүн амын дундах мэдээлэл, ойлголтын түвшинг тандан судлах, цаашид авах арга хэмжээний чиглэлийг тодорхойлох үүрэг өгсөн. Тус үүргийн дагуу Чингэлтэй, Баянзүрх, Сонгинохайрхан, Хан-уул дүүргүүдийн зургаан сартайгаас тав хүртэлх насны хүүхэдтэй эцэг, эхчүүдийг хамруулан чанарын болон тоон судалгааны аргаар асуумж судалгаа авсан. Үүнд дөрвөн дүүргийн 160 эцэг, эхчүүд хамрагдсан. Судалгаанд тухайн өвчний илрэх шинж тэмдэг, гэрийн нөхцөлд эмчлэх энгийн аргуудын талаарх мэдлэг болон эрүүл мэндийн мэдээллийг хаанаас авдаг гэх мэтчилэн асуултууд орсон.
Харин чанарын судалгаанд дөрвөн дүүргийн 20 эцэг, эхчүүдийг хамруулан ганцаарчилсан ярилцлагыг зохион байгууллаа. Уг ярилцлагыг урьдчилан боловсруулсан удирдамжийн дагуу мэдээлэл цуглуулж, судалгаа хийх арга хэмжээ 3 дугаар сарын 15,16-нд зохион байгуулагдсан. Гол нь бид судалгаан дээр тулгуурлан статистик боловсруулалт хийж иргэдийн менингит өвчний талаарх мэдлэг, мэдээлэл хэр байгааг олж тогтоох цаашдын арга хэмжээг тодорхойлох зорилготой байсан юм.
Судалгааны үр дүн ямар гарсан вэ?
Судалгаанд хамрагдсан эцэг эхчүүдийн 67,7 хувь нь дээд боловсролтой, 30,3 хувь нь дунд боловсрол эзэмшсэн байсан бөгөөд 46,1 хувь нь Менингит өвчний талаар мэдлэг байхгүй, 20,6 хувь нь буруу хариулсан, 33,3 хувь нь зөв хариулт өгсөн байсан.
Уг өвчний талаар мэдлэгтэй буюу 33,3 хувь, вакцин хийж, урьдчилан сэргийлж болохыг 41,2 хувь, дархлааг дэмжих гэсэн 35,9 хувь, хувийн ариун цэвэр сахих талаар 35,3 хувь, чийгтэй цэвэрлэгээ агааржуулалт хийх гэдгийг 20,9 хувь, амны хөндийг зайлах гэсэн 14,4 хувь нь тус тус хариулсан байна.
Харин иргэдийн 65,6 хувь нь телевизээс, 57,8 хувь нь цахим сүлжээгээс мэдээлэл авдаг гэж хариулсан байсан. Эрүүл мэндийн салбартай холбоотой мэдээллийг МҮОНТ-ээс 23,5 хувь, Mongol HD-ээс 15,1хувь, Боловсрол телевизээс 12,3 хувь, Tv5-аас 11,3 хувь, UBS-ээс 6.6 хувь нь тус тус авдаг гэж хариулсан байх жишээтэй. Харин цахим сүлжээгээр 74 хувь нь фэйсбүүкээс, 10 хувь нь гүүглээс, 9 хувь нь Эрүүл мэндийн байгууллагын цахим сүлжээнээс мэдээлэл авч байна гэсэн судлагааны дүн гарсан юм.
Таны дээрх хэлсэн судалгааг харахад эцэг, эхчүүдийн менингит өвчний талаар мэдлэг болон мэдээлэл нэлээд хангалтгүй байгаа нь харагдаж байна. Иймд энэ чиглэлээр танайхаас ямар арга хэмжээ авч ажиллах вэ?
Судалгаанаас үзэхэд судалгаанд оролцогчдын 3 хүн тутмын 2 нь уг өвчний талаар мэдлэггүй байна. Мөн 3 хүн тутмын 2 нь телевиз, фэйсбүүкээс мэдээлэл авч байгаа учраас телевиз, олон нийтийн сувагуудтай хамтран ажиллах нь чухал байна. Энэ чиглэлээр урьдчилсан байдлаар VTV телевизийн хувьд 7 хоногийн нэг өдөр эрүүл мэндийн салбартай холбоотой мэдээллийг авч эфирээр цацаж өгөх боломжтой гэсэн хариу өгсөн байгаа. Цаашид ч бусад телевиз, сайтууд иргэдэд зөв мэдээ, мэдээллийг хүргэхэд дэмжиж хамтран ажиллана гэдэгт найдаж байна.
Урьдчилан сэргийлэх тал дээр мэдээ, мэдээлэл өгөх нь чухал юм байна. НЭМҮТ сошил орчинд их идэвхтэй мэдээлэл түгээдэг. Харин менингит дээр мэдээлэл хэр идэвхтэй явж байна вэ?
Олон нийтэд хандсан 3 төрлийн цуврал инфографик боловсруулж, манай төвийн сайт болон ЭМЯ-ны сайт, олон нийтийн сүлжээгээр түгээж байна. Мөн энэ ажлын хүрээнд бүх аймаг, дүүргүүдийн эрүүл мэндийн газар, хэлтэс, өрхийн эмнэлгүүдэд зөвлөмж явуулан урьдчилан сэргийлэх талаар мэдээлэл өгч ажиллаж байгаа.
Менингитийн халдвар юунаас халдварладаг вэ?
Нян судлалын практикт бөмбөлөг хэлбэртэй нянгуудийг кокк буюу coccus гэдэг Менингококкт халдварын үүсгэгч нь менингококк гэдэг бактери /нян/ учраас түүний үржиж олшроход тодорхой дулаан /36-37 хэм/ шаардагддаг бөгөөд хамгийн тохиромжтой нөхцөл нь хүний хамар залгиурын салст юм. Мэнингококк хүний биед нэвтрэн орч хамар залгиурт 2-8 хоног байдаг. Энэ үедээ цусанд орж хор үүсгэн тэр хор нь тархи нугасны бүрхүүлийг гэмтээж үрэвсүүлдэг. Голчлон 6 сартайгаас 3 хүртэл насны хүүхэд өртөмтгий байдаг. Энэ нь хүүхдийг үнсэх, ханиах, найтаах, бие биетэйгээ золгох явцад голчлон халдварладаг. Бусад халдварт өвчнүүдийг бодвол явц хурдан, үхэлд маш хурдан хүргэх аюултай. Өвчний шинж тэмдэг нь ердийн ханиад томүү туссантай адил эхэлж өндөр халуурах, гэрэлтэй газар улам уйлагнах, хүзүү толгой хөшинга болж, нярай хүүхдэд зулай чинэрч, заадлыг дарж үзэхэд халуун мөн товойсон байж болно. Халуурсанаас хойш 1-2 хоногийн дараа биеийн зөөлөн арьстай хэсгүүдээс эхлэн улаан тууралт гардаг. Эмчид хандахгүй удах, өөрөө дур мэдэн эмчлээд цаг алдвал хүүхэд таталт өгч амь нас нь эндэх аюултай. Тийм учир ард түмний дунд цахилгаан менингит гэсэн нэр авсан байх жишээтэй.
Тиймээс бага насны хүүхдийг олон нийтийн газраар аль болох авч явахгүй байх, дулаан хувцаслаж, цэвэр агаарт тогтмол гаргаж байх, хувийн ариун цэврийг сахих, гарыг нь угааж хэвшүүлэх, ер нь цэвэрхэн байлгах нь чухал. Мөн дархлааг нь сайжруулах хэрэгтэй. Энэ үед хамар хоолойг сайн зайлуулах арга хэмжээ авах нь зүйтэй. Хоолой зайлах арга болон бусад дэлгэрэнгүй мэдээлэл НЭМҮТ-ийн www.ncph.gov.mn цахим хуудас дээр байгаа.
Их ажлын хажуугаар цаг гаргаж ярилцлага өгсөнд баярлалаа. Танд ажлын амжилт хүсье.
-
2017 оны 3 сарын 15
Ардчилсан намын гишүүд өнгөрсөн даваа гарагт хэвлэлийн хурал хийж, ирэх сарын 2-нд болох нийслэл, аймаг, сумын АН-ын дарга, Үндэсний бодлогын хорооны гишүүдийг сонгох сонгууль болон Дотоод сонгуулийн хороо бүртгэл явагдаж дуусаагүй байхад хураамч нэртэй цоо шинэ татварыг өөр дансанд төвлөрүүлж байгаа талаар мэдээлсэн билээ. Тэгвэл дээрх асуудлаар УИХ-ын гишүүн асан Ц.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа.
-
2017 оны 3 сарын 06
Эх орныхоо нэрийг дэлхийн сонорт дуулган, алтан соёмбот далбаагаа өргөж яваа эгэл тамирчин, цагдаагийн алба хаагчтай уулзан тамирчны болоод цагдаагийн амьдралын тухай ярилцлаа. Энэ хүн бол Самбо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, Цагдаагийн ерөнхий газрын Тусгай ажиллагааны газрын ажилтан, цагдаагийн ахмад Т.Отгонзаяа.
-
2017 оны 2 сарын 27
”Алтан унжлагат” хэмээх гал тахиа жилийн босгон дээр МУ-ын хүний гавьяат эмч, Монголын Уламжлалт Эмнэлэг Сургалтын Төв “Манба Дацан”-гийн тэргүүн, Манба Дацан хийдийн Билгүүн номч Хамба лам Д.Нацагдоржийг “Дугаарын зочин”-ы хойморт урьж, ирэх жилийн өнгө, үр шим, тусгайлан хийлгэх засал номын талаар ярилцлаа.
-
2017 оны 2 сарын 24
Сар шинийн баяраар цагдаагийн байгууллагын бие бүрэлдэхүүн өндөржүүлсэн бэлэн байдлын хоёрдугаар зэрэглэлд шилжиж үүрэг гүйцэтгэнэ. Энэ тухай ЦЕГ-ын Хэвлэл, мэдээллийн төвийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Б.Баатархүүгээс тодрууллаа.
-
2017 оны 2 сарын 21
СХД-ийн Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын хэлтсийн дарга Б.Жаргалсайханаас хэлтсийн үйл ажиллагааны талаар тодрууллаа.
-Сонгинохайрхан дүүрэг хүн ам ихтэй, тийм болохоор танай хэлтэс ачаалал ихтэй ажилладаг байх.
-СХД-ийн Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын хэлтэс нь 32 хорооны 312 мянган иргэнд эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын үйлчилгээг үзүүлдэг. 36 мянган тэтгэвэр авагчтай, 2600 гаруй ажил олгогч байгууллага, 145,000 гаруй иргэн эрүүл мэндийн даатгалд, сайн дурын даатгалд 19 мянган гаруй иргэн хамрагддаг. Манай хэлтэс 63 хүний орон тоотой, 5 тасаг төрийн үйлчилгээг дүүргийн иргэддээ хүргэж байна.
-Эерэг хандлага, чанартай үйлчилгээний жил болгон зарласан. Энэ жилийн хүрээнд хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлаасаа товч танилцуулбал.
-2017 оныг ЭМНДЕГ-аас Эерэг хандлага, чанартай үйлчилгээний жил болгон зарласан. Мөн Нийслэлийн засаг даргын тамгын газраас “Иргэдийн оролцоотой эрх зүйт шинэтгэл”-ийн жил болгон зарласантай төлөвлөгөөгөө гарган ажиллаж байна. Энэ жилийн хүрээнд дүүргийн 32 хорооны иргэддээ эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын үйлчилгээг ойртуулахыг зорьж олон ажлыг санаачлан хэрэгжүүлж байна. Юуны өмнө хороодын хэсгийн ахлагч нартаа нийгмийн даатгалын хууль тогтоомжийн талаар мэдлэг, мэдээлэл олгох ажлыг эхлүүлж, тэтгэврийн байцаагчид хороодод хуваарилагдан, эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын хууль тогтоомж, хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтийн талаар сургалт, мэдээлэл өгөх, санал хүсэлтийг сонсох ажлыг эхлүүлээд байна. Хоёрдугаар сарыг тэтгэвэр, сайн дурын даатгалын мэдээ мэдээллийг түлхүү өгөх чиглэлийн дагуу СХД-ийн 7,8,21 дугаар хороодын иргэдэд мэдээлэл, зөвлөгөө өгөх ажлыг зохион байгууллаа. Иргэд ч их идэвхтэй оролцож байна. Мөн хэлтэс дээрээ хөтөч байцаагч ажиллуулж, зөвлөгөө мэдээлэл өгч, иргэддээ хүрсэн чанартай үйлчилгээ үзүүлэхийг л хичээж ажиллаж байна. Мөн энэ жил нийгмийн даатгалын байгууллага үүсч хөгжсөний 75 жилийн ой тохиож байгаатай холбогдуулан Чанартай үйлчилгээ, соёлтой харилцаа 75 хоногийн аян зарлагдсан. Энэ аяны хүрээнд байцаагчдын харилцааны соёл, үйлчилгээг сайжруулах сургалтуудыг зохион байгуулж, байцаагч бүрийг дүгнэх ажлыг хийж байна. Иргэд даатгуулагчдын санал хүсэлт, өргөдөл гомдлыг хүлээн авах хайрцаг байршуулж, шуурхай шийдвэрлэхэд анхаарч байна. Мөн аж ахуй нэгж байгууллагын мэдээллийн баазыг шинэчлэх ажлыг хэрэгжүүлээд явж байна.
-Чанартай үйлчилгээ, соёлтой харилцаа аяны хүрээнд байцаагчтай холбоотой гомдол санал хэр ирж байна вэ?
- Байцаагчдын харилцаа хандлагыг өөрчлөх, дүрэм журмаа барьж ажиллах тал дээр анхаарч байгаа учраас гомдол санал гаргахгүйг хичээн ажиллаж байна. Зөвхөн энэ аяны хүрээнд ч биш байнга, тогтмол чанартай үйлчилгээг үзүүлж, иргэд даатгуулагчтай зөв боловсон харилцах талаар дээр анхаарч байна. Гэхдээ харилцаа, ёс зүйтэй холбоотой гомдол санал ирээгүй биш ирж байна. Нийслэлийн хамгийн олон хүн амтай дүүргийн хувьд ачаалал ихтэй байна. Үйлчлүүлж байгаа цаг хугацааны хувьд удаан үйлчилж байна. Оочер дугаар их байна гэсэн гомдол нилээд ирдэг. Ялангуяа сарын эцэс, сарын эхэнд сайн дур, эрүүл мэндийн даатгуулагч гэрээгээ хийж, мөнгөө төлөх гэж бараг бүгд ирдэг учраас бухимдал үүсдэг. Тэтгэвэр тогтоолт, олголт дээр харьцангуй гомдол санал бага гардаг. Тэтгэвэр тогтоолт, олголтыг шалгах аяны хүрээнд тэтгэврээ шалгуулчихаад тэтгэврийн хувь хэмжээ нь нэмэгдэхгүй байгаа тохиолдолд дээд газар нь дахин шалгуулна гэж бухимдах тохиолдол гарч байгаа. Гэвч хууль тогтоомжийн хүрээнд шалгаж байгаа болохоор өөрчлөлт тэр бүр гардаггүй. Үүнд сэтгэл дундуур байх нь элбэг.
-Нийслэлийн үйлчилгээний нэгдсэн төв Драгон салбарт танайхаас хичнээн байцаагч ажилладаг вэ?
-Өдөрт 100 гаруй иргэн даатгуулагчдад үйлчилгээ үзүүлдэг. Мөн хууль тогтоомжтой холбоотой зөвлөгөө, мэдээлэл авахаар иргэд маш их ирдэг. Орон тоогоор нэг л байцаагч ажилладаг.
-Өнгөрсөн жил Баянхошуунд эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын тасаг шинээр нээгдсэн. Энэ тасгаар хичнээн иргэн даатгуулагч үйлчлүүлж байна вэ?
-Баянхошуу тасаг 2016 оны гуравдугаар сараас үйл ажиллагаагаа эхэлсэн. СХД-ийн Баянхошуу орчмын 8-н хорооны 92,500 иргэн, даатгуулагчид үйлчилж байна. 8 хорооны 10,200 тэтгэвэр авагчтай, 302 байгууллага тайлан тооцоогоо өгч байна. 4000 гаруй сайн дурын даатгуулагчид үйлчилгээ үзүүлж байна. Тасаг дээр 4 хүний оронтоотой ч ачаалал их тул орлого, тэтгэмж, тэтгэвэр, тэтгэврийн хяналтын байцаагч, эрүүл мэндийн байцаагч хэлтсээсээ нэмж ажиллуулж байна. Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын бүх үйлчилгээг энэ тасгаас авч байна.
Төрийн үйлчилгээ иргэд, даатгуулагчдадаа ойртсонд бүгд талархаж байна.
-Хороод дээр ажиллахад хүндрэлтэй асуудал тулгардаг уу?
-Хууль тогтоомжид өөрчлөлт орсонтой холбоотойгоор сурталчилгааны материал хуучирсан, шинэчлэх шаардлагатай байна. Бид хүн бүрт тохируулж зөвлөгөө өгдөг ч ойлгохгүй сурталчилгааны материал нэхэх тохиолдол их гарч байна. Мөн 1990-2000 онд нөхөн даатгалд хамрагдсан иргэд батламжийн хуудсаа аваагүй иргэд олон байна. Бид хороодын хэсгийн ахлагч нартай хамтран батламжийн хуудсыг эзэнд нь өгөх ажил давхар хийгдэж байна. Ялангуяа 8, 21 дугаар хорооны иргэдэд бүрэн тарааж дууссан, хаяг дээрээ байхгүй шилжсэн иргэдийн хувьд манай хэлтсээс ирээд авах боломжтой.
-Баталгаажилтын хуудсаа аваагүй тохиолдолд иргэдэд сөрөг үр дагавар гарах уу?
-Тэтгэвэр дээрээ нөхөн даатгалд хамрагдсан жилээ өнөөдрийг болтол оруулаагүй иргэд цөөнгүй байна. Энэ хууль тогтоомжийн талаарх мэдээлэл муу байгаатай холбоотой. Тэтгэвэр тогтоолт олголтыг шалгах аяны хүрээнд нөхөн даатгалаа оруулах боломжийн талаар бид мэдээлэх хийж байна. Тэгэхээр аль 2015, 2016 онд баталгаажсан нөхөн даатгалаа тэтгэвэр дээрээ оруулаагүй явж байна. Мөн 1990-1995 оныг улсад ажилласан жилд тооцуулж байгаатай холбоотойгоор амралтын хоног дээрээ нэмж тооцуулах боломжтойг иргэд тэр бүр мэддэггүй.
-Аж ахуй нэгж байгууллагын хувьд өр их үүсэх тохиолдол байдаг. Энэ асуудалд хэрхэн анхаарч байна вэ?
-Бид оны эхнээс энэ асуудалд анхаарлаа хандуулан төлөвлөгөө, хуваарь гарган ажиллаж байна. ЭМНДЕГ болон НЭМНДГ-тай хамтран өндөр өр авлагатай 6 байгууллагыг сонгон өр авлагыг нэмэгдүүлэхгүй байх, хэрхэн барагдуулах талаар харилцан ярилцаж, төлүүлэх график гарган ажиллаж байна.
- Дүүргийн иргэд, даатгуулагчдад хандаж юу хэлэх вэ?
-Нийгмийн даатгалын үйлчилгээг иргэддээ шуурхай хүргэхэд бид анхааран ажиллах болно. Иргэд та бүхэн нийгмийн даатгалын хууль тогтоомжийг анхааран судалж өөртөө болон гэр бүлдээ хэрэгтэй мэдээ мэдээллийг авч, насан туршийн нийгмийн батлагаагаа хангуулах боломжтой гэдгийг хэлэхийг хүсч байна. Амьдрах насны урсгал дунд танд учирч болохүйц нийгмийн эрсдлээс даатгал таны хамгаална.
-
2017 оны 2 сарын 13
Ж.Энхбаяр: Д.Оюунхорол сайд зохих хэмжээний хариуцлага хүлээлгэх нь зүйтэй
-
2017 оны 2 сарын 09
”Нүүрс” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх явцдаа улсад хохирол учруулсан гэх хэргээр гурван жил зургаан сарын хорих ял шийтгүүлсэн Л.Гансүхийн магадлангаар суллагдах хугацаа болсон талаар түүний өмгөөлөгч Ц.Баасандорж хэвлэлээр ярьж байна.
-
2017 оны 1 сарын 31
Цагдаагийн албаны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн талаар болон цагдаагийн байгууллагын өмнөх хуулиудын тухай Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга асан, хошууч генерал Б.Пүрэвтэй ярилцлаа.
-Цагдаагийн албаны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн талаар ярихын өмнө 1990 оны Цагдан сэргийлэх, засан хүмүүжүүлэх байгууллагын ажилтнуудын үйл ажиллагааны хуулийн тухай ярилцъя.
-1990 оны дөрөвдүгээр сард НАХЯ татан буугдаж, цагдаагийн байгууллага Засгийн газрын харьяанд шинэчлэн байгуулагдаж байх үед эрүүгийн болон нийгмийн хэв журмын байдал хүнд байлаа. Тэр үед хүнд байсан нэг асуудал бол, цагдаагийн алба хаагчдын ажлыг хийлгэдэггүй залуус олон болсон. Мөрдэсийг нь авч хаядаг, автобуснаас хөөж буулгадаг, хүн баривчлаад явж байхад нь бөөгнөрч очин тавиулдаг, нэг тийм хуурамч хувьсгалчид бий болоод байв. 1990 оны дөрөвдүгээр сарын сүүлч гэхэд тэр үеийн цагдан сэргийлэхийн алба хаагчид дүрэмт хувцас өмсөхөө больсон, Улаанбаатарт дүрэмт хувцастай цагдаа харагддаггүй болоод байсан. Тэгээд Ардын их хурлын чуулган хуралдахад цагдаагийн байгууллагын ажилтны үйл ажиллагааны баталгааны тухай хуулийн төсөл оруулсан юм. Үүнийг хэлэлцэн батлах гэж байхад засан хүмүүжүүлэх гэдэг үгийг оруулъя гэдэг санал гарсныг бид дэмжиж, Цагдан сэргийлэх, засан хүмүүжүүлэх байгууллагын ажилтнуудын үйл ажиллагааны тухай их сайн хууль баталсан юм даа, 1990 онд.
Ардчилсан засаг байгуулагдаад баталсан анхны хуулиудын нэг. Их хурал баталж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч П.Очирбат гарын үсэг зурж батламжилсан. Тэр их сайн хууль болсон учир өнөөдрийг хүртэл хоцрогдоогүй. 1990 оны хуульд хуулбарлагдаж орсон, саяын /Цагдаагийн албаны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл/ хуулийн төсөлд хуулбарлаж оруулсан. Бид тэрхүү хуулиас эхлээд Цагдаагийн байгууллагын хуулиа ноороглосоор байгаад 1993 онд батлуулсан. Гадна, дотрын юм их үзсэн. Сүүлдээ энд, тэндхийн юм хараад хэрэггүй юм байна. Албандаа юу хэрэгтэй байна, тэрийгээ л бичиж хууль болгоё гэсэн онол бариад хуулиа боловсруулж хийсэн дээ.
-Хорин жил үүрэг гүйцэтгэсэн Цагдаагийн байгууллагын хуулийг шинэчлэх цаг нь болсон байсан уу, 2013 онд. Магадгүй арай эртэдсэн юм болов уу?
-1993 оны хууль 20 гаруй жил үйлчилж, үүргээ сайн биелүүллээ. 2013 онд уг хуулийг шинэчилсэн. Шинэчлэх цаг нь болсон байсан уу гэвэл болсон, тодруулмаар юм байсан. Анхны хуулийг бичиж байх үед нэг их хууль боловсруулж мэдэж байсан биш, ямар нийгэм хаашаа хөгжихийг мэдсэн биш. Тийм болохоор нийгмийн хөгжлөө дагаад өөрчлөх шаардлага гарсан. Гэхдээ тодруулах, дэлгэрүүлэх юм байснаас засаж залруулах алдаа байгаагүй юм шүү, 1993 оны хуульд. 2013 онд баталсан Цагдаагийн албаны тухай хуулийн заалтууд хуулийн шинжлэх ухааны эсвэл практикийг зөрчсөн юмгүй хууль шиг л хууль байсан.
-Тэгвэл батлагдан, хэрэгжээд удаагүй хуулийг ийм яаруу засах ямар шалтгаан байна вэ?
-Гагцхүү 1993 оны хуулиар зохицуулж байсан нэг хэсэг асуудлыг 2013 онд хасаж, биеэ даасан өөр хуулиар зохицуулна гээд аваад үлдсэн нь яаралтай засаж буй шалтгаан юм. Тухайлбал, хууль сахиулагчийн эрх зүйн байдлын хууль, Хууль сахиулахын хуулиар зохицуулна гээд хассан. Мөн яг санал өгмөөр өдөр тутмын амьдралд хэрэг болдог зүйлд санал оруулах гэхээр энэ асуудлыг хууль зүйн асуудал эрхэлсэн Засгийн гишүүн шийднэ гээд нэг өгүүлбэр тавьчихсан, санал өгөх ямар ч боломж байдаггүй. Энэ хоёр шалтгаанаас болоод 2013 оны хууль түргэн засагдаж байна. Энэ удаа боловсруулсан хуулийн төслийг дэлгэрэнгүй үзсэн, сайн ажилласан. “Хууль төрөхийн өмнө” хэлэлцүүлэг дээр товч илтгэл хэлэлцүүлсэн, ер нь аятайхан хууль болж байгаа. 1993, 2013 оны хуулиас авах юмыг нь сайн авсан, заримыг үг үсэггүй хуулсан бас дэлгэрүүлж, шинэчилсэн. Цагдаагийн алба хаагчдын эрх зүйн байдлыг сайн дэлгэрүүлж өгсөн.
Аливаа үйл ажиллагаа явуулах процессын гэж хэлмээр заалтыг дэлгэрүүлсэн. Түүнчлэн хүний биед үзлэг хийнэ, замын хөдөлгөөний чиглэлийг өөрчилнө гэдгийг хэн, хэрхэн хийхийг дэлгэрүүлэн зааж өгсөн. Ер нь цагдаагийн албатай холбоотой юмыг бүгдийг нэг хууль дээр бөөгнүүлсэн, аятайхан хууль болж байгаа. Их эвдэлгүй батлагдаад гарвал монголын цагдаагийн байгууллага, алба нэлээн боломжийн хуультай болно гэж би бодож байна.
-Энэхүү хуулийн төсөлд цагдаагийн алба хаагч хуулиа баримтлан ажиллахын сацуу иргэдийн эрхийг хамгаалах асуудлыг хангалттай зохицуулж чадсан уу?
-Энэ хуулийн гол онцлог нь иргэдэд тусалсандаа байгаа юм. Хуучин бол ийм шалтгаанаар иргэдийн орон байранд нэвтрэн орж болно, бичиг баримтыг шалгаж болно гээд гээд хэлчихсэн, заримд нь тийм нөхцөлд гээд үндэслэл тавьсан байдаг. Харин энэ хуульд тэр бүрийг задалж өгсөн нь иргэний эрхээ хамгаалж, цагдаагийн ажилтан зөв ажиллах, алдаа гаргахгүй байх эрхийг нээж байгаа чухал алхам юм. Иргэний эрхийн хамгаалаад, хуулиа баримтлан зөв ажиллана гэдэг цагдаагийн ажил бүтэмжтэй болох үндэс суурь байдаг байхгүй юу. Миний цагдаагийн ажилтнуудад удаа дараа хэлдэг “Хуулиа сайн баримталж ажилла, хүний эрхийг хүндэтгэж ажилла” гэсэн хоёр үгийг төрөөс та нарт тавиад, юм хийлгэх гээд байгаа шаардлага юм шиг битгий бод. Миний ажил амжилттай болох, сүүлд нь би хэл аманд орохгүйгээр ажлаа зөв хийх технологи гэдгийг ойлгож ажилла гээд дахин дахин хэлээд байгаа юм.
-Алба хаагчдын нийгмийн баталгааг таван бүлэгт оруулж нэлээн сайжруулж өгсөн гэж байна. Тухайлбал?
-1993 оны хууль алба хаагчийн нийгмийн баталгааг хангах талаар нэлээн сайн болсон. Жишээлбэл, 1990 онд батлагдсан хуулиас авч оруулсан хоёр заалт бий. Цагдаагийн алба хаагч албан үүргээ гүйцэтгэж яваад амь насаа алдвал тухайн бала хаагчин авч байсан цалинг бага хүүхдийг нь насанд хүртэл олгоно. Алба хаагч албан үүргээ гүйцэтгэж яваад хөдөлмөрийн чадвараа алдаж, тэтгэвэр, тэтгэмж авахад хүрвэл түүний авч байсан цалинг нь өгнө. Хэрэв насаараа тийм байдалд байх болвол насан туршид нь олгох, энэ хугацаанд цалин нэмэгдвэл тэр хэмжээгээр бодож өгөх тухай хуульчилсан байдаг. Дэлхийн бусад орноос ч үүнээс давсан баталгаа олно гэж байхгүй болов уу. Яг энэ асуудлаар бол чинээндээ тулсан баталгаа. Гэвч 1993 оны хуульд орсон баталгааг сайжруулж болохгүй гэсэн үг биш. Энэ бол зөвхөн эдийн засгийн баталгаа. 2013 оны хуульд цөөхнийг оруулаад бусдыг өөр хуулиар зохицуулна гэж үлдээсэн байсан. Одоо энэ хуульд хууль зүйн баталгаа, эдийн засаг, нийгмийн баталгаа зэрэг таван бүлэг болгоод хийж байгаа.
Нийгмийн баталгаа сайжирсан гэж бодож байна. Цагдаагийн алба хаагч юунд ч санаа зовохгүй ажлаа хийгээд байхаар цалин хангамж өгнө гэж байхгүй. Энэ боломж манай улсад байхгүй, дэлхийн бусад чинээлэг орнуудад ч байдаггүй л юм шиг байна билээ. Гэхдээ манайх байгаа түвшиндээ, улсынхаа хөгжилд тааруулаад цагдаагийн алба хаагчийн нийгмийн баталгааг таван хэсэг болгоод нэлээн сайн гаргаж өгсөн. Төр намайг хамгаалж, миний ар талыг чадах хэмжээгээрээ дааж байгаа гэж цагдаагийн алба хаагч, түүний гэр бүлийн гишүүд бодож, ажлаа сайн хийхийн төлөө зүтгэх сэтгэл төрөх боломж бүрдэж байна гэсэн үг.
-Хэрэв энэ хуулийн төсөл батлагдвал Монголын цагдаагийн байгууллагад үзүүлэх үр дүн, ач холбогдлыг та юу гэж харж байна вэ?
-Энэ хууль нэг их эвдрэхгүй батлагдвал Монголын цагдаагийн байгууллага, алба боломжийн хуультай болох нь. Үүгээр барахгүй 20 гаруй жил хүчин төгөлдөр хэрэгжсэн өмнөх хуулиас дутахгүй тогтвортой үйлчлэх болов уу гэж дүгнэж байна даа, онол, практикийн талаас нь хараад. 1993 оны хуулийн Интерполын Азийн бүсийн 30-аад орны төлөөлөгчдийн бага хурлын үеэр танилцуулан санал авч байхад газар, газрын хуулиас дутахааргүй л юм шиг дуулдаж байсан. Энэ удаагийн хууль үүнээс улам сайжирч байгаа. Тиймээс нэлээн хэдэн жил цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагааны эрх зүйн үндэс болж үйлчлэх байх гэж бодож байна.
-
2017 оны 1 сарын 26
Сүүлийн үед агаарын бохирдолтой холбоотойгоор томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт ихжэсч, эмнэлгүүд ачааллаа дийлэхгүй, хүүхдүүдийг коридортоо хүлээж авч байгаа талаарх мэдээллүүдийг зарим холбооноос гаргах болсон. Үүнтэй холбогдуулан нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын Нийгмийн эрүүл мэндийн хэлтсийн дарга Т.Хулангаас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Утаанаас болж томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт нэмэгдэж, эмнэлгүүд ачааллаа дийлэхгүй байгаа гэж ярих боллоо. Үнэхээр утаанаас болж ханиад хүрээд байна уу?
-Юуны түрүүнд утаа гэхгүй агаарын бохирдол гэж ярих нь зүйтэй. Томуу, томуу төст өвчин бол улирлын чанартай, хүйтний улиралд тархалт нь ихэсдэг онцлогтой. Улаанбаатарын өнөөгийн нөхцөлд агаарын бохирдол үнэхээр тулгамдсан, хүний эрүүл мэндэд заналхийлсэн, яаралтай шийдэх асуудал мөн. Агаарын бохирдлын эх үүсвэрийн 80-аад хувь нь яндангаас гарч буй утаа, 10 хувь нь автомашины утаа гэдгийг хэдийнэ тогтоосон. Томуу, томуу төст өвчний хувьд утааны гаралтай бус вирусийн гаралтай. Шалтгаан нь вирус. Өөрөөр хэлбэл, агаарын бохирдол ба томуу өвчин өвлийн улиралд нэгэн зэрэг гарч ирдэг боловч эх үүсвэрүүд нь өөр, өөр юм.
Гэхдээ ханиад томуу туссан үед агаарын бохирдлоос болоод илаарших үйл явц удаашрах, хүндрэх эрсдэл эрс нэмэгддэг. Тэгэхээр утаа бол нөхцөлдүүлэгч нэмэлт хүчин зүйл болохоос гол шалтгаан нь биш юм.
Мөн агаарын бохирдлоос болоод эмнэлгийн ачаалал нэмэгдэж байна гэвэл өрөөсгөл ойлголт. Хүүхдүүд эмнэлгийн коридорт хэвтэж байна гэдэг бол томууны хүндрэлээс үүдсэн асуудал. Энэ нь томуу, томуу төст өвчний дэгдэлт бага насны хүүхдүүдийн дунд их байгаатай холбоотой. Учир нь, бага насны хүүхдүүдийн амьсгалын замын эрхтнүүд бүрэн боловсроогүй байдаг. Тиймээс агаарын бохирдлыг цэвэршүүлж, шүүж чадахгүй байгаа болохоор өвчлөмтгий байгаа юм.
-Эмнэлгүүд үнэхээр ачааллаа дийлэхгүй байна уу. Өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар яриач?
-Яг одоо ачаалал байхгүй, томуугийн өвчлөл, тархалт буурчихсан байна. Бид долоо хоног бүр томуугийн талаарх мэдээллийг эмнэлгүүдээсээ хүлээн авдаг. Өнөөгийн байдлаар буюу нэгдүгээр сарын 24-ны авсан мэдээллээр томуугийн тархалт 7.5 хувь болоод буурсан байгаа.
Сошиалаар яваад байгаа шиг “Ханиадтай хүүхдээ тэврээд гурав хоног эмнэлгийн үүдэнд хүлээсэн” зүйл огт байхгүй. Арваннэгдүгээр сарын сүүл, арванхоёрдугаар сард ачаалал яахын аргагүй их болж, 12 хувьд хүрсэн. Орны ачаалал ч өндөр байсан. Үүнтэй холбоотойгоор бид нэлээд зохицуулалтыг хийж, 600 гаруй орыг нэмж гаргаж байсан ч зарим тохиолдолд ялангуяа шөнө орж ирсэн хүүхдүүдийг коридорт авахаас өөр аргагүй үетэй тулгарсан.
Нийслэлд үйл ажиллагаа явуулдаг эмнэлгүүд 1800 гаруй ортой. Эдгээрийн 800 орчим нь хүүхдийнх. Энэ эмнэлгүүд Улаанбаатарын хүн ам 500 мянга байхад баригдсан. Гэтэл өнөөдөр 1.5 сая орчим иргэнтэй болчихоод байхад хүүхдийн эмнэлэг, эмнэлгийн орны тоо шийдэгдээгүй байна. Тиймээс орны ачаалал зөвхөн өвчлөлтэй холбоотойгоор хүрэлцэхгүй байгаа юм биш.
Энэ асуудлыг төр засгаас анхаарч цогцоор нь шийдвэрлэх ёстой. Ер нь аливаа асуудлыг ярихдаа ул суурьтай, судалгаа шинжилгээний үндсэн дээр мэргэжлийн байгууллагуудтай уулзаж, санал бодлоо хуваалцсаныхаа дараа ярих хэрэгтэй.
-Томуу, томуу төст өвчний гаралт нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор тав хүртэлх насны хүүхдүүдийн эмийн үнийг чөлөөлсөн. Энэ хэр зөв шийдвэр вэ?
-Монгол Улсын эмийн бодлого алдагдчихаад байна. Антибиотикийн зохисгүй хэрэглээ хэрээс хэтэрлээ. Эмийн санд орсон хүн бүр өөрөө өөртөө эмч болчихож. Эмийн санч нь ч эмч болоод жоргүйгээр эм олгодог болж. Гудамжинд найзтайгаа таарсан хүмүүс “Тэр эм сайн юм билээ. Би уугаад эдгэрчихсэн” гэх мэтээр бие биедээ зөвлөдөг болсон байна. Гэтэл томуугийн үүсгэгч вирус янз бүр байдаг. Илэрч буй шинж тэмдгүүд нь төстэй боловч надад илэрсэн вирусийн үйлчлэл чамд адилхан байх албагүй.
Сүүлийн үед эмч нар “Эмнэлэгт ирж байгаа хүүхдүүдийн олонх нь олон төрлийн антибиотик хэрэглэчихсэн тул эмчилгээний үр дүн удаан байна” гэж ярих боллоо. Ингэхээр эмчилгээний үр дүн маш удаан гардаг. Тухайлбал, хүүхдийн өвчний цогц менежмент гэх удирдамжийн дагуу эмийн эмчилгээ хийх гэхээр үр дүн гарахгүй байна. Учир нь, өмнө нь олон антибиотик уулгаад дасалтай болгочихсон байдаг болохоор илүү хүчтэй эм хэрэглэхээс өөр аргагүй болж байна.
Саяхан Сонгинохайрхан дүүрэгт ажиллаж байхад парацетамолын хордлоготой гээд эмчлүүлж байгаа хүүхэдтэй таарлаа. Хүүхдээ халуураад л байна гээд эмнэлэгт хүргэлгүй, эмчээс асуулгүй парацетамол өгсөөр байгаад эмийн хордлогод давхар оруулаад, ханиадыг нь хатгалгаа болгосныхоо дараа л эмнэлэгт хандсан байгаа юм.
-Үүнийг мөн иргэдийн эрүүл мэндийн мэдлэг дутмаг байгаатай холбож болох байх?
-Нийт ард түмний дунд эрүүл мэндийн боловсрол маш сул байна. Мэдлэг султай хүн чинь өөрийн болоод хүүхдийнхээ эрүүл мэндэд ямар анхаарал тавихаа мэддэггүй. Тиймээс эцэг, эхчүүдийн эрүүл мэндийн боловсролыг зайлшгүй сайжруулах шаардлагатай байна. Хэдийгээр энэ чиглэлээр олон ажил зохион байгуулж байгаа ч төдийлөн үр дүнд хүрэхгүй байгаа. Учир нь энэ асуудал нэг өдөр яриад шийдэгдчих зүйл биш. Хүний зан, зуршилыг өөрчлөнө гэдэг маш хэцүү. Гэхдээ бид эрүүл мэндийн боловсролыг сайжруулах олон төрлийн ажил хийж байгаа.
Томуу, томуу төст өвчнөөр өвдөөд ирж байгаа хүмүүсийн дийлэнх нь тав хүртэлх насны хүүхдүүд байна. Тэр дундаа нэг хүртэлх насны хүүхдүүд маш олон байгаа бөгөөд тэдгээрийн ихэнх нь гэр хороололд амьдардаг, нийгэм эдийн засгийн байдал нь сайнгүй айлын хүүхдүүд байна. Эмнэлэгт хүргэгдэж ирэхдээ дандаа хүндэрсэн, хатгаа туссан байдалтай ирдэг.
Үүнээс гадна олонх нь дагалдсан суурь өвчинтэй байдаг. Тухайлбал, цус багадалт, рахит, тураалтай хүүхдүүд томуу, томуу төст өвчнөөр өвдөх нь их байна. Мөн сүүлийн жилүүдэд ээжүүд хүүхдээ хөхөөрөө хооллохгүй байгаатай холбоотойгоор хүүхдүүдийн дархлаа муудаж, өвчинд нэрвэгдэх нь их боллоо. Судалгаанаас харахад, нийслэлд хөхөөр холлолт дөнгөж 47 хувьтай байна. Гэтэл хөхөөр хооллох нь хүүхдэд маш их ач холбогдолтой. Хүүхэд хөхний сүүнээсээ дархлаа, хүч тэнхээгээ олж авч байдаг. Эхийн сүүг ямар ч үнэтэй бүтээгдэхүүн, сүү орлохгүй шүү дээ.
-Хүүхдүүд ихэвчлэн ямар төрлийн вирусээр үүсгэгдсэн томуу, томуу төст өвчнөөр өвдөөд байна вэ?
-Энэ жил томуугийн А хүрээний вирус эргэлдэж байна. Түүний зэрэгцээ яг томуу биш түүнтэй төстэй, адилхан шинж тэмдгээр илэрдэг вирус бий. Ялангуяа бага насны хүүхдүүдэд РС вирус зонхилон тохиолдоод байна. Энэ нь хүүхдүүдэд илүү хүндрэл өгч илэрдэг. Вирусийн онцлог нь хялгасан гуурсан хоолойнуудыг гэмтээдэг. Иймд дур мэдэн өвчнөө эмчлэхгүй байхыг зөвлөе. Ялангуяа бага насны хүүхдүүдийг яаралтай эмчид үзүүлэх ёстой шүү гэж нийслэлийн Эрүүл мэндийн газраас мэдээллээ.
-
2017 оны 1 сарын 25
Сонгинохайрхан дүүргийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн байцаагч М.Энхтуяатай ярилцлаа. Тэрбээр ажлаасаа халагдаж хуулийн байгууллагад шалгагдаж жил гаруй ажилгүй явжээ. Эцэст нь гурван шатны шүүхийн шийдвэрээр ажилдаа оржээ.
-
2017 оны 1 сарын 25
Тэтгэвэр тогтоолт, олголтыг шалгах аян улсын хэмжээнд эхлүүлэх тухай Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайдын тушаал гарсантай холбогдуулан Нийслэлийн эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын газрын дарга Г.Болорсүхээс тус аяны талаар тодрууллаа.
-Тэтгэвэр тогтоолт, олголтыг шалгах аяны зорилго юу вэ?
-Тэтгэвэр авагчдын тэтгэврийн тогтоолт, олголтыг шалгах, одоо авч байгаа тэтгэврийн хэмжээг баталгаажуулах, тэтгэвэр авагчдаас гаргасан өргөдөл, хүсэлтийг хүлээн авч шуурхай шийдвэрлэх зорилгоор энэ аяныг улсын хэмжээнд зохион байгуулах шийдвэрийг Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын яамнаас гаргасаны дагуу Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын даргын тушаал гараад байна. Энэхүү тушаалын хүрээнд нийслэлийн есөн дүүрэгт өчигдрөөс аяныг хэрэгжүүлэх ажилдаа ороод байна. Нийслэлийн хэмжээнд 150 мянга гаруй тэтгэвэр авагчтай. Нийгмийн даатгалын сангаас болон цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгон авч байгаа эдгээр иргэдийн өргөдөл, хүсэлтийг энэ сарын 16-наас эхлэн хүлээн авч шуурхай шийдвэрлэнэ. Энэ аяныг хэрэгжүүлэхэд дүүргүүдийн Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын хэлтсүүдэд нилээд ачаалал нэмэгдэхээр байгаа ч бид хэлтсийн байцаагч, ажилтнуудыг бүрэн оролцуулан ажиллахаар төлөвлөөд байна.
-Зөвхөн тэтгэвэр тогтоолт, олголтоо шалгуулах өргөдөл гаргасан иргэдийн хүсэлтийг шийдвэрлэнэ гэж ойлгож болох уу.
- Нийгмийн даатгалын сангаас олгох, тэтгэвэр, тэтгэмжийн хууль, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хууль, Цэргийн алба хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хууль заасны дагуу тэтгэвэр эрх авах эрх зүйн харилцаа үүсч, тэтгэвэр үнэн, зөв тогтоогдсон эсэхийг шалгах юм. Түрээнд хэлсэнчлэн нийслэлийн хэмжээнд тэтгэвэр авч байгаа 153 гаруй иргэний материалыг шалгах том ажил хийгдэнэ гэж ойлгож болно. Шалгалтын явцад хуучирч муудсан хавтастай хувийн хэргийг цэгцлэх ажил мөн хийгдэнэ. Харин өргөдөл гаргасан иргэдийн хувьд ажлын 5 хоногт багтаан шийдвэрлэнэ.
-Тэтгэвэр тогтоолт, олголтыг баталгаажуулах талаар яригдаж байсан энэ ямар учиртай вэ?
-Шалгалтанд хамрагдсан тэтгэвэр авагчийн хувийн хэргийн тогтоолтын хуудас болон тэтгэврийн дэвтрийн арын хуудасны тусгай тэмдэглэл хэсэгт Батламж дардас дарж баталгаажуулна. Дүүргийн Эрүүл мэнд нийгмийн даатгалын хэлтсүүдэд тэтгэвэр тогтоолтыг шалгах чиглэл өгөгдсөн. Мөн Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын ерөнхий газар болон манай байцаагчид ажлын хэсэгт орж ажиллаж байгаа. Энэхүү аян гуравдугаар сарын 15-ны өдрийг дуусталх хугацаанд зохион байгуулагдана.
Танд баярлалаа.
-
2017 оны 1 сарын 24
Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгэн буюу сар шиний баяр хэзээ болох талаар эргэлзээ төрүүлсэн мэдээллүүд сүүлийн үед ихээр хөврөх болов. Тодруулбал Шар зурхайд цагаан сарыг энэ сарын 28-ны өдөр тэмдэглэн өнгөрүүлэх ёстой хэмээн тайлбарлаж байгаа бол Төгсбуянтын зурхайд хоёрдугаар сарын 27-ны өдөр тохиож байгаа хэмээгдэж байна. Тэгвэл монгол төрийн цаг тооны бичиг нь эдгээрийн чухам алийг нь баримтлах ёстой, хэзээнээс эхлэн ямар зарлигаар цагаан сараа тэмдэглэх болсон талаар Монголын зурхайчдын холбооны тэргүүн Шар зурхайч М.Намсрайтай уулзаж ярилцлаа.
-
2017 оны 1 сарын 19
УИХ-ын гишүүн Н.Учралтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-УИХ-аар Олон гэрээний тухай хуулийг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслийн хэлэлцүүлгийн үеэр та олон санал хэлж байсан. Олон улсын гэрээний тухай хуулийг батлах шаардлага үнэхээр байсан юм уу. Хуульч, судлаачийн хувьд өөрийн байр суурийг илэрхийлэхгүй юу?
-Олон улсын гэрээний тухай хуулийг 1993 онд баталсан. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард УИХ-аас шинэчилсэн найруулгын төслийг баталсан. Батлахдаа өмнөх хуулийг хүчингүйд тооцоогүй баталсан учраас энэ оны нэгдүгээр сараас эрх зүйн нэг харилцааг зохицуулж буй хоёр хууль хүчин төгөлдөр үйлчлэх нөхцөл байдал үүссэн юм. Иймээс Олон улсын гэрээг хүчингүйд тооцох тухай хуулийг Засгийн газраас өргөн барьсан. Нэгэнт процессын алдааг засч байгаа учраас гишүүний хувьд шинээр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлж буй хуульд өөрийн зарчмын саналаа хэлсэн. Тухайлбал, Олон улсын гэрээний тухай хуулийг батлахдаа процессын алдаа гаргасан байна. Хоёрдугаарт, Үндсэн хуульд харшилсан зохицуулалтуудыг баталсан байгааг өөрчлөлт, оруулаад засаад явах шаардлагатай байна. УИХ-ын бүрэн эрхэд халдсан зохицуулалт ороод ирсэн байна. Гуравдугаарт, Улсын дээд шүүх олон улсын гэрээг тайлбарлаж байгаа нь зохимжгүй байна гэсэн санал хэлсэн. УИХ-ын цөөн хуульч гишүүний хувьд процессын алдаа, болон төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт, хяналт тэнцлийн зарчмыг сахин хамгаалах нь мэргэжлийн үүрэг шүү дээ. Нөгөө талаар УИХ-ын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр хэд хэдэн удаа Үндсэн хуулийн Цэцийн хуралдаанд оролцсоны хувьд цаашлаад тэнд очоод унах, процессын алдааг хүлээн зөвшөөрч болмооргүй байгаа юм.
-Үндсэн хуульд харшилсан, УИХ-ын бүрэн эрхэд халдсан зохицуулалт батлагдсан учраас засах шаардлага гарсан гэлээ. Үүнийгээ дэлгэрэнгүй тайлбарлахгүй юу?
-Төрийн эрх мэдэл хуваарилалт, хяналт тэнцлийн зарчмын хувьд төрийн гадаад бодлогын үндсийг УИХ буюу парламент тодорхойлдог. Түүнийг нь гүйцэтгэх эрх мэдэл хэрэгжүүлдэг. Гэвч УИХ-ын гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлсон асуудлыг Засгийн газар дахин авч хэлэлцэх нь төрийн эрх мэдэл хуваарилалтын зарчим, хяналт тэнцлийг алдагдуулах эрсдэлтэй. Парламент бол хууль тогтоох байгууллага. Тиймээс улсын гадаад бодлого, улс гүрний хамтын ажиллагааны үндсийг тодорхойлж түүнийг нь гүйцэтгэх эрх мэдэл хэрэгжүүлэх ёстой. Гүйцэтгэх эрх мэдэл хэрэгжүүлэх явцад бодлогын хувьд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай гэж үзвэл хууль санаачлах эрхийг Үндсэн хуулиар олгосон. Гэтэл сая өргөн барьсан Олон улсын гэрээний тухай хуулийн 21.4-т “Олон талт олон улсын гэрээнд хийсэн гэрээний бусад талын тайлбарыг зөвшөөрөх эсэх асуудлыг гадаад харилцааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага судлан, шаардлагатай бол энэ тухай тодорхой санал боловсруулан холбогдох журмын дагуу Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлнэ” гэж заасан нь Үндсэн хуулийн 25.1.2 дахь заалттай харшилж байгаа хэрэг. Өөрөөр хэлбэл, парламент нь олон улсын гэрээг соёрхон баталдаг, тайлбарладаг, гадаад бодлогын үндсийг тодорхойлдог байх нь парламентын засаглалтай улсад байдаг жишиг. Гэтэл парламентынхаа энэ эрхийг Засгийн газар нь эдэлчихээр хоёр улсын хооронд, олон улсын хоёр болон олон талт гэрээг Засгийн газрын хуралдаанд хэлэлцээд явах нь өөрөө хэр зохимжтой вэ гэдгийг бодолцох ёстой.
-Улсын дээд шүүх олон улсын гэрээг тайлбарлах нь зохимжгүй гэж үзсэн байна. Яагаад?
-Манай улсын хувьд олон улсын 200 гаруй олон талт гэрээ, 2000 гаруй хоёр талын хэлэлцээр байгуулаад байгаа. Эдгээрийг шүүх тайлбарлах нь онолын хувьд маргаантай. Нөгөө талаар судлаачийн байр сууриас харахад зохимжгүй. Ер нь олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэх хоёр арга зам байдаг. Нэгдүгээрт, олон улсын гэрээнд нэгдэж орсноор түүнийг шууд хэрэгжүүлэх буюу манай улсын Үндсэн хуулийн 10.3-т заасны дагуу дотоод хууль тогтоомжийн нэгэн адил хэрэглэгдэх, хоёрдугаарт, нэгдэн орсон олон улсын гэрээг дотоодын хууль тогтоомждоо тусган замаар хэрэгжүүлдэг. Манай улс эдгээрийг аль алиныг нь хэрэгжүүлж байгаа ч олон улсын гэрээг хууль, шүүхийн практикт хэрэглэж заншаагүй байна. Олон улсын гэрээг эх сурвалжийн хэмжээнд ашиглахад ямар онол, хандлагыг баримталж байгаа вэ гэдэг нь бас чухал юм. Үндсэн хуулиар хууль тайлбарлах эрх Улсын дээд шүүхэд бий. Гэвч олон улсын гэрээ бол өөрөө их онцлогтой. Олон улсын гэрээнд оролцогч талууд гэрээг тайлбарладаг. Олон улсын гэрээний тухай венийн конвенцид тухайн улс орон нь “Pact suntservanda” зарчмыг дагаж мөрдөх ёстой. Дээрх зарчим олон улсын гэрээг зөрчиж буй аливаа үйлдлээ дотоод хууль тогтоомжоор зөвтгөж үл болно, олон улсын гэрээнд үнэнч байх тухай зарчим юм. Олон улсын гэрээг тайлбар (Reservation) хийхдээ гэрээний жинхэнэ утга санааг илэрхийлэхийг хэлнэ. Хэрэв гэрээний оролцогчид тухайн гэрээнд орсон нэр томъёо тусгай утга санаа илэрхийлж байна гэж үзвэл уг гэрээнд заасны дагуу тайлбар хийж болдог. Гэвч тэдгээр тайлбарлах эрх нь шүүхэд хадгалагдах нь өөрөө зохимжгүй. Учир нь шүүх бол олон улсын гэрээний оролцогч биш. Шүүх хэрэг маргаан хянан шийдвэрлэх явцад олон улсын гэрээг хэрэглэж байгаа. Манай улс монист чиг хандлагатай учраас дотоодын хууль тогтоомж олон улсын гэрээтэй зөрчилдвөл олон улсын гэрээг дагаж мөрддөг. Гэхдээ шүүхэд зөвхөн өөрөө хэрэгжих эс хэрэгжих гэрээний хэм хэмжээнээс нь хамаарч хэрэглэх эсэхийг шийдвэрлэх эрхийг олгох нь өөр асуудал. Иймээс шүүх олон улсын гэрээг тайлбарлах нь зохимжгүй гэж хэлээд байгаа хэрэг.
-Хууль тогтоомжийн тухай хууль хэрэгжээд эхэллээ. Оны өмнө хууль тогтоомжийн хуулийг хэрэгжиж эхлэхээс өмнө гишүүд олон хуулийн төсөл өргөн барилаа. Үүний нэг нь Хөдөлмөрийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл. Энэ асуудлаар Та Байнгын хорооны хурал дээр намынхаа гишүүнээ шүүмжилсэн. Ямар учраас дэмжихгүй байх санал гаргасан бэ?
-Хууль санаачлах эрх нь УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийн асуудал. Гэхдээ УИХ-ын гишүүд хууль санаачлахдаа илүү нухацтай хандаасай гэж үздэг учраас Байнгын хорооны хуралд Д.Дамба-Очир гишүүний өргөн барьсан хуулийг дэмжээгүй. Учир нь аливаа улсын эрх зүйн тогтолцоо, хууль тогтоомж тогтвортой байх ёстой. Хөдөлмөрийн тухай хуулийг шинэчлэх шаардлага зайлшгүй байгаа ч 1999 онд хүний нөөцийн менежмент хөгжөөгүй, менежментийн тогтолцоо бий болоогүй үед баталсан шилжилтийн үеийн хууль. Тиймээс Хөдөлмөрийн хуульд концепцийн томоохон өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. Тухайлбал, манай улс уул уурхайн эдийн засгийн бүтэц давамгайлсан улс. Канад, Австрали мэтийн улстай адил хөдөлмөрийн хуулиар ростер менежментийг зохицуулах зайлшгүй шаардлага байгаа гэсэн үг. Мөн хүний нөөцийн менежмент сүүлийн жилүүдэд өндөр хөгжиж ажилтны ажлын гүйцэтгэлийг үнэлэх, компанийн гүйцэтгэлийг үнэлэх хөгжүүлэх гээд функциудыг бүхлээр хэрэгжүүлж байна. Гүйцэтгэл муутай ажилтныг ажлаас чөлөөлөх гэтэл өнөөгийн хуулиар аттестатчиллын шалгалт авах, нэг бол зөрчил гаргахыг нь хүлээх шаардлагатай болоод байна. Энэ нь Монгол Улсын хүний хөгжлийн өрсөлдөх чадварыг бууруулж байгаа хэрэг. Бизнес эрхлэгчдэд ч чөдөр, тушаа болж байна шүү дээ. KPI, Balancescore card гэх мэт ажлын гүйцэтгэлийг илүү бодитой ажлын үр дүн, гарцтай холбоотойгоор объектив байдлаар үнэлж байхад түүнийг зохицуулж байгаа хуулиар ажлаас чөлөөлөх үндэслэлгүй болохоор компаниудын хүний нөөцийн чадавхи, competency буурч байна.
-Тэгээд яагаад Д.Дамба-Очир гишүүний оруулж ирсэн төслийг дэмжээгүй юм бэ?
-Нэгдүгээрт, өмнөх парламентын үед өргөн барьсан Хөдөлмөрийн хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг буцаан татахдаа дахин ажлын хэсэг байгуулж Засгийн газар, холбогдох яамд төсөл боловсруулаад явж байна. Тэгэхээр нэгмөсөн ярилцах нь илүү оновчтой. Хоёрдугаарт, өргөн барьсан нэмэлт, өөрчлөлт нь өнөөдрийн зохицуулалтаар зохицуулсан, өөрчлөх, шинэчлэх шаардлагатай асуудал биш гэж үзсэн учраас дэмжээгүй. Учир нь Д.Дамба-Очир гишүүний хувьд гурван асуудлыг дэвшүүлсэн байсан. Нэгд, Хөдөлмөрийн гэрээний хугацааг багасгах, хоёрт, цагийн ажилтан гэх ойлголтыг бий болгох, гуравт, хариуцлагын хэлбэрийг чангатгах. Энэ гурван санал нь өнөөдрийн хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулиар төдийлөн тулгамдаад, өөрчлөх шаардлага бий болоогүй байна.
Жишээ нь, 2014 онд Хөдөлмөрийн судалгааны институт, Хөдөлмөрийн яамнаас ажил олгогч, ажилтнуудын дунд явуулсан судалгаагаар ажил олгогчдын хувьд байнгын ажлын байранд хоёр хувь нь хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй гэсэн судалгаа гарсан. Хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй нь ажилтан хохироод байгаа зүйл биш шүү дээ. Харин ч ажилтанд ашигтай. Учир нь Хөдөлмөрийн хуулиар хөдөлмөрийн гэрээ байгуулаагүй бол ажил үүрэг гүйцэтгэхийг шаардах эрхгүй (ажил олгогч талдаа).Ажилтны хувьд хөдөлмөрийн гэрээ байгуулсан гэж үзэж цалин хөлс, гэрээний баталгаагаар хангуулж байгаа шүү дээ. Үүнийг shuukh.mn сайтаас хөдөлмөрийн маргаанаар шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрүүдийг татаж аваад судалгаа хийгээд үзэж болно шүү дээ. Өнөөдөр ажилтан нийгмийн даатгал төлөгдөхгүй, цалин хөлсөө авч чадахгүй байна гээд Д.Дамба-Очир гишүүн хэлээд байна лээ. Ажилтан шүүхэд хандвал Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 141-д зааснаар хоногийн 0,3 хувийн алданги бодуулаад, ажлаас халсан гээд хөөгөөд явуулбал ажилд эгүүлэн томилуулах, ажилгүй байсан цалин хөлсийг гаргуулж байгаа. Тэгэхээр яах ч аргагүй зөвлөж байгаа хүмүүс нь судалгаагүй, тодорхой баримтгүйгээр яаран төсөл өргөн барьсан гэж үзэхээр байгаа юм. Тухайлбал, цагийн ажилтан гэх ойлголтоо компанийн орон тоо бүтцэд хамаарахгүй, тухай бүр цалин хөлсөө авч ажиллаж байгаа ажилтан гэж үзсэн байна. Тэгэхээр иргэний хуулиар зохицуулж байгаа харилцаагаар хөлсөөр ажиллах гэрээний зохицуулалтыг яриад байгаа юм. Хөлсөөр ажиллах гэрээнээс хэрхэн ялгах талаар бодолцоогүй, тэдгээрийг зохицуулснаар Хөдөлмөрийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа гэхэд цагийн ажилтны хөдөлмөрийн гэрээг хэрхэн цуцлах вэ, 37, 38, 39, 40 дүгээр зүйлээ үндэслэвэл цагийн ажилтан гээд байгаа зохицуулалт өөр хэрэгжихгүй, хийсвэр зохицуулалт болно. Тиймээс л дэмжээгүй.
-УИХ-ын чуулганы хуралдааны үеэр О.Баасанхүү гишүүнтэй хэд хэдэн хуулийн хэлэлцүүлгийн үеэр хатуухан үг хэлсэн. Тухайлбал, Арбитрын тухай хууль байна.Үнэхээр О.Баасанхүү гишүүний хэлээд байгаа шиг энэ хуулийг баталснаар ОХУ, БНХАУ-ын аманд орчих гээд байгаа хэрэг үү?
-Уг нь өмгөөлөгч хийж байсан хүн арбитр, шүүхийн ялгаагаа мэдэж л байх ёстой юм. Арбитр бол хөндлөнгийн шүүх. Шүүхийг бодвол талууд өөрийн арбитрчаа сонгоод, сонгогдсон арбитрчид даргалагч арбитрчаа сонгоод явдаг онцлогтой. Нөгөө талаар хурдан шуурхай хэрэг маргаан шийдвэрлэдэг, зөвхөн иргэний эрх зүйн харилцаанд гэрээний эрх зүйн маргааныг шийддэг, тодорхой мэргэшсэн арбитрууд байдаг, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн жагсаалтад орвол манай улсын хууль тогтоомжийг шууд хэрэглэгдэх нөхцөл бүрдэх гэх мэт онцлогтой. Би О.Баасанхүү гишүүнийг энэ бүхнийг мэдэхгүй байна гэж бодохгүй байна. Зориуд чуулганы хуралдаанд иргэдэд таалагдах гэдэг, асуудалд шинжлэх ухаанч байр сууринаас хандахгүй байна гэж харж байна. Арбитрын хуулийг шинэчлэх шаардлага зүй ёсоор байсан. Учир нь энэ хуулийг өргөн барьж байх үед гадаадын хөрөнгө оруулагчид, ялангуяа манай улсад хөрөнгө оруулах гэсэн гадаадын хөрөнгө оруулагчдын сонирхол бага байсан үе шүү дээ. Нөгөө талаар одоо мөрдөгдөж байгаа хуулийг баримтлаад хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаа явуулж байх явцад хүндрэлтэй асуудлууд гарч байгаа. Тухайлбал, хоёр жилийн хугацаанд 58 хэрэг маргаан шийдвэрлэсэн, хэрэг хянан шийдвэрлэх хугацаа урт, шүүхийн оролцоо их, арбитрын шийдвэрийг давж заалдах шатны шүүхэд даваад шүүх нь арбитрынхаа шийдвэрлэсэн шийдвэрийг хүчингүй тооцоод явж байгаа практик байгаа юм. Тэгэхээр арбитр өөрийн үндсэн онцлог, мөн чанараараа бий болж чадахгүй байгаа хэрэг юм. НҮБ-ын Олон улсын худалдаа, эрхзүйн комиссын олон улсын арилжааны арбитрын тухай загвар хуульд 2007 онд нэмэлт өөрчлөлт орсон байдаг. Харин манай улсын хувьд 2007 оны нэмэлт өөрчлөлтийг дагаад хуулиндаа өөрчлөлт оруулаагүй. Иймээс энэ хуулийн шинэчлэл зайлшгүй шаардлагатай байгаа юм.
-Арбитрын хуулийг олон улсын хүлээн зөвшөөрүүлэх үндэслэл шаардлага нь юу юм бэ. НҮБ-ын загвар хуульд нийцүүлснээр гарах үр дүн нь юу юм бэ?
-Гадаадын хөрөнгө оруулагчид олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн арбитраар хэрэг маргаанаа хянан шийдвэрлүүлэх боломжтой болж байгаа хэрэг, нөгөө талаар Монгол Улсын хууль тогтоомжийг бусад улс орны арбитр хэрэглэх, эх сурвалж болох гэх мэт олон ач холбогдолтой. Наад зах нь гадаадын хөрөнгө оруулагчид Лондоны, Хонконгийн арбитрт өгөөд бизнес эрхлэгч нар маань гадаадын арбитраар шийдвэрлүүлэхийн тулд үнэтэй өмгөөлөгч хөлслөх гэх мэт. Ер нь бол бизнес эрхлэгчдийг төр дэмжих ёстой. Дэмжинэ гэдэг эрх зүйн орчныг бий болгохыг хэлэхээс биш татварыг нь хөнгөлөөд төдийлөн үр дүнгүй. Маргаан гарвал маргааныг түргэн шуурхай шийддэг систем бий болгох, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх олон талын дэмжлэг байгаа шүү дээ.
-Таныг иргэний эрх зүйгээр мэргэшсэн гэж сонссон, Франчайзингийн эрх зүйн зохицуулалтын чиглэлээр ном, гаргаж, Азийн франчайзингийн холбоотой хамтран ажиллаж байсан гэсэн. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүний хувиар иргэний эрх зүйн харилцаатай холбоотой хууль тогтоомж өргөн барих уу?
-Их засаг их сургуульдаа Үндсэн хуулийн эрх зүй, иргэний эрх зүйн хичээлүүд ордог байсан. Цаашид судалгаа, шинжилгээний ажлаа зогсоохгүй гэж бодож байгаа. 2009 оноос хойш Франчайзингийн чиглэлээр хэд хэдэн судалгаа бүтээл болон ном гаргалаа. Цаашид УИХ-д энэ чиглэлээр ажиллахаар бэлтгэж байна. Тиймээс холбогдох хуулийн төслүүд дээр ажиллаж байна. Хуулийн төсөл дээр ажиллана гэдэг чинь тийм амархан эд биш шүү дээ. Хуулийн төсөл боловсрууллаа холбогдох, нийгэм эдийн засгийн үр нөлөөг судална, судалгаа хийнэ. Мөн инновацийн чиглэлээр ажиллах лобби бүлэг байгуулсан. Би өөрөө судлаач хүн. Өнөөдөр төр, бизнес, судлаач (Тинк Танк, Их сургууль, институтууд)-дыг холбох ажил маш дутмаг байна. Нэг иргэн нь маш том шинжлэх ухааны бүтээл гаргадаг. Өнөөх нь амьдралд хэрэгждэггүй, зөвхөн шинжлэх ухааны түвшинд л яригдаад байвал улс орон хөгжихгүй. Тиймээс гурвалсан холбоог бий болгох шаардлагатай байгаа юм. Тэр чиглэлээр ажиллана.
С.Гандөл
-
2017 оны 1 сарын 16
Адагт үлдсэн тэрбумын адагт үлдэх гурван сая
УИХ-ын гишүүн асан, төмөр замын инженер О.Сүрэнтэй ярилцлаа.
-Төмөр зам бол Монголын хөгжлийн гарц гэдэг нь таныг ярилцлагад урих шалтгаан байлаа. Тавантолгойн гэрээ хэлэлцээ үргэлжилж байгаа энэ үед мэргэжлийн хүний үгийг хүргэх нь сэтгүүл зүйн үүрэг шүү дээ.
-Ярилцлагад урьсанд баярлалаа.
-Монгол Улсын хөгжлийн гарц нь төмөр зам юм бол тэр хөгжлийн гарцынх нь тогтолцоо ямар байх ёстой юм бэ?
-Монгол Улсын хөгжлийн гол гарц нь төмөр зам. Үүнийг би байнга ярьдаг, уулзсан хүн бүхэндээ хэлж ойлгуулахыг хичээдэг. Гэхдээ зөв бүтэц, тогтолцоотой байж Монгол хөгжинө гэдгийг сүүлийн үед л хүмүүс ойлгож байна. Ялангуяа төмөр зам ямар байх, яаж хөгжих вэ гэдэгт маш их санаа зовдог болсон байна. Энэ бол зөв хандлага. Гэхдээ дахин хэлэхэд төмөр замыг хамгийн зөв тогтолцоотойгоор хөгжлийн гарцаа болгосон Америк, Японы жишгээр явъя гэвэл Тавантолгойгоос урагшаа хил гарч байгаа төмөр замын суурь бүтэц нь төрийн үйлчилгээ байх ёстой гэж бодож байна. Суурь бүтцийг төр 100 хувь эзэмшээд, тээврийг нь хийдэг хувийн вагонтой аль болох олон компани байж Монголоос гарч байгаа нүүрс буюу ашигт малтмалын экспортыг дэлхийн зах зээлийн үнээр борлуулах боломж бүрдэнэ. Үүнийг нэг хэсэг ойлгодоггүй байлаа. Харин өнөөдөр бүгдээрээ ойлгодог болсон учраас үүний эсрэг явж байгаа үйл ажиллагааг таслан зогсоох ёстой. Ингэж байж хөгжинө.
Энэ нь маш олон давуу талыг бий болгодог. Тээврийн үнэ хоёр хэсгээс бүрддэг. Суурь бүтцийн тариф дээр нэмэх нь тээврийн компанийн үнэ гэсэн. Тээврийн компанийн үнэ олон хувийн хэвшлийн өрсөлдөөний зах зээлийн зөв үнэ байдаг. Суурь бүтцийн тарифыг төрөөс тогтоодог. Суурь бүтцийг барихад гарсан зардал дээр үйлчилгээний үнээ нэмээд гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, нэг км замыг хэдэн төгрөгөөр барьснаас шалтгаалдаг. Тээврийн хувийн компаниуд суурь бүтцийн тарифыг хамгийн их сонирхдог, хянадаг үнэ байдаг. Яагаад гэвэл энэ тариф хямд байх тусам тэдэнд ашигтай. Суурь бүтцийн тариф хямд байлгах хоёр нөхцөл байдаг.
Нэгд, нэг км замыг хамгийн чанартай бөгөөд хямд бариулах,
Хоёрдугаарт, нэгж хугацаанд хамгийн их ачаа тээвэрлэх тусам тариф хямдарч байдаг. Яагаад гэвэл, суурь бүтэц эзэмшдэг компани нэг вагон нэг өдөр явуулсан, 1000 вагон нэг өдөр явуулсан зардал нь ижил байдаг юм.
-Тээврийн компаниуд яагаад хувийн хэвшлийнхэн байх ёстой байдаг юм бэ?
-Дээрхээс харахад олон хувийн хэвшлийн тээврийн компаниуд суурь бүтцийг босгох үнэд сайн хяналт тавьдаг учир төр, улстөрч хоёроос ангид байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Аль болох их тээврийг хүссэн газар нь хямд хүргэж өгөх зах зээлийн зөв өрсөлдөөн байдаг. Өөр нэг давуу тал нь техник технологийн орчин үеийн дэвшилтэт ноу хауг байнга эрэлхийлж оруулж ирдэг. Хамгийн чанартай хөдлөх бүрэлдэхүүнийг сервистэй нь авна гэсэн үг.
-Ер нь нэг км төмөр замыг хэдэн төгрөгөөр босгодог юм бэ?
-Ямар хурдтай замаар хэчнээн хэмжээний ачааг ямархуу газрын хэвлийтэй байрлалд барихаас бүх зүйл шалтгаална. Урд хөрш рүү тавих замын тухай ярьж байгаа учир манайхаас гараад урд хөршийн барьсан замыг харж байхад одоо манайд байгаа замаас арай өндөр чанарын зам байх болов уу. Газрын бартаа гүүр хоолой, тунель хэр зэрэг орохоос шалтгаалдаг. Тэгэхээр 140 км/цаг хүртэл хурдтай ачаа, зорчигч тээвэрлэх замтай байхад шаардлага хангана. Жишээ нь газрын онцлогоос хамааран 400 мянгаас дөрвөн сая ам доллараар барих нь бий. Одоо бол 265 км төмөр замын газар шорооны ажлыг хийчихсэн. Үүнийгээ хэрүүлтэй уруултай байсан ч дуусгачих хэрэгтэй. Дараа нь зөв бүтцээр хэд хэдэн тээврийн компанийг оруулах ёстой юм. Зөв тогтолцоог нь бүрдүүлчихээр тээврийн компаниуд хянаад явчихдаг. Яагаад гэхээр суурь бүтцийг өндөр үнээр тавих тусам тариф өндөр тогтдог. Тэгэхээр хувийн компаниуд суурь бүтэц барьж байгаа төрийнхөн хэт хөөрөгдсөн өндөр үнээр барих нь уу, эсвэл яг зах зээлийн ханшаар тавих нь уу гэдгийг хяначихдаг. Тиймээс төр суурь бүтцээ бий болгоод бодлогоор хэд хэдэн компани оруулчихвал цаашдаа ямар ч асуудал гарахгүй. Хэрвээ чанар муутай бетонын дэр, зам төмрийг өндөр үнээр шахсан байвал тэр суурь бүтэц дээгүүр тээвэр хийх хувийн компаниуд тэр дор нь л гаргаад ирнэ. Өөрийнх нь талх учраас тэр шүү дээ. Угаасаа зах зээлийн зарчим ч тийм. Тэгэхээр төмөр замаар тээвэрлэлт хийдэг компаниудыг маш зөв замаар сонгоод зах зээлийн зарчмаар явуулах ёстой. Тэгж чадвал дараа нь суурь бүтэц үнэтэй, хямд байна гэсэн яриа огт гарахгүй.
-Хувийн компаниуд хяналтаа тавьчихна гэсэн үг үү?
-Хэрэв суурь бүтцийн нэг хувийг төр биш өөр компани эзэмшээд, тэр компани өөрийн хөдлөх бүрэлдэхүүнээр өөрийн ачаагаа тээвэрлээд эхэлбэл тэр төмөр зам руу нэг ч хувийн тээврийн компани орохгүй тэнд зүй ёсны монополь үүсэх учир энэ нь яг өнөөдрийн УБТЗ шиг хоёр дахь хувилбар болно.
Хэрвээ төр оролцох юм бол аяндаа шившиг болно. Хоёрдугаарт, уул уурхай, тээврийн компаниуд суурь бүтцээ эзэмших нь дэлхийн жишигт байхгүй муу зарчим. Үүнээс болж Америкт иргэний дайн хүртэл гарч байсан. Улмаар монополийн хууль гаргаж, зөв голдиролд нь оруулж байсан түүхтэй.
-Яагаад муу зарчим гэж?
-Уул уурхайн компанийн эзэд болон хувьцаа эзэмшигч яах ёстой байдаг гэхээр тээвэрлэлтэд огт санаа зовдоггүй тогтолцоог төр, засгаас бий болгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, төртэй гэрээ хийсэн Тавантолгойд ажиллаж байгаа тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч, компани нүүрсээ хэрхэн ухаж гаргах, коксжуулах вэ гэдэгт санаа зовохоос биш, түүнийгээ тээвэрлээд дэлхийн аль өнцөгт хүргэх вэ гэдэгт огт санаа зовох ёсгүй. Ийм тогтолцоог төр нь бий болгоод тээврийн компаниуд хаа хүссэн газарт нь хүргэж өгдөг болчихвол уул уурхайн компаниуд АНУ, Япон, Энэтхэгт ч бай өндөр үнээр гэрээ байгуулаад явах боломжтой. Харин аль болох бага өртгөөр тухайн газарт хүргэх нь тээврийн компанийн үүрэг. Тээвэр хийдэг компаниуд энэ төрлийн компаниудтайгаа холбогдоод яаж хямд тээвэрлэх вэ, Хятадын аль нутгаар дамжуулж далайн боомтод хүргэх вэ зэрэг бүх асуудлаа шийднэ. Ингэх юм бол Тавантолгойн нүүрс, цаашид Монголоос гарах бүх эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүний экспорт яг дэлхийн зах зээлийн үнээр борлуулах боломж бүрдэнэ. Түүнээс биш төр нь төмөр зам, нүүрс борлуулах гэрээ хийгээд л “Би тийм мундаг сайд. Тийм мундаг үнээр хийчихлээ” гэж ярих нь зохимжгүй. Дэлхийн зах зээлд 170 долларын үнэтэй нүүрсийг 50 доллараар хийчихээд цээжээ дэлдэнэ гэдэг чинь манай төр засгийн бодлого буруу явааг харуулж байгаа юм. Нэг жишээ хэлье. Саяхан би “Адагт үлдсэн тэрбум” гэдэг ном уншлаа. Энэ номонд манайх орчихсон яваа юм билээ. Төр засаг нь авлигад идэгдсэн, сайн засаглал байхгүй гэдэг шалгуураар бид энэ дэлхийн долоон тэрбум хүний адагт үлдэж байгаа тэрбумын тоонд орчихсон байна. Өөрөөр хэлбэл, дэлхийн долоон тэрбум хүний адагт үлдсэн гурван сая болчихоод яваа юм байна гэдгийг уншаад маш их эмзэглэж сууна. Адагт үлдсэн тэрбумаас гарах боломж бий юү гэвэл асар их байна. Жишээ нь, энэ их уул уурхайн бүтээгдэхүүн, баялгаа дэлхийн зах зээлд дэлхийн зах зээлийн үнээр яаж борлуулах вэ гэдэг дээр бүгдээрээ ажиллах ёстой. Түүнээс биш хэнд ашигтай байдлаар насан туршийнх болгох вэ гэсэн нөгөөх л муу засаглал, авлигад идэгдсэн төртэйгөө байгаад байвал бүтэхгүй.
-Адагт үлдсэн тэрбумаасаа яаж гарах ёстой юм бэ. Төмөр замаа барьж л баялгаа гаргах юм биш үү. Тавантолгойн уурхайгаас урагш барих төмөр замын 49 хувийг Хятадын Шинхуад өгөх гэрээ хийх гэж байна. Энэ нь өөрөө адагт үлдсэн тэрбумаасаа сугараад дээшээ явах сайхан боломж юм биш үү?
-Үүнийг юу гэж харж байна гэхээр адагт үлдсэн тэрбумынхаа адагт бүх насаараа орох тэр нөхцөл байдлыг нээж өгч байна гэж хараад байгаа юм. Төмөр замынхаа суурь бүтцийг төр 100 хувь эзэмшихгүй л юм бол Монголын энэ их баялаг хэнд байх нь огт хамаагүй болно. Суурь бүтэц эзэмшиж байгаа нь л баялгийн үнийг ер нь тогтоодог юм. Суурь бүтэц 100 хувь төрийнх байвал уул уурхайн ордуудын лиценз хэнд байх нь огт хамаагүй. Төлөх ёстой татваруудаа төлж л байвал бүр 100 хувь гаднынхан өмчилсөн ч хамаа байхгүй. Харин суурь бүтэц дээр хувийн компани, гаднын компани ороод ирвэл хамгийн их аюултай. Орд газруудыг 100 хувь монголчууд эзэмшээд ч зах зээлийн үнээр баялгаа зарж чадахгүй.
-Яагаад?
-Бидэнд бэлээхэн жишээ байна. Улаанбаатар Төмөр замын суурь бүтэц, тээврийн компанийн 50 хувийг ОХУ-ын Засгийн газар эзэмшдэг. Энэ нөхцөл байдалд хувийн нэг вагонтой тээврийн компани алга. Яах вэ, “Болд Ерөө Төмөр гол” компани өөрийн гэсэн хэдэн вагонтой. Гэхдээ зөвхөн өөрийн төмрийн хүдрийг маш өндөр тээврийн зардлаар Эрээн рүү гаргадаг. Түүнээс биш манайд маш олон тээврийн компани байна. Гэвч өөрийн гэсэн вагонтой нь нэг ч байхгүй. “УБТЗ”-ын тариф, үнийг хянадаг компани байхгүй гэсэн үг. “УБТЗ” дуртай үедээ үнээ нэмж байдаг. 1990 он гарсаар хамгийн их үнэ нь нэмэгдсэн, нэмэх тухай ярьдаг газар нь “УБТЗ” болж таарсан. Өнөөдөр “УБТЗ” шиг монополь, өндөр тарифтай, ямар ч өрсөлдөөнгүй, бизнес, төр засгийн бүлэглэлийн ашиг сонирхол орсон аж ахуйн нэгж компани байхгүй. Тэгэхээр нэг хувь ч бай, 49 хувийг эзэмшдэг ч бай, гаднын компанид суурь бүтцээ эзэмшүүлэх нь “УБТЗ”-ын хоёр дахь муу хувилбар явж байгаатай адил. Цаашлаад Тавантолгойн нүүрсийг хэзээ ч дэлхийн зах зээлийн үнээр зарж чадахгүй. Шинхуагийн үнээр зарна. Гэтэл сүүлийн үед хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаа мэдээллийг харахад Тавантолгойгоос урагш тавих төмөр замыг ерөөсөө л Шинхуад өгөхгүй бол сүйрнэ шүү гэсэн мессеж их явж байна. Уг нь тийм биш шүү дээ. Боломж бидэнд байна уу гэвэл байна. Хамгийн гол нь яагаад энэ боломжийг ашиглахгүй байна вэ гэдэгт маш их эмзэглэж байна.
-Тийм боломж байгаа юм уу. Одоо харахад байхгүй юм шиг санагдаж байна. Монголын төрд бол мөнгө байхгүй гээд байгаа шүү дээ. Өөрсдөө барина гээд олон жил төмөр замыг гацаалаа. Тэр хэрээр хөгжлийг хойш нь чангаалаа?
-Миний мэдэхээр төмөр замыг барих эсэхээр маргалдсаар 12 жил алдлаа. Өмнө нь хувийн компанид 100 хувь өгөхөөр шийдвэрлэж байсан. Тэгж байгаад “УБТЗ”-ын эзэмшил байхаар ОХУ-тай гэрээ хийсэн. Дараа нь, монголчууд өөрсдөө эзэмшинэ, зөвхөн өргөн цариг байна гэсэн. Тэгсэн яасан, царигийн талаар бөөн хэрүүл. Тэгж будилж явсаар Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед яг зөв голдирол руугаа орсон юм. Тэгэхэд төмөр замаа тавьчихъя, тэгээд төр эзэмшье, уурхайгаас нь тусгаарлая, урагшаа гаргах замаа нарийн царигтай болгоё зэргээр бодлогын зүйлүүдээ зөв чиглэлд оруулсан. Арай гэж зөв голдиролдоо орсон нь энэ. Гэвч Засгийн газар солигдоод өмнөх Засгийн газрын үед төмөр зам хариуцаж байсан хүмүүс нь бөөн мөнгө идэж уусан болсон. Улмаар угаасаа явахгүй юм байна. Шинхуад өгөхгүй бол болохгүй юм байна. Тиймээс төмөр замаа ч, уурхайгаа ч Шинхуад өгье гээд л ярьж эхэлсэн. Хэн, ямар зорилгоор ийм юм хийгээд яваад байгааг би өнөөдрийг хүртэл ойлгохгүй байна. Гол нь төмөр замын бодлого зөв тийшээ явж байсан юм шүү. Харамсалтай нь энэ зөв бодлого дараагийн Засгийн газрын үед замхарчихсан. Тэгээд хамгийн их нүглийн юм эхэлсэн. Өнөөдөр ч энэ асуудлыг гүйцэлдүүлэх гээд явж байгаад харамсаж байна. Одоогийн Засгийн газрыг Ч.Сайханбилэгийн хийсэн бүх нүглийг хаацайлах, хийж чадаагүйг нь гүйцэлдүүлэхээр гарч ирсэн юм уу л гэж харж байна. Ард түмэн ч ингэж харж байгаа байх. Хоёрдугаар асуудал нь “Бид мөнгөтэй юм чинь та нар хүлээж чадна. Та нар өлсгөлөн юм чинь гэрээг хүлээн зөвшөөрөх ёстой” гэсэн ганцхан баримт тулгачихаад суугаад байна. Хуучин манжийн бодлогыг Монголд бий болгож байгаа юм шиг. Би манжийн үед ямар байсныг мэдэхгүй л дээ. Ном зохиол уншиж байхад өлсгөөд, тарчлаагаад хаячихдаг. Тэгээд өөрөө гуйгаад очиход аргандаа оруулдаг тухай бичсэн байдаг. Үүн шиг л юм болох гээд байна.
-Аргаа барсандаа сохор зоосоор ч хамаагүй өгье гэдэг шиг л зүйл болох гээд байна гэж үү?
-Эхлээд 10 зоос гэхэд нь хаячихаад явдаг. Тэвчээр нь барагдтал хүлээлгээд сохор зоосоор өгье гэхээр авдаг тийм юм руу яваад байгаа юм шиг харагдаад байна. Үүнээс гарах ёстой. Шинхуа л мөнгө гаргаж, шийдвэрлэж чадна гээд өдөр бүр ард түмний тархийг угаагаад байгааг би ойлгохгүй байна. Жишээ нь, төмөр замын суурь бүтцийн барилгын ажлын газар шорооны ажил хийгдсэн гэж ойлгож байгаа. Одоо тэгэхээр замаа угсраад тавих ажил үлдсэн. Үүнд хүмүүсийн бодоод байгаа шиг, төр засгийнхны айлгаад байгаа шиг тийм их мөнгө орохгүй шүү дээ. Дөрөвдүгээр ангийн хүүхэд хүртэл тооцоог нь бодоод гаргачих ажил үлдсэн гэсэн үг. Гэтэл яагаад ард түмний тархийг угаагаад байна. 265 км төмөр зам тавихад хэчнээн дэр, хэчнээн тонн зам төмөр, бусад хэрэгсэл орох вэ гэдгийг нь тооцоод үзэхэд 70 сая ам.долларын тооцоо гарсан.
-265 км төмөр замын барилга, угсралтын ажлыг хийхэд 70 сая ам.доллар хэрэгтэй гэлээ. Үүнийг та яаж гаргасан юм?
-Эрээнээс нэг дэрийг 30 доллараар хувийн хэвшлийнхэн авч байна. Үүнийг нэмэгдүүлээд Япон, Германы технологи ч юм уу чанартайг нь авна гэж үзээд, төр, засгийнх нь авлигын мөнгийг оруулаад нэг бетоны дэр 70 доллараар тооцож байна. Мөн нэг тн зам төмөр Хятадад 800-900 долларын ханштай байна. Үүнийг 1300-гаар тооцсон. Ингэж бодохоор 265 км төмөр замын барилга, угсралтын ажлын материалын зардал нь 70 сая орчим долларт багтаж байх жишээтэй. Нэг км төмөр зам барихад R-65 маркийн 128 тн зам төмөр,1800 ширхэг бетон дэр орно. Нэг тн зам төмрийг 1300 доллар, нэг ширхэг бетон дэр бэхэлгээнийх нь 70 доллар гэж тооцвол нэг км төмөр зам барихад 292400 доллар болно. Тэгвэл 265 км төмөр зам барихад 77486000 доллар л хэрэгтэй байгаа биз. УБТЗ-ын ерөнхий инженер байсан Нямаа олон улсын нээлттэй тендер зарлан дэлхийд хамгийн чанартай Австрийн зам төмрийг 500 орчим доллараар оруулж ирж байсан. Өнөөдөр Хөтөлийн бетон дэрний үйлдвэр 80 орчим мянган төгрөгөөр үйлдвэрлэж байна. Тэгэхээр дээрх тоо хоёр ба түүнээс ч ихээр хямдрах боломжтой.
-Материалаа авлаа гэж бодъё. Бидэнд тэгээд ажиллах хүч нь байгаа юм уу?
-Байхгүй яах юм. Төмөр зам гэдэг том айл жилдээ 100 км замын их засварын ажил хийдэг байлаа. Их засвар гэдэг чинь хуучин дэр мод, зам төмрийг нь хуулж аваад шинээр хийхийг хэлдэг. Энэ ажлыг хоёр жилийн өмнөхөн л хийж байсан. Сүүлийн хоёр жилд бараг хийсэнгүй.
-Бараг шинээр зам тавихтай адилхан юм байна?
-Шинээр зам тавихаас ч илүү ажилтай. Яагаад гэхээр хуучин газар шороог нь засна, хүчжүүлнэ, орчин үеийн технологид оруулна гээд ажиллагаа их ордог. 150 хүнтэй бригад жилд 100 км төмөр замыг ингэж шинэчилдэг байсан юм. Гэтэл бүх ажилчид нь сүүлийн хоёр жил ажилгүй явж байна. Би тэдний 12 хүнээр нь өнгөрсөн зун 360 метр зам өөрийнхөө аж ахуйн хашаанд тавиулсан. Тэгэхээр 150 хүнтэй хоёр бригад гаргаад 130, 130 км төмөр зам тавиулахад болохгүй гэх зүйлгүй. Ингэхдээ нэг хүнд жилийн 100 сая төгрөгийн цалин өгөхөд тооцоог нь бас дөрөвдүгээр ангийн хүүхэд гаргачих хэмжээний 12 сая долларын өртөг гарна. Тэгээд л төмөр замаа тавьчихна. Гэтэл төрд ямар ч хэрэггүй хувийн хэвшлээс салаалсан 30 км замыг 130 сая доллараар авсан гэж хэвлэлээс уншчихаад үнэхээр харамссан. Эсвэл төр, засгийн төвшинд ажиллаж байгаа хүмүүс дөрөвдүгээр ангийн хүүхдээс ч дор боловсролтой юм уу. Үүнийг л гайхаад байна.
-Боловсрол гэхээсээ хувийн эрх ашиг, сэтгэл гээд олон юм дутагдаж байгаа байх?
-Ямар юм дутаад байгааг нь ерөөсөө ойлгохгүй байна. Миний хувьд өөрийнхөө аж ахуйн хашаанд төмөр зам тавиулсныхаа хөлсөнд тэдгээр хүнд 500-600 мянган төгрөгийн цалин өгсөн. Гэхдээ тэд бол ийм байтугай мөнгөөр л ажиллах гээд яваа хүмүүс.
-Боломж бол байгаа юм байна. Гэхдээ Шинхуа 265 км төмөр замын 49 хувийг авчихаар яг ямар эрсдэл байгаа юм бэ. Харин ч бусад уурхайд амар юм биш үү. Бэлэн төмөр замаар урагшаа бүтээгдэхүүнээ гаргахаас эхлээд?
-Би түрүүнд хэллээ. Хувийн компани суурь бүтцийн хэдэн хувийг ч эзэмшсэн ямар хор хохиролтой юм гэдгийг. Суурь бүтцийг төрөөс өөрөөр ямар нэгэн хувийн компани эзэмших юм бол түүн дээгүүр явах тээвэр хийх компани байхгүй болно. Харин суурь бүтцийн нэг хувийг ч гэсэн эзэмшиж байгаа компани тээвэр хийнэ. Хувийн компаниуд вагон худалдаж аваад өөрөө тээвэр хийнэ гэж хэзээ ч байхгүй. Суурь бүтэц тогтолцоо нь буруу юм чинь тээвэрлэлтийн компанийн бүтэц буруу байна. Яг л “УБТЗ” шиг.
-Гэхдээ төр 51 хувийн давуу эрхтэй байхаар хяналтаа тавиад явах боломжтой юм биш үү?
-Өнөөдөр төр гэдэг чинь ямар ч эзэнгүй байна. Нэг хувийг эзэмшдэг нэг вагонтой компани л эзэмшинэ. Би дээр хэлсэн дээ. Өнөөдөр нэг хувийг нь ч эзэмшдэггүй мөртлөө түүнээс салаалж тавьсан хувийн замтай компани төмөр замыг хувьчлаад авчихаад байж байгаа биз дээ. Яг л ийм юм болно.
-Тэгэхээр адагт үлдсэн тэрбумаасаа дээшээ гарахын тулд баялгаа ашиглах хэрэгтэй. Ингэхийн тулд суурь бүтцээ маш зөв дэлхийн жишигт нийцүүлж хийхгүй бол тэндээ л үлдэх нь гэж таны ярианаас ойлгоод байна л даа?
-Үнэн л дээ. Өнөөдрийн төр, засгийн бодлогоор цааш явбал адагт үлдсэн тэрбумынхаа адагт үлдсэн гурван сая л болно. Үүнийг л харж байна. Хоёрдугаарт бидэнд зөв тогтолцоотой төмөр замыг яаж хөгжүүлэх тухай өмнө нь зөндөө ярьж байсан. Жишээ нь, Монголын дөрвөн компани 30 сая нүүрс тээвэрлэхийн тулд 10 мянган вагон оруулж ирэх шаардлагатай болно.
-Жилдээ 30 сая тонныг тээвэрлэхэд гэсэн үг үү?
-Тийм. 10 мянган ачааны вагон оруулж ирэх шаардлагатай. 10 мянган вагон оруулаад ирлээ гэхэд тэдэнд үйлчлэх засварын депо байгуулагдана. Механик инженерийн үйлдвэрлэл маш их хөгжинө. Эрдэнэтийн нэг залуу туркүүдтэй хамтраад вагон угсардаг үйлдвэр оруулж ирье гэж байсан. Социализмын үед манайд механик инженерийн үйлдвэр хамгийн их хөгжиж байсан салбар бол төмөр зам шүү дээ. Төмөр замд хийдэггүй юм гэж байдаггүй байлаа. Механик инженерийн салбар ямар мундаг хөгжиж байв. Гэвч сүүлийн жилүүдэд өнөөх төмөр замын суурь бүтцийн 50 хувийн дарамтаараа эдгээр нь эхнээсээ хаалгаа барьсан. Сонсох нь ээ, зөвхөн ОХУ-ын компаниудаас сервис хийлгэ гэсэн шахалтыг үзүүлж байгаа юм гэсэн. Шинхуа ороод ирвэл ийм л нөхцөлийг тулгана. Ер нь зөв тогтолцоотой төмөр зам дараагийн уурхай руугаа өөрөө өөрийгөө уртасгаад явчихдаг. Юу үнэн энэ үнэн. Ингэж явсаар 30 сая тонн нь 100 сая ч болж болно. Бид эхлээд вагон угсардаг үйлдвэртэй болох замаар эд анги хийдэг үйлдвэртэй болох боломжтой. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт ч хийхэд болохгүй гэх зүйлгүй. Би ч гэсэн хийчихнэ. Туркүүдтэй хамтраад угсрах үйлдвэр хийж болж байхад японуудтай хамтраад вагон хийх үйлдвэр барихад ямар ч асуудалгүй. Тэгэхгүйгээр бүх юмыг нь хаачихаад гаднаас эрээд явж байна.
-Монголчууд суурь бүтцээ 100 хувь эзэмшдэг болчихвол төмөр зам зөв тогтолцоо руу шилжинэ гэж байна. Гэхдээ энэ нь зөвхөн манайхаас шалтгаалахгүй байх. Урд хөрш рүү гарах учир хөрштэйгөө зөвшилцөнө. Хятадын Засгийн газар үүнийг нь зөвшөөрөх юм уу?
-Хятадын Засгийн газар Их хурлаараа баталсан Си Жиньпин даргын гадаад харилцааны 10 зарчмыг баталсан байдаг. Үүний хамгийн том бодлого нь “Нэг бүс, нэг зам” гэсэн төсөл хэрэгжүүлэхээ зарласан. Тэрийгээ далайн эргийн хөгжлийг эх газрын дунд байрлаж буй орнуудад түгээх гэж нэрлэсэн. Тэгэхээр бид Си Жиньпин даргын дэвшүүлсэн санааг хэрэгжүүлэх гээд явж байна гэхгүй мөртлөө Шинхуаг оруулж ирье гээд байгаа нь Пол Коллиерийн манайхыг дүгнэсэн авлигад идэгдсэн, арчаагүй төр засагтай орны тоонд оруулсны илрэл. Хоёр дахь асуудал нь Пол Коллиер далайд гарцгүй орнууд хөгждөггүй юм байна гээд судлаад үзэхэд тийм биш юм билээ. Жишээ нь, Швейцарь Улс далайд гарцгүй ч өндөр хөгжилтэй орны тоонд ордог. Судлаад үзэхэд тэдний хиллэдэг Итали, Герман, Франц зэрэг хөрш нь далайд гарцгүй нөхцөл байдлыг бизнес, тусламж болгочихсон байдаг юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, Швейцарийн бүтээгдэхүүнийг далайд гаргахад зохих хэмжээний өрсөлдөөн бий болгоод дамжин өнгөрүүлэх конвенцид нэгдсэн байна. Харин далайд гарцгүй Угандатай хиллэдэг Сомали, Конго Улс дотооддоо зөрчилтэй, иргэний дайнтайгаас гадна галт тэргийг нь дээрэмддэг, булаадаг учраас хөгжил нь буурай байсан. Иймд Пол Коллиер Далайд гарцгүй орнуудыг хөгжлөөр нь сайн хөрштэй, муу хөрштэй гэдэг хоёр ангилалд хуваасан байдаг.
Бидний хувьд далайд гарах төмөр замын гарцгүй учраас Пол Коллиер судалгаа хийгээгүй юм билээ. Гэхдээ бид түүнийг урьж болно. Үнэхээр Хятадын Засгийн газар хүлээн зөвшөөрөхгүй биднийг дарамтлах юм бол Дэлхийн банкны санхүүжилтээр Монголдоо уриад судалгаа хийлгэчих хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс хөгжих гэтэл “Нэг бүс, нэг зам” бодлого дэвшүүлчихээд дэмжихгүй байна гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Гэтэл тэр талаар ярьж байгаа нэг ч хүн алга. Эсрэгээрээ Шинхуаг оруулж ирье гэх жишээний.
-ОХУ, Хятад Монголын сайн хөрш үү, муу хөрш үү гэдгийг дэлхий нийтэд харуулах эсэх нь манай төмөр замыг зөвшөөрөх эсэхээс шалтгаалах нь ээ?
-Тийм. Муу хөрш гэсэн ангилалд орохгүйн тулд аль аль нь шийдвэр гаргана. Энэ хоёр хүчирхэг том гүрний хувьд шүү дээ. Бид л зөв талаас нь ойлгуулж, зөв ажил хийх ёстой.
Үндэсний шуудан С.Гандөл
-
2017 оны 1 сарын 10
“Чингис хаан” одонт, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, цагдаагийн ахмад Г.Ариунбаатарыг “Цагдаа” эмхтгэлийн 2016 оны IV улирлын дугаарын зочин хоймортоо урьж уран бүтээлийн талаар, мөрдэстэй уран бүтээлчийн тухай хөөрөлдлөө.
-Танд шинэ оны мэнд хүргэе. Шинэ оноо сайхан угтав уу?
-Баярлалаа. 2017 он монголчуудад минь, цагдаагийн албаны мөрдэс нэгт хийморьлог бүлд маань ээлтэй, сайхан жил байх болтугай.
-Улиран өнгөрсөн 2016 он амжилт бүтээл дүүрэн гялалзсан жил байлаа, таны хувьд.
-Одоогоос найман жилийн өмнө цагдаагийн “Сүлд” чуулгын алба хаагч болохоор шалгуулж тэнцээд орж байлаа. Цагдаагийн байгууллагадаа ажиллахын хажуугаар дуурийн дуулаачийнхаа мэргэжлээр хичээнгүйлэн бэлтгэл хийсний дүнд амжилт гаргаж, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин цол, Их хааныхаа нэрээр нэрлэгдсэн “Чингис хаан” одон хүртлээ, цагдаагийн ахмад цолоор шагнагдлаа.
-Энэ хүндтэй шагналууд цаашид ихийг хийж бүтээх урам, дэм хайрласан байх. Мөрдэстэй уран бүтээлч байна гэдэг бусад уран бүтээлчээс арай онцгой байх.
-Мөрдэстэй уран бүтээлч, тэгээд офицер байна гэдэг энгийн дуучдаас ялгаатай л даа. Анх цагдаагийн байгууллагад дэд ахлагч цолтой томилогдож, цагдаагийн албаны дүрэм, журмаас эхлээд бүх зүйлийг нь судалж, суралцаад явсан болохоор цаг барих, аливаад зарчимтай, ёс зүйтэй хандах зэрэг төлөвшлийг олж авсан. Миний гаргасан амжилт бүхэн цагдаагийн байгууллагатай салшгүй холбоотой. Глинкийн уралдаанд түрүүлсэн цагаас эхлэн байнга дэмжиж, ажлаас чөлөөлөн “Ариунбаатар аа чи бэлтгэлээ хий, амжилт гаргана шүү” хэмээн сэтгэл зүйгээр болон бусад зүйлээр дэмжиж байсан, одоо ч дэмжсээр байгаа Цагдаагийн ерөнхий газрын зөвлөл, үе үеийн дарга нар, “Сүлд” чуулгын удирдлагууддаа ямагт талархаж явдаг. Монголын цагдаагийн хийморьлог эрчүүдийн нэг нь гэж бодоход сайхан шүү. Хааяа жагсаал хувцсаа өмсөх боломж олдоход дахин дахин толинд хармаар санагдаад байдаг юм. Илүү их эрч хүчийг авч, мөрдэстэй уран бүтээлч байхын жаргалыг мэдэрч явна.
-Одоогоос найман жилийн өмнө гэхээр 2009 онд “Сүлд” чуулгын бие бүрэлдэхүүнд багтжээ. Ямар хувь тохиолоор цагдаагийн уран бүтээлч болов?
-Би 2005 онд СУИС-д элссэн. Гэхдээ амьдралын бололцооноос шалтгаалан хоёр жил сурсны эцэст сургуулиа орхих болж, өөр ажил хийж явахдаа тухайн үеийн “Сүлд” чуулгын дарга Л.Гаваасүрэн хурандаатай таарсан. Тэрбээр “Манайх шинэчилсэн зохион байгуулалтад орж, үйл ажиллагаагаа сэргээх гэж байгаа. Өндөр нуруутай, сайхан авьяастай хүү байна, очоод шалгуулаад үзвэл яасан юм бэ” гэсэн. Би очиж шалгуулаад тэнцэн, цагдаагийн байгууллагын босгыг алхсан даа. Тэр цагаас эхлээд л намайг маш их дэмждэг байсан. Манай чуулга хоёр жилийн дотор театр, чуулгуудын дунд болдог болон олон улсын чанартай уралдаанд тэргүүн байр эзлэх зэргээр амжилт гаргаж эхэлсэн дээ.
-Цагдаагийн албанд тэнцээд анх цол авч, мөрдэс зүүх мөчид юу бодогдож байсан бол?
-Ер нь Монгол эр хүн цэргийн алба хаах, мөрдэс зүүж, тангараг өргөнө гэдэг хамгийн сайхан зүйл гэж би боддог. Анх цагдаагийн дэд ахлагч цол авахдаа “Төрийн хайр, хүндэтгэлийг хүртэж төрийн жинхэнэ алба хаагч цагдаагийн бие бүрэлдэхүүнд орлоо. Цаашдаа ямагт хичээж ажиллах ёстой, энэ албаны нэр хүндийг өргөж явах хэрэгтэй” гэж бодож байсан. 2011 онд цагдаагийн дэслэгч цол авч, офицерийн бүрэлдэхүүнд орохдоо бүр их урам авч байлаа, их сайхан байсан. Цол нэмчихээд жагсаал хувцастайгаа гадуур явахад хүн бүр хүндлээд байгаа ч юм шиг дотно дулаахан сэтгэгдэл төрдөг.
-“Монгол төрийн цагдаа” дууг МУГЖ Т.Баясгалантай хамтран дуулсан нь олон хүний таашаалд нийцсэн. Энэ тухай...?
-Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Т.Найданжав хэмээх мундаг хүн хөгжмийг нь зохиосон “Монгол төрийн цагдаа” дууг МУГЖ Т.Баясгалан эгчтэй хамтран дуулж, дүрсжүүлэн олонд хүргэсэн. Цагдаагийн алба хаагчид болон сонсогчид маань бидний уран бүтээлийг сайхан хүлээж авсанд их урамшдаг.
-Дуурийн дуучин Г.Ариунбаатар 2016 онд уран бүтээлийн арвин ургац хураасан болов уу гэж бодож байна.
-Өнгөрч буй 2016 онд миний амьдрал, уран бүтээлд олон сайхан өөрчлөлт, дэвшил гарлаа. Дэлхийн томоохон театруудад Монгол Улсынхаа болоод цагдаагийн алба хаагч гэдэг нэрээ гаргалаа. Ингэж хэлсний учир гэвэл, Дэлхийд намайг сонсдог хүн бүр намайг цагдаагийн алба хаагч гэдгийг мэддэг. Миний танилцуулга бүх зүйл дээр цагдаагийн алба хаагч гээд бичсэн байдаг юм. Дэлхийн гайхалтай театруудад дуулах хувь тохиол надад оногдсон. ОХУ-ын “Марийнский” театрт гоцолж байна, Москвад “Большой” театрт дууллаа, БНСУ-ын дуурийн театрт бие даасан концертоо хийсэн, Кармен дуурьт очиж дуулсан. Энэ бүх замыг туулж явахдаа анх “Сүлд” чуулгын босгоор алхахад минь дэмжиж туслаагүй бол өдий зэрэгт хүрэхгүй байсан гэж бодож явдаг. Олон хүний итгэлийг даана гэдэг их сайхан ч бас хэцүү. Цаашид Монгол Улсынхаа, Монголын цагдаагийнхаа алдрыг дуурсгасан олон бүтээл хийнэ гэж бодож явна.
-Их хааны өлзий оршсон “Чингис хаан” одон хүртсэн хамгийн залуу эрхэм болсон. Тэр хүндэт индэр дээрээс аав, ээж, олон алдар цуутан болоод ард түмнийхээ өөдөөс хараад үг хэлж байх мөчийн сэтгэгдэл одоо ч танд хадгалаастай байгаа болов уу?
-Энэ эрхэм шагналыг зөвхөн Г.Ариунбаатарын хийсэн бүтээсэнд биш дуурийн урлагт, миний ажиллаж байгаа цагдаагийн албанд хүртээсэн гэж бодож байгаа. Ийм залуудаа төрийнхөө дээд шагналыг хүртэж байгаадаа баярламаар, нөгөөтэйгүүр их айдастай байдаг юм билээ. Хүн шагнал хүртэж болно. Харин түүнээ дааж явах нь чухал гэж боддог. Уран бүтээл болоод бусад бүх зүйлээрээ энэ эрхэм цолыг дааж явах ёстой. Мөрдэстэй, аливаа зүйлийн эрэмбэ дарааг мэдэрдэг хүний хувьд гайгүй болов уу гэж бодож байна. Ингэж сэтгэж, дагаж яваагийн учир олон сайхан шагнал, уралдаан, тэмцээнд магнайлах хувь тавилан надад ирсэн болов уу хэмээн бодож явдаг юм.
-Айлчлан ирсэн ондоо ч мөн амжилтаас амжилтад өртөөлөн ихийг хийж бүтээнэ гэдэгт итгэж байна. 2017 оны төлөвлөгөөг сонирхвол?
-За баярлалаа. Илүү ихийг хийж бүтээхийн бодож, төлөвлөж байна. Тэр бүгдийгээ биелүүлээд бас олон сайн театр, сайхан жүжигт дуулсан амжилттайгаар дараа жилийн өдийд сонин сайхнаа хуучлан сууна гэж найдаж байна.
-Амжилттай явахад агуу их авьяасаас гадна хөдөлмөр маш чухал гэж боддог. Ярилцлагын төгсгөлд залуустаа хандаж хэлэх үгийг тань сонсъё.
-Авьяас байгалиас заяаж болно. 99 хувийн хөдөлмөр, нэг хувийн авьяас гэдэг. Тиймээс маш сайн хөдөлмөрлөх хэрэгтэй. Сайн хөдөлмөрлөөд, зөв газраа олж очин, бэлтгэлээ зөв хангаарай гэж хэлье.
-
2017 оны 1 сарын 06
Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Л.Эрхэмбаяр, Ардчилсан намын даргын сонгуулийн хорооны дарга Ж.Оюунбаатар нар мэдээлэл хийлээ. Энэ үеэр Ардчилсан намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Л.Эрхэмбаяр зарим нэгэн зүйлийг тодруулав.
-
2017 оны 1 сарын 03
Тэр “Аз намайг цаг үргэлж дагаж явдаг” гэж хэлсэн. Магадгүй, энэ нь түүнд бүр удамшсан гэж боддог гэнэ. Гэвч бурхнаас ямар нэгэн зүйл гуйхаар болбол “Надад боломж л олгочих, би үлдсэнийг нь бүгдийг өөрөө хийе” гэж гуйдаг гэнэ лээ. Тиймээс ч бурхан түүнд ямар боломжууд олгож, “lanz” студийн захирал, найруулагч Б.Тулгаа түүнийг хэрхэн ашигласан нь сонин санагдлаа.
