Төрийн тэргүүний гэргий, тэргүүн хатагтай гэдэг зүгээр ч нэг тэр хүний ар гэрийг аваад явдаг эмэгтэй биш. Олон улсын жишгээс харахад тэргүүн хатагтай нар ихэвчлэн буяны байгууллага тэргүүлж, үүгээрээ нөхрийнхөө ажилд, пиар сурталчилгааны ажилд дэм болдог бол гадаад улс оронд айлчлахад нь тухайн улс орныхоо “нэрийн хуудас” болж дагалддаг.
Манай улсын хувьд Ю.Цэдэнбалаас эхлээд Ц.Элбэгдоржийн бүрэн эрхийг дуусталх хугацаанд таван тэргүүн хатагтай байж. Төр тэргүүлж байгаа хүний гэргий, улсын тэргүүн хатагтай гэдгээрээ гоо үзэмж, хувцаслалт, зан харьцаа, хийж байгаа ажил үйл нь олны анхаарлын төвд байсаар ирсэн.
Харин тэргүүн хатагтай нар, энэ нэр нөлөөллөө ашиглан улс оронд юу хийж бүтээсэн юм бэ гэвэл өөр асуудал. Анзаарвал дэлхий нийтийн жишгийг даган өөр өөрийн буяны сан, байгууллага байгуулан хэр чинээгээрээ буян үйлдэж байсан юмсанж.
Энэ дотор ганцхан гадаад хүн байгаа нь Ю.Цэдэнбалын гэргий Анастасия Ивановна Филатова. Тэр ч бас нийтийн л жишгээр 1972 оноос “Хүүхдийн төлөө фонд” гэж сан байгуулан ажиллаж байж.
Энэ орос эмэгтэй чухам л өөрийн зангараг, нэр хүндээ ашиглан улс даяар бүх албан хаагч, ажилтан жилд нэг удаа нэг өдрийн цалингаа энэ санд хандивлах шийдвэр гаргуулан улмаар хот хөдөөд цэцэрлэг байгуулах, цэцэрлэгт хамрах хүүхдийн тоог нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажиллаж. Улмаар улсын хэмжээнд 200 гаруй цэцэрлэг / тухайн үедээ цэцэрлэг яслийн комбинат нэртэй байсан / байгуулж, бүхий л тоноглол, тоглоом, үзүүлэн таниулах, тоглоомын талбайгаар хангаж чаджээ. Үүний зэрэгцээ улсын хэмжээний цэцэрлэгийн багш нарыг сургаж дадлагажуулах, туршлага солилцуулах ажлыг мөн л сангийнхаа хөрөнгөөр хийж байж.
Филатовагийн санаачилгаар өнчин хүүхдийг асрах 58 дугаар цэцэрлэг, Залуу техникчдийн ордон, Гэрлэх ёслолын ордон, хүүхдийн “Найрамдал” зуслан, Хөгжим бүжгийн сургууль зэргийг байгуулсан байна.
Ганцхан жишээ дурдахад 1974 онд БНМАУ-ыг тунхагласны 50 жилийн ойгоор зөвлөлтийн нам төрийн тэргүүн Л.И.Брежнев Монгол Улсад айлчлахад Анастасия Ивановна зочидтой ярилцах далимдаа монгол улсын хүн ам улам залуужиж, жилээс жилд айл гэр болон гал голомтоо бадраах залуусын тоо нэмэгдэж байгааг уламжлаад залуучуудад хамгийн их хэрэгцээтэй хуримын ордон бэлэглэхийг хүссэнээр Гэрлэх ёслолын ордонг зөвлөлтийн тусламжаар барин 1976 онд ашиглалтад оруулж байж.
Тухайн үедээ монголчуудын “авгай”, “ажаа мама” гэж нэрлэдэг байсан энэ эмэгтэй, тэргүүн хатагтайн бас нэг гавьяа нь монголд сонгодог урлагийг хөгжүүлэхэд онцгой анхаарч байж. Олон хүнийг ЗХУ, Болгар зэрэг орны хөгжмийн сургууль, консерваторид явуулан сургаж дуурийн мэргэжлийн дуучин, бүжигчин бэлтгэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан. Баяр ёслолын концертыг заавал дуурийн сонгодог дуугаар эхлүүлдэг хэмээн шүүмжлүүлж байсан ч тухайн цагт монголын сонгодог урлаг, дуучид дэлхийд үнэлэгдэж байжээ.
Тухайн үедээ “Ажаа мамагийн халаасны хүн” гээд л яригддаг байсан Х.Уртнасан, Хавлааш гэхэд л дуурийн урлагийн нэрийн хуудас болж дэлхийн нэртэй нэртэй театрын тайзнаа монгол улсынхаа нэрийг дуурсгаж явсан.
Анастасия Ивановна Филатова гэдэг энэ орос авгай харь цустай ч монголд элэгтэй нэгэн байсан гэдэгтэй хэн ч маргахгүй бизээ.
Тэр цагаас хойш Монгол Улс таван Ерөнхийлөгч сонгож, дөрвөн тэргүүн хатагтайн нүүр үзжээ. Дөрвөн тэргүүн хатагтай маань Монгол Улсад, монголын ард түмний төлөө юу хийж: бүтээсэн юм бол. Бас яаж зүгээр байхав гэж дөрвүүлээ л нэг нэг буяны байгууллага удирдан дүр үзүүлсэн ч нэг их овойж товойсон нь бас л үгүй.
Монгол Улсын анхны ерөнхийлөгч П.Очирбатын гэргий, анхны тэргүүн хатагтай Ш.Цэвэлмаа “МОНЭС” буюу Монголын эмэгтэйчүүдийн сан хүмүүнлэгийн байгууллагтай. Олон улсын хатагтай нарын нийгэмлэг, Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоотой хамтраад л энд тэнд сургалт зохион байгуулдаг бололтой.
Энэ сан Эмэгтэйчүүдийн байгууллагыг бэхжүүлэх, шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, эмэгтэйчүүдийн байгууллагыг чадавхижуулах, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах гэсэн дөрвөн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг гэдэг. Мөн жил бүрийн арваннэгдүгээр сарыг “Өглөгийн сар” болгон хандив цуглуулж эмэгтэйчүүд, хүүхдэд тусалдаг гэнэ.
Хоёр дахь ерөнхийлөгч Н.Багабандийн гэргий А.Оюунбилэг мөн л “Хүний төлөө” сантай. Нөхрийг нь төрийн тэргүүн байх үест түүний энэ санг “Багабандийн төлөө” сан гэж шоглон нэрлэдэг байсанчлан үнэхээр энэ сан ямар үйл бүтээж, ямар хүний төлөө ажилласан нь тодорхойгүй. Өнөөдөр энэ сан ажилладаг эсэх нь ч бүү мэд. Угаасаа тэргүүн хатагтай байхдаа ч албан ёсны арга хэмжээ энэ тэрд өөртөө бүү хэл тэргүүн хатагтайд үл зохих элдэв маягийн хувцас өмсч гарахаас биш бусдаар нэг их ил гараад байдаггүй энэ хатагтай өнөөдөр нөхрийнхөө “Титэм үг” бичихэд гал тогоо барьж тус болж байгаагаас зайлахгүй.
Сайн муу олон хэл амны эзэн болж, хамгийн их цууд гарсан тэргүүн хатагтай бол Н.Энхбаярын гэргий О.Цолмон. Ямартаа л өнөөгийн Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх “Монгол Улсыг Н.Энхбаяр удирдаад байгаа юм уу, О.Цолмон залаад байгаа юм уу” гэж хэлээд үүнийгээ залруулж уучлал гуйх гэж Их тэнгэрт хэдэн хоног уйлан дуулан сууж байхав. О.Цолмон хатагтай нөхрийнхөө дэргэдээс алхам ч холдохгүйгээр зааж зааварлаж, тэр бүү хэл бие хамгаалагч, ажлын алба, хэвлэлийнхэнд хүртэл зааж зааварлан зандчиж явдаг байсан. Түүнийг “Ерөөл” сангийн тэргүүн гэдэг ч энэ сан чухам ямар үйл ажиллагаа явуулж юу хийж бүтээж байдаг нь мөн л тодорхойгүй. Харин “Чөлөөт хэвлэл” сан гэж байгуулан эр нөхрийнхөө улс төрийн карьерийг дэмжиж байсан. Хэдэн зуун сая төгрөгөөр хэвлэлийнхнийг худалдан авч амыг нь хаалаа гэсэн яриа хүртэл гарч байсан.
Дөрөвдэх ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн гэргий Х.Болормаа өмнөх гурван тэргүүн хатагтайг бодвол нийгэм рүү чиглэсэн хүмүүнлэгийн ажил багагүй хийсэн гэж болно. Түүний “Болор” сангийн үйл ажиллагаа эмзэг бүлэг рүү илүүтэй хандаж Хүүхэд асрах газрын нэг ангийг даан авч бүхий л нөхцөлөөр хангаж эхийн оронд эх болж байсан. Бас “Хавдаргүй Монгол” сан байгуулан аймшигт өвчинтэй тэмцэж байгаа хүмүүст сэтгэлийн дэм, буян болж байгаа.
Өнөөдөр Монгол Улс тав дахь ерөнхийлөгчөө сонгоод жил болж байгаа ч тэргүүн хатагтайгүй л байна.
Эргэн санахад өнөөгийн Монгол Улсын төрийн тэргүүний гэргий, Тэргүүн хатагтай нарын минь нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг, цар хүрээ нь монголын төрийг 40 гаруй жил барьсан Ю.Цэдэнбалын гэргий Анастасия Ивановна Филатова гэдэг орос авгайн хаана нь ч хүрэхгүй өчүүхэн харагдана.
Хуучнаар ЗХУ-ын харьяат тэр эмэгтэй Монгол Улсын төлөө, монголын хүүхэд багачуудын төлөө ямар их зүйлийг хийж бүтээж, түүнийх нь үр шимээр манай хэдэн үеийн хүүхэд багачууд өсч хүмүүжсэн билээ. Гэтэл удам судар, анкет бүртгэлээрээ өөрөөсөө аваад дээшээ хэдэн үеэрээ монгол цустай жинхэнэ монгол тэргүүн хатагтай нарт маань “миний хийж бүтээсэн зүйл энэ” гээд хэлчих юм тун маруухан л харагдаад байх юм даа.
Сэтгэгдэл (9)