Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ард түмэндээ хандан уриалга гаргажээ. Агуулгын хувьд коронавирусний тархалттай холбоотой. Засгийн газраас авч байгаа арга хэмжээн дээр нэмээд зургаан зүйл бүхий саналыг дэвшүүлжээ. Тэдгээр нь төсөвт тодотгол хийхээс гадна аж ахуйн нэгж, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдийг дэмжих “Хямралын эсрэг” тусгай сан бүрдүүлэх, эрдэмтэн мэргэжилтнээс бүрдсэн цомхон комисс байгуулах тухай.
Сонирхолтой нь, Ерөнхийлөгчийн уриалгад анхаарал татахуйц хэд хэдэн өгүүлбэр шитгэсэн нь УИХ-ын сонгуулийг хойшлуулах, төрийн удирдлагыг төвлөрүүлэх талаар онцолжээ. Энэ нь дарангуйлал огтхон ч биш бөгөөд зайлшгүй авах шаардлагатай арга хэмжээ гэдгийг тэрбээр нэмж дурдсан байна. Ерөнхийлөгчийн энэхүү уриалгыг Үндсэн хуулиар олгосон бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хийж байгаа үйлдэл гэж харж болох ч коронавирусний цар тахлаар дамжуулан төрийн эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлэх гэсэн нүүдэл гэдгийг судлаач, хуульчид түрүүчээсээ бичиж эхэлжээ.
Учир нь, коронавирусний тархалттай холбогдуулан Засгийн газраас авч, хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээ Үндэсний аюулгүй байдлын хүрээнд онц байдлын журмаар ажиллах хүртлээ мухардаагүй.
Ийм алхам хийх шаардлага тулгараагүй байхад Ерөнхийлөгчийн зүгээс тодорхой шаардлага бүхий уриалга гаргасан нь Онцгой бүрэн эрхт “комисс” байгуулж, төрийн эрхийг өөртөө төвлөрүүлэх оролдлого гэсэн хардлага, шүүмжлэл гараад байна.
Судлаач, хуульчдын ярьж, бичиж байгаа нь ч оргүй зүйл биш юм. Учир нь, нэгдүгээрт коронавирусний цар тархалттай холбогдуулан авч буй арга хэмжээ онц байдал тогтоох хэмжээнд хүртлээ хараахан мухардчихаагүй байна. Засгийн газар, Улсын онцгой комисс ажлаа сайн, шуурхай хийж буй. Хоёрдугаарт, одоогийн авч байгаа арга хэмжээ энэ чигээрээ үргэлжилж, хүнд үеэ давчихвал ээлжит сонгуулийг хойшлуулах шаардлагагүй, хуулийн хугацаандаа явуулах бүрэн боломжтой.
Тэгэхээр Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын энэ удаагийн үйлдэл уриалга нэрийн дор төрийн эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлэх гэсэн санаа хэмээх хуульч, судлаачдын хардлага, шүүмжлэл оргүй биш бодитой байх магадлал нь өндөр.
Үндсэн хууль бусад хууль тогтоомжид ч ямар үед УИХ-ын сонгуулийг хойшлуулах талаар тодорхой бичжээ. Үүнд нь:
Үндсэн хуулийн 22.1-д Улсын нийт нутаг дэвсгэр буюу зарим хэсгийг нь хамарсан гэнэтийн аюул тохиолдсон, дайны ба нийтийн эмх замбараагүй байдал үүссэн зэрэг онцгой нөхцөлийн улмаас ээлжит сонгууль явуулах боломжгүй бол мөнхүү нөхцөл арилж, шинэ сонгогдсон гишүүдээ тангараг өргөтөл Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлнэ.
22.1-д Улсын нийт нутаг дэвсгэр буюу зарим хэсгийг нь хамарсан гэнэтийн аюул тохиолдсон, дайны ба нийтийн эмх замбараагүй байдал үүссэн зэрэг онцгой нөхцөлийн улмаас ээлжит сонгууль явуулах боломжгүй бол мөнхүү нөхцөл арилж, шинэ сонгогдсон гишүүдээ тангараг өргөтөл Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлнэ.
2.Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй гэж нийт гишүүний гуравны хоёроос доошгүй нь үзсэнээр буюу эсхүл мөнхүү шалтгаанаар Ерөнхийлөгч Улсын Их Хурлын даргатай зөвшилцөн санал болгосноор өөрөө тарах шийдвэр гаргаж болно. Ийнхүү тарах шийдвэр гаргасан бол шинэ сонгогдсон гишүүдээ тангараг өргөтөл Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ эдэлнэ.
УИХ-ын тухай хуулийн 30.2-д Үндсэн хуулийн Хорин хоёрдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан онцгой нөхцөл үүссэний улмаас ээлжит сонгууль явуулах боломжгүй болсон бол мөнхүү нөхцөл арилж шинээр сонгогдсон гишүүд тангараг өргөтөл өмнөх Улсын Их Хурал бүрэн эрхээ хэрэгжүүлнэ.
Сонгуулийн тухай хуульд:
8.5. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 2, 3 дахь хэсэгт заасан улсын нийт нутаг дэвсгэр буюу зарим хэсгийг нь хамарсан байгалийн гамшиг, гэнэтийн бусад аюул тохиолдсон, дайны ба нийтийн эмх замбараагүй байдал зэрэг онцгой нөхцөл бий болсны улмаас ээлжит сонгууль явуулах боломжгүй болсон бол Улсын Их Хурал ээлжит сонгуулийг хойшлуулна.
8.6. Хэрэв энэ хуулийн 8.5-д заасан онцгой нөхцөл Улсын Их Хурал сонгууль товлон зарласан шийдвэр батлан гаргасны дараа бий болсон бол Улсын Их Хурал сонгууль товлон зарласан шийдвэрээ хүчингүй болгож, ээлжит сонгуулийн үйл ажиллагааг зогсооно гэжээ.
Харин ямар нөхцөлд онц байдал зарлаж төрийн эрх мэдлийг хэнд төвлөрүүлэхийг Онц байдлын тухай хуульд ингэж заажээ.
Онц байдлын тухай хуулийн 8 дугаар зүйл
- Онц байдал тогтоосон шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ажлыг удирдан зохион байгуулах онцгой чиг үүргийг Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл /цаашид “Зөвлөл гэх/ эрхлэн гүйцэтгэнэ.
9 дүгээр зүйл. Онц байдал тогтоосон шийдвэрийг хэрэгжүүлэх талаархи Зөвлөлийн онцгой бүрэн эрх
1.Зөвлөл онц байдал тогтоосон шийдвэрийг хэрэгжүүлэхдээ дор дурдсан онцгой бүрэн эрх эдэлнэ:
2/онц байдал зарлах тухай Улсын Их Хурлын шийдвэр буюу Ерөнхийлөгчийн зарлигийн хэрэгжилтийг холбогдох байгууллагад хянан шалгах, шаардлагатай бол тэдгээрийн удирдлагын илтгэл, мэдээллийг сонсож, үүрэг даалгавар өгөх;3/шаардлагатай асуудлыг Улсын Их Хуралд оруулж шийдвэрлүүлэх;
4/онц байдал тогтоосон шийдвэрийг хэрэгжүүлэх асуудлаар Засгийн газар, холбогдох бусад байгууллагад заавал биелүүлэх үүрэг даалгавар өгөх;
5/онц байдал тогтоосон шийдвэр, түүнийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан Зөвлөлөөс өгсөн үүрэг даалгаврыг зохих ёсоор биелүүлээгүй Засгийн газрын гишүүн, Улсын Их Хурал болон Засгийн газарт ажлаа шууд хариуцан тайлагнадаг бусад байгууллагын удирдах албан тушаалтан, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын бүрэн эрхийг онц байдлын хугацаагаар түдгэлзүүлж, орны хүнийг томилох, шаардлагатай гэж үзвэл тэдгээрийг огцруулах тухай асуудлыг эрх бүхий байгууллагад оруулж шийдвэрлүүлэх;
6/онц байдал тогтоосон шийдвэрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон асуудлаар холбогдох байгууллагаас мэдээ, судалгаа, шаардлагатай бусад баримт бичиг гаргуулан авах;
7/онц байдал үргэлжлэх хугацаанд Зөвлөлийн ажлын аппаратыг бэхжүүлэх асуудлыг шийдвэрлэх;
8/онц байдал тогтоосон нутаг дэвсгэрт Зөвлөлийн бүрэн эрхт төлөөлөгч томилж ажиллуулах;
9/шаардлагатай гэж үзсэн тохиолдолд Зэвсэгт хүчний Жанжин штаб, цагдаа, тагнуул, хил болон иргэний хамгаалалтын асуудал эрхэлсэн төв байгууллагуудын дарга нарын бүрэлдэхүүнтэй шуурхай штаб байгуулж ажиллуулах;
10/онцгой нөхцөлийн үр дагаврыг арилгах асуудлаар гадаад улс, олон улсын байгууллагатай харилцах, хамтран ажиллах, туслалцаа авах;
11/онц байдал тогтоосон шийдвэрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан хуулиар олгосон бусад онцгой бүрэн эрх гэжээ.
Эндээс "Аливаа хямралыг зөвхөн хар амиа бодож, ганц ганцаараа даван туулах гэвэл их эндүүрэл байдгийг дэлхийн түүх харуулдаг. Хямралыг даван туулах цорын ганц арга нь эв нэгдэлтэй, зохион байгуулалттай, сахилга хариуцлагатай, төвлөрсөн удирдлагатай байж, бүх нийтээрээ хүчээ нийлүүлэн хамтран ажиллах явдал мөн. Наад зах нь манай иргэд тансаг зүйлийн хэрэглээгээ багасгаж, хэрэглээгээ зохистой бага түвшинд хэсэг хугацаанд барихад л асар их хөрөнгө хэмнэж болно.
Хямралыг даван туулах тухай эл асуудлыг ойрын хугацаанд УИХ, Засгийн Газар, Үндэсний Аюулгүй байдлын Зөвлөлөөр ярьж шийдэж болно, тэгэх ч байх. Гэхдээ ийм том, ноцтой асуудлыг ард түмэндээ дуулгахгүй хийх нь тун зохисгүй явдал гэж үзсэний учир энэ уриалгыг гаргаж байна" хэмээх уриалгаар дамжуулан сонгуулийг хойшлуулах, төрийн эрх мэдлийг нэгдсэн зохион байгуулалтад оруулж, төвлөрүүлэх Ерөнхийлөгчийн саналыг биелүүлэх цаг үеийн шаардлага, нөхцөл байдал үүсээгүй байгааг харж болно.
Эсрэгээрээ коронавирусээр дамжуулан эрх мэдлийг өөртөө төвлөрүүлэх гэсэн Ерөнхийлөгчийн далд санаа гэдгийг төвөггүйхэн ойлгож болохоор байна.
Дэвшүүлсэн асуудлын хувьд өөр байж болох ч агуулгын хувьд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэх үеэр засаглалын тогтолцоогоо ард түмнээр хэлэлцүүлэх санал гаргаж байсантай агаар нэг харагдаад байна гэсэн үг.
Тэгээд ч "Төрийн сонгууль хуулийн хугацаандаа шударга болно гэдэгт итгэлтэй байна" гэдгийг Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх Бага хурлаа хааж хэлсэн үгэндээ онцолсныг энд тодотгох хэрэгтэй.
Г.Эрхэс
Сэтгэгдэл (109)