Рио Тинто групп Монгол Улсад албан ёсны төлөөлөгчийн газраа өнөөдөр нээж байна.

нэг иргэн 100 саяын эзэн боллоо

Засгийн газар 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, эдийн засгийг сэргээх зорилгоор “Алт-2” хөтөлбөрийг хоёр үе шаттайгаар 2020 он хүртэл хэрэгжүүлж байна.

Өнгөрч байгаа долоо хоногт Google компани Хятадын мэдээллийн аюулгүй байдлын Qihoo 360 компанийн судлаач Гуан Гонд $112,000-ын мөнгөн шагнал олгож байгаагаа зарласан юм.

Тээврийн хэрэгсэл албан татвар

Даваа гариг бүр УИХ дахь намын бүлгүүд хуралддаг. Энэ дагуу өнөөдөр УИХ дахь намын бүлгүүд хуралдах юм.

Амазон компани өнөөдөр буюу Даваа гарагт “Amazon Go” нэртэй хүнсний дэлгүүрийн загварыг өөрийн төв байр оршдог Вашингтон мужийн Сиэтл хотод туршилтаар нээж байна.

Өнгөрсөн амралтын өдөр Булган аймгийн замын цагдаагийн алба хаагч эрэн сурвалжлагдаж байсан этгээдийг баривчилсан талаар эх сурвалж мэдээллээ. Тэрбээр Замын цагдаагийн алба хаагчийн тавьсан шаардлагыг биелүүлээгүйгээр үл барам зугтах гэж оролдож, улмаар цагдаа руу буудсан байна. Азаар цагдаагийн алба хаагчийн биед ноцтой эрсдэл үүсээгүй бөгөөд хүний эрүүл мэнд, амь нас хохироогүй байна.

“Эрдэнэт” дулааны цахилгаан станцын өргөтгөлийн нээлт болж байна
Монгол Улсын Засгийн газрын мэдэлд 100 хувь шилжээд байгаа Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэр дулааны цахилгаан станцынхаа хүчин чадлыг 48 МВт-аар нэмэгдүүлж өнөөдөр нээлтээ хийх гэж байна. “Эрдэнэт” үйлдвэр дулааны цахилгаан станцынхаа хүчин чадлыг 48 МВт-аар нэмэгдүүлснээр үйлдвэрийн найдвартай ажиллагаа 100 хувьд хүрч, Орхон аймгийн ард иргэдийн жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэлт, ажлын байрны хүрэлцээ хангамж улам сайжрах боломжтой болж байна. Дулааны цахилгаан станцын шинэчлэлтийн нээлтийн ёслолд Орхон аймгийн Засаг дарга Д.Батлут, “Эрдэнэт” үйлдвэрийн Ерөнхий захирал Х.Бадамсүрэн болон Эрчим хүчний яамны удирдах ажилтнууд оролцохоор Орхон аймагт хүрэлцэн очоод байгаа ажээ. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн дулааны цахилгаан станцын өргөтгөлийн нээлт яг энэ цаг мөчид болж байгаа юм.

У.Хүрэлсүх сайдыг хүндрүүлэх хэцүүхэн өдрүүд айсуй
Энэ сарын 15-17-нд анхны гадаад айлчлалаа БНСУ-д хийж Монгол Улсын Засгийн газрын өрийг 700 сая ам доллараар нэмчихээд ирсэн Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийг хүндхэн шалгах өдрүүд ирж байна. Учир нь Цаг уур орчны шинжилгээний газраас гаргасан урьдчилсан мэдээгээр ирэх долоо хоногийн эхнээс хүйтний эрч эрс чангарна. Нэгдүгээр сарын 22-23-нд зарим газраар, 24-нд нутгийн баруун өмнөд хэсгээр, 25-нд баруун аймгуудын ихэнх нутаг, төв болон говийн аймгуудын нутгийн зарим газраар цас орж, цасан шуурга шуурна. Салхи 22, 23-нд нутгийн өмнөд хэсгээр секундэд 14-16 метр, 24, 25-нд зарим газраар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Бүх нутгаар хүйтний эрч эрс чангарч Увс нуур болон Дархадын хотгор, Завхан голын эх, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 47-52 градус, өдөртөө 35-40 градус, Хүрэн бэлчир, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж, Хэрлэн, Улз, Халх голын хөндийгөөр шөнөдөө 42-47 градус, өдөртөө 30-35 градус хүрнэ. Харин Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар шөнөдөө 34-39 градус, өдөртөө 25-30 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 24-29 градус, өдөртөө 13-18 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 28-33 градус, өдөртөө 17-22 градус хүйтэн байх төлөвтэй гэж байна. Монгол орон даяар 65.9 сая мал өвөлжиж, хаваржих учир өвөлжилт ийнхүү хүндэрч байгаа нь Засгийн газрын тэргүүний санааг багагүй зовоох нь ойлгомжтой. Яг хүйтэрч эхэлж байхад Хэнтий аймгийн өвсний фонд гал түймэрт өртөж ихэнх өвсөө шатаачихсан тухай ярьж байна. Мөн Баянхонгор аймгийн хойд талын сумдууд ямар ч өвс тэжээлийн нөөцгүй болж, өвөлжилт нь тун хүндэрч байгаа талаар өчигдрөөс мэдээлж эхлэв.
Баруун дөрвөн аймагт өвөлжилт бас л ихээхэн хүндэрч Увс, Баян-Өлгийд өдөртөө 30-36 градус хүрч хүйтэрч эхлээд байгаа аж. Урд шөнө Баян-Өлгийд 3 хүүхэд гэртээ угаартаж нас барсан эмгэнэлтэй хэрэг гарсан талаар тус аймгийн Онцгой байдлын албанаас мэдээлэв. Ихэнх нутгаар 5-25 см цасан бүрхүүл тогтож өвөлжилт хүндэрч байгаа энэ үед хүйтний эрч эрс чангарч, энэ хүйтрэлт 10-15 хоног үргэлжлэх төлөвтэй байгаа нь Арлын Засгийн газарт багагүй хүндрэл учруулах нь ойлгомжтой юм. Товчхондоо Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Б.Батзориг нарыг сандраах өдрүүд айсуй.

Рио Тинтогийн Гүйцэтгэх захирал Монголд ирлээ
Оюутолгойг эзэмшигч “Рио Тинто” компанийн Монгол дахь албан ёсны төлөөлөгчийн газар ”Шангри-Ла” зочид буудалд энэ сарын 22-нд нээгдэх гэж буйтай холбогдуулан албан ёсны нээлтийн арга хэмжээнд оролцохоор ”Рио Тинто” группийн Гүйцэтгэх захирал Жан Себастьян Жак хүрэлцэн иржээ. Жан Себастьян Жак нь “Рио Тинто” компанийн Гүйцэтгэх захирлаар өнгөрсөн оны гуравдугаар сард томилогдсон. Өмнө нь тус компанийн зэс, нүүрсний группийн Гүйцэтгэх захирлын албыг хашиж байсан бөгөөд “Оюутолгой” төсөлтэй холбоотойгоор Монгол Улсад 25 удаа ирж байсан гэнэ. Ажлаа авснаас хойш “Оюутолгой” төслийн хоёр дахь шатны бүтээн байгуулалт, санхүүжилт болох 4.4 тэрбум ам.долларыг шийдэхэд гол үүрэгтэй ажилласан гэгддэг. Тэрээр 2011 оноос эхлэн тус компанийн зэс, нүүрсний группийг удирдаж байж. Мөн Энэтхэгт төвтэй “Tata Steel” гангийн компанийн стратегийн захирлаар 2007-2011 оны хооронд ажиллаж байсан гэнэ. Түүнчлэн Олон улсын зэсийн холбооны даргын ажлыг 2014-2016 онд гүйцэтгэж байсан байна. ”Рио Тинто”, “Tata Steel” компанид орохоос өмнө “L’Oreal” компанийн гүйцэтгэх захирлын албыг хашиж байжээ.
Тэрээр энэ удаа У.Хүрэлсүхийн Засгийн газартай ярилцаж тохиролцох зүйл байгаа нь тодорхой. Түүнчлэн Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн дэд сайд Д.Загджав Оюутолгойн талаар сөрөг хандлагыг илэрхийлэх болсон нь Рио Тинтогийн санааг зовоож байгаа. Мөн Үндэсний аудитын газар Дубайн гэрээтэй холбоотой асуудалд 2018 онд багтаан аудитын шалгалт оруулна гэдгээ зарласантай холбогдуулан Рио Тинтогийн Гүйцэтгэх захирал Жан Себастьян Жак 26 дахь удаагаа яаралтай Монголд ирсэн болов уу. Мөн саяхан Монгол Улсын Татварын Ерөнхий Газраас Оюу толгой ХХК-д 155 сая ам.долларын татварын торгууль тавиад байгааг “Туркойз Хилл Ресурс” мэдэгдсэн. Дашрамд сонирхуулахад “Оюу толгой” бол Монгол Улсын Засгийн газар буюу “Эрдэнэс Оюу толгой” компани (34 хувь), Канад улсын “Туркойз Хилл Ресурс” (66 хувь) компанийн хамтран эзэмшдэг Монголын компани билээ. “Туркойз Хилл Ресурс” компани Торонто, Нью-Иоркийн хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргасан, “Рио Тинто” компанийн шууд бус эзэмшлийн компани юм. “Рио Тинто” энэхүү түншлэлийн өмнөөс “Оюу толгой” төслийн менежментийг хариуцдаг ажээ.

П.Орхон гавьяат тэргүүтнүүд Красноярскийг зорьжээ
2017 оны наймдугаар сард Францын нийслэл Парис хотод болсон чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгуруулах тэмцээнд түрүүлж дэлхийн аварга болж байсан Монгол Улсын гавьяат тамирчин П.Орхон тэргүүтэй бөхчүүд ОХУ-ын Красноярск хотод жил бүр болдог хуучин ЗХУ-ын алдарт бөх Иван Ярыгиний нэрэмжит “Алтан Гранпри”-ын тэмцээнд оролцохоор морджээ. Иван Ярыгин бол 1972 оны Мюнхен, 1976 оны Монреалийн олимпийн аварга, 1973 оны Тегераны дэлхийн аварга, 1973-1980 онуудад дэлхийн цомын тэмцээнд 5 удаа түрүүлсэн ЗХУ-ын хамгийн алдартай бөх байсан билээ. Харамсалтай нь 1997 оны 10 дугаар сарын 11-нд автомашины осолд орж амь эрсэдсэн байдаг. Манай бөхчүүд Иван Ярыгиний нэрэмжит “Алтан Гранпри “ тэмцээнд тун амжилттай оролцдог түүхтэй. Ялангуяа эсэгтэй бөхчүүд маань ОХУ болон бусад орнуудын хувьд хамгийн хүчтэй өрсөлдөгчид байдаг юм. Ингээд 2018 онд манай чөлөөтийн бөхчүүдийг Олон улсын ямар тэмцээнүүд хүлээж байгааг сонирхуулж байна.
Нэгдүгээр сар
I.25-28 - Иван Ярыгиний “Алтан Гранпри” (ОХУ, Красноярск)
Хоёрдугаар сар
II.02-03 “Флатц Опен” (Австри, Вольфурт)
II.08-09 - Тахтийн цом (Иран, Табриз)
II.16-18 - Клиппан Опен эмэгтэйчүүдийн ОУТ (Швед, Клиппан)
II.21-23 - Сьерро Пелядогийн нэрэмжит ОУТ (Куба, Гавана)
II.21-25 - Киевийн ОУТ (Украин, Киев)
II.28-III.04 - Насанд хүрэгчдийн Азийн АШТ (Кыргызстан, Бишкек)
Гуравдугаар сар
III.02-04 - Роман Дмитриевын нэрэмжит залуучуудын ОУТ (ОХУ, Якутск)
III.08-09. Ядегар Имамын цом өсвөр үеийн багийн тэмцээн (Иран, Занжан)
III.09-12 - Буриадын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит ОУТ (ОХУ, Улан-Үд)
III.17-18 - Эмэгтэйчүүдийн Дэлхийн цом (Япон, Такасаки)
III.20-25 - Насанд хүрэгчдийн ЕАШТ (ОХУ, Каспийск)
II.21-25 - Дан Коловын нэрэмжит ОУТ (Болгар, Софи)
III.29-IV.01 - Билл Фареллын нэрэмжит тэмцээн (АНУ, Нью-Йорк)
Дөрөвдүгээр сар
IV.07-08 Эрэгтэйчүүдийн Дэлхийн цом (АНУ, Айова)
IV.12-14. Хамтын нөхөрлөлийн орнуудын наадам (Австрали, Голд Коаст)
IV.23-29 - Өсвөр үеийн ЕАШТ (Украин, Киев)
Тавдугаар сар
V.03.06 - Насанд хүрэгчдийн Европын АШТ (ОХУ, Каспийск)
V.03-06 - Насанд хүрэгчдийн Пан Америкийн АШТ (Перу, Лима)
V.10-13 - Өсвөр үеийн Азийн АШТ (Узбекистан, Ташкент)
V.10-14 - Али Алиевын нэрэмжит ОУТ (ОХУ, Каспийск)
V.14-20 - Цэргийн ДАШТ (ОХУ, Москва)
V.24-26 - Сассаригийн ОУТ (Итали, Сассари)
V.25-27 - Өсвөр үеийн Пан Америкийн АШТ (Гватемал, Гватемал Сити)
Зургадугаар сар
VI.05-10 - 23 хүртэлх насны ЕАШТ (Турк Стамбул)
VI.09-10 - “Монголиа Опен” ОУТ (Монгол, Улаанбаатар)
VI.22-24 - Сурагчдын ЕАШТ (Унгар, Гьор)
VI.22-24 - Эмэгтэйчүүдийн БНХАУ-ын нээлттэй тэмцээн (БНХАУ, Вензоу)
VI.24-30 - Вахтанг Балавадзегийн нэрэмжит ОУТ (Гүрж, Тбилиси)
Долдугаар сар
VII.03-08 - Өсвөр үеийн ДАШТ (Хорват, Загреб)
VII.07-08 - Канадын цом (Канад, Гельф)
VII.14-15 - Испанийн Гранпри (Испани, Мадрид)
VII.19-22 - Залуучуудын Азийн АШТ (Энэтхэг, Шинэ Дели)
VII.27-29 - Яшар Догугийн нэрэмжит ОУТ (Турк, Стамбул)
Наймдугаар сар
VIII.01-05 - Залуучуудын ЕАШТ (Итали, Ром)
VIII.16-19 - Залуучуудын Пан Америкийн АШТ (болох газар нь тодорхойгүй)
VIII.24-26 - Германы Гранпри (Герман, Дортмунд)
VIII.27-29 - Азийн наадам (Индонез, Жакарта)
Есдүгээр сар
IX.05-09 - Оюутны ДАШТ (Бразил, Гойана)
IX.07-09 - Вацлав Циолковскигийн нэрэмжит ОУТ (Польш, Варшав)
IX.14-16 - Александр Медведийн нэрэмжит ОУТ (Беларусь, Минск)
IX.18-23 - Залуучуудын ДАШТ (Словак, Трнава)
IX.21-23 - Ион Корнянугийн нэрэмжит ОУТ (Румын, Бухарест)
IX.27-30 - Ахмадын ДАШТ (Македон, Скопье)
IX.28-30 - Дмитрий Коркиний нэрэмжит ОУТ (ОХУ, Якутск)
Аравдугаар сар
X.05-08 - Ахмат Кадыровын нэрэмжит ОУТ (ОХУ, Грозный)
X.12-14 - Залуучуудын хүүхдийн олимпийн наадам (Аргентин, Буэнос-Айрос)
X.18-21 - Бувайсар Сайтиевын нэрэмжит өсвөр үеийн ОУТ (Красноярск)
X.20-28 - Насанд хүрэгчдийн ДАШТ (Унгар, Будапешт)
Арваннэгдүгээр сар
XI.07-12 - “Алроса цом” эрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн багийн тэмцээн (ОХУ, Москва)
XI.12-18 - 23 хүртэлх насны ДАШТ (Румын, Бухарест)
XI.23-25 - Динмухамед Кунаевын нэрэмжит ОУТ (Казахстан, Тарас)
XI.27-01 - “Martyrs Cup” залуучуудын багийн тэмцээн (Иран, Тегеран)
Арванхоёрдугаар сар
XII.01-03 - Тив хоорондын цом (ОХУ, Хасавюрт)
XII.13-14 - Эрэгтэйчүүдийн клубийн ДАШТ (Иран, Тегеран)
Ийм тэмцээнүүд Монголын чөлөөтийн бөхчүүдийг хүлээж байгаа юм.

Токиогийн олимпод “Юм дуулгах” ирээдүй
Хоёр жил хагасын дараа хүн төрөлхтний эв нэгдэл, спортын их баяр цэнгэл “Токио-2020” олимпийн их наадам болно. Япончууд бөхийн бүх төрөлд шаргуу бэлдэж, нутагтаа болох олимпод хосгүй амжилт гаргана гэдгээ ил тод мэдэгдээд байгаа энэ үед улс орнууд ч бөхчүүдээ шинжлэх ухааны үндэслэлтэй бэлтгэж олимпийн тэнгэрт төрийн дууллаа эгшиглүүлэхийг чармайж байгаа нь тодорхой юм. Монгол Улсын тухайд Ерөнхийлөгч Х.Баттулга жүдогийн Д.Сумьяа, Г.Одбаяр нарт Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин цол олгохдоо “Токиогийн олимп хүртэл амжилтаа бууруулж болохгүй” хэмээн тун тодорхой үүрэг даалгавар өгсний дагуу тэд ч бэлтгэл сургуулилтаа эрчимтэй хийж байгаа билээ.
Тэгвэл саяхан Орхон аймагт болж өндөрлөсөн чөлөөт бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээн жин бүрт ширүүн өрсөлдөөнтэй болж олон шинэ залуу хүчтэн төрөн гарч байгааг нотолсон юм. Тэдний нэг нь Баянхонгор аймгийн “Байдрагийн хүчтэн” клубын залуу бөх Азийн АШТ-ий алт, хошой хүрэл, Японы алдарт бөх Саори Ёшидагийн нэрэмжит Олон улсын тэмцээний мөнгө, хүрэл, УАШТ-ий өсвөр үеийн ангилалд таван алт, залуучуудын мөнгө, хүрэл, насанд хүрэгчдийн тэмцээний хүрэл медальт, Өлзийсайханы Пүрэвсүрэн юм.
Өөрийнхөө насны ангилал буюу өсвөрийн улсын аваргад сүүлийн таван жил дараалан түрүүлж, босоо байгаа тэрбээр энэ жил 18 насанд хүрч, УАШТ-ий 59 кг-д эгч нартайгаа өрсөлдөн, хүрэл медаль хүртэж “2020 оны Токиогийн олимпид хүч үзэх боломжтой нэгэн хүчтэн төрөн гарч байгаа”-г чөлөөт бөх сонирхогчдод батлан харуулсан юм. Насанд хүрэгчдийн ангилалын улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд 18 насандаа анх удаа зодоглож, хамгийн ширүүн өрсөлдөөнтэй 59 кг-д хүрэл медаль хүртсэнийг нь Монголын чөлөөт бөхийн мэргэжилтнүүд тун өндрөөр үнэлж байгаа юм.
Дэлхийн бөхийн нэгдсэн холбооноос баталсан шинэ жингийн ангиллаар болсон энэ жилийн УАШТ-д хэн хэн өнгөлж, хаанахын хүчитнууд цахиур хагалахыг бөхийн хорхойтнүүд чих тавин хүлээж байсан. Чөлөөт бөх сонирхогчдын таамаглаж байсанчлан цөөнгүй залуу тамирчин шуугиулж, шинэ үе түрэн гарч ирж буйг харуулсны нэг нь Ө.Пүрэвсүрэн байлаа. Үеийнхнийхээ дунд босоо байгаа түүнийг улсынхаа шилдгүүдтэй хэрхэн барилдах, ур чадвар, туршлагаар дутах, эсэх нь бөхийн хүрээнийхний анхаарлыг нэлээд татаж байсан юм.
Тэрбээр нийт гурван барилдаан хийхдээ хоёрдугаар тойрогт улсын олон удаагийн аварга, И.Ярыгины нэрэмжит “Алтан гран при”-гийн аварга Б.Шоовдорт дийлдсэн ч хүрэл медалийн төлөөх барилдаанд өрсөлдөгчөө ялж шуугиулсан билээ.
Ө.Пүрэвсүрэн улсын аваргаас хүрэл медаль хүртсэнийхээ дараа “Тэмцээний өмнөх бэлтгэлээ сарын өмнөөс базаасан. Медаль хүртэнэ гэдэгтээ итгэлтэй байсан ч заавал түрүүлнэ гэж бодоогүй ээ. Багшийнхаа зөвлөсний дагуу барилдаж чадаагүй нь миний гол алдаа боллоо. Боломжоо бүрэн ашиглаж, төлөвлөсөн барилдаан, зэхсэн мэхээ хийж чадаагүй. Б.Шоовдор эгчтэй учраа таарлаа гэж бэргээгүй ч 10:0-ээр ялагдсан болохоор цаашид бүр их хичээх, хөдөлмөрлөх хэрэгтэйг ухаарлаа. Барилдааныг нь шимтэн үзэж, үлгэрлэж явдаг эгч нартайгаа өрсөлдөхөд гоё санагдсан Насанд хүрэгчдийн ангиллын анхны амжилтаа УАШТ-д гаргасандаа бэлгэшээж байна” гэсэн байсан.
Монголын чөлөөт бөхийн холбооноос баталсан журамд нас заасны дагуу тэрбээр өнгөрсөн жил залуучуудын УАШТ-д өрсөлдөж чадаагүй. Өнөө жил 18 нас хүрсэн болохоор залуучууд, насанд хүрэгчдийн ангилалд зодоглох боломж бүрдсэн билээ. “Байдрагийн хүчтэн” клубээс төрөн гарч ирж байгаа Ө.Пүрэвсүрэнгийн талаар МЧБХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, эмэгтэйчүүдийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч асан, Монгол Улсын гавьяат дасгалжуулагч Б.Батбаяр “Унаган бяртай, дасгалжуулагч нар нь их зөв бэлтгэл сургуулилтыг нь тааруулаад явбал нэлээн ирээдүйтэй охин байна лээ” хэмээн сэтгэгдэлээ илэрхийлсэн байсан. Одоо Ө.Пүрэвсүрэнг “Алдар” спорт хорооны дасгалжуулагч, Монгол Улсын гавьяат дасгалжуулагч Ц.Хосбаяр, Ц.Цогтбаяр нар шиг жинхэнэ мэргэжлийн ур чадвартай дасгалжуулагчид дасгалжуулаад явбал “Токио-2020”-д Монгол төрийн далбааг өргөх хүчтэний тоо нэгээр нэмэгдэх нь тодорхой юм. 2018 оны насанд хүрэгчдийн улсын аваргын хүрэл медальт, “Байдрагийн хүчтэн” клубын залуу бөх Ө.Пүрэвсүрэнгийн өмнө Монгол Улсын гавьяат тамирчин, дэлхийн аварга П.Орхон, дэлхийн хошой аварга, Хөдөлмөрийн баатар С.Батцэцэг нарын шийрийг хатаах сайхан ирээдүй хүлээж байна. Гагцхүү шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, байнгын шаргуу бэлтгэл сургуулилтыг маш зөв хийлгэх мэргэжлийн дасгалжуулагчдын мэдэлд өгөх нь л давын өмнө шийдэх ёстой асуудал болов уу. Бусдыг нь унаган бяртай, бөхийн авьяас, мэдрэмжтэй Ө.Пүрэвсүрэн охин өөрөө зохицуулаад явчих нь ойлгомжтой юм.

Дэлхийн аваргын хошой хүрэл медальт Монгол Улсын гавьяат тамирчин Э.Бэхбаяр нэгдүгээр сарын 9-нд эхэлсэн Энэтхэгийн чөлөөт бөхийн мэргэжлийн лиг “Pro Wrestling League season-3” лигт зодоглохоор тус улсыг зорьжээ.
Э.Бэхбаяр гавьяатын хувьд 2015 оноос хойш гурван жил дараалан Энэтхэгийн лигт уригдаж хүч үзэж байгаа нь энэ юм. Тэрбээр олимп, дэлхийн аварга Сослан Рамонов (ОХУ), ДАШТ-ий мөнгө, хүрэл медальт Одуня Адекурой (Нигери) “Рио-2016” олимпийн наадмын хүрэл медальт эзэн орны Сакши Малик нарын шилдгүүдийг эгнээндээ нэгтгэсэн “Мумбай Махарати” багт хүчин зүтгэхээр болжээ.
Энэтхэгийн зургаан хотын баг тойргоор өрсөлдөж байгаа тус лиг одоогоор 2-3 барилдаан хийсэн. Э.Бэхбаярын хүчин зүтгэх Мумбай хотын баг нэг ялалт, нэг ялагдалтай дөрөвдүгээр байрт бичигдэж байгаа аж.
Саяхан Орхон аймагт болж өндөрлөсөн 2018 оны чөлөөт бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээний 61 кг-д түрүүлж, улсын аваргын 5 дахь түрүүгээ хүртсэн Э.Бэхбаяр гавьяатын хувьд 2017 оны наймдугаар сард Францын нийслэл Парис хотод болсон чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний 57 кг-ийн жинд хүрэл медаль хүртэж 2015 оны Лас Вегасын ДАШТ-ий хүрэл медалиа ихэрлүүлсэн билээ. Тухайн үед Азийн аварга, залуучуудын дэлхийн аварга, Монгол Улсын дөрвөн удаагийн аварга болчихоод байсан Үндэсний шигшээ баг, “Хангарьд” спорт хорооны тамирчин, Монгол Улсын гавьяат тамирчин Эрдэнэбатын Бэхбаяр чөлөөт бөхийн ДАШТ-ий хошой хүрэл медальтан болж Монголын чөлөөт бөхийн тамирчдаас ДАШТ-ээс хоёр болон түүнээс дээш медаль хүртсэн 16 дахь, эрэгтэйчүүдээс 10 дахь тамирчин болж байсан билээ.
Түүний хувьд өөрийн анхны багш, Монгол Улсын гавьяат тамирчин Авирмэдийн Энхээ багшийнхаа адилаар ДАШТ-ий хос медальтан болж багшийнхаа магнайг тэнийлгэсэн билээ. Сонирхуулахад Э.Бэхбаяр гавьяат Парисын дэвжээнд эхний тойрогтоо 2017 оны Азийн АШТ-д манай ОУХМ З.Занабазарт ялагдаж байсан Киргизстаны Улукбек Жолдошбековыг оноогоор (12:0) цэвэр, 1/8 шигшээд залуучуудын ДАШТ болон 23 хүртэлх насны Европын аварга Туркийн Сулейман Атлиг 7:0-ээр тус тус ялсан ч шөвгийн наймд 2017 оны Азийн аварга Японы Юки Такахашид 4:4-өөр буюу онооны чанараар ялагджээ.
Улмаар Японы бөх шигшээд шалгарснаар манай бөхөд дагах барилдаан гарсан бөгөөд 2016 оны Азийн аварга Энэтхэгийн Сандееп Томарыг оноогоор цэвэр (10:0), хүрэл медалийн төлөөх барилдаанд ДАШТ-ий мөнгө, хүрэл медальт Болгарын Владимир Дубовыг 9:2-оор ялж хүрэл медаль хүртэж байв.
Ийнхүү сүүлийн үед дэлхийн чөлөөт бөхөд хүч түрэн орж ирээд байгаа Энэтхэгийн лигт Э.Бэхбаяр гавьяат гурван жил дараалан барилдаж байгаа нь Монголын чөлөөт бөх Ази тивд байтугай дэлхийд үнэлэгдэж байгаагийн нотолгоо юм.

Дамдинсүрэнгийн Урианхайг Нобелийн шагналд нэр дэвшүүллээ
Монголын нэрт соён гэгээрүүлэгч, зохиолч, яруу найрагч Дамдинсүрэнгийн Урианхай өнгөрсөн онд “Эдүгээ цагийн Азийн тэргүүн найрагч” хэмээх эрхэм хүндтэй шагналын анхны эзнээр тодорсон билээ.

БНСУ-ын Сөүл хотод төвтэй Азийн соёлын сангаас энэхүү шагналыг санаачилсан бөгөөд Азид тэргүүлэх яруу найрагтай гэж үзсэн Хятад, Япон, Монгол, Иран гэсэн дөрвөн орны найрагчдаас тус бүр нэг хүнийг сонгон, өрсөлдүүлжээ. Тэд манайхаас Д.Урианхай зохиолчийг сонгож, мэргэжлийн судлаач шүүмжлэгчдээр зохиол бүтээлийнх нь талаар өгүүлэл, шүүмж бичүүлэн хүлээж аваад, тухай бүрт нь англи, солонгосоор орчуулан, шүүгчдэд хүргүүлж байсан аж. Ингээд сонгогдсон дөрвөн яруу найрагчаас англи, франц, солонгос шүүгчдийн 100 хувийн саналаар Монголын зохиолч шалгарчээ.

“Асар хурдацтай хувиран өөрч¬лөгдөж буй дэлхий ертөнц, хүний амьдралын элдэв үзэгдлийг уламжлал, шинэчлэлийнх нь харьцаанд яруу найргийн хэлээр төгс илэрхийлсний учир...” хэмээн энэхүү нэр хүндтэй шагналыг түүнд олгох болсон үндэслэлдээ тодорхойлсон аж.

Тэгвэл саявтархан Шведийн Нобелийн хорооноос манай улсын ШУА-д 2018 оны Нобелийн утга зохиолын шагналд өөрийн орны зохиолчоо нэр дэвшүүлнэ үү гэсэн албан ёсны захидал иржээ. Энэ дагуу МЗЭ тэргүүтэй мэргэжлийн байгууллагууд Дамдинсүрэнгийн Урианхайг 2018 оны Нобелийн утга зохиолын шагналд нэр дэвшүүлэхээр санал нэгдэж, холбогдох бичиг баримтыг Шведийн Нобелийн хороонд хүргүүлэхээр зэхээд байгаа юм байна.
Сонирхуулахад Францын нэрт эрдэмтэн судлаачдын баг эрхэлдэг “Дэлхийн нэг шүлгийн ном”-д хүн төрөлхтний оюун сэтгэлгээ, мэдрэмжийн охь дээж болсон бүтээлүүдийг хоёр жил тутамд нэг удаа шалгаруулж зөвхөн нэг л шүлгийг сонгож ном бүтээдэг аж. Дэлхийн урлаг соёлын академийн байнгын гишүүн, зохиолч, яруу найргийн бичгийн сод туурвигч Дамдинсүрэнгийн Урианхайн бүтээл “Дэлхийн нэг шүлгийн ном”-д багтжээ. Тодруулбал, “Инээд шиг хуучин хүний амьдралд” хэмээх зохиолчийн өөрийнх нь тодотгосноор постмодернь авангард чиглэлийн шүлэг нь хэвлэгдсэн байна. “Дэлхийн нэг шүлгийн ном”-д Д.Урианхай найрагчийн бүтээл орсноор Ази тивээс анх удаагийнх болсон аж. Хятад, Япон, Солонгос, Энэтхэгийн найрагчид зохиол бүтээлээ явуулж байсан ч шалгарч чадаагүй аж.

“Дэлхийн нэг шүлгийн ном”-ыг ердөө 50 ширхэг хэвлэж олон улсад элит хэмээн хүлээн зөвшөөрөгдсөн хаадын номын сангуудад тусгайлан дурсгадаг ажээ. Номыг хэвлэхдээ орчин үеийн ямар ч техник, технологи шаардлагагүй бөгөөд гар аргаар тусад нь боловсруулсан цаасан дээр гангаар барлаж сонгогдсон шүлгээ бичдэг аж. 50 ширхэг хэвлэсэн номны эхний таван ширхэгийг Францын эрдэмтэн профессорууд өөрсдөө авдаг бөгөөд дэлхийн ховор түүхийн бүтээлтэй номын сангуудад хадгалагддаг аж. Харин номын эзэнд 3-5 ширхэгийг гардуулдаг юм байна.

Д.Урианхайн хувьд Үндэсний төв номын сангийн эртний ховор номын танхимд, мөн ажлын хамт олондоо, “Шинэ Ази” группийн ерөнхийлөгч Л.Төрбаярт “Дэлхийн нэг шүлгийн ном”-ынхоо дээжийг өргөн барьжээ. Тэрхүү ёслолд уг бүтээлийг хэвлүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн ачтан бол уран бичээч Т.Жамьянсүрэн болон Францын эрдэмтдийн төлөөлөл байсан аж. Францад суурин амьдарч уран бүтээлээ туурвидаг уран бичээч, орчуулагч Т.Жамьяансүрэн хоёр жилийн турш монголын сор болсон бүтээлүүдийг орчуулан хүргэж байсан бөгөөд дээрхи бүтээлүүдээс “Инээд шиг хуучин хүний амьдралд” бүтээл шалгарч зохиолчийн болон шүлгийн бүтээлийг хоёр жилийн турш судалсаны үндсэн дээр энэхүү ном хэвлэгджээ. Д.Урианхайн “Инээд шиг хуучин хүний амьдралд” шүлгийн дараа Францад зохиол бүтээлээ туурвидаг Солонгосын яруу найрагчийн дөрвөн мөрт шүлгүүдээс хэвлэгдсэн аж.

ИНЭЭД ШИГ ХУУЧИН ХҮНИЙ АМЬДРАЛД ...

Инээд шиг хуучин хүний амьдралд
Нулимс шиг халуун байх!
Маргааш шиг ойрхон байх!
Магад ирэх үхэл шиг
Давтагдахгүй байх!
Нулимс шиг хуучин хүний амьдралд
Мөрөөдөл шиг гэгээн байх!
Хайргүй хүндээ ч хайр шагнах
Харагдахгүй бурханы хутаг олох!
Мартагдахгүй гомдолоо
Уйлахгүй тэсэхээр цайлган байх!
Гомдол шиг хуучин хүний амьдралд
Харагдахгүй бурхан шиг ил байх!
Өнөөдрийнх шиг уйтай өдрийг
Дахиад яасан ч тэвчихээргүй
Тэсрэмтгий байх!
Өчигдөрийнх шиг,
Уржигдарынх шиг,
Утгагүй тарчилгах удаан өдрөөс
Яасан ч дахиад амьд үлдэхээргүй
Тэрсүүд байх!
Тэнэг шүлэг бичихээр
Дахин төрөхгүй байх!
Инээд шиг хуучин ...
Нулимс шиг хуучин ...
Гомдол шиг хуучин ...,
Харагдахгүй бурхан шиг
Хүний амьдралд
“Байхгүй юм” шиг нь
Үргэлж шинэ байх!
“Байгаа” бүгдээс нь
Мөнхөд өөр байх!..

Дамдинсүрэнгийн Урианхайн намтар:

1940 оны 7-р сарын 29нд Булган аймгийн Уньт суманд төрсөн. Яруу найрагч үргэлжилсэн үгийн зохиолч. 1964 онд ЗХУ-д Плехановын нэрэмжит ардын аж ахуйн дээд сургууль, 1978 онд М.Горькийн нэрэмжит утга зохиолын дээд сургуулийн дээд курсыг төгссөн. 1968 оноос уран зохиол бичиж роман, тууж, өгүүллэгийн номууд хэвлүүлжээ. 1978 онд ”Халуун зуны сүүдэр” туужаараа МЗЭ-ийн шагнал, 2002 онд Алтан-Өд, 2003 онд Болор цом яруу найргийн наадмын тэргүүн шагнал, 2005, 2007 онд МЗЭ-ийн Алтан Өд шагнал авч байжээ.

Жүдочид Тунисын Гранприг өнжинө
Олон улсын жүдо бөхийн холбооны /IJF/-ийн календарьчилсан хуваарийн дагуу жүдо бөхийн 2018 оны анхны тэмцээн болох Тунисын Гранпри энэ өдрүүдэд буюу өчигдөр эхэлж 21-ний хооронд болж байгаа юм. Тус тэмцээн жүдо бөхийн УАШТ-тэй давхцаж буй учир Монголын жүдочид өнжиж байгаа юм.
Харин хоёрдугаар сарын 10-11-нд болох Парисын “Их дуулга” тэмцээнд Монголын жүдочид бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ зодоглохоор мэдүүлгээ илгээжээ. Парисын “Их дуулга” тэмцээнд 47 орны 335 жүдоч хүч үзэх гэнэ.
Монголын багийн бүрэлдэхүүнд:
Эрэгтэйчүүд
• 60кг Д.Амартүвшин
• 60кг Б.Амартүвшин
• 66кг Г.Хэрлэн
• 66кг Ё.Басхүү
• 73кг Н.Хадбаатар
• 73кг Ц.Цогтбаатар
• 81кг О.Ууганбаатар
• 81кг Н.Дагвасүрэн
• 90кг ГАлтанбагана
• 90кг Э.Мөнхжаргал
• -100кг Л.Отгонбаатар
• 100кг Б.Тэмүүлэн
• 100кг Ө.Дүүрэнбаяр
Эмэгтэйчүүд
• 48кг М.Уранцэцэг
• 48кг Б.Хорлоо
• 52кг Б.Хорлоодой
• 52кг Ч.Аззаяа
• 57кг Д.Сумъяа
• 57кг Л.Энхрийлэн
• 63кг Б.Мөнгөнчимэг
• 63кг Б.Ганхайч нар оролцохоор мэдүүлгээ явуулаад байгаа аж. Ингээд энэ онд болох жүдо бөхийн Олон улс, дэлхийн тэмцээн уралдаануудын хуваарийг сонирхуулж байна.


• Нэгдүгээр сарын 19-21 “Тунис Гран При” Тунис
• Хоёрдугаар сарын 10-11 “Парис Их Дуулга” Франц
• хоёрдугаар сарын 23-25 “Дюссельдорф Их Дуулга” Герман
• Гуравдугаар сарын 09-11 “Агадир Гран При” Марокко
• гуравдугаар сарын 17-18 “Екатеринбург Их Дуулга” ОХУ
• Дөрөвдүгээр сарын 03.30-04.01 “Тбилиси Гран При” Гүрж
• дөрөвдүгээр сарын 06-08 “Анталья Гран При” Турк
• Тавдугаар сарын 25-27 “Хөххот Гран При” Хятад
• Зургаадугаар сарын 15-17 “Канкун Гран При” Мексик
• Долдугаар сарын 27-29 “Загреб Гран При” Хорватын
• Наймдугаар сарын 10-12 “Будапешт Гран При” Унгар
• Есдүгээр сарын 20-27 ДАШТ Баку Азербайжан
• Аравдугаар сарын 12-14 “Ташкент Гран При” Узбекистан
• 10 дугаар сарын 26-28 “Абу Даби Их Дуулга” АНЭУ
• 11 дүгээр сарын 16-18 “Гаага Гран При” Голланд
• 11 дүгээр сарын 23-25 “Осака Их Дуулга” Япон
• 12 дугаар сарын 15-16 “Санкт Петербург Мастерс” ОХУ
Эдгээр тэмцээнүүдэд Монголын жүдочид хүч үзэн барилдах юм.

Д.Энхболд: “Сүүлчийн Хорчин” өгүүллэг
Умар зүгээс Бээжин хотыг зорих хөл хөдөлгөөн нэт их нэгэн том замыг тосон мэхэлзэж , үдэн гэдэлзэх олон олон хот тосгодын нэг нь зам руу харсан өнгөн талаа пааландан гял цалаар гийлгэсэн атал ар нуруу нь ачаа даахаа алин цагийн больж, өтөлсөн хөгшин илжигний атираат нуруу шиг өмгөр умгар шавар тагзнуудаас бүрддэг Тайвас хэмээх нэвсгэр хот бөлгөө.
Түүхийн шарласан хуудсуудыг сөхөн үзвэл өмнө зүгээс хүний олноор түрэх хятад иргэдийг махир сэлмээр тосож цөс ихт хурдан морьдын хар эрчээр үлдэн хөөж хэрэмнийх нь чинадад оруулаад “Дахиад наашаа хоншоороо цухуйлгаарай та нар” хэмээн мянга мянган жил аашилж явсан агсамхан эрсийн хээр тулсан тулгын гурван чулуутай , тэр дундаас манарах амьд халуун утаат нутаг байж энэ Тайвас.
Одоо гэвэл их зам бараадан бээвийж зогсоо хүн шиг. Замаар есөн өнгийн түмэн хэлийн хүн зон тасралтгүй хөлхөж зарим нь цахарын их говийг хэрхэн туулна даа гэхээс бяцхан зүрхшээн халиран ахуйд тэр элсэн далайг нэгэнт туулаад ирчихсэн зарим нь өөр өөрийн хэлээр өвөр зуураа бардам амгалан ярилцан Жанчхүү хотыг зорино.

Энэхүү хөлхөгч түмэн амьтан надад ч ямар хүртээл байх билээ дээ гэх шиг анир гүмхэн байдаг зуу зуун гудамжуудаас Тайвас үндсэн тэжээлээ олж хот хэмээх ахадсан нэрийг тахир махир гудамжууддаа томдсон пайз мэт зүүх авай. Хал балгүйхэн шиг тийм нэгэн гудамжинд нь Ван-Жэ-Шин нэрт бөгтөр өвгөн гудамж шигээ нам гүмхэн сууна. Өвгөний хэдэн настайг хөршийнхөн нь ч мэдэхгүй. Өвгөн өөрөө ч насаа мартсан мэт байдаг бөлгөө.
Зарим өглөө арай ядан гэлдэрч хашаанаасаа гараад өмнөх байшингийнхаа ар руу ганхан гунхан шээж зогсохыг нь үзсэн хөршүүд нь “Өвгөн өнөөдөр л салхинд түлхүүлж унаад дахин босохгүй нь дээ” гэж бодоцгоосноо өвөр зуураа сэм ярилцана . Өвгөн ч ганхан гунхан салдираглан гэлдэрсээр тагзандаа ороод таг болно . Тэгснээ ганц хоёрхон хоногийн дараа гэнэт жороо орсон луус шиг их л жавхаалаг болчихсон чихэр түрхмэлтэй жимс ачсан явган тэрэг түрээд төв замын зүг шоорогонон алхахдаа болоо ч үгүй дуу аялчихсан явах нь сонсогдоно . Өвгөнийг ийнхүү сэргэх бүрийд хавийн хүүхэд багачууд гэр орноосоо дүүлэн гарцгааж гудамж дүүрэн дуу шуугиан үүсгэн нам гүм орчныг амилуулах авай . Хүүхдүүд өвгөнийг бүчин
- Өвөө өвөө саранд хүрэхэд хэцүү юү гэж шуугилдахад өвгөн инээмсэглэн
- Хай , тэр ч гайгүй шүү . Сайн алхвал жилдээ хүрчихнээ гээд үнэхээр л саранд хүрчихэе хэмээн шийдэж явах мэт эрмэг алхана .
- Өвөө өвөө өвгөн болох хэцүү юү гэцгээхэд нь өвгөний алхаа дахин хүндэрч тэргүүн гудайлгаад
- Хай, тэр харин хэцүү шүү. Зуун жил алхаад ч барахгүй дээ гээд дуугаа хураана. Гудамжны үзүүрт хүрээд хүүхдүүд гараа даллан үлдэцгээж өвгөн муу тэргэнцрээ харжигнуулан цааш одох авай. За тэгээд өвгөнийг орой харьж ирэхэд өдөржин харуулдсан хүүхдүүдийн нар ганц гарч бөөн л найр наадам хөл хөгжөөн үүснэ. Өвгөн тэдэнд аагтай ногоо жигнэсэн будаанаас өгсүүлээд чихэр жимсийг өч төчнөөнөөр нь авчирч өгнө. Наймаачид төв зам бараадан өдөржин зогсоцгоохдоо бүгд л бүрмэл жимс заравч оройдоо мөнөөх жимсээ тэрэг тэргээр нь түрэн урам муутай ирэх атал өвгөн тийм биш юм. Авч явсанаа бүгдийг нь зарчихаад ирэх төдийгүй
- Айдаа наймаа гэдэг нүүрийн буянтай хүний ажил шүү гэж алиална.
Зарим залуус түүнийг бүчин шавж
- Та өөр ашигтайхан наймаа хийгээч мөнгийг ч уут уутаар нь олно доо гэлцэхэд өвгөн толгой сэгсэрч
- Мөнгө зоос гэдэг нас насаар, заяа заяагаар олддог эд шүү. Миний нас заяанд энэ нь болноо гэнэ.
Өвгөн ийнхүү сэргэлэн жавхаалаг болсон нэгэн өдрөө гудамжны үзүүрийн хоолны газар өөрөөсөө хэдэн үе дүү идэр хүдэр харцуулыг тойруулчихсан өмнөө тавьсан жүнзтэй хатуу архинаас хаад нэг балган жаргаж ам халмагц
- Би чинь уг нь Хорчин хүн шүү дээ гэж айлдахад цугласан харцуулын чих дэлдийж
- Тэр Хорчин гэдэг чинь юу байнаа гэлцэн гайхацгаалаа.
Тэдний тийнхүү юу ч мэддэггүйд нь өвгөн эрдэн соосойж
- Хорчин гэдэг чинь Монгол угсгаа даа. Чингис хааны дүү хавт Хасарын удам дамжсан голомт байгаа юм. Тэр хавт Хасарын цус одоо миний судсаар гүйж байгаа нь энэ гээд чөргөр бугуйгаа гарган гурийсан хөх судсаа үзүүлмэгц бах нь ганц ханах мэт улаан буйлаа гялалзуулан хөхөрнө. Харцуул ч хөхрөлдөж
- Та ч бас Хасар тийм биз гэлцэхэд
- Хай би бишээ. Би гэдэг соёлын хувьсгалд нүдүүлж үндэс нь суларсан муу хэрзгэр өвгөн Ван-Жэ-Шин шүү. Харин Хасар бол баатар эр. Ах Чингис хаантайгаа дэлхийн талыг эзэлсэн ойгүй бяртай хүн юм гэнэлээ гээд чимээ алдан тонгойход нь нэг эр их л хэрсүүрхэн бодож бодож
- Аа ... Тийм тийм ...Тэр чинь Тайзу хаан, агуу их хаан байна шүү дээ. Юуны чинь Хорчин байхав дээ. Өмнө зүгийн хүн. Дэлхийн тал гэдэг чинь харин үнэн байна. Дэлхийн тал нь дундад улс байхгүй юу. Тийм биз гэхэд өвгөн толгой сэгсэрч
- Чи даанч юу ч мэдэхгүй байна даа гэсэн авч тэр балчир эрийн ам мэдэн бурсаныг буцаачих барим тавим ганц ч үг олж чадсангүй.
Манан будан дунд сүүмийн байх шиг санагдагч олон жилийн өмнө эцэг нь өөд болохдоо
- Чи бол Хорчин хүн юм шүү. Чиний эцэг дээдэс бол ах Чингистэйгээ цуг дэлхийн талыг эзлэлцэж явсан баатар эр хавт Хасар юм шүү дээ гэсэн бүдэг бадаг сураг хэлээд л тэнгэрийн орондоо заларч одсон бөлгөө. Ван-Жэ-Шин идэр залуудаа энэ тухай олныг бодож явсангүй. Харин өтөлж нас дарах тусам яагаад ч юм энэ тухай дахин дахин бодогдоод байх болсон учрыг сая ухаарч эцгийнх нь хэлсэн хэдхэн үгээр түүний судас лугшиж байхыг гэнэтхэн энэ өдөр анзаарч уусан архиндаа маналзан уурсаж
- Та нар бол боолууд. Миний нутагт хариас шаахайгаа үүрч ирснээс өөр юу та нарт байгаа юм. Энэ бол хавт Хасарын эзэмшил газар. Муусайн илжигнүүд зайлцгаа. Миний эцэг дээдсийн хөлийн улыг та нарын эцэг дээдэс долоож явсан юм. Би бол угсаа залгасан нутагтаа суугаа Монгол Хорчин хүн гээд хашгирчихсан нь харцуулын уурыг улайссан төмрийг усанд дүрэх мэт шархийлгэн хөдөлгөж орхижээ. Тэд чанга чангаар хашгиралдан ээлж дараалан босож ирэн
- Чи тэгвэл яагаад Хасар овогт биш Ван овогт юм. Чиний чих илжигний чих биш гэх үү гэлцэн ам уралдуулан загнаж гарчээ. Зөвхөн загнаад зогссонгүй
- Чи дундад улсын газар нутгийг юу юу гэж бурна гэнээ. Чиний атигар хөлд энэ газар гишгэх сөөм эрх олдож байгаа нь их юм. Яана гэнээ чиний дээдэс бидний дээдсээр улаа долоолгож явсан юм бол одоо чиний нохой хэлээр хөлөө долоолгоно доо хэмээн омогдож гутлаа тайлцгаан өвгөнийг нэвширтэл нь балбаж бодлогогүй цуурсан хэлээр нь шивэртэй хөлнүүдээ уйдатлаа долоолгожээ. Тэдний уур дундрахыг хүлээлзнэн бөндөгнөж байсан хоолны газрын эзэн өвгөн данжаад нэвширтлээ нүдүүлсэндээ гоморхон уйлж хэвтсэн өвгөнийг өндийлгөн гэрт нь хүргэж өгөхөөр хөтлөн гарлаа. Зам зуур өвгөн ихэд гутран уйлж
- Тэд яагаад намайг ойлгосонгүй вэ? Би тэдэнд үнэн юм ярьсан шүү гэж гомдоллосонд хоолны газрын эзэн түүнийг тайвшруулах гэхдээ
- Хай чи бурууг хийсэн шүү. Манай энд гуаньдун хүн, шандун хүн бүгд байна . Тэд харин чам шиг аашлаагүй за хэвтэж амардаа гээд гарч явжээ.
Өвгөнд бол нэг их өндөр газраас цасаар шуурсан нүцгэн талд унаад хариугүй муу бутнаас зуураад хэвтэж байгаа хүн шиг нэн ч гунигтай байлаа.
Цас хялмаалсан нэг өдөр өвгөн гарч шээсэнгүй. Хөрш нь орж үзвэл өвгөн тэнгэрт халиад орны нь өмнөх явган ширээн дээр нэгэн бичиг үлдсэнийг монгол хэлнээ буулгавал
– Миний Хорчин цус царцлаа гэсэн байжээ.
Өвгөнийг өмнөд нутгийн хүн оршуулдаг заншлаар дуу чимээ багатай авч цаас хүж шатаан ёслол дутаалгүй нутаглуулав. Түүний хэдэн настайг хэн ч мэдээгүй төдийгүй энэ нутагт
- Би Хорчин хүн гэх мэтийн элдвийг ярих хүн дахиж нэг ч гараагүй билээ.

Шидийг олоод нисэхийг шахав, шийдвэрээ сонсоод үхэхийг шахав, О. Баасанхүү
Олны анхаарлыг татсан нэгэн шүүх хурал өнөөдөр Улсын Дээд шүүх дээр боллоо. Хурлын тов зарлагдсан цагаас хамаагүй өмнө Дээд шүүхийн үүдэн дээр цагдаагийн болон тусгайгийн хамгаалалт гарчихсан байсан ба хүмүүсийг маш сайн нягтлан шалгаж нэвтрүүлж байв. Үүдэн дээр цугларсан олны дунд МАХН-ын дэмжигчид нэлээд олон байсан ч, чухам аль нь О.Баасанхүүг дэмжиж, хэн нь Н.Энхбаярын талд байгааг таахад бэрхтэй харагдсан. Юутай ч, “Шударга үнэн ялна” хэмээн хашгирч байн байн гараа өргөх ахмадууд, давхар давхар хамгаалалтад гарсан цагдаа нар л тэнд олонхи болж байлаа. Энэ бүхнээс болж, шүүх хуралдааныг сурвалжлахаар хүсэлтээ гаргасан хэвлэл мэдээллийн сэтгүүлчид ч орж чадахгүйд хүрч байсныг хэлэх хэрэгтэй. Ингэж бужигналдсаны эцэст, дотогш нэвтэрч улмаар шүүх хуралдаандаа орсон юм.
МАХН-ын дүрмийн өөрчлөлт болон шинээр сонгогдсон даргыг бүртгүүлэх тухай О.Баасанхүү нарын хүсэлтийг хянан хэлэлцэх шүүх хурлыг Дээд шүүхийн Иргэний хэргийн танхимын тэргүүн Х.Сонинбаяр даргалж, шүүгч П.Золзаяа, Д.Цолмон нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр магадлан хэлэлцсэн. Хүсэлт гаргагч О.Баасанхүү нь “2017 оны аравдугаар сарын 31-ний өдрийн ээлжит бус Бага чуулганаас намын II Их чуулганыг хуралдуулах шийдвэрийг гаргасан, намын II Их чуулган 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 9, 10-ны өдрүүдэд хуралдаж, намын дүрэмд өөрчлөлт оруулж, намын даргыг шинээр сонгосон тул бүртгүүлэх” хүсэлтийг гаргажээ. Шинээр сонгогдсон намын дарга гэдэг нь О.Баасанхүү өөрөө шүү дээ. Тэрбээр өөрийгөө МАХН-ын даргаар бүртгүүлэхээр Улсын Дээд шүүхэд хандсан хэрэг.
Энэ удаагийн хуралд шүүхэд хүсэлт гаргасан УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү хоёр бүсгүйн хамт ирж оролцсон бол, түүний хүсэлтийг хууль бус гэж үзээд шинэ МАХН-ын даргын өөрчлөлт, дүрмийн өөрчлөлтийг бүртгэхгүй байхыг хүссэн жинхэнэ МАХН-ын талаас долоон хүн оролцсон юм. Тэд шүүх хуралд шинээр нэмэлт материалуудыг гаргаж өгсөн төдийгүй дэгийн дагуу шүүгчийн асуултад ээлжлэн хариулж байлаа. О.Баасанхүүгийн зүгээс 82 ширхэг анкет батлахыг нэмэлтээр өгмөөр байна гэдгээ хэлээд “Намын дотоод асуудлыг хууль шүүх нь шийдэг. Энд намын бүртгэлийг хууль бус эсэхийг тогтоож, өөрчлөлтийг бүртгэж өгнө үү” гэсэн хүсэлтийг гаргасан. Харин МАХН-ын дэд дарга Ц.Оюунбаатар “О.Баасанхүүгийн хүсэлт гаргасан энэ үйл ажиллагаа нь өөрөө Улс төрийн намын тухай хууль, МАХН-ын дотоод журмыг зөрчсөн үйлдэл. Их тэнгэрт хийсэн ээлжит бус чуулган гэдэгт бага чуулганы гишүүн 13 хүн л оролцсон. Бусад нь манай нам бус, эрээвэр хураавар хүмүүсийн цуглаан байсан. Тэндээс намын их хурлыг хуралдуулна гэж зарласан. Төрийн ордонд болсон тэр их хурал нь ч хууль бус. О.Баасанхүү өөрөө 631 төлөөлөгч оролцсон гэж байгаа боловч тэнд 221 хүн байсныг манай намын тэргүүн дэд дарга С.Ганбаатар биечлэн тоолсон байдаг. Намын их чуулганд оролцогчдын мандат дээр “Нийслэлийн түмт” гэсэн тамга дарсан байгаа. Харин тэр тамгыг нь эзэмшиж байсан Бямбасүрэн албан тушаалаасаа буусан ч, тамгаа өгөлгүй авч үлдээд ийм ажиллагаа явуулсан. Мөн их чуулганд оролцогчдод тус бүрт нь 100 мянган төгрөг тараасан байдаг. Баримт бий. Их чуулганыг 49 хоногоос өмнө зарлах ёстой. Гэтэл аравдугаар сарын 31-нд ээлжит бус чуулган гэх хүмүүсийн цуглаан хийгээд л арванхоёрдугаар сарын 9-10-нд их чуулган гэгчийг зохион байгуулсан нь хууль бус юм. Тиймээс хүсэлтийг хүчингүй болгож, бүртгэхээс татгалзана уу” гэсэн юм. Ингээд ээлжлэн танилцуулга хийсний дараа тайлбар хийх хүмүүс үгээ хэлсэн. Тэр үеэр МАХН-ын төлөөлөл Ц.Шаравдорж О.Баасанхүүд хандаж, “Өөрийнхөө амбицыг ингэж илэрхийлж болохгүй. Хувь хүн албан тушаалын төлөө ингэж улс төр хийхгүй ээ гэдгийг хэлье” гэсэн бол О.Баасанхүү “Би юу тайлбарлахаа ойлгохоо больчихлоо. Намын их чуулган хийгээгүй найман жил болсон нь үнэн үү үнэн. Үүний төлөө эд нар надад баярлалаа гэх ёстой. Төрийн ордонд хийлээ л гэх юм. Хаана хийсэн нь гол биш, юу хийсэн нь гол юм” гэснээ “Намынхаа нөхдийг шоронд хийгээд өгөөч гээд л яваад байх юм. Яасан бузартай юм бэ” хэмээсэн нь бууриа сахиж үлдсэн МАХН-ынхныг чамгүй бухимдуулаад авна лээ. Ер нь шүүх хурлын танхимд ирсэн хоёр талын төлөөллөөс хоорондоо хамгийн их харшилтай нь О.Баасанхүү, Э,Эрдэнэжамъян хоёр байсан. Тэд байсхийгээд л үг шөргөөлцөөд авна. Цагдаа дуугүй байхыг сануулна. Ялангуяа шүүгчийн асуултад хариулахдаа “Түмтийн тамга манайд байгаа” гэж О.Баасанхүүг хэлмэгц Эрдэнэжамъян “Тамгаа авна шүү, авъя” гэсэн. Хариуд нь УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү “Би хулгайлсан юм уу. Чи явж шорондоо суугаач” гэх жишээтэй. Дэгийг сануулсан хурал даргалагчийн өөдөөс О.Баасанхүү “Энэ чинь намайг хулгайч гээд байгаа биз дээ” хэмээн хариулсан. Ийм өөг төөг хийсэн харьцаа нэг биш удаа гарсан юм. О.Баасанхүү “Бага чуулганы гишүүн биш хүмүүс энд байна. Энэ С.Ганбаатар, Эрдэнэжамъян эд нар биш” гэж хуруугаараа заасан бол түүний хариуд Э.Эрдэнэжамъян “Мэдрэл юм ярих юм. Галзуугийн эмнэлэгт очооч” гэж хэлнэ лээ.
Ийм байдлаар хурал үргэлжлээд хоёр цаг орчим болсны дараа завсарлаж, хэсэг хугацааны дараа шүүгчид тогтоолоо танилцуулсан. Шүүх хурал даргалагч “Улс төрийн намын тухай хуулийн 13.9-д зааснаар намын дүрмээр зохицуулах намын дотоод зохион байгуулалт, үйл ажиллагаатай холбоотой маргааныг шүүх хянан шийдвэрлэхгүй. Намын эрх бүхий байгууллага өөрөө шийдвэрлэдэг тул Улсын Дээд шүүх МАХН-ын дүрэмд өөрчлөлт оруулах, намын даргаар О.Баасанхүүг бүртгэхээс татгалзаж байна” гэсэн юм. Мөн МАХН-ын дүрмийн 9.1-д зааснаар МАХН-ын удирдах дээд байгууллага нь Их чуулган, намын төлөөллийн төв байгууллага нь Бага чуулган байх ба дүрмийн 10.3-т зааснаар Намын Их чуулганы хуралдах тов, төлөөлөгчдийн тоо, тэдгээрийг сонгох журмыг Бага чуулганаас тогтоодог байна. Улсын Дээд шүүх хүсэлтийг хүлээн авч, хуралдаанаар хянан хэлэлцэх явцад намын гишүүд нь Бага чуулганы гишүүдийн тоо, гишүүдийн нэрс, түүнчлэн намын гишүүн мөн эсэх талаар хоорондоо маргаантай, намын II Их чуулганыг хүчинтэй гэж үзэх боломжгүй байдал тогтоогдсон гэдгийг ч мэдэгдсэн. Харин шүүх хурлын эцсийн дүнг танилцуулах үед УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү ирээгүй. Ийнхүү хоёр оны зааг дээр бараг л МАХН-ын дарга болох дөхөж, шидийг олоод нисэхийг шахсан О.Баасанхүү шүүхийн шийдвэрийг сонсоод “үхэх”-ийг шахсан байхыг үгүйсгэхгүй.
Н.Саранчимэг

С.Эрдэнэ: Ерөнхийлөгч Х.Баттулга болон Э.Бат-Үүл нарын зөрчилдөөн нь АН-ын байр суурь биш
УИХ дахь сөрөг хүчин, АН-ын дарга С.Эрдэнэтэй уулзаж эрх баригч МАН-аас авч хэрэгжүүлж байгаа бодлого ард иргэдэд ямар дарамт учруулж байгаа, түүнийг эсэргүүцэж УИХ дахь сөрөг хүчний зүгээс ямар алхам явуулахаар зэхэж байгаа зэргийг асууж ярилцлаа. С.Эрдэнэ даргын хувьд хөдөөгүүр дөрвөн аймгийн ард иргэд сонгогчидтой уулзаж яваад иржээ. Харин өнөөдөр УИХ-ын чуулганы хуралдаанд оролцоод завсарлагаанаар өрөөндөө байхад нь орж уулзлаа.
-УИХ-д 65-ын бүлэг байгуулсан эрх баригч МАН-ын Ардын Засгийн газар байгуулагдаж ажилдаа ороод 100 хоногтойгоо золгоод байна. Сөрөг хүчний зүгээс энэ Засгийн газрын 100 хоногийг хэр үр дүнтэй ажилласан гэж дүгнэж байгаа вэ?
-Одоо тэгээд аль Засгийн газрынх нь 100 хоног ч болж байгаа юм. Бодвол хоёр дахь Засгийн газрынх нь 100 хоног болж байгаа юм байлгүй дээ. Ер нь зүгээр эрх баригч нам төр засгийн эрх аваад бол үндсэндээ нэг жил долоон сарын хугацаа өнгөрч байгааг ард түмэн харж, мэдэж байгаа. Тэгэхээр 100 хоногоор хэмжих юмуу, жил долоон сараар нь хэмжих юмуу гэдэг асуудлыг сөхөж тавих ёстой юм. Энэ чинь өөр нам гарч ирээд төр засгийн эрхийг авчихаагүй, ганцхан МАН гэдэг хүчин дотроо л асуудлаа яриад намын удирдлага, Засгийн газрын тэргүүнээ сольсон асуудал болсон шүү дээ. Зүгээр ер нь бол хэмжүүр гүйнэ гэж ярьдаг л даа. Тэр хэмжүүр гүйж эхэлсэн хугацааг тооцвол 2016 оны долоодугаар сараас эхлээд л тооцох ёстой юм. Тэр хугацаанаас хойшхи асуудлыг аваад үзвэл нэг л дүгнэлт хэлж болно. Тэр нь юу гэвэл Монголчуудын амьдралд ямар нэгэн гялайж гялтайх өөрчлөлт гарсангүй. Жил долоон сарын хугацаанд ч өөрчлөлт гарсангүй одоо энэ У.Хүрэлсүхийн засаг гарч ирээд ч 100 хоногт олигтой дэвшил гаргасангүй. За яах вэ 2016 оны УИХ-ын сонгуулиар дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрт нь “Өрийг өрөөр дарахгүй, цалин тэтгэврийг нэмэгдүүлнэ, шинэ татвар бий болгохгүй” гэсэн маш олон юмнууд байж байгаа. Харамсалтай нь өнөөдөр бодит амьдрал дээр өнгөрсөн жил долоон сарын хугацаанд ганц км зам тавьсангүй, нэг ч том төсөл хөдөлгөсөнгүй, харин баахан өр зээл л тавилаа. Миний мэдэхийн хоёр гурван ч том бонд босголоо. Бонд гэдэг чинь эргээд төлөгддөг нэг төрлийн өр юм л даа. Хамгийн харамсалтай нь урьд авсан бондуудыг жигтэйхэн дордуулаад авсан. Жишээлбэл 2011 онд Сү.Батболдын Засгийн газоын үед тавьсан Евро бондын 680 сая ам долларын өр авлагыг “Хуралдай” гэгч бонд босгоод дарсан байх. Гэтэл Евро бондын зээлийн хүү, “Хуралдай” бондын зээлийн хүү хоёрын дундаас маш том зөрүү гарч ирсэн. Товчхондоо бага хүүтэй бондын өрийг маш өндөр хүүтэй бондоор дарж байх жишээтэй. Тэр Евро бонд, “Хуралдай” бондын хүүний зөрүү нь улсын төсөв дээр дарамт болоод ирж байна. Эдний ингэж баллаж байгаа улсын төсөв чинь ард иргэдийн татвараар л бүрддэг юм шүү дээ.
-Энэ оын эхэнд “Чингис” бондын 500 сая ам долларын өрийг дарснаа Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх болон Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар нар бахархалтайгаар зарлаж байсан. Энд бас л баахан алдагдал үүссэн үү?
-“Чингис” бондын 500 сая ам долларын өрийг “Гэрэгэ” ч билүү бас нэг бонд босгож дарсан л даа. Тэрийг дарахдаа бас л өмнөх бондын хүүг илт нэмэгдүүлж илүү өндөр хүүтэй бонд босгох замаар л барагдуулсан. Тэр хүүний зөрүү бас л төсөв дээр ачаалал болж суусан байгаа. Тухайн үед Ерөнхий сайд болон Сангийн сайд нар нь хэрхэн дүвчигнэж байсныг надаар хэлүүлэлтгүй манай иргэд харсан, сонссон. Би нэг л зүйл дээр гайхаад байгаа юм. Хэрвээ үнэхээр том төсөл хөтөлбөрөө хөдөлгөж үнэхээр баялаг бүтээж, хуримтлал бий болгоод тэрүүгээрээ аль нэг өр зээлээ дарж байгаа бол тэр нь тодорхой ажил хийсэн болж харагдах ёстой юм. Гэтэл зээл авч өрөөр өрийг дарчихаад түүнийгээ ажил хийсэн гэж яриад байгааг үнэхээр ойлгохгүй байна. Сонгуулийн үеэр тахиа шиг донгодож байсан “Өрийг өрөөр дарахгүй” гэсэн амлалтаа яг эсрэгээр нь хийгээд байгаа эрх баригчдыг ажил хийсэн гэж огт бодохгүй байна. Нэг жил долоон сар ч байна уу, 100 хоног ч байна уу энэ хугацааг шууд дүгнээд хэлэхэд Монгол Улсад хэрэгтэй, дорвитой нэг ч өөрчлөлт хэрэгжсэнгүй, эдийн засгийн ямар нэгэн реформ явсангүй, эрх зүйн хүрээнд ч янз бүрийн шинэчлэл хийгдсэнгүй. Төрийн байгууллагууд, засаг захиргааны нэгжүүд дээр ч ямар нэгэн үр дүнтэй өөрчлөлт, реформууд хийгдсэнгүй. Шулуухан хэлэхэд жил долоон сар ажиллаж байгаа өнөөдрийн эрх баригчдын үйл ажиллагаанд шууд хангалтгүй гэсэн дүн л тавьж байгаа.
-2012-2016 онд АН засгийн эрхийг барьж байхад та Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдаар ажиллаж байсан. Тухайн үед 100 хоногт танай Засгийн газар ямар ажлууд хийгээд байсан бол?
-Тухайн үед жил долоон сарын хугацаанд маш их ажил хийчихсэн байсан юм шүү. Харин 100 хоногтоо бол иргэдтэй уулзах 11:11 төвийг байгуулж төр засгийн бодлогыг нээлттэй танилцуулах ажлыг хийчихсэн байлаа. Мөн хүүхдийн 10 мянган төгрөгийг зогсоочихсон байсныг 20 мянга болгож цахим хэлбэрээр өгөөд эхэлчихсэн байсан. Тэтгэврийн нэмэгдлийг мөн л шийдчихсэн байлаа. Ингээд яриад байвал маш олон ажлыг шийдчихсэн, шийдэх шатандаа орчихсон явж байсан. Тэр үеийн 100 хоног буюу Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын эхний 100 хоногийн хийсэн бүх ажлыг маш тодорхой цаасан дээр гаргаад өгөх боломжтой.
-Удахгүй ирэх хоёрдугаар сарын 1-нд сөрөг хүчин АН-ын зүгээс нийт ард иргэдийг уриалж эрх баригчдын хийж хэрэгжүүлж байгаа ажлуудыг эсэргүүцсэн жагсаал зохион байгуулах гэж байгаа. Энэ жагсаал цуглааны бэлтгэл ажил хэрхэн хангагдаж байгаа бол?
-Ер нь ирэх хоёрдугаар сарын 1-нд хийхээр төлөвлөж байгаа жагсаал цуглаанаар эрх баригчдад үндсэн дөрвөн төрлийн шаардлага тавихаар бэлтгэж байгаа.Эхний гурван төрлийн шаардлага дээр сүүлд нэмэгдсэн үнийн өсөлт дээр тодорхой арга хэмжээ аваач гэдэг шаардлага нэмэгдсэн байгаа. Энэ дөрвөн асуудлыг шийдэж тодорхой хариу өгөх болов уу гэж харж байна. Хэрвээ шийдвэртэй арга хэмжээ аваад дээрх дөрвөн асуудлаар тодорхой гарцтай, Монголын нийгэмд хэрэгтэй шийдсэн хариу өгөх юм бол бидний зүгээс ард иргэдийг уриалж заавал жагсах, тэмцэх албагүй л дээ. Хэрвээ хариу өгөхгүй бол бид дараагийнхаа шаардлагыг нэлээн өргөжүүлж, Монгол орон даяар эсэргүүцлийн хөдөлгөөн өрнүүлэх болно. Хоёрдугаар сарын 1-ний жагсаал цуглааны бэлтгэл ажил үндсэндээ хангагдсан гэж ойлгож болно. Ямар ч байсан ард иргэд, бусад намууд мөн Үйлдвэрчний эвлэл, төрийн бус олон нийтийн байгууллагууд дэмжиж оролцохоо илэрхийлээд байна. Ямар ч гэсэн бидний зүгээс ирэх сарын 1-нд улс орон даяар эрх баригчдын буруу шийдвэр, амлалтаасаа няцсан үйлдлүүдийн эсрэг ард иргэд нэлээн ширүүхэн үгээ хэлэх, эсэргүүцлээ илэрхийлэх бүх нөхцөл бүрдсэн гэж үзэж байгаа.
-Сая Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх БНСУ-д айлчилж Засгийн газрын өрийг 700 сая ам доллараар нэмэгдүүлчихлээ. Тэр 700 саяын 500 саяыг нь утааг багасгахад зарцуулна гэж байна. Гэтэл иргэдийнхээ цалин, тэтгэвэр, тэтгэмжийг огт нэмсэнгүй өнөөдрийг хүрлээ. Юмны үнийн өсөлттэй уялдан цалин тэтгэврийг зайлшгүй нэмэх шаардлагатай байгаа. Энэ талаар сөрөг хүчин хэрхэн үгээ хэлж, тэмцэж байгаа вэ?
-Бидний зүгээс өнөөдрийн эрх баригчдаас ганц л зүйл шаардаж байгаа. Тэр нь юу вэ гэвэл “Амлалтаа биелүүлээч ээ” л гэж байгаа юм. Өөрсдийнх нь 2016 оны УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуулийн өмнө дэвшүүлсэн ланжгар ланжгар мөрийн хөтөлбөр, амлалтууд нь бэлээхэн байж л байна. Цагаан цаасан дээр хараар бичсэн тэр сүрхий амлалт, мөрийн хөтөлбөрөө бүх сонгогч иргэдэд уйгагүй тараасан шүү дээ. Тэгэхээр ард түмний тархийг угааж, саналыг нь луйвардаж салгасан тэр мөрийн хөтөлбөр амлалтуудаа биелүүлээч ээ гэж л бидний зүгээс шаардаж байгаа. Харин өнөөдрийн эрх баригчдын үнэхээр хийж хэрэгжүүлж чадахгүй, хүсэхгүй зүйлийг бид шаардаагүй л байхгүй юу. Эд нар чинь мэдээж тухайн үед мөрийн хөтөлбөр, амлалтуудаа боловсруулахдаа “Ядаж үүнийхээ талыг нь ч болтугай хийж болох байх” гэж тооцоолоод л тусгаж оруулсан байж таарнаа даа. Үнэхээр чадна, болно гээд мөрийн хөтөлбөр боловсруулаад тэрийгээ хэрэгжүүлэх санаатай ажиллаж байгаа ухаантай юм бол илүү хурдан, илүү зоригтой, эрч хүчтэй ажиллаач ээ гэж л шаардаад байгаа юм. Цалин тэтгэврийг үе шаттай нэмэгдүүлнэ гэсэн тэр хаана байна. Гэтэл үндсэндээ бүрэн эрхийн хугацааныхаа талд нь шахуу орчихлоо шүү дээ. Харин энэ хугацаанд цалин тэтгэврийг ганц ч төгрөгөөр нэмсэнгүй, ядарсан ард иргэдийнхээ зүг нэг ч удаа гараа тэнийлгэсэнгүй. Шинэ оны эхнээс тэтгэврийг 8 хувиар нэмнэ гэсэн сураггүй байж байгаад өнөөдөр л нэг юм ирэх сараас 27 мянган төгрөгөөр нэмэх тухай дуулдаж эхэлж байна. Одоо удахгүй Цагаан сар болох гэж байна. Энэ олон ахмадууд яаж түүнийг тэмдэглэх юм, залуучууд нь ажилгүй, цалингүй шахам байхад яаж Цагаан сарын ард гарах юм. Монголын нийгэм даяар бухимдал маш их байна. Мэдээж Цагаан сар хийхийн тулд өнөөх л сурсан зангаараа хамаг байдгаа ломбарданд тавьж таарах байх. Гэх мэтээр яриад байвал энэ нийгэмд болж бүтэж байгаа зүйл үнэндээ юу ч алга. Дахиад хэлэхэд эд нараас ерөөсөө илүү юм шаардаагүй. Зүгээр л өөрсдийнх нь амласан амлалтаа биелүүлээч ээ гэдгийг л хэлж, шаардаж байна.
-Та саяхан УИХ-ын дарга М.Энхболдод 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын анхдагчдад байр, тэтгэмж олгуулах хуулийн төсөл өргөн барьсан. Эрх баригч 65-ын бүлэг энэ хуулийн төслийг дэмжих болов уу. Ер нь тэдгээр хүмүүст тэтгэмж олгоход улсын төсвөөс хэд орчим тэрбум төгрөг шаардлагатай болох бол?
-Ардчилсан Монгол Улсын үндэс суурь, олон намын тогтолцооны үндэс суурийг тавьж, хүний эрхийг дээдлэх, ардчилсан сонгууль явуулах, хэлмэгдэгсдийг цагаатгах, хэвлэлийн эрх чөлөөг баталгаатай болгох, иргэд өмчтэй байх эрхийг нээж Монгол Улс ардчиллын замаар замнах үндэс суурийг тавьсан ардчиллын анхдагчдын гавьяаг төр үнэлж, бодлогоор дэмжиж, зохих хэмжээний тусламж, хөнгөлөлт үзүүлэх шаардлагатай байгаа юм. Тэгээд энэ эрх зүйг зохицуулах хуулийн төслийг 2017 оны 12 дугаар сарын 8-нд УИХ-ын дарга М.Энхболдод өргөн бариад сар гаруйн хугацаа өнгөрч байна. Тэдгээр хүмүүст төрөөс үзүүлэх нийгмийн хамгааллын тухай хуулийн төсөл нь зүгээр нэг Ардчилсан хувьсгалын үйл хэрэгт оролцсон АН ч юмуу Ардчилсан холбооны гишүүдэд зориулагдсан хуулийн төсөл биш юм. Ер нь Ардчилсан хувьсгалын үйл хэрэгт оролцсон маш олон иргэн бий. Тэдний дунд маш олон үзэл санаа, намын харьяалалтай хүмүүс байгаа. Тэгэхээр тэр хүмүүс бүгдээрээ л хамрагдах ёстой юм. Бүхэл бүтэн нийгмийн тогтолцоог өөрчилсөн, эдийн засаг, үзэл санааны хувьд өөрчилсөн, төрийн байгуулалтын хувьд өөрчилсөн бүхэл бүтэн хувьсгал байсан юм. Энэ том хувьсгалыг тайван замаар, улс оронд ганц цонх ч хагалж хохирол учруулалгүйгээр хийсэн нь үнэхээр дэлхий нийтийн бахархал болж байсныг дурдах ёстой. Одоо ч ардчилсан өөрчлөлтийг Монгол Улс шиг тайван замаар хийсэн улс дэлхийд байхгүй байна шүү дээ. Тийм учраас энэ түүхэн хувьсгалыг санаачилж, гар бие оролцож, жагсаж тэмцэж явсан анхдагчдыг Монголын төрөөс заавал үнэлж, амьдрал ахуйд нь дэмжлэг үзүүлэх ёстой юм. Тэгээд ч ардчилсан хувьсгалын анхдагчдаас одоо нэг 1100 орчим хүн л үлдсэн тоо гарч байгаа. Энэ ажилд нэг их сүртэй төсөв даахгүй хэмжээний хөрөнгө мөнгө гарахгүйг бид тооцож үзсэн байгаа. Бидний тооцоогоор харьцангуй боломжийн мөнгө гарах юм билээ. Энд ерөнхийдөө 1990 оны зургаадугаар сараас өмнөх үйл ажиллагаанд оролцож байсан хүмүүс л голдуу хамрагдахаар яригдаж байгаа юм.
-Ардчилсан нам гишүүдийнхээ татварыг нэмж жилийн 12 мянга болгосон нь Улстөрийн намын тухай хуулийн дагуу хийсэн ажил уу. Аль эсвэл намаа санхүүгийн хувьд бэхжүүлэх, ирэх 2020 оны сонгуульд одооноос бэлдэж эхэлж байгаа хэрэг үү?
-За яах вэ дээ. Урьд манай намын татвар нь сарын 100 төгрөг, жилийн 1200 төгрөг байсныг өмнөх Үндэсний зөвлөлдөх хорооны 50 дугаар хуралдаанаар жилийн татварыг 12 мянга болгох шийдвэр гарсан юм. Тухайн үед би намын дарга болоогүй байсан. Сая Үндэсний бодлогын II хуралдаанаас дээрх шийдвэрийг баталгаажуулж гишүүдийнхээ татварыг 12 мянга байхаар баталсан. Энэ татвар бол манай 180 мянга гаруй гишүүдийн л төлөх татвар шүү дээ. Энэ нь төв нам дээр ирэх татвар биш аймаг сум, дүүрэг хороон дээр очих татвар байгаа юм. Энэ татварын эх үүсвэрээр тухайн анхан шатны байгууллагууд маань санхүүжиж, үйл ажиллагаагаа явуулах гол эх үүсвэр нь болох учиртай юм. Хоёрдугаарт 12 мянган төгрөгийн татвар бол харьцангуй их мөнгө биш л дээ. Хэдийгээр эрх баригч МАН гарч ирээд манай олон мянган гишүүнийг ажлаас нь халж, цалин мөнгөгүй болгосон ч яаж ч ядарсан бай сардаа ганц мянган төгрөг хэнд ч олдоно шүү дээ. “Өгье гэвэл ганцаасаа, уйлъя гэвэл сохроосоо” гэдэг үг байдаг байхаа. Хүнд сэтгэл байгаад зүтгэл байвал ганц мянган төгрөг яаж ийгээд л олоод өгнө. Нөгөөтэйгүүр нэгэнт Ардчилсан намын гишүүн гэж л явж байгаа бол тодорхой хэмжээний үүрэг хариуцлага хүлээх ёстой юм. Дандаа юм нэхдэг, аваад байдаг байж болохгүй л дээ. Энэ намын гишүүн л бол улс орныхоо ирээдүйн төлөө, намынхаа үйл ажилд идэвхтэй оролцож татвараа төлдөг, үгээ хэлдэг үзэл бодлоо илэрхийлдэг л байх ёстой.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад Монголчууд маш их итгэл хүлээлгэн сонгож гаргасан. Хэдийгээр албан тушаалынхаа үүднээс АН-аас албан ёсоор түтгэлзээд байгаа ч сүүлийн үед танай намын лидер улстөрчийн нэг Э.Бат-Үүл Ерөнхийлөгчтэй нэлээн тэрсэлддэг болоод байгаа. Энэ талаар та АН-ын даргын хувьд юу гэж дүгнэж байгаа бол?
-Манай нам бол маш их нээлттэй нам шүү дээ. Ардчилсан намын гишүүн байр сууриа яаж илэрхийлэх нь тухайн хүний л эрхийн асуудал юм. Гэхдээ ер нь зүгээр АН-ын үзэл баримтлал, үйл ажиллагаатай зөрчилдөх ч байдаг юмуу, намын дотоод үйл ажиллагаатай холбоотойгоор хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн хэрэгслээр янз бүрийн юм ярих, нийтлэх нь манай үндсэн дүрмээр хориотой байдаг юм. Зүгээр улстөр, эдийн засаг гээд улс орны хэмжээний асуудлаар тухайн хүн өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлэх нь АН-д нээлттэй. Өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн байр суурьтай манай АН-ын гишүүн Э.Бат-Үүлийн байр суурь зөрчилдөх нь нийгэм улстөр, улс орны хэмжээний асуудал учир тухайн улстөрчийн л асуудал юм. Харин энэ нь АН-ын байр суурь биш гэдгийг ойлгох ёстой. Ер нь зүгээр Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийнхөө хувьд хэлж ярьж байгаа нь төрийн тэргүүний л байр суурь шүү дээ. Бас тэр нь АН-ын үндсэн байр суурь биш л дээ. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бол аль нэг улстөрийн намаас шууд түтгэлздэг хуультай. Тэгэхээр Х.Баттулга Ерөнхийлөгч бол АН-ын харьяалалтай, манай намын гишүүн биш. Энэ хүн бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, төрийн тэргүүн хүн. Тэгэхээр энэ хоёр хүний байр суурь нь АН-ын байр суурь биш, тухайн хувь улстөрчдийн л байр суурь гэдгийг л хэлье. Нэг нь хувь улстөрч, нөгөөх нь Монгол төрийн тэргүүн. Тэгээд байр суурь нь зөрөлдөж гэж л ойлгох хэрэгтэй. Энэ бол ардчилсан нийгэмд байх л асуудал юм.
-УИХ дахь сөрөг хүчин цөөхөн гишүүнтэй. Та хэд аль хэр санаа нийлж ажиллаж байгаа вэ. Жишээлбэл та нэлээн дээх нь Ж.Батзандан гишүүнийг загнаж, зэмлэж байсан. Ж.Батзандан гишүүний хувьд заримдаа намынхаа байр сууринаас зөрөлдөх үе байна уу үгүй юу?
-УИХ-ын гишүүний халдашгүй бүрэн эрх гэж байдаг. Тэгэхээр ямар нэгэн нам юмуу, бүлэг УИХ-ын гишүүний үзэл бодлоо илэрхийлэх, хууль санаачлах, хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, аливаа үйл ажиллагаанд оролцох зэрэгт хөндлөнгөөс оролцох эрх хэнд ч байхгүй. Нэг талдаа ийм. Харин нөгөө талдаа хэдийгээр УИХ-ын гишүүн ч гэсэн давхар намын гишүүний харьяалалтай, улстөрийн албан тушаалтан учир намынхаа байр суурийг заавал барьж явах ёстой юм. Хэрвээ намын байр суурьтай нэгдэхгүй гэвэл тухайн намаас гарч болно. Харин Ж.Батзандан гишүүний хувьд өнөөдөр АН-ын байр суурьтай ноцтой зөрчилдөөд, ганцаарчилсан тоглолт хийгээд яваа юм байхгүй. Хувь гишүүнийхээ зүгээс тухайн хэлэлцэгдэж байгаа асуудалд тодорхой байр сууриа илэрхийлэх нь чөлөөтэй, хэвийн байх л асуудал. Тэрэнд намын даргын хувьд эмзэглээд, хяхаж хавчаад байх зүйл байхгүй, ерөөсөө тэгж ч болохгүй. Яах вэ хааяа эрчүүдийн хооронд хатуухан үг хаялцах, сөргөлдөх зүйл байж л байдаг шүү дээ. Гэхдээ би тиймэрхүү асуудалд сүйдтэй ач холбогдол өгдөггүй юм.

БОАЖ-ын сайд Н.Цэрэнбат ТИКА олон улсын төслийн Улаанбаатар дахь суурин төлөөлөгч Вэйсэл Чифтжи, дэд кординатор Баярам Полат нарыг өөрсдийнх нь хүсэлтийн дагуу хүлээн авч уулзлаа.