Нийтлэл

• 
  Америкийн төгсгөл
  2016 оны 11 сарын 11
  Онгироо сагсуу дээрэлхүү ашиглаад хаядаг тэр чадаж байгаа юманд арга байхгүй гэдэг арчаагүй араншин төгсгөл боллоо. Америк чи одоо хүн төрөлхтнийг хүндэтгэж муугаа хүлээн зөвшөөрөх цаг ирлээ. Трамп чи дайн л битгий хийгээрэй дээ.
• 
  Төрийн байгууллагуудын “Авдаг, өгдөг нь асуудалгүй”
  2016 оны 11 сарын 11
  ...Төрийн өмч бүхий газар зүгээр л нэг энгийн нярваар орохын тулд 5 000 000 сая төгрөгийн авлига өгч байна.Төрийн өмч бүхий газар зүгээр л нэг энгийн нярваар орохын тулд 5 000 000 сая төгрөгийн авлига өгч байна. Авсан өгсөн нь яамай гэж бодоход ийм хэмжэний авлига өгсөн нярав маш богино хугацаанд хулгайч болж таарна аа даа...
• 
  Байгалийн нөөцийн засаглал ба хараал
  2016 оны 11 сарын 10
  Байгалийн нөөцийн засаглал ба хараал
  Эрдэс баялгийн эдийн засагч Л.Наранбаатар
  Дэлхийн байгалийн нөөцийн засаглалын институтын судалгаа сонирхол татав. Доорх хоёр графикт Англи, Норвег хоёр улсын 1971-2014 оны хооронд олборлосон газрын тос, байгалийн хийн хэмжээг үзүүлжээ. Олборлолт нь биет хэмжээгээр тэнцүү шахуу болов ч улсдаа авсан татвар, ноогдол ашгийн хэмжээгээрээ Норвег нь Англиас бараг 3 дахин их байна. Хараар бодоход Англи нь илүү баймаар юм шиг. Гэтэл Норвег илүү алсын хараатай, байгалийн нөөцийн засаглал хэрэгжүүлжээ. Норвегийн баялгийн сан нь дэлхийн томоохон сангуудад ордог. Байгалийн баялгаасаа олсон орлогын зохих хувийг хэрэглээндээ тааруулан зарж, бусдыг нь хуримтлуулж гадаадын улс орнуудын ашигтай төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийх замаар сангаа арвижуулсан дэлхийн шилдэг туршлага. Сая нүүрсний салбар хямрахад энэ сан дэлхийн улс орнуудад оруулсан хөрөнгө оруулалтуудаа бүгдийг нь татсан. Эрсдэлтэй гэж үзсэн учраас тэр. Харин алтанд бол хөрөнгөө оруулсаар байна. Гэтэл бид яав? Хүний хөгжил сан гэж байгуулаад стратегийн ордуудаасаа хишиг, хувь хүртээнэ гэж ирээдүйн татварын орлогуудаа зээлж аваад жамирчихсан. Тансаглах шиг л болсон. Одоо өртэй. Ирээдүйн өв сангийн тухай хууль гэж гаргаад хүний хөгжил санд төвлөрсөн өрийг тийш нь шилжүүлчихсэн гэж дуулсан. Өрөө төлж дуусгаад хичнээн ч жилийн дараа юм бүү мэд хуримтлал үүсэх юм байх. Баялгаасаа хувь хүртэх өч төчнөөн том ордууд, төрийн өмчит компаниуд. Бүгд алдагдалтай. Бөөн өр шир. Эрдэнэс Тавантолгойн Чалкогийн өр, Эрдэнэтийн Жастын Батхүүгийн өр, Оюутолгойн өр, Чингис, Самурай бондын өр гэх мэтээр явж өгнө. Улсаараа өрөнд орсоор 21.5 тэрбум ам долларын өртэй болжээ. Он гараад Чингис бондын эхний төлөлт болох 500 сая ам доллар төлнө. Юугаараа төлнөө!? Төгрөг нь хогийн цаас болтлоо үнэгүйдсэн. Ингээд харахаар бидэнд баялгийн хараал гэдэг нь бодитоороо нүүрлэчихэж. Асар их баялагтай ч авилгал хээл хахуульд идэгдэж баялгийн хараал хүртсэн Зимбабвед иргэд нь үндэснийхээ тэрбум доллароор талх ч авч чадахгүй болтлоо дампуурч, өлсгөлөн гуйланчлалд нэрвэгдэж буй муу жишээг бид харж байна. Дараагийн Зимбабве болохгүйн тулд байгалийн баялгийн засаглалаа сайжруулах алсын хараатай бодлого хэрэгжүүлэх шаардлага ус агаар мэт хэрэгтэй болжээ. Биднийг бие биенээ хардаж, хулгайч, луйварчин, хужаа жунгаагаараа дуудалцан цаг алдаж суух зуур бусад улс орнууд хөгжлөөрөө тасраад явчихлаа. Японд сансрын аялал жуулчлал хөгжиж дэлхийн агаар мандалаас гарч зугаалах, хүн шиг роботуудаар гэрийн зарц хийх, Америкт нар салхины эрчим хүчээр ажилладаг машин, байшинг массаар нь үйлдвэрлэх, хүний эд эрхтэнг нано технологиор ургуулах төсөл биелэлээ олж тун удахгүй энгийн хэрэглээ болох нь. Атаархах юм. Бид одоо яах вэ? Яавал дээр вэ? . Эрдэнэтийн 49%-ийг ямар ч шийдэл гаргалгаагүй ярьсаар буцаагаад Оросуудад өгөх үү? Тавантолгойн хэрүүлээ үргэлжлүүлж, 200 ам доллар хол давсан үнэтэй нүүрсээ 30 гаруйхан ам доллароор хил давуулж урсгасаар суух уу? Аль эсвэл өргөн, нарийн цариг, танк дайн ярьж төмөр замаа гацаах уу? Улс орноо алах, аврах эсэх нь эрх баригчид та нараас л хамаарна. Алдах эрхгүй. Төрийн өмчит компаниуддаа алсын хараатай зоримог шийдвэрүүд гаргаж, заримыг нь хувьчлах, заримынх нь засаглалыг сайжруулах замаар байгалийн нөөцийн баялгаа хөгжил, дэвшилд хөрвүүлэх боломжийг ашиглаасай!
  Америк, Япон шиг болж чадахгүй ч байгаа баялгаа зүй зохистой ашиглаад өр ширнээсээ гарчих юмсан.
  
  
• 
  “ЭРДЭНЭТ-ийн БОЛОМЖ-ийг АТААРХАЛ-аар алдаж болохгүй ээ
  2016 оны 11 сарын 08
  Монгол Улсыг сүүлийн хагас жарны турш тэжээж , тэтгэж чирч яваа “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ОХУ-ын тал эзэмшдэг байсан 49 хувийг хувийн хэвшлийн “Монгол зэс” хэмээх компани худалдаад авчихаж гэдгийг Монголд өнөөдөр мэдэхгүй хүн үгүй болсон. Хүүхэд байхын л “Эрдэнэтийн овоо өнгөтэй байна аа, энэ зууны царай байна аа...” хэмээх дуугаар энэ аварга үйлдвэрийг ерөнхийлөн төсөөлж, арай хожимдоо амьдрал илүү элээсэн ах, эгч нарын үг ярианаас оросууд энд “ноёрхлоо” тогтоож, олон жилийн турш шимийг нь хамаж аваад шимэлдгийг нь бидэнд үлдээдэг гэх эгдүүцлийг их сонсдог болж билээ. Эл яриа оргүй биш болохыг “Эрдэнэт”-ийн 51 хувьд ногдох ашгаа монголчууд анх хүртэж эхэлсэн ерээд оноос л мэдсэн дээ. Тэр үеэс Эрдэнэтийг яагаад 100 хувь бид өөрсдөө эзэмшиж болдоггүй юм вэ? Ядаж эзэмшдэг хувиа дахиад нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэсэн үзэл бодол тээж явдаг монгол хүний нэг болсон юмдаг. Эдийн засаг элгээрээ хэвтэж хямарсан хамгийн хүнд хэцүү үед үнэхээр “Эрдэнэт” үйлдвэр л Монгол Улсын амь тариа, ганц “саалийн үнээ” болж байлаа. Одоо ч тэр хэвээрээ. Харин ардчиллын жилүүдэд оросуудын нөлөө сулрахын хэрээр тун хязгаарлагдмал тооны, тодруулвал улс төрийн өндөр албан тушаалтнуудад “зориулагдсан” шахааны бизнесийн үүр болж хувирсан нь бас л хэн бүхний мэдэх болсон түүх. Энэ талаар ихийг өгүүлж болно.
  
  1. “Эрдэнэт” үйлдвэрээ Монгол Улс дангаараа эзэмшихсэн, төр, түмний өмч нэрээр эзэнгүйдүүлэн талцан хувааж , төрөөс төрсөн тэрбумтан болцгоодог албан ёсны хулгайч нарыг бойжуулдаг “инкүбаатар” битгий байгаасай гэсэн монголчуудын хүсэл мөрөөдөл гэнэт л биелэх БОЛОМЖ гараад ирэв. БОЛОМЖ хэмээн онцолж байгаагаа зориудаар дахин онцлох хэрэгтэй байна. Оросын эзэмшдэг 49 хувийг ХХБанк зуучлан Монросцветметтэй хамт 400 сая доллараар “Монгол зэс” хэмээх Монголын аж ахуй нэгж худалдаж авснаар Эрдэнэт үйлдвэр 100 хувь Монголынх болж байгааг Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайдын хувьд өнгөрсөн зун анх дуулгасан юм. Сонгуулийн ид оргил үе таарч, Ардын намынхан эл үйл явдлыг шууд улстөржүүлж эхэлсэн болохоор өөрийнх нь хэлснээр цаг хугацааны хайчинд орж олдсон БОЛОМЖ-ийг алдахгүйн тулд түүний Засгийн газар яаралтай хуралдаж шийдвэр гаргаснаас нь хойш таван сар өнгөрчээ. Энэ хугацаанд БОЛОМЖ-ийг бодит болгохын оронд буцаагаад алдаж ч болохоор нөхцөл байдлыг зарим нэг улстөрч нийгэмд үүсгэх болсон нь туйлаас харамсалтай. Энд нуугаад, нууцлаад байх хэрэг алга. Монголын хамгийн “шударга” гэгддэг улстөрч эрхэм Ц.Нямдорж энэ үйл явдлыг шууд мушгин, өөрийн улс төрийн зорилгодоо үнэхээр овжин ашиглах болсныг болж өнгөрч буй үйл явдлууд боддог бөндгөртэй нэгэнд бол тодорхой харуулаад байна биш үү. Тэрбээр энэ мэдээг зарласан цагт нь бус, таван сар өнгөрсний дараа сум, дүүргийн сонгуулийн өмнө гэнэт сөхөн, “Эрдэнэт” үйлдвэрийг 100 хувь Монголынх болгосон үйл явдлыг хуйвалдаан, энэ гэрээ хэлцлийг хийсэн нөхдүүдийг бараг л төрийн дайсан хэмээн цоллон занаж зүхэн, загнаж хараах боллоо.
  
  2. Төрийн мэддэггүй нууцыг мэдэж байдаг гэж тэр өөрийгөө зарласан. Тэгэхээр энэ эрхэм чухам хэн байж таарах нь вэ? Түүнээс бусад нь яагаад дандаа тэнэг, мангар, эх орныхоо, үндэснийхээ эрх ашгийн эсрэг явдаг, өөдгүй хуйвалдагч нар байх ёстой болдог нь өөрийнх нь хэлдэгчлэн үнэхээр “сонирхолтой”, “гайхалтай” хэрэг шүү. Өнгөрсөн сонгуулийн үр дүнд байгуулагдсан нов ногооноороо шинэ парламент, Засгийн газарт тэрбээр хаан, заан шиг загнан азаргалаад байгаа нь илт анзаарагдах болж. Олон арван жилийн турш хүсэн хүлээсэн мэдээгээ монголчууд анх баяртайяа хүлээн авсан юм. Гэтэл одоо харин ингэж өөрсдөө авсан маань зөв үү, буруу юу гэлцэн эргэлзэхэд хүргэх зорилгоор эрх ашиг нь хөндөгдсөн зарим нэгний болон энэ үйл явдлаар хожмын зорилгодоо хүрэх гэсэн улс төрч эрхмийн нарийн тооцсон үйлдэл идэвхжиж байгаад харамсах юм. Ерээд оны эхээр Р.Рааш хэмээх хачин нэртэй, хачин нөхрийн гаргасан хачин “нулимсаас” болж монголчууд төмөр замаа 100 хувь өөрийн болгох байсан 100 хувийн алтан БОЛОМЖ-оо алдсан шиг гашуун түүх Эрдэнэт дээр давтагдах гээд байх шиг байна. Оросууд тэр үед Улаанбаатар төмөр замаас өөрсдийн эзэмшдэг 50 хувиа ямар ч үнэ, төлбөргүйгээр Монголын талд шилжүүлэх БОЛОМЖ өгсөн ч төмөр замын гэх тодотголтой тэр нөхөр эдүгээгийн мэнгэт дарга шиг өвөр зуурынхнаа голж гоочлон, хардаж сэрдээд “Орос ах наргүйгээр бид төмөр замаа яаж авч явж чадах юм бэ? Ёстой болохгүй” гэж уйлан дуулснаар тэрхүү БОЛОМЖ-ийг эгнэгт алдсан билээ.
  
  Одоо Ц.Нямдоржийн “Сүүлчийнхээ цамцыг урагдтал” тэмцэх агуу “эх оронч” тэмцэл Эрдэнэтийн БОЛОМЖ-ийг бодитойгоор үгүй болгох аюултайг улс төрийн дамжаанд суралцаж буй өнөөгийн эрхэм гишүүд эрхбиш ухаарч л суудаг байх хэмээн найдах юм.
  
  “Аливаа өмч, хөрөнгийг эзэнгүйдүүлж,түүнийг ердөө л нийтийн өмч хэмээн үзэж дахин хуваарилах талаар хамгаас харгис , бүдүүлэг ёс суртахуунтай нэгэн л чангаас чанга хашгирч чадна” гэдэг үг Ц.Нямдоржийг Эрдэнэтийн талаар ярих болгонд санагдаад байдаг болж.
  
  Түүний хэлээд байгаа шиг “Эрдэнэт” үйлдвэрийг хувьчилсан асуудал огтоос байхгүй, харин Эрдэнэтээс эзэмшдэг 49 хувиа оросууд Монголын талд зарсан гэдгийг өмнөх Засгийн газрын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг болон өнөөгийн Засгийн газрын сайд Ж.Эрдэнэбат ч хүртэл дахин дахин тайлбарлаж хэлээд байгааг Ц.Нямдорж ойлгохгүй байна гэж баймгүй. Тэр ч бүү хэл энэ асуудлаар Засгийн газар өөрийнхөө эрх мэдлийн хүрээнд шийдэж болох бүхий л зүйлээ хийсэн гэдгээ шинэ Ерөнхий сайд аргаа бараад хэлж байсан.
  
  Яаж ч бодсон “Эрдэнэт” үйлдвэр 100 хувь Монголынх болж байгаа нь хэн нэгэн монгол хүний уур, уцаарыг дүрэлзүүлээд байх асуудал мөн юм гэж үү? Энэ үйл явдал нь дургүйцэн эсэргүүцээд байх буруу үйлдэл байсан гэж үү? Магадгүй худалдан авах үйл ажиллагаанд алдаа гарсан байж болох ч, бүхэлдээ бидэнд ашигтай гэдэг талаас нь хараад ингэж сүр дуулиан болгон, хөндлөнгийн улс орнуудад шившиглэгдэхээсээ өмнө өөр хоорондоо ойлголцож яагаад болохгүй байна гэж. Магадгүй энд хуурай “эх оронч”, эрх мэдэлд хүрээд Эрдэнэтийг “хөхөх” ээлжээ хүлээгсэд, эндээс хулгай, луйвар хийж хөлжсөн, шахаа хийж сурсан, таргалсан нөхдүүдийн эрх ашиг хөндөгдөх болсонд, ийм БОЛОМЖ нь хаагдах болсонд хорсон атаархсан атаархал, харуусал юу юунаас ч илүү цухалзаад байх шиг санагдана. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн төрийн эзэмшлийн 51 хувийг ч цаашдаа хувьчилж хувийн хэвшилд шилжүүлэх нь зүй ёсны тогтнол байх атал эсрэгээр 100 хувь төрийнх болгох гээд зүтгээд байгаа Ц.Нямдоржийн санааг өөрөөр хэрхэн тайлбарлаж ойлгох болж байна вэ?
  
  3. Өнөөдөр мөнгөтэй, баян чинээлэг хүн болгоныг үзэн ядах үзлийг Ц.Нямдорж тэргүүтэн өгдөөн түгээж байгаа нь ямар харамсалтай. Ардчилсан гэх Монголд хувийн өмчийг, хувийн өмчтнийг нөгөө талаар баялаг бүтээгчдийг социалист, коммунистуудаас дутахааргүй жигшдэг болж байгааг хэвийн гэж хүлээн тэвчиж болох уу. Ийм үзлээр Монгол Улс хөгжих үү? Бид бүгд эвтэй, эетэй байж чадах уу? Аливааг хардаж сэрдэх эрх хэнд ч нээлттэй ч, өөрөөсөө бусдыг хулгайч, өөрийн оролцоогүй үйлдэл бүрийг луйвар гэж орилоод байх нь хаашаа юм. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн үйл ажиллагаа үнэхээр “нойль” заасныг улстөрч, сэтгүүлчид хамгаас сайн мэддэг. Энд болдог хулгай, луйвар, шахаа хэдэн зуун сая доллар, тэрбум, тэрбум төгрөгөөр хэмжигддэг юм. “Эрдэнэт” үйлдвэр төсвөө байж болох хамгийн муугаар хийж, төлөвлөгөөгөө давуулан биелүүлсэн гэж дандаа худал мэдээлэл цацаж ирсэн түүхтэй газар. 35 жилийнхээ түүхэнд үйлдвэрийн өртөг, зардлыг бууруулсан тохиолдол огтхон ч үгүй. Энд улс төрийн томилгоотой ирдэг олон олон захирал, дарга нарын, тэдний эздийн хулгай, шахааны бизнес л ямагт өсөн цэцэглэж ирсэн гэдэг ганцхан үнэн л бий. Өөр өөрийнхөө шатанд эрх мэдэлтнүүд Эрдэнэтийн нэртэйгээр ард түмний хөрөнгийг шулж ирсэн түүхэнд цэг тавих гэж байхад тэднээс өөр амь тавин эсэргүүцэх хүн гарах уу?
  
  4. “Эрдэнэт” үйлдвэр эрүүлжих нь монголчуудад л ашигтай. Эрдэнэтийн 49 хувь Монголын хувийн хэвшилд ирснээр хамгийн энгийнээр тайлбарлахад энд компанийн засаглал жинхэнэ утгаараа тогтож, санхүүгийн нарийн хяналт бий болох нь ойлгомжтой. Хүн хувийнхаа өмчийг хэзээ ч хулгайлдаггүй. Бусдад найр тавьдаггүй. Өнөөдөр Оюутолгойд нэг тонн зэсийн баяжмалын өртөг 2000 ам.доллар байхад Эрдэнэтийнх яагаад 6900 ам.доллар байдаг байсан юм бэ? 49 хувь нь хувийн хэвшилд ирсэн энэ тавхан сарын дотор энэ өртөг яагаад буурч Оюутолгойнхтой адил болов оо? гээд улс төржихөөсөө өмнө бодох асуудал зөндөө. Оюутолгой ХХК З00 сая нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүн худалдаж авдаг. Энэ бүх бараа бүтээгдэхүүнийг нийлүүлдэг процесс нь бүхэнд ил тод байж, хамгийн бодит тоо хэмжээ, үнэ өртөгтэйгээр нийлүүлэгддэг. “Эрдэнэт” үйлдвэр ч мөн ялгаагүй. Харин ийм тооны нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг өөрийнх нь өртгөөс хэдэн арав дахин илүү нугарсан үнээр, тоо, хязгааргүйгээр шахаж нийлүүлдэг БОЛОМЖ-той байснаараа л ялгаатай. Хэдэн арван жил монголчууд бүгдээрээ хэрэглээд ч барахгүй бэлгэвч, түлхүүрийн оосроос авахуулаад усан онгоцны хөдөлгүүр хүртэл шахсан түүх энд л байдаг. Хүдэр бутлагч ган бөмбөлөгийн оронд Хятадаас хамгийн чанаргүй ширмэн бөмбөлөг нийлүүлдэг байсан явдлыг ямар юмных нь эх орон ч, үндэсний эрх ашгийг бодсон бодлого байсан гэж хэлж чадах билээ Ц.Нямдорж дарга аа!
  
  5. Нууц хэмээн баахан дуулиантуулсан “Хөтөл цемент шохой” ХХК, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрүүдтэй хийсэн гэрээний юу нь буруу болохыг Ц.Нямдоржоос өөр олж ухсан хүн алга байна. Илүү үнээр техник, тоног төхөөрөмж шахах гэсэн, урьдчилгаа мөнгө шилжүүлсэн байна гэсэн “ял тулгалтад” нь холбогдох талуудын өгсөн тайлбараас хууль зөрчсөн ямар ч үйлдэл болоогүйг наад захын хүн ойлгож авсан. Ц.Нямдорж эрхмийн хэлж , зөрүүдлэн зүтгэж байгаагаар ХХБанк өөрөө өөрөөсөө хулгай хийгээд байдаг болж таарах гээд байна. Ийм утгагүй юманд эс итгэвээс иймэрхүү гэрээн дээр ажиллаж сурсан зуучлагч хэмээх завсарын компаниуд “будаа” болж байгаад л Ц.Нямдорж дарга бухимдаж үхэх гээд байгаа бололтой, тийм үү. Өнөөдөр төрөөс хувийн хэвшлээ дэмжиж чадахгүй байхад дөнгөж хөл дээрээ тогтож ядаж байгаа үндэсний үйлдвэрүүдтэй урьдын уламжлалаар, гэхдээ бизнесийн ердийн журмынхаа дагуу хийсэн гэрээг буруу гээд мушгиад байх атлаа Ц.Нямдоржийн намынхан, журмын нөхөд засаглаж байхдаа “Эрдэнэт “ үйлдвэрийн төрийн эзэмшлийн 51 хувийг барьцаалан Монгол Улсыг асар их хэмжээний өрөнд оруулан эдүгээ олон улсын шүүхэд дуудагдаад байгаа луйвар, залилангийн гэрээнүүдийн талаар энэ эрхэм “шударга” хүн яагаад огтхон ч дуугардаггүй нь сонин. Энэ 51 хувийн хувь заяаны талаар тэр болон түүн шиг улаан “эх орончид” ам нээж, цээжээ дэлдэхгүй байдгийг гайхаад барамгүй. ХХБанк хийгээд МАК, МCS гэсэн үйлдвэржүүлэлт, бүтээн байгуулалтын төлөө хөрөнгө оруулагч үндэсний цөөхөн хэвшлүүдээ дэмждэггүй юм аа гэхэд ингэтлээ үзэн яддаггүй болчихмоор. Ер нь ХХБанк, Эрдэнэбилэг гэдэг хүнд тэрбээр юутай ихээр хорсоно вэ? Улс төрөөс ангид атлаа Монголынхоо банк санхүүгийн болоод бүтээн босголтын салбарт бусдаас илүү сэтгэлтэй, амжилттай, бүтээлч яваа нь мань хүний нойрыг хүргэдэггүй хэрэг үү. Түүний хорсолтойгоор хэлж байгаагаар бол хорин нас хүрэхтэй үгүйтэй залуучууд Монголын төрийн түшээ байж болоод байгаа атлаа аж ахуйн нэг нэгж, компанийг удирдаад аваад явж яагаад ч чадахгүй юм гэнэ. Тэдний хэрэгжүүлж буй төслүүдийн үр ашгийн талаар ярихгүй байгаа хэрнээ нийгмийн тархи, толгойг эргүүлж, худал зүйлсээр угааж буримдуулсан үйлдлийг ямар ч гаргуун хийдэг юм бэ дээ манай улстөрчид. Өндийж боссон улс орны түүх хувийн хэвшлээ ямагт дэмжсэн байдаг бол манайх үзэн ядаж, өөдөө нар харуулахгүй хуга нуга дардгийн учрыг эрхэм дарга нарын хэн нь ч тайлбарлахгүй юм даа. “Эрдэнэт” үйлдвэр ирдгээрээ ирсэнд бид баярлах хэрэгтэй. Авчирч чадсан нөхдүүд ч баярлалаа гэдэг үгийг харамгүй сонсох эрхтэй. Аль эртнээс авахаар мөрөөдсөн ч авч чадаагүй үлдсэн нь атаархах хэрэггүй юм. Ямар нэгэн хятад, орос, казак этгээд авчихаагүй байна. Харин тэдэнтэй нийлээд авчих гэсэн явцуу ашиг, сонирхол харин манай улс төрийн цөөн биш хүн, бүлэглэлд асар их байсан нь үнэн юм билээ. Ц.Нямдоржийн санаа биелэн Эрдэнэтийн БОЛОМЖ алдагдах аваас магадгүй монголчууд бүгдээрээ хятадаар ярьж, дуулах цаг тун удахгүй хүрээд ирэх бий гэдгээс л болгоомжилцгоо.
• 
  Хуультай хувийн нууцын хувь заяа
  2016 оны 11 сарын 07
  ...Утсыг нь тавьсан айлууд ч байна. Тэдгээрийн дотроос хамаатан садныхаа нэрсийг ч оллоо.Зарим газар ийм жагсаалтыг утсар ярих мөнгө болоод урамшууллын нь хамт шилжүүлж байна гэнэ шүү дээ. Мөн энэ жагсаалт МАН-д ч, АН-д ч бий гэнэ...
• 
  Эзэнтэй малд чоно хаанаас халдах билээ...
  2016 оны 11 сарын 04
  Эдийн засгийн хувьд бид нэг л мэдэхэд өмнөд хөршийнхөө бүрэн мэдэлд ороход бэлэн болчихжээ. Хятад хэмээх нь сайнаар харвал аварга том эдийн засаг, муугаар харвал аймшигт мангас... Харамсалтай нь бид түүний аварга том хэмээх давуу талыг өөртөө ашигтайгаар эргүүлж чадсангүй, харин ч ашиглуулж, идүүлж, өөрсдийнхөө хувьд жинхнээс нь мангас болгож байна.
  Нэг л мэдэхэд монголын бүх өнгөт металь, нүүрс, нефть олзворлолт бүрэн, авто замын ажлын ихэнхийг хятадууд хяналтдаа авчээ. Барилгажилт ч мөн хятадаас ихээхэн хэмжээгээр хараат байдалтай. Барилгын материалынхаа үлэмжхэн хэсгийг өмнөөс татаж байна.
  Монголын үндэсний үйлдвэрлэл хөл дээрээ босож чадахгүй мунгинасаар буйн нэг шалтгаан нь мөн л өмнөд хөрш. Монголд ямар нэгэн юм хийгээд эхлэнгүүт л яг адилхан зүйл урд хөршид олноор үйлдвэрлэгдэн Эрээнээр дамжин ирж, хямд үнээр монголын Үндэсний үйлдвэрлэгчийг нам цохин унагаж байна. Дороо нүх ухдаг ийм ажилд манайхан ч өөрсдөө их идэвхийлэн оролцоно, төр засаг нь ч хамгаалж, хянах нь үгүй.
  Бид хичнээн хичээсэн ч манай Эдийн засаг өмнөд хөршийнхөө түүхий эдийн бааз болох талруугаа. Манай томоохон ордуудаас гарч буй бүхнийг ганц худалдан авагч нь тэд. Нүүрсийг л гэхэд коксжуулаад гаргая гэхэд авахгүй гэдэг. Тэгээд тонныг нь 27 доллараар авдаг. (нүүрсний ОУ-ын зах зээлийн үнэ 100 доллар давсан) Хил давуулаад өөрсдөө коксжуулан дотоодынхоо зах зээлд 70-80 доллароор борлуулах. Заримыг нь шууд нөөцлөх.
  Манай 60 сая малаас гардаг асар их хэмжээний түүхий эд бүгд хятадуудын хяналтад байна. Жил бүр 10 сая гаруй арьс шир, 200 мянган тонн орчим ноос ноолуур... Яс, дайвар бүтээгдэхүүн... Тэд үнийг нь зохицуулж, унагах бол унагаж, хаягдал ч болгон чадаж байна. Манай ХАА-н болон Уул уурхайн бүтээгдхүүний нэр хүндийг дэлхийн зах зээл дээр унагах, үнэгүйдүүлэхийг ч тэд чадаж байна. Оёдол, хөнгөн үйлдвэрүүдийн талыг нь тэд хянаж байгаа гэсэн мэдээлэл байна. Нийтийн хоолны салбар ч мөн ихээхэн хамааралтай. Ингэхэд манай ЭЗ-т өмнөд хөршөөс хамааралгүй зүйл гэж бараг үгүй. Манай гадаад худалдаа, банк санхүүгийн хичнээн хувийг тэд хянадаг болохыг бид гадарлана. Монголын жижиг дунд үйлдвэрлэл, худалдаа улам бүр өмнөд хөршөөс хамааралтай болсоор...
  Ийнхүү ЭЗ-аар дамжин, ходоод, хэтэвчээр нь дөрөөлөн манай улс төр, цаашлаад үндэсний оюун санаанд нөлөөгөө тэлж байгаа үзэгдэл бидний нүдэн дээр өрнөж байна. Монголын түүх соёлын арвин баялаг өвийг бид булш бунхан тонох, тэр бүү хэл сүм хийд, музейгээсээ хүртэл хулгайлан хэдэн халтар юаниар хятад руу хулгай авилгалаар дамжуулан зарцгааж байна. Ялангуяа монголчуудын гарал үүсэл, түүхтэй холбоотой эд зүйлс ихээр урагшаа урсаж, оронд нь сөрөг утга санаатай, хуурамч билгэдлийн шинжтэй зүйлс олноор орж ирэх болсон.
  ”Мөнгөтэй л байвал хаана ч амьдарна шүү дээ”, ”Зөвхөн өнөөдрөөрөө л амьдарцгаая” гэж ойлгосон залуу үетэй болов. ”Эх орон гэдэг бол их хийсвэр худлаа ойлголт байгаа юм шүү дээ” гэж номчирхдог сэхээтэн мэргэдтэй болов. Хэт ахуйч явцуу үзэлтэй оюун санааны удирдагчидтай болов. ”Монгол гэж юу байсан юм. Хэдэн зэрлэг нүүдэлчин малчид л байсан шүү дээ” гэж хэлдэг мэргэдтэй болов. Сэтгэл нь эмзэглээд үглэж, хэлсэн, шүүмжилснээ ”Муу Популист хорлон сүйтгэгч” хэмээн хараан зүхэж, буланд шахдаг болов.
  Байчихаад ”Өмнөговийг хятадад зарчихая, тэгээд өрнөөсөө салаад амар жаргана”, ”Дорнодыг Япон, эсвэл Солонгост зарчихая. Тэд баярлаад л мөнгөө бариад гүйгээд ирнэ. 3 сая монгол хүн бүрд зуун сая доллар ногдоно. Түүгээрээ бид хангалттай сайхан амьдарна” гэж тооцоо хийдэг эдийн засагчтай, эрх мэдэлтэнтэй ч болов. Түрүүчээс нь ил далдаар зараад ч эхлэв бололтой. Манай газар нутгийн ашиглалтын болон хайгуулын лицензийн 70 гаруй хувь нь мөн л өмнөд хөрш. Урдаас их хэмжээний хөрөнгө оруулалт орох ч ихэнхдээ монголд наалдац багатай, жишээлбэл хөнгөн үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, шинэ технологи ирэх нь үгүй, аар саархан, хадаас, зүү хийх хэмжээний зүйлс орж ирнэ.
  Хятад бараа л гэхээр хэврэг, хортой, хямдхан байдаг юм биш. Хятадууд үйлдвэрлэгч ард түмэн. АНУ, Австрали, Японд гаргаж буй бараануудын чанар өндөр. Гэтэл манайд ихэнхдээ хамгийн хэврэг, хамгийн хортой нь орж ирэх. Бүр бодлогоор мэт гэмээр... Төр засаг ч тэр бүх бараа бүтээгдхүүнүүдэд чанарын стандарт, шаардлага тавьж мэдэхгүй, тавьсан ч ор нэр төдий, авилгын сиймхийгээр гоожчихно. Манайх нэг л мэдэхэд хорт хавраар дэлхийд тэргүүлэх хэмжээнд хүрэв. Ялангуяа элэг.
  Газар тариаланд рапсаас өөр зүйл тариад ашиггүй нөхцөл байдлыг тулган хүлээлгэж байна. Рапс гэдэг энэ ургамлын хор хөнөөлийг бид бүгдээрээ л шогшрон гайхах атлаа жил бүр тариалалтын талбай нь нэмэгдсээр л байна.
  Урд хөршөөр даржин орж ирдэг хар тамхины хэрэглээ газар авч, манай тагнуул, хуулийнхан хүчирхээ байлаа.
  Манай эрх мэдэлтэн, ихэс дээдсүүд эд хөрөнгө, элдэв барьцаа, элгэн садан, эд эсээрээ хүртэл өмнө талаас улам бүр хамааралтай болж байна. Хаанаас санхүүждэг нь тодорхойгүй янз бүрийн бүлэглэлүүд элдэв сайхан нэр хаяг, шошгийн дор мөөг шиг олон болж байна. Эрх мэдэл, албан тушаал, одон тэмдэг, эд хөрөнгөнд дуртай хүмүүс гэнэтхэн ихээр баяжицгаагаад, их хөрөнгө мөнгөөр гуядаж төрийн сэнтий өөд зүтгэцгээх болов.
  Товчхондоо өмнөд хөршийн нөлөөлөл хэт давамгайлах болов.
  Барууны томоохон хөрөнгө оруулалтууд ээлж дараалан хятадуудад байраа тавьж өгсөөр байгаа. Угаасаа манайд гурав дахь хөршийн бодлого, ашиг сонирхол гэдэг зүйл хүчтэй, нөлөөтэй байх боломжгүй юм. Тэр бол зүгээр л хоосон яриа.
  Гэтэл Монгол Улс дахь хоёр хөршийн маань хүчний тэнцвэр хэт урагшаа хазайлаа. Хойт хөрш монгол дахь эрх ашгаа монголчууд биднээр өөрсдөөр маань дамжуулан хятадуудад найр тавин өгч байна. Тэр бүү хэл хойт хөршөө үзэн яддаг үзэл монголд гаарч, түүнийг нь санаатай болон санамсаргүйгээр улам дэвэргэн өөгшүүлэх болов. Тэр хэрээрээ бид хаашаа хальтарч буйгаа мэдэрдэггүй нь харамсалтай.
  Бид монголыг задалж буй хоёр дахь шатлалын хүйтэн дайн, барууны неолибералимзын түрэлт, дэлхийн дэг журмыг сахиулагч люциферүүдийг буруутгах боловч, үнэн хэрэг дээрээ тэдний үйл ажиллагааны сүүдэр дор өмнөд хөрш маань сэмхэн хийдгээ хийж, шургуулдгаа шургуулж амжсан байна. Африкийн Зимбабе улс хятадын юанийг үндэснийхээ валют болгосноо зарлахад дэлхий даяар Хятад африкт томоохон колонитой болов хэмээн шуугиж байна.
  Тив дамнаад сунаж чаддаг гар бидний өрцөн дор байгаа атал харин БИД ЯМАР БАЙДАЛТАЙ БАЙНА ВЭ????
  Монгол үндэстний оюун санаа ардчилал нэрийн дор түмэн хэсэг сарниж, нэгдсэн итгэл үнэмшил, бишрэл, үнэт зүйл, эрхэмлэх юмгүй болж хаос байдалтай болчихсон. Зарим нь бүр ардчилал ийм л байх ёстой гэж онолдох. Бид түмэн үндэстэн, соёлын хольц болсон хүчирхэг америк биш. Үнэмлэхүй нэг үндэстнээс бүрдсэн, нэгдмэл соёл, түүх, уламжлал, үнэт зүйлтэй манай нөхцөл байдал огт өөр. Харамсалтай нь ийм хаос байх хэрээрээ бид хайлж, хүчээ барж, тарамдаж байна.
  Бид хөлгүй эдийн засагтай, нийгмийн баялгийн үнэмлэхүй их нь хүн амын хэт үнэмлэхүй цөөнхийн гарт орсон. Мөнгө санхүүгээр дамжиж, төрийн эрх мэдэлд хүрдэг олигархи буюу мафижсан системтэй болсон. Үүнийг дагаад манайд антигонист буюу зөрчилт ангит нийгэм бий болсон. Кастийн систем маягийн. Кастууд хэзээ ч нэгнээ хүлээн зөвшөөрдөггүй.
  Бид дотроо улаан цэнхэр намаараа солиортлоо талцан, эрх мэдлээ үхэн хатан булаалдан толхилцох зуур бидний тусгаар тогтнол бүхий л утгаараа хойт туйлын мөс шиг хайлж байна. Бидэнд санал нийлэх юм гэж өнөө бараг үгүй болсон. Түүхээрээ хүртэл хуваагдан талцаж, бие биеэ хараан зүхэцгээж байна. Бид энэ явцуурсан толхилцоондоо хэт автаад нийтээрээ хаашаа гулсаж буйгаа ч анзаарахгүй болчихжээ.
  Ингэхэд мэдээж буруутан нь хэн бэ гэдэг асуулт гарна. Бид бас ихэнхдээ буруутныг гаднаас хайдаг, энэ тохиолдолд шууд л хятад гэх байх. БУРУУТАН НЬ ХЯТАД БИШ ШҮҮ. Тэд хийх ёстойгоо л хийж байгаа. Харин жинхэнэ буруутан нь бид өөрсдөө. Бид хэт жижиг эрх ашгаа эрхэмлэж, талцаж, хэмлэлдэж, тэмцэлдсээр эв нэгдэлгүй болж, хүчээ барж байна. Бид үл ойлголцож байна. Бид ”Чи л буруутан нь” хэмээн нэгнийгээ чичилж байна. Бид хар хайрцагныхаа бодлогыг мартсан байна. Бид үндэсний хөгжлийн үзэл санаагүй, тэр үзэл санаагаа шингээсэн хөтөлбөргүй, стратеги зорилтгүй байна. Бид төрийн хуулиа бусдаар хийлгэж, төрийн бодлогоо, ялангуяа боловсролынхоо бодлогыг гаднаас заалгаж, зааварлуулж байна. Бидний лидерүүд зөвхөн өнөө маргаашийн л асуудал ярьдаг болж, улс төрийн хэмжээгүй эрх мэдэлд хүрч сонгогдохын тулд амаа ар дээрээ гартал нь амалж, дээд тал нь дөрөвхөн жилийн настай хэт явцуу улс төр, дэндүү харалган нийгэм эдийн засгийн бодлого явуудаг болж явцуурсан. Ард олноо зээлээс зээл, амлалтаас амлалт, амь зогоосон цалингаас цалин, нүд хуурсан халамжаас халамжийн хооронд амиа зогоодог, хүлээдэг тэжээврийн мэт сэтгэхүйтэй болгож байна.
  Бид охорхон бодолтнууд, ойворгон явдалтнуудаа орой дээрээ залдаг болжээ. Бид шударга ёс байдаг гэдэгт ихээхэн эргэлздэг, зарим тохиолдолд шударга ёс гэдэг бол мааз яриа, эсвэл хийрхүү солиотой хүмүүсийн өөрийгөө илэрхийлэх тунхаг хэмээн ойлгох хэмжээнд хүрэв.
  Бүхэлд нь харвал БИД зүгээр л зөнгөөрөө эзэнгүй бэлчиж яваа сүрэг хонь шиг байна. Эзэнгүй сүрэг хонинд чоно орох нь ойлгомжтой. Хэрвээ эзэнгүй хонинд чоно орвол хэний буруу вэ? Бидний буюу малаа эзэнгүй тавьж явуулсан алмай хоньчны буруу. Чоно бол хэзээ ч, хаана ч байна. Чоныг байхгүй гэж бодох нь их гэнэн, жинхэнэ тэнэг явдал. Тэгэхээр чоныг биш, бид өөрсдийгөө буруутгах хэрэгтэй. Ингэхэд би өмнөд хөршөө харааж зүх гэж огт хэлээгүй шүү. Бүү мушгин гуйвуулаарай. Харин бид өөрсдийнхөө явдал үйлийг анхаарч цэнээсэй гэж хэлж байна. Өдөр өдрөөр хүчирхэгжин, ойрын ирээдүйд дэлхийн шинэ дэг журмыг сахиулагчийн байр суурь луу зүтгэж буй өмнөд хөршийгөө харааж зүхээд юу ч өөрчлөгдөхгүй. Их шуурганы өөдөөс нулимахтай адил. Тэр нулимадас бүхэн эргээд нүүрэн дээр чинь унах болно. Харин тэдний хүчирхэгжилтийг бид өөртөө мангас болгож бус эерэгээр ашигтайгаар ашиглах нь бидний ухаан, сэхээрлийн асуудал.
  Өөрөөр хэлбэл монгол түмэн Нам болоод бүлэглэлийнхээ эрх ашгийг биш, нийт Монголынхоо язгуур эрх ашгийг тууштай хамгаалж чаддаг ХҮЧИРХЭГ ТӨР-тэй болох хэрэгтэй байна. Бас бид эрүүл саруул ухаанаар эргэцүүлэн тунгааж, зөв зүйл дээрээ нам, хүчин, баруун - зүүн, увс- халх, ардчилсан - ардчилаагүй, баян - ядуу, бөө - лам гэж явцууралгүйгээр нэгдэж чаддаг болох хэрэгтэй байна.
  Бид манай нөхцөлд таарч тохирохгүй байгаа нь 20 гаран жилийн гашуун туршлагаар батлагдсаар байгаа Төрийн тогтолцоогоо өөрчлөх хэрэгтэй байна.
  Ингэхэд эзэнтэй малд чоно хаанаас орох билээ...
  Б.Номинчимэд
  .
  Харин Дэлхийн банкнаас бус харин өмнөдөөс 4 тэрбумыг зээлэх нь хэр оновчтой вэ гэдэг дээр би багаахан зэрэг эргэлзэж байгаа... Гол нь зээлийн нөхцөл юу вэ, түүний зарцуулалтыг бүрэн хянах, шилэн болгох боломж бий юу гэдэгт байна.
• 
  Монголын Ардчилсан Намын хувь заяа Монгол Ардын Намын гарт байна
  2016 оны 11 сарын 03
  ...Хэрэвзээ дүү МАН-ын хурал хуй болдогоороо болж асуудлаа эрт шийдвэл ах МАН-д хортой. Дүү нар хэдий хэр урт хугацаанд хоорондоо зодолдоно тэр чинээгээр ах МАН-д ашигтай. Үүнийг доль сууж, долоон удаа буудуулсан ах нар юу эс андахав. Тиймдээ ч дүү нараа хооронд нь талцуулан, заримыг нь өөртөө урвуулан ашиглаж байгаа нь өвгөн ах нарын хашир ухааных...
• 
  ШҮҮМЖ: С.Сосорын ’Хүнчин’ романы хүүрнэл, ололт ба алдаа
  2016 оны 10 сарын 27
  
  
  Монголын орчин үеийн уран зохиол (тэр дундаа үргэлжилсэн үг) хөгжиж байна уу, эсвэл үгүй юу. Шинэ ном, шинэ зохиолууд хэвлэгдэн гарч, уншигчид шимтэн уншиж буй нь “жамаараа яваа ертөнц” шиг монголын уран зохиол жамаараа л хөгжиж байгаа мэт. Гэвч “хөгжил” гэдэг үгийн утга нь дэвшил гэсэн утгатай.
  
  Сүүлийн үед үргэлжилсэн үгийн төрлөөр хэвлэгдэн гарч олны талархлыг хүртсэн, хамгийн их борлуулалттай байсан номын нэг бол С.Сосорын “Хүнчин” роман юм. Юуны өмнө энэхүү роман нь Ц.Оюунгэрэл, Жеффри Л.Фолт, Л.Сарантуяа нарын зохиолоос хавь илүү болсныг хэлэх хэрэгтэй. Энэ нь романы гол дүр болох хүн амины хэргээр шоронд орсон Алдарын амьдралд цөхөрсөн цөхрөл, гэвч түүнийг өдий хүртэл амьдруулж буй сэтгэлийнх нь гүнд байх бүдэгхэн итгэл найдвар. Энэ бүгдийн зөрчил, сэтгэлзүйг зохиолч нээн гаргахыг эрмэлзэж, зарим талаар чадсанд оршино. Магадгүй зохиолч романыхаа энэхүү гол шугамыг баримтлан илүү боловсруулсан бол, үйл явдлыг чухалчлан хөөгөөгүй бол, албадсан төгсгөл хийгээгүй бол, бас чанар чансааны хувьд нэгээсээ дордсон хоёрдугаар дэвтрийг бичээгүй бол “Хүнчин” роман уран сайхны сайн бүтээл болох байсан ч байж магадгүй юм. “Магадгүй юм” хэмээхийн учир нь романд Алдарыг дагасан гол шугамаас гадна Төмөрсүх, Дулмаа, Хандаа нарыг дагасан үйл явдлын онц шаардлагагүй өрнөлүүд хэд хэчнээн хуудас дамнан байгаад оршино.
  
  Илүү ойлгомжтой байлгах үүднээс арай дэлгэрүүлэн яръя. Юуны өмнө хэлэхэд зохиолд Галт хэмээх ямар ч хэрэгцээгүй дүр гарна. Яахав амьдралд жаахан будилсан Дулмаа нөхөртэйгөө эргэн нийлж, нэг л биш байгаа нөхрөө Галтын машин тэргээр мөрдөж явахад л хэрэг болсон юм уу даа. Дээр нь бас Галт сэтгэл санаагаар унасан Дулмааг дагуулан явж үсчинд очоод үсийг нь сайхан засаж янзлуулаад тэндээс гарч дэлгүүр орон гоёмсог даашинз худалдан авч өгөөд, хошин шог үзэхээр шагийн билет авч байгаа зэрэг нэг л үнэмшил муутай дүрслэлүүд романы хүний сэтгэл зүйн гүн рүү өнгийсөн гол шинж чанараасаа төөрч будлиад явчхаж байгаа юм.
  
  Яахав ийм дүрслэл байж болохгүй ч гэсэн үг бас биш л дээ. Өнөөх дуусаж өгдөггүй олон ангит кинон дээр бишгүй л их гардаг юм чинь С.Сосорын романд ч гэсэн яагаад гарч болохгүй гэж. Гэхдээ уран зохиолын бүтээл чимэг хачиргүй байх тусмаа л сайн гэдэг сэн.
  
  
  
  Романыг үйл явдлын үүднээс онц сонирхолтой болгож, уран сайхны хувьд сулруулсан бас нэгэн өрнөл бол Дулмаа, Төмөрсүх, Хандаа гурвын ээдрээт харилцаа холбоо болно. Төмөрсүх, Дулмаа хоёр олон жил ханилсан ч үр хүүхэдгүй байгаад өөрийгөө буруутгасан Дулмаа нөхрөөсөө холдон явахаар шийдэж эмнэлэгт хамт төрсөн Гэрэлээ хэмээх бүсгүйгийнд очно. Тэнд дэлгүүрт худалдагч хийн, амрах жижигхэн өрөөнд нь амьдарна. Нэгэн удаа нөхөртэйгээ уулзан учраа ололцохоор шийдэн гэртээ очтол хамгийн сайн найз Хандаа, нөхөртэй нь нэг оронд байхыг хараад эргэн явна. Үүнийг мэдсэн Хандаа түүнийг хайж олоод гэртээ эргэн очихыг гуйна. Жаахан ярилцсаны эцэст тэд ойлголцож Дулмаа нөхөртэйгөө эргэн нийлнэ. Ийнхүү Төмөрсүх, Дулмаа хоёр урьдын сайхан амьдралаар амьдарч байтал Хандаа Төмөрсүхийн хүүхдийг төрүүлснээр эхнэр нөхрийн хооронд жаахан хөндий харьцаа үүсэж байгаа юм. Өөрийнх нь хүүхдийг Хандаа төрүүлснийг Төмөрсүх нууж байсан ч гэсэн Дулмаа мөрдөж мөшгиж яваад олоод мэдчихнэ. Үр хүүхэдгүй Дулмаа эр нөхрийнх нь үр удам хорвоод мэндэлсэнд баярлан, төөрч төрсөн үр минь хэмээн их элгэмсүү хандана. Эцэстээ энэ бүхний шийдэл нь Хандаа тэр хоёрт хүүхдээ өгөөд явж байгаагаар шийдэгдэж байгаа юм.
  
  Энэхүү үйл явдлын өрнөлүүд үнэндээ романд хэрэг байсангүй. Номыг зузаатгах, сонирхолтой болгоход л тустай болж. Яагаад хэрэг байсангүй вэ? гэхээр,
  
  1-рт, Төмөрсүх, Дулмаа, Хандаа нарыг дагасан өгүүлэмжүүд нь хүний дотоод сэтгэл зүй рүү хандсан романы гол шинж чанарыг илтэд бууруулсан байна.
  
  2-рт, Өмнөх үеийнхээ зохиолчдын иймэрхүү өгүүлэмж, утга санаа бүхий зохиол бүтээлийг арга хэлбэр, уран сайхан, дүр дүрслэлийн хувьд алинаар нь ч гүйцсэнгүй ажээ.
  
  Манай орчин үеийн үргэлжилсэн үгийн зохиол хүний ээдрээт амьдралын олон талт асуудал, хүний мөн чанар, оршихуйг монгол ахуй хөрсөнд суурилан үгээр урлан, уран дүрээр нээн үзүүлсэн баялаг өв сантай. Уран зохиолын мөнхийн тусгагдахуун нь хүн, хүний амьдрал, оршихуй учраас сэдэв, утга санааны хувьд адилхан, төстэй байх нь жам ёсны зүйл. Энэ нь зохиолчийн зохиолоо бичих арга хэлбэр, уран сайхны ололт, дүр дүрслэлийн шинэчлэл, зохиомжийн онцлог шинж зэрэг олон зүйлээрээ ялгаран өөрийн гэсэн давтагдашгүй шинж чанарыг бий болгодог. Ийм байтал агаар нэг зүйлийг дахин дахин давтах, тэгэхдээ бүр уран сайхан, арга хэлбэрийн хувьд муутган давтаад байх хэрэг ерөөсөө байхгүй юм.
  
  Уламжлалыг шинэчилж байж хөгжил ирдэг, тэгсэн цагт уран зохиол мөн чанараараа үлдэнэ гэдэг туйлын үнэн билээ.
  
  А.Даваасүрэн
  
• 
  Харийн мэдэлд байсан өмчийг Монголдоо авч ирсэн нь буруу бол ял хүлээхэд бэлэн байна
  2016 оны 10 сарын 26
  Харийн мэдэлд байсан өмчийг Монголдоо авч ирсэн нь буруу бол ял хүлээхэд бэлэн байна
  
  УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны мягмар гарагийн хуралдаанаар ОХУ-ын “Ростех” компанийн мэдэлд байсан Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийн энгийн хувьцааг “Монголын зэс корпораци” худалдан авсан тухай болон энэ үйл явцыг шалгах Ажлын хэсгийн дүгнэлтийг хэлэлцлээ. Байнгын хорооны тус хуралдаанд Хууль зүй, дотоод хэргийн яамыг төлөөлж дэд сайд Б.Энхбаяр оролцсон бөгөөд Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг, Худалдаа хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал О.Орхон нар гишүүдийн асуултад хариулт өгсөн юм.
  Засгийн газраас томилсон Ажлын хэсгийн санал дүгнэлтийг Сангийн сайд Б.Чойжилсүрэн хуралдааны эхэнд танилцуулав. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг “Монголын зэс корпораци”-д шилжүүлж авах шатанд Үндсэн хууль, олон улсын гэрээ конвенцитой холбогдох долоон зүйл заалт зөрчигдсөн байж болзошгүй, Засгийн газар уг асуудлыг УИХ-аар хэлэлцүүлэлгүй, дангаараа шийдсэнээс гадна холбогдох сайд нар эрх мэдлээ хэтрүүлсэн байх магадлалтай зэрэг асуудлаар Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд АТГ-т ханджээ. Түүнчлэн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг худалдан авсан эх үүсвэрийг шалгуулахаар Монголбанкинд хандсан тухайгаа хэлсэн. Харин энэ бүх асуудлын хариуг Байнгын хорооны хуралдааны үеэр Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг, Худалдаа хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал О.Орхон нар хангалттай өгсөн юм.
  УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралд оролцсон гишүүдийн тавьсан асуултыг томолбол:
  Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Ш.Раднаасэд:
  -“Эрдэнэт”-ийн 49 хувь дээр Засгийн газар хууль зөрчсөн байх магадлал байна. Энэ талаар тайлбарлана уу?
  Ц.Даваасүрэн гишүүн:
  -“Эрдэнэт” стратегийн ач холбогдол бүхий ордод хамаардаг. Үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засгийн аюулгүй байдал болоод хоёр улсын харилцааны асуудал бий. Гэтэл Засгийн газар яагаад УИХ-аар хэлэлцүүлэлгүй дангаараа шийдсэн бэ. 49 хувийг Засгийн газар худалдаж авах эрхээс Ерөнхий сайдын хувьд татгалзах эрх байсан уу?
  Ц.Нямдорж гишүүн:
  -Хэний захиалгаар асуудлыг шийдсэн бэ. Захиалагч нь хэн бэ?
  -О.Орхон гэж хүн Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэлд ХХБ-ны гүйцэтгэх захирал, “Ти Ди Би капитал” компанийн гүйцэтгэх захирал гэсэн хоёр янзаар тэмдэглэгдсэн байна. Яг хэн гэж хүний даалгавраар тэнд очиж гэрээ хэлцэл хийсэн бэ?
  Д.Тэрбишдагва гишүүн:
  -Засгийн газар тухайн үед 49 хувийг худалдан авах мөнгийг босгож ирж болоогүй юм уу? Яагаад заавал хаалттай хуралдаанаар энэ асуудлыг шийдвэрлэсэн юм бэ?
  Ө.Энхтүвшин гишүүн:
  -Гурван улсын Ерөнхийлөгчийн уулзалтын өмнө энэ асуудлыг заавал шийдсэн байх ёстой байсан юм уу. Яваандаа улсын мэдлийн 51 хувийг авах нь гэсэн хардлага үүсэж байна. Сонгуулийн дараа ертөнц сүйрэх гээгүй. Та нар энэ 49 хувийг хувьд авах гэж эртнээс бэлдсэн байна. “Эрдэнэт”-ээс гадна Монголросцвемтет, Асгатын орд яваад өгсөн гэж үнэн юм уу?
  Энэ бол УИХ-ын гишүүдийн хамгийн ихээр сонирхож байсан асуудал бөгөөд үүнд Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэг, Худалдаа хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал О.Орхон нарын хариулсныг тоймлон хүргэе.
  
  “ХУДАЛДАН АВАЛТ ХИЙГДЭНГҮҮТ ОЛОН УЛСЫН ГЭРЭЭ ХҮЧИНГҮЙ БОЛЖ БАЙГАА”
  
  Миний бие энэ асуудлаар УИХ-ын сонгуулийн өмнө олон нийтийн өмнө байр сууриа илэрхийлж байсан. Түүнээс хойш ямар нэг мэдэгдэл, байр суурь илэрхийлэлгүй өнөөдрийг хүрсэн. Ингэх боломж ч байгаагүй. Яагаад гэвэл, үүнтэй холбоотой бүх тушаал, шийдвэр нууцын зэрэглэлтэй хэлэлцэгдэж, шийдвэрлэгдсэн учраас тэр бүр яриад байх боломж байгаагүй. Нөгөө талаас, цаг хугацааны хувьд ч тохиромжгүй байсан. УИХ-ын сонгууль, бүтэц, бүрэлдэхүүний асуудал, залгуулаад орон нутгийн сонгууль гэхчлэн улстөржилт өрнөж байсан учраас асуудлын гүнд орж, эрүүлээр харахад хүндрэл учрахаар байв. Орон нутгийн сонгууль дууссан учраас одоо асуудлыг эрүүлээр, эх оронч өнцгөөс харах нөхцөл бүрдсэн байх гэж бодож байна.
  “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг шийдэхэд одоо яриад буй хоёр асуудлаар маргаан гарч байсан. Нэгдүгээрт, УИХ -аар асуудлыг оруулж хэлэлцүүлэхгүй бол болохгүй. Яагаад гэвэл, Их хурлын бүрэн эрхийн асуудал гэсэн байр суурь байсан. Нөгөө талд нь, асуудлыг зохицуулсан хууль, эрх зүйн зохицуулалт байгаагүй. Яагаад гэвэл худалдан авалт хийгдэнгүүт олон улсын гэрээ хүчингүй болж байгаа. Тэгэхээр энэ асуудлыг холбогдох газрууд, Үндсэн хуулийн цэцэд оруулж шийдвэрлүүлэх нь зөв биз. Харин би Ерөнхий сайдын хувьд асуудлыг нэг талд нь гаргаж шийдэх нь зүйтэй гэж үзсэн.
  Хэдэн жилийн өмнө УБТЗ-ын асуудлыг ярихад Оросын тал 50 хувиа аваач гэхэд Монголын тал Оросгүйгээр цааш явах боломжгүй гэж шийдсэн тохиолдол байдаг. “Эрдэнэт”-ийн асуудал цаг хугаааны хувьд эвгүй үед орж ирсэн. Тавдугаар сарын сүүлч, зургадугаар сарын эх буюу УИХ-ын сонгуулийн кампанит ажил эхэлчихсэн үе. Зургадугаар сарын 23-нд гурван улсын Төрийн тэргүүн Ташкент хотод уулзахаас өмнө асуудлыг шийдэх боломж байна гэж байсан. Тиймээс цаг хугацааны ийм хайчин дунд байгаа учраас та гүйцэтгэх засаглалын тэргүүнийхээ хувьд Монгол Улс “Эрдэнэт” үйлдвэрийг 100 хувь аваад явчих асуудлаар Засгийн газар шийдвэрээ гаргаж өгөөч. Хэрэв Их хурлын сонгуулийн дараа намрын чуулган руу асуудал шилжвэл 49 хувь нь Монгол руу ирэх нь шийдэгдэхгүй байж болзошгүй гэсэн байр суурь байгаа гэсэн учраас Засгийн газрын хуралдаанаар шийдвэр гаргасан.
  “БИ “ЭРДЭНЭТ”-ИЙГ АЛДСАН БИШ, ОЛЖ АВЧИРСАН ЕРӨНХИЙ САЙД БАЙЯ ГЭЖ БОДСОН”
  49 хувийг худалдаж авах эрхээс Засгийн газар яагаад татгалзав гэдэг асуултын хувьд, Засгийн газрын гишүүд энэ асуудлаар ярилцсан. Протоколд ч бий. Оросын талын байр суурийг баталсан бичиг баримтыг Засгийн газарт авчирч үзүүл гэсэн шаардлагыг тавьсан. Яагаад гэвэл, цаг хугацааны хувьд шахуу байгааг тэр хүмүүс бидэнд хэлсэн. Нөгөө нэг асуудал нь, 49 хувь бол зөвхөн бидэнтэй хийгдэх гэрээ юм. Хэн нэг өөр этгээд орж ирэх юм бол энэ гэрээ хийгдэхгүй гэсэн. Ер нь бол ОХУ-ын эзэмшлийн 49 хувь гэдэг өөрөө урт түүхтэй асуудал. Анх ОХУ-ын Засгийн газар хувьцаа эзэмшигч нь байсан. Дараа нь Сангийн яам нь болсон. Дараа нь манай ТӨХ гэдэгтэй адил тэр институци нь 49 хувийг эзэмших болсон. Эцэст нь “Орос технологи” гэдэг аж ахуйн нэгж(ААН)рүү шилжүүлсэн байдаг. Энэ үед бидэнтэй ямар нэг байдлаар асуудал яриагүй. ОХУ-ын ААН-д байсан 49 хувиа Монгол Улсын ААН-д зарах худалдан авалтын үйл явц болсон. Ц.Даваасүрэн гишүүний асууж байгаа шиг ийм асуудал гарах учраас Засгийн газрын тогтоол хоёр заалттай гарсан. Нэгдүгээрт, “49 хувийг авах давуу эрхээс татгалзаж, тухайн нөхцөлд нь худалдан авалтыг зөвшөөрсүгэй” гэсэн заалт. Хоёрдугаарт, процессын хувьд дуусгахыг Гадаад харилцааны сайдад даалгасан. Гуравдугаарт, Засгийн газрын хуралдаанд бид ярилцаад, нэмж оруулсан нэг заалт бий. Тэр нь танай ААН-д 49 хувиа зарна гэдгээ батал. Баталж чадахгүй бол бид 49 хувийг авах давуу эрхээс татгалзсанаасаа харин татгалзана шүү гэж оруулсан. Үүнийг Ажлын хэсэг харсан байх гэж бодож байна. “Ростех” компани “Бид энэ аж ахуйн нэгжээс бусад хуулийн этгээдтэй ямар нэг байдлаар яриа хэлцэл хийгээгүй” гэсэн бичиг ирүүлснийг Засгийн газарт авчирч үзүүлсэн. Мөн тэр бичигт бид цаашид ямар нэг гуравдагч этгээд, аль нэг улсын Засгийн газар, тэр дотроо Монголын Засгийн газрыг оролцуулан ямар нэг яриа хэлцэл хийгээгүй гэсэн байгаа. Тиймээс Засгийн газарт энэ асуудлыг шийдэхэд ямар нэг хувилбар байгаагүй.
  400 сая ам.доллар байгаагүй юм уу гэдэг асуудал онолын түвшнийх. Бидэнд ямар туршлага байсан гэхээр УИХ дээр Цагаан суваргын асуудал орж ирж байхад бид 200 сая ам.доллар өгч чадахгүй буцааж байсан. Улаанбаатар төмөр зам 100 хувь Монголын төрийн өмч болох боломжийг ч бас алдсан. Энэ бүхнийг бодсон.
  Монгол Улсын эрх мэдэлд “Эрдэнэт” үйлдвэрийг 100 хувь авчрахын тулд зөвхөн энэ замаар явах юм байна. Эсвэл хуучин байсан статус буюу 51 хувь нь Монголын төрийн мэдэлд, 49 хувь нь ОХУ-д хэвээр байх нь гэсэн ийм л хоёр зам байсан. Миний оронд ямар ч хүн Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан хамаагүй, эхний замыг нь сонгож авах байсан болов уу. Яагаад гэвэл Засгийн газрын гаргасан энэ шийдвэрийн дүнд хоёр улсын хамтарсан үйлдвэр байсан “Эрдэнэт” 100 хувь Монгол Улсын үйлдвэр гэж нэрлэгдэх болсон. Би энэ улсын эрх ашгийн төлөө ажиллаж байсны хувьд “Эрдэнэт”-ийг алдсан биш, олж авчирсан Ерөнхий сайд байя гэж бодсон юм шүү.
  “ОРОСЫН МЭДЭЛД БАЙСАН БАЯЛГИЙГ МОНГОЛДОО АВЧИРСАН НЬ БУРУУ БОЛ ЯЛ ХҮЛЭЭХЭД БЭЛЭН БАЙНА”
  Яагаад хаалттай хэлэлцсэн талаар гурван үндэслэл бий. Нэгдүгээрт, сонгуулийн сурталчилгаа эд явагдаж байсан. Хоёрдугаарт, аливаа айлчлалын асуудлыг нууцын горимоор хэлэлцдэг. Гуравдугаарт, бизнесийн алтан зарчим бий, хоёр ААН хоорондоо нууц хадгалах гэрээ байгуулдаг. Үүний дагуу гэрээ хийдэг учраас хариуц эцэслэж гарах хүртэл ил болгож болдоггүй. Энэ зарчмуудын дагуу хаалттай хэлэлцсэн.
  Монгол төрийн төлөө 20, 30 жил зүтгэсэн та бүхэн улс төр яаж явдгийг мэднэ. Мушгиж яриад байж болохгүй. Харь улсын мэдэлд байсан Монголын төрийн өмчийг 100 хувь эх орондоо авчирсан нь буруу гээд ял шийтгэл хүлээдэг бол би хариуцлагаа хүлээхэд бэлэн байна.
  О.ОРХОН: “РОСТЕХ” ХУВЬЦААГАА ХЭНД ШИЛЖҮҮЛЭХЭЭ ӨӨРСДӨӨ ШИЙДНЭ
  Би ХХБ-ны гүйцэтгэх захирал болон ХХБ-ны 100 хувийн охин компани болох “Ти Ди Би капитал” компанийн гүйцэтгэх захирлын хувьд Хууль зүйн байнгын хороонд мэдээлэл өгөхөөр ирлээ. Би хоёр албан тушаал хашдаг. Энд банктай холбоотой, гүйцэтгэлд хэрхэн холбогдпож, яаж ажилласан талаар асуултад хариулц, мэдээлэл өгөхөөр ирсэн. Түүнээс худалдан авагч, захиалагч гээд байгаа хэн нэгнийг төлөөлж ирээгүй гэдгийг хэлэхийг хүсэж байна.
  Захиалагчийн хувьд “Монголын зэс корпораци” манай банкинд санхүүгийн зөвлөгөө авах, олон улсын гэрээ, хэлэлцээр, санкц, төлбөр тооцоо, мөн хөрөнгө босгох асуудалд мэргэжлийн зөвлөгөө авахаар захиалга өгсөн. Үүнд “Ти Ди Би капитал” компани зөвлөгөө өгч оролцсон. ХХБ ч санхүүжилтэд нэг зээлдэгчид олгодог боломжит хязгаарынхаа хүрээнд оролцсон.
  Үйл явц хэрхэн өрнөсөн гэхээр үнэхээр ОХУ-ын талаас ч, Засгийн гараас ч, гэрээ хэлэлцээрт орсон хоёр компанийн хувьд ч энэ асуудлыг яаралтай шийдвэрлэж дуусгах шаардлага байсан. “Ростех” компанийн Хяналтын зөвлөлд ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Сангийн яам, Хууль зүйн яам, бусад хууль хяналтын байгууллагын төлөөлөл орсон, томоохон шийдвэр гаргадаг байгууллага юм билээ. ОХУ-ын Дотоод хэргийн яамны хуулийн дүгнэлттэй зэрэг шийдвэр гарснаар хувьцаа эзэмшигч “Ростех” компани Засгийн газар, Хяналтын зөвлөлөөсөө зөвшөөрөл авсны үндсэн дээр хувьцаагаа худалдан борлуулах эрхтэй болсон. Энэ бол ОХУ-д болсон асуудал. Нэгэнт ийм эрх байхад “Ростех” хэнд хувьцаагаа шилжүүлэхээ өөрсдөө шийднэ. Үүнд ямар ямар худалдан авагч байсныг яриад яах вэ. Ямар ч байсан “Монголын зэс корпораци”-тай худалдах, худалдан авах гэрээ, нөхцөлөө тохирч, холбогдох гийдвэр гаргадаг байгууллагуудаасаа зөвшөөрөл авсан. Дараа нь ийм худалдан авагчтай, ийм нөхцөлөөр худалдах гэж байна, яг энэ нөхцөлөөр Монголын Засгийн газраас худалдан авах, эсэх, давуу эрхээсээ татгалзаж байгаа бол Засгийн газар шийдвэрээ ирүүлэхийг хүссэн. Хоёр улсын хооронд байгуулсан гэрээнд “Аль нэг тал хувьцаагаа хэсэгчлэн болон бүхлээр нь гуравдагч этгээдэд худалдаж болно. Энэ тохиолдолд нөгөө тал нь давуу эрхээсээ татгалзсан бол худалдсанаар гэрээ хүчин төгөлдөр биш болно” гэж заасан. Үүн дээр л олон улсын болон Монголын хуульчдын дүгнэлт гарсан. Тийм ч учраас өөрийн эрх мэдлийн дагуу “Ростех” худалдан авагчаа сонгоод, нөхцөлөө батлуулаад, дараа нь Монголын Засгийн газарт давуу эрхээ эдлэх, эсэх талаар сонголт өгсөн. Засгийн газраас давуу эрхээсээ татгалзсан шийдвэр гаргасан.
  
  
  
• 
  Төсөв тойрсон зөрүүтэй тоонууд
  2016 оны 10 сарын 26
  УИХ өнгөрсөн есдүгээр сарын 9-нд төсвийн тодотгол, Монгол Улсын 2017 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийг баталсан. Харин түүнээс 21 хоногийн дараа буюу есдүгээр сарын 30-нд ирэх оны төсвийн тухай хуулийн төслийг Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьсан юм. Мөн өмнөх өдөр нь Төвбанкны ерөнхийлөгч Н.Баяртсайхан Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2017 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төслийг УИХ-ын даргад өргөн барьсан билээ.
• 
  Л.Наранбаатар: Оросууд Оюу толгойн хэлцлээс 7,6 дахин өндөр үнээр Эрдэнэтийг зарсан
  2016 оны 10 сарын 25
  Л.Наранбаатар: Оросууд Оюу толгойн хэлцлээс 7,6 дахин өндөр үнээр Эрдэнэтийг зарсан.
  
  -Сүүлийн үед Эрдэнэтийн 49%-ийг Монгол компани худалдан авсантай холбоотой асуудал олны анхаарлыг татсан үйл явдал болоод байна. Та эдийн засагчийн хувьд энэ талаар ямар байр суурьтай байна.
  
  Хоёр улсын засгийн газрын дэмжлэгтэй хийгдсэн хэлцэл гэж ойлгож байгаа. Болгоомжтой хандах нь зөв болов уу. Эрдэнэтийн улстөржилтөөс болж хоёр улсын харилцаанд сэв суувал яах вэ? Өмнө нь Тавантолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний асуудал яригдаж байхад манай нөлөө бүхий улстөрчид Хятад, Японы компаниудыг хууль зөрчсөн гэрээ хийх гэж байна гэж хангалттай гүтгэж, доромжилж байсан. Хоосон хардлага, хийрхсэн улстөржилт нь олон улсын харилцаанд сэв суулгах шалтаг болж болзошгүй. Эрдэнэт бол хоёр улсын харилцааны гол түлхүүр нь байсан учраас эмзэг сэдэв. Монголиан Коппер Корпорацид Эрдэнэтийн 49%-ийг шилжүүлсэн процесс хууль зөрчсөн эсэхийг хууль хяналтын байгууллагууд нь шалгаад дүгнэлтээ гаргах биз. Улстөрчид шалгаад, улстөрчид нөлөөллөө шургуулаад ирэхээр л хууль бус ажиллагаа явагддаг, томоохон төслүүд гацдаг шүү дээ. Надад үнэндээ Эрдэнэтийн хувь эзэмшлийн цөөнхийн төлөөллийн эрх мэдэл хэнд байх нь төдийлөн сонирхолтой биш. Энэ эрх мэдэл хэнд ч шилжсэн бай Эрдэнэтийн үр өгөөж нь Монголын талдаа илүү байгаасай гэдэг асуудал л сонин байна. Оюу толгой ХХК-ийн 66%-ийг эзэмшигч Айвенхоу Майнз өөрийнхөө компанийн дийлэнх хувьцааг Рио Тинто-д зарж, төслийн удирдлагыг Рио Тинтод бүрэн шилжихэд хэн ч юу ч яриагүй. Эрдэнэт бол олон улсад байдаг л арилжааны хэлцэлийн жишээ. Тэгээд ч Монголын засгийн газрын хувь эзэмшилд ямар ч өөрчлөлт ороогүй, Оросуудаас Монголчууд 49%-ийг нь худалдаж авсан хэлцэл. Харин хувьцааг хямд үнээр худалдаж авсан бол жинхэнэ хулгай болох байсан байх.
  Эрдэнэтийн 49 хувийг тэгэхээр Оросууд маш өндөр үнээр Монголын засгийн газарт шахахыг оролдсон гэсэн үг үү?
  Оюу толгойтой харьцуулаад үзье. Оюу толгойн ордын 34%-ийг Монголын засгийн газар 2010 оны гуравдугаар сард 750 сая ам доллароор зээлээр худалдаж авч байсан. Тус ордын геологийн нөөц нь Эрдэнэтээс 14,4 дахин их буюу зэсийн 0,99% эквивалент агуулгатай, 65 сая тонн зэстэй. Эндээс тооцоо хийхэд Монголын засгийн газар тухайн үед 34 хувиа худалдаж авсан үнэ нь 1 тонн зэсэнд ноогдох дүнгээр 34 ам доллар болж байж. Тухайн үед зэсийн үнэ тонн нь 6780 ам доллар байсантай харьцуулбал зах зээлийн үнээс нь ердөө 0,5 хувиар тооцож, хэлцэл хийгдсэн гэсэн үг. Харин Эрдэнэтийн хувьд геологийн нөөцийн үлдэгдэл нь 0,4% агуулгатай 4,5 сая тонн зэстэй. 49%-ийг нь худалдан авсан үнэ нь хэвлэлийн мэдээлэлд гарч байгаагаар 350 орчим сая ам доллар байх шиг байна. Тэгэхээр 1 тонн зэсэнд ноогдох хэлцлийн үнэ нь 159 ам доллар болж байна. Хэлцэл хийгдэх үед зэсийн үнэ 4200 ам доллар байсан бөгөөд үнийхээ 3,8 хувиар арилжаа хийгджээ. Харьцуулбал Оюу толгойн хэлцлээс 7,6 дахин өндөр үнээр Эрдэнэтийн хэлцэл хийгдсэн гэсэн үг. Оросууд ийм л өндөр үнээр Эрдэнэтийн 49%-ийг Монголын засгийн газарт шахахыг санаархаж байж. Тийм ч учраас худалдан авахаас татгалзсан болов уу. Тэглээ ч өчнөөн өр зээлэндээ баригдсан засгийн газар хаанаас мөнгө олж, хувьцаа худалдан авч чадах билээ дээ. Оюутолгойн 34%-ийг зээлээр авсан өр нь өсөөд одоо 1,1 тэрбум ам доллар болчихсон. Улсын нийт өр 22,5 тэрбум ам доллар давчихсан, төсвийн зарлага болон Чингис, Самурай бондын өрийг дахиад зээл авч дарна гээд сая хэдхэн хоногийн өмнө УИХ-ын дарга олон нийтэд мэдэгдлээ. Тэгэхээр Ч.Сайханбилэгийн оронд хэн ч байсан 49%-ийг өндөр үнээр авахаас татгалзаж, ард түмнийхээ нуруунд өр үүрүүлэхээс зайлсхийх л байсан болов уу. Гарц байхгүй учраас.
  -Хэрвээ тухайн үед Ч.Сайханбилэг ийм өндөр үнээр Эрдэнэтийн 49%-ийг авах шийдвэр гаргасан бол Оросуудын шахааг ЗГ-т хийж, улсад хохирол учруулсан хэрэгт өнөөдөр буруутгагдаад бас л бөөн улс төр болох байсан байхдаа. Та 49%-ийг авснаар ард түмэнд өр үүрүүлнэ гэж хэллээ. Улстөрчид болохоор ашгийг нь аваад явчихлаа, хулгайлчихлаа л гэж яриад байгаа шүү дээ.
  Монголиан коппер корпорацийн ТУЗ-ийн дарга нь 49%-ийг худалдаж авсан мөнгөө зээлээр санхүүжүүлсэн гэж телевизээр ярьж байсан. Хэдэн хувийн хүүтэйг нь мэдэхгүй юм. Ямартай ч тэдний хувьд энэ нь өр. Эсрэгээрээ засгийн газар авсан бол энэ бидний өр болно. Өрөө эхэлж төлчихөөд ноогдол ашиг хүртэх тухай ярина. Засаг мөнгөтэй байсан бол хамаагүй л дээ. Гэтэл тэр мөнгө нь алга байна. Олон улсын шинжээчид зэсийн нийлүүлэлт 2019 хүртэл илүүдэлтэй, үнэ өсөхгүй гэж таамаглаж байгаа. Гэтэл Эрдэнэт үйлдвэрийн 1тн цэвэр зэс үйлдвэрлэх өртөг нь 4820 ам доллар байна. Гэтэл зарах үнэ Лондогийн металлын бирж дээр 4600 уруу ороод ирлээ. Өртөгөөсөө доогуур үнэтэй байхад ашигтай бизнес хийхэд хэцүү. 2015 онд тус үйлдвэр 100 төгрөгний орлого олохын тулд хэмнээд хэмнээд 91 төгрөгийн зардалтай ажилласан тайлан гарсан байна билээ. Хүнд үед мэргэжлийн уурхайчин хүн сүүлийн 4 жил энэ үйлдвэрийг удирдсан. 2012 онд 1 тонн зэсийн үйлдвэрлэлийн өртөг нь бүр 6600 ам доллар байсныг ингэж буулгаж чадсан нь том амжилт. Цаашид өртгийг үүнээс илүү бууруулах нь бараг боломжгүй зүйл. Учир нь Эрдэнэтийн нөөц дундарч, уурхайн гүн нэмэгдэж байгаа. Бас хүдрийн агуулга нь байгалийн тогтоцоороо жил ирэх бүр буурна. 1 тонн хүдэрт 0,53% байсан зэсийн агуулга 0,4% хүртлээ буурна. Одоо авч байгаа баяжмалынхаа хэмжээг тогтвортой барихын тулд хүдэр олорлолтоо нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Байгалийнхаа хуулиар жил ирэх бүр олборлолт, тээвэрлэлт, баяжмал боловсруулалтын зардал нь байнга өсөх болно. Түүнээс гадна уурхай хаагдах үед гарах байгаль орчин, нийгмийн асуудалд одооноос анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Үүнд ихээхэн санхүүжилт шаардагдана. Олон улсын шинжээчид зэсийн үнэ мөддөө өсөхгүй гэж таамаглаж байгаа. 49%-ийг худалдаж авсан Монголиан коппер корпораци хөрөнгө оруулалтай нөхөж чадахгүй дампуурвал тэдний л хохь болно. Эрсдэлтэй. Эрдэнэт 100% Монголын засгийн газарт ирлээ гэхэд энэ эрсдэл ард түмний нуруун дээр л ирнэ. Оросууд уул уурхайн салбарт туршлагатай улсын хувьд энэ бүх эрсдлийг тооцоолж, 49%-иа зарах сонирхол төрсөн байх. Үнэндээ бол Оросууд уурхайг хаах, нөхөн сэргээх болон уурхайчдын нийгмийн асуудлыг шийдэхэд ихээхэн хөрөнгө шаардагдаж байгаа, дээр нь Жастын Батхүүгийн зэрэг өчнөөн сая ам долларын зээлийг төлөлцөхөөс л зугтлаа шүү дээ. Алтных нь нөөц дуусаад ирэхээр лицензээ зараад зугтчихдаг хариуцлагагүй үзэгдэл Монголд их гардаг. Нэг тиймэрхүү л дүр зураг Оросууд дээр ажиглагдаад байгаа юм.
  Монголиан коппер корпорацийг 49%-ийг эзэмшиж буй атлаа 51%-ийн эрх мэдлийг булааж авсан гэж ярьж байна. Энэ нь засаглалын гажуудал уу?
  Оюу толгойн 34%-ийн төлөөл болж Эрдэнэс Монголоос ТУЗ-ийн дарга томилогдон ажиллаж байна. Цөөнхийн хяналт гэдэг утгаараа. Оюу толгойн хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний 4.7-р зүйлд хувь нийлүүлэгчдийн санал тэнцсэн тохиолдолд ТУЗ-ийн дарга нь шийдвэр гаргана гэж заасан байдаг юм билээ. Оюу толгойн веб сайтад нь энэ мэдээлэл байна. Эрдэнэт энэ загвараар компанийхаа дүрмийг шинэчилсэн юм байна гэж ойлгож байтал сая засгийн газрын хуралдаанаар өөрчилсөн байна. Төрийн төлөөллөө хэрэгжүүлнэ гэж ТУЗ-ийн 1 гишүүн нэмсэн гэсэн. Оросууд байхад ингэж чадаагүй 38 жил болчихоод Монголчууддаа ингэж ялгавартай хандаж байгаа нь хэр шударга юм болдоо. Эрдэнэтийн жишгээр Рио Тинто Монголын талаас ТУЗ-ийн дарга томилохгүй гэвэл бид юу гэж хэлэх үү ? 49%-ийг хэрхэн шилжүүлж авсан асуудал нь хууль хяналтын байгууллагаар эцэслэн тогтоогдож дүгнэлт гараагүй байхад гарсан засгийн газрын шийдвэр нь харин хууль зөрчсөн үйлдэл болчихоогүй байгаадаа. Ер нь тэгээд Монголд төрийн төлөөллийг хэрэгжүүлнэ гэхээрээ хуулийг яаж завхруулж байгаа жишээ олон байна. Эрдэнэс тавантолгойг хар л даа. Дэлхийн зах зээл дээр коксжих нүүрсний үнэ 210 ам доллароос давчихаад байхад үнээ нэмэх боломжгүй гээд 20 гаран ам доллароор хэчнээн ч сая тонн нүүрсийг үр ашиггүй түүхийгээр нь урсгав. Гэтэл компани нь 250 гаруй тэрбум төгрөгийн хуримтлагдсан цэвэр алдагдалтай, 760 гаруй тэрбум төгрөгийн өр төлбөрт орчихсон, компанийн тухай хуулиар аль хэдий нь дампуурчихсан үзүүлэлттэй болчихсон байх жишээтэй. Ашигт малтмалын тухай хууль, төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлогод нүүрсийг угааж баяжуулж зарах заалт байтал төрийн компани нь ингээд эсрэгээр нь ажиллаад л байж байна. Бас нэг жишээ, Бид Тавантолгой-Гашуун сухайтайн төмөр замыг хувийн хэвшлийн хөрөнгөөр аль 6 жилийн өмнө бариад тодорхой хугацааны дараа төрдөө 100% хүлээлгэж өгөх төслийг гацааж зогсоочихоод нэг км-ч төмөр зам барьж чадаагүй сууж байна. Гэтэл саяхнаас энэ төмөр замын 49%-ийг нь Хятадуудад зарна гэх яриа сонсогдох боллоо. Удахгүй төмөр зам дээрээ бөөн төрийн шахаа хийгээд өрөө дарж чадахгүй төмөр замаа нэг мөсөн тавьж туух биз. Юу ч гэхэвдээ. Энэ мэт төрийн компаниудын завхарсан асуудлууд зөндөө байна. Стратегийн ордуудын төрийн эзэмшилтэй холбоотой хэт улстөржилт, хэрүүл тэмцэл, элдэв хий хардлагууд нь хөгжлийг хойш нь чангаасан уу гэхээс урагш нь лав татаж чадсангүй. Он гараад Чингис бондын өрийг дарах эхний 580 сая ам долларын зээлийн төлөлттэй нүүр тулах гэж байна. Асуудалд бодитоор хандаж хэрэлдэж, хэлэлцэж суухын оронд шийдлээ гаргаад урагш алхаасай билээ.
• 
  “Bank of China” Монголд ашигтай ч, аюултай ч
  2016 оны 10 сарын 25
  “Банкууд байнгын армиас ч аюултай”. Энэ үгийг Америкийн анхны Ерөнхийлөгч Томас Жефферсон энэхүү мөнгө хадгалдаг газрын тухай хэлсэн байдаг юм. Банк аа гэж. Нэг тийм асар чимээгүй газар бий. Гаднаа ч тэр, дотроо ч тэр. Чив чимээгүй амьдрал. Ер нь мөнгө зөвхөн чив чимээгүй орчин хүсдэг эд яах аргагүй мөн л дөө.
• 
  А.Шоовдор: Хоёр компанийн хоорондын гэрээг УИХ-ын дэд дарга дэлгэх шаардлагатай гэж үү
  2016 оны 10 сарын 24
  Хөтөлийн “Цемент шохой” ХХК-ийн захирал А.Шоовдортой ярилцлаа. Бидний яриа цаг үеийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан “Эрдэнэт” үйлдвэртэй энэ оны наймдугаар сарын 25-нд ямар гэрээ хийсэн талаарх асуултаас эхэлсэн юм.
  
  -УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж 2016 оны аравдугаар сарын 17-нд “Эрдэнэт” үйлдвэртэй холбоотой хоёр гэрээ танилцуулсан. Үүний нэг нь танай компанитай 2017-2021 он хүртэл таван жил шохой нийлүүлэх тухай гэрээ. Асуудлын гол нь уг гэрээнд зааснаар 15 тэрбум 258 сая төгрөгийг урьдчилж төлөх, жил бүрийн эхний сард төлнө гэсэн байгааг үзүүлсэн. Энэ гэрээнд таны гарын үсэг бий. Яагаад ийм гэрээ байгуулах болсон юм бэ?
  
  -Манай үйлдвэр 2017-2021 он хүртэл Эрдэнэт УБҮ-тэй технологийн шохой худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулсан. Энэ чинь тохиолдлын чанартай биш шүү дээ, анх удаа ч биш. Хөтөлийн “Цемент шохой”-н үйлдвэр Эрдэнэт УБҮ-ийг технологийн шохойгоор 34 дэх жилдээ, барилгын байгууллагуудыг барилгын шохойгоор тасралтгүй ханган ажиллаж байна. Эрдэнэтийн УБҮ баяжмалаа ангижруулах процесст сайн чанарын шохой чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Учир нь шохойн чанарын үзүүлэлт баяжмалын зардалд шууд нөлөөлдөг юм шүү дээ. Цементийн үйлдвэрлэл улирлын чанартай явагддагаараа онцлогтой. Эрдэнэт УБҮ-г шохойгоор хангахад шаардлагатай уулын ажил, цахилгаан эрчим хүч, тоног төхөөрөмжийн засвар үйлчилгээг хийх, дулааны станцын үйл ажиллагааг найдвартай ханган явуулахад шаардлагатай санхүүгийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор тухайн жилд нийлүүлэх шохойны 40 хувийн урьдчилгаатай гэрээг 5 жилийн хугацаатай байгуулсан.
  
  Энэхүү урьдчилгаатай шохой нийлүүлэх гэрээ нь шохойн үйлдвэрийн үйл ажиллагааг дэмжих, үнийг тогтвортой нэг үнээр мөрдөх, чанаргүй стандарт бус шохойн нийлүүлэлтээс хамгаалсан, аж ахуйн нэгжүүдийн эрх ашгийг тэнцүү хангасан гэрээ юм.
  
  Өнгөрсөн жилд 36000 тн шохойг 20 хувийн урьдчилгаа төлбөр авахаар гэрээ байгуулаад ажиллаж байна. Эрдэнэтийн УБҮ-г технологийн шохойгоор хангах хэмжээний шохойн үйлдвэр Монгол Улсад баригдаагүй байгаа нөхцөлд Хятадаас импортоор шохой зайлшгүй авна. Манай үйлдвэр Эрдэнэтийг 100 хувь шохойгоор, Монгол Улсын цементийн дотоодын хэрэгцээг хангахаар зорин ажиллаж байна. Монгол Улсын төсвийн дийлэнх хэсгийг бүрдүүлж ажилладаг Эрдэнэтийн УБҮ-ийг олон жилийн турш технологийн шохойгоор ханган ажиллаж байгаадаа хамт олон маань баяртай, Эрдэнэтийнхэн ч бидэнд талархаж явдаг.
  
  -Үүнийг та ердийн гэрээ гэж үзэж байна уу. Хууль зөрчсөн зүйл заалт бий юу?
  
  -Тийм ээ. Энэ гэрээ нь хоёр компанийн хоорондын харилцаа зохицуулж байгаа ердийн нэг гэрээ. Бүх аж ахуйн нэгжүүдийн хоорондын харилцаа гэрээ хэлэлцээрээр зохицуулагдаж явдаг. Гэрээ бол аж ахуйн нэгжүүдийн хуулийн өмнө барих хамгийн том бичиг баримт юм. Харин гэрээ байгуулаагүй бол жинхэнэ сэжигтэй хэрэг биш гэж үү.
  
  -УИХ-ын дэд даргын үзэж байгаагаар үүнийг “шахаа” гэж нэрлэдэг хуулиас ангид нийлүүлэлт биш гэж үү?
  
  -Байгалийн баялагаа ашиглан дотооддоо үйлдвэрлэж чаддаг, нэмүү өртөг бий болгодог бараа бүтээгдэхүүнийг импортоор худалдан авч өндөр үнээр нийлүүлэхийг “Шахаа” гэдэг байх. Бид олон жил шохой үйлдвэрлэн нийлүүлж байгаагаа шахааны бизнес хийж байна гэж бодохгүй байна. Шохойн үйлдвэр ажиллахад дотоодын нүүрсний уурхай, эрчим хүч гээд олон компани ажиллаж улсад мөн татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлээ төлөөд л явдаг. Хятадаас импортын шохой Эрдэнэт УБҮ-т өндөр үнээр нийлүүлдэг цаг саяхан л байсан. Үүнийг бид зогсоож чадсан.
  
  -Энэ гэрээг байгуулахын өмнө уг урьдчилгаа төлбөрийг авах шалтгааны талаар Эрдэнэт үйлдвэрээс ч юм уу, Засгийн газраас төлөөлөл тантай уулзаж байсан уу?
  
  -Үгүй. Эрдэнэт УБҮ Хөтөлийн “Цемент Шохой” ХК-ийн хооронд жил бүр байгуулдаг л гэрээ. Аж ахуйн нэгжүүдийн худалдан авалтад Засгийн газар оролцдоггүй.
  
  -Тэгээд энэ гэрээ яагаад Эрдэнэт үйлдвэрийн улсын төсөвт оруулдаг татварын хэмжээнд нөлөөлсөн болж таарч байна вэ?
  
  -Энэ гэрээ 2017 оноос хэрэгжих гэрээ. Улсын төсөвт нөлөөлөх хэмжээний ямар ч урьдчилгаа аваагүй, харин өнөөдрийн байдлаар Эрдэнэт үйлдвэр манайд өглөгтэй явж байна.
  
  -Ц.Нямдорж дарга хэлэхдээ “Энэ гэрээг хийснээс хойш 40-өөд хоног болж байна. Хөтөл, Дарханы хар төмөрлөгийн үйлдвэр хоёулаа Худалдаа хөгжлийн банкны мэдэлд очлоо. Энэ хоёр Эрдэнэтийн мөнгийг хөөж гаргах ажлыг зохион байгуулсан” гэж хэлсэн. Үүнд та ямар тайлбар өгөх вэ?
  
  -Захиалагч бүтээгдэхүүнээ авахын тулд, үйлдвэрлэгч бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэхийн тулд урьдчилгаа төлбөртэй гэрээ хэлцэл хийгддэг. Энэ нь аль алиныхаа үйлдвэрлэлийг дэмжих, найдвартай ажиллагааг хангах зорилгоор хийгддэг гэрээний салшгүй нэг хэсэг. Манайх Эрдэнэт УБҮ-ийг технологийн шохойгоор найдвартай хангахын тулд хөрс хуулалт, шохойн чулууны олборлолт, цахилгаан эрчим хүч, тоног төхөөрөмжийн засвар үйлчилгээ хийхэд зориулсан урьдчилгаа авдаг.
  
  -Танай компани Худалдаа хөгжлийн банкны мэдэлд очсон юм уу. ХХБ-ны Гүйцэтгэх захирал мэдээлэхдээ манай банкинд тэдний нэг ч хувьцаа байхгүй гэх юм?
  
  -Худалдаа хөгжлийн банкинд манай үйлдвэрийн хувьцаа байхгүй. Харин зээл бол бий.
  
  -Энэ бүхэн танай үйлдвэрлэлийн хувьд монополь болохоор өрнөөд байгаа бизнесийн өрсөлдөөн үү, эсвэл хоёр улстөрчийн хоорондын зөрчилд хавчуулагдаад байгаа хэрэг үү гэдгийг тайлж өгөөч?
  
  -Оюу толгой, Бороо гоулд , хөнгөн бетон, төмөрийн хүдэр боловсруулах үйлдвэрүүд бий болсноор технологийн шохойн хэрэгцээ эрс нэмэгдэж өсөх хандлагатай байна. Манайхаас технологийн шохой авах сонирхолтой боловч тээвэр ложистикийн асуудал шийдэгдээгүй учраас Оюу толгой импортоор шохой авч байна. Бусад боловсруулах үйлдвэрүүд технологийн шохойгоо манай үйлдвэрээс авч байна. Хоёр байгууллагын хооронд байгуулсан гэрээг хэвлэл мэдээллээр цацаж олон нийтэд ташаа мэдээлэл хүргэх шаардлага баймааргүй юм даа. Тэр тусмаа УИХ-ын дэд дарга нь энэ гэрээг олж авч дэлгэж байгааг гайхаж байна. Хэрэв манай үйлдвэрлэж байгаа шохой Эрдэнэт УБҮ-ийн техник технологийн шаардлагыг хангахгүй байгаа бол шинээр шохойн үйлдвэр барьж байгуулах, импортоор шохой худалдан авах асуудал нээлттэй байгаа.
  
  -Сүүлийн асуулт. Өнгөрсөн дөрвөн жилд таныг АТГ шалгаж байсан. Харин одоо та шалгагдаж байгаа юу, шалгуулаад дуусчихсан уу?
  
  -Би энэ үйлдвэрт 30 гаруй жил ажиллаж байна. Сүүлийн жилүүдэд хувийн ч бай хувьсгалын ч бай Баялаг бүтээгчид болон үндэсний компаниудынхаа бизнесийн нэр төрд халдан дайрч доромжлох, идээчин, уугаачин мэтээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлээр нийгэмд ойлгуулдаг үзэгдэл газар авч байгаад харамсаж явдаг.
  
  Тэгэхээр энэ улсад хэн юм үйлдвэрлэж бүтээх вэ? Аль эсвэл бүгд улстөрч, дуучин, бөхчин болох уу? Уг нь аж үйлдвэр хөгжиж байж л улс орон ажилгүйдэл, ядуурлыг даван туулсан олон жишээг ярьдаг биз дээ.
  
  Намайг Улсын үйлдвэрт ажиллаж байхад нэргүй мэдээллээр 38 тэрбум төгрөг идлээ, уулаа, мөнгө угаасан гээд хоёр жил гаруй хугацаанд шалгасан.
  
  Миний ойр дотны хүмүүс, гэр бүл, ах дүү, найз нөхөд, хамт олон гээд шалгагдаагүй хүн үлдээгүй дээ. Харин эцэст нь шүүхээр гэм буруугүй нь тогтоогдож цагаадсан. Миний хийж чаддаг ажил учраас би буцаад үйлдвэртээ ажиллаж байна. Дарамт шахалтгүй, хардлага сэрдлэггүй, хувийн үйлдвэрт ажиллах сайхан байна.
  
  -Ярилцсанд баярлалаа. Таны ажилд амжилт хүсье.
• 
  Сайдууд хэмээх “сайн эрс”-ийн араас...
  2016 оны 10 сарын 24
  МАН энэ удаагийн сонгуульд сөрөг хүчиндээ үнэхээр үхлийн цохилт өгөв. Нөгөөдүүл нь ч ингэж ялагдах магадлал байсан учир сэтгэлзүйн хувьд бэлэн сууцгаалаа. Мөн 2000 онд нэг удаа ийм үхлийн цохилт авч асан туршлага ч бий л дээ. Тиймээс сндарч мэгдсэнгүй. Харин ялагдлын шалтгаан гэвэл өөр хэрэг. Энэ удаа л гэхэд АН доторхи “атамануудын” нь зодоон дээр “ах нам”-ын амлалтууд гол нөлөө үзүүлжээ.
• 
  Хаанаас ирсэн харь гаригийнхан “Хамтын тэтгэвэр”-ийг үгүй хийв ээ
  2016 оны 10 сарын 17
  УИХ-ын гялайж гялтайх шийдвэрийн нэг болох “Хамтын тэтгэвэрийн тухай хууль” монголчуудынхаа хэдэн хувьд зориулагдах байсан нь хэнээр ч хэлүүлэлтгүй харагдахаар байгаа биз. Үүнийх нь төлөө ч үргэлж л хулигаан энэ тэрээрээ дуудуулдаг байсан С.Эрдэнийг манайхан бас дахин сонгосон юм шүү дээ.
• 
  Эрдэнэтийн тухай улстөргүй яриа
  2016 оны 10 сарын 14
  Эрдэнэт 1978 онд ашиглалтанд орсоноос хойш 2015 оныг хүртэл нийт 4,2 сая.тн зэс агуулсан 14,9 сая.тн баяжмал үйлдвэрлэж борлуулжээ. Борлуулалтын орлого нь балансын бүртгэлээр 10,4 тэрбум ам доллар. Одоогоор үлдэгдэл нөөц нь дахиад 4 сая.тн зэс байна. Өнөөдрийн зэсийн үнээр тооцвол 20-24 тэрбум ам долларын бүтээгдэхүүн. Энэ нь МАК-ийн эзэмшдэг стратегийн орд болох Цагаан суваргын зэсийн 4ш орд гэсэн үг. Эрдэнэтийг ашиглалтын жилээр нь харвал 38 жил ажилласан хөгшин уурхай шиг санагдах боловч нөөцөөр нь авч үзвэл идэр насан дээрээ байна. Би 1979 онд төрсөн гэхээр Эрдэнэт надаас нэг насаар ах. Хүний амьдралаар бол параболынхоо орой дээр би ч, Эрдэнэт ч ирсэн гэсэн үг л дээ. Нас явах тусам хүн өтөлж доройтдог шиг жил ирэх тусам Эрдэнэтийн зардал нэмэгдэж, орлого нь хумигдах болно. Учир нь уурхай гүнзгийрч хөрс хуулалт, тээврийн зардал нэмэгдэхээс гадна, зэсийн агуулга буурч байгаа учраас 1тн зэс үйлдвэрлэх зардал байнга өсөх юм. Энэ бол байгалийн хууль. Ядаж байхад дэлхийн зах зээлд зэсийн нийлүүлэлт илүүдэлтэй, ойрын ирээдүйд үнэ олигтой өсөхгүй шинжтэй. Хямрал удаан үргэлжилбэл Эрдэнэт санхүүгийн маш хүнд байдалд орно. Одоо ч орчихсон байгаалдаа. Сүүлийн 4 жил харин мэргэжлийн уурхайчин хүн очиж ажилласан тулдаа бүтээмжээ өсгөх замаар зардал хэмнэж, санхүүгийн хүнд байдлыг гоншигнолгүй давж гарсан байх. Дайран дээр давс гэгчээр Жастын Батхүүгийн өрийн асуудлаас болоод Эрдэнэт 109 сая ам долларыг гадаадын банкинд төлөх болсон нь бөөн дуулиан шуугиан. Улс төрчдийн элдэв шахаа, зээлийн барьцааны бай болсоор ийм болсон түүхтэй. Надад тэтгэвэрт гарахаасаа өмнө амжуулах ажил их байгаа. Үр хүүхдээ боловсролтой, ажилтай амьдралтай болгох, чадвал тодорхой хуримтлал үлдээх гэх мэт. Үүнтэй адилхан Эрдэнэт хаагдахад Монголчууд юутай үлдэх вэ гэдгийг одооноос бодох хэрэгтэй юм. Уурхайн нөхөн сэргээлтийн зардлын хуримтлалыг одооноос бий болгох, ажилгүй болох уурхайчдын нийгмийн асуудлыг шийдэх, өөр орлох ажлын байр бий болгох, тэр битгий хэл Эрдэнэт хотыг яаж ”сүнс” хот болгохгүй байх вэ гээд түмэн асуудалтай нүүр тулах нь гарцаагүй. Оросууд манайхыг бодвол уул уурхайн салбарт арай илүү оймс элээж, хашир суусан туршлагатай юм болохоороо хувьцаагаа зараад Эрдэнэтийн уурхайг нөхөн сэргээх зардал болон ирээдүйд тулгарах нийгмийн хариуцлагын бэрхшээлээс зугтаачихлаа. Онгойсон нүх ямар Оросын нутагт үлдэх биш. Тэдэнд юуны хамаа байхав. Иймэрхүү залийг манай алтны магнат Мянгаа хүртэл хийдэг л юм. Ордынх нь нөөц дуусаад ирэхээр өөр компанид зарчихаад, хаалт, нөхөн сэргээлтийн зардлаас нь зугтчихдаг. Олон овоотын алтны үндсэн орд иймэрхүү жишгээр зарагдаад одоо худалдаж авсан Батхүү нь дампуурчихсан сууж байгаа биздээ. Эрдэнэтийн 49%-ийг авсан Монголын зэс компани иймэрхүү эрсдэл ирнэ гэдгийг тооцоолж авсан гэж найдъя. Оросуудаас хэдээр, ямар үнээр авсан гэдэг нь надад үнэндээ сонин биш. Харин Эрдэнэтээс хүртэх Монголчуудын татварын орлогыг хэрхэн бууруулахгүй байх вэ? Монголын иргэд, туслан гүйцэтгэгч компаниудыг хэр удаан хугацаанд ажлын байртай байлгаж чадах вэ? Зах зээлийн эрсдэлтэй алхамуудыг хэрхэн удирдаж чадах бол гэдэг нь надад сонин байна Эрдэнэтээс 6 дахин их нөөцтэй Оюу толгой ордын мажорити буюу 66%-ийг өмчлөгч Айвонхоу Майнз ихэнх хувьцаагаа Рио Тинто-д зарж, хяналт бүхэлдээ Рио Тинто-д очиж байхад бид юу ч дуугараагүй. Одоо Рио Тинто төслийг удирдаж байгаа менежерийн ажлын хөлс гээд жилд гарсан үйлдвэрлэлийн зардал болон хөрөнгө оруулалтын нийлбэр дүнгээс 6%-иар шимтгэл аваад сууж байгаа. Ашигтай ажиллах эсэх энд огт падгүй. Алдагдалтай, их зардалтай ажиллуулах тусам харин Рио Тинто-д орох орлого нь нэмэгдэнэ. Энэ орлого нь Оюу-Толгой ордоос Монголд төлж буй нөөц ашиглалтын төлбөртэй бараг дүйх байх. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд нь ингээд заачихсан. Бид энэ тухай бүлх залгисан юм шиг л таг дуугүй байгаа. Бид бас Эрдэнэс Тавантолгойг Хятадууд 100% хяналтандаа оруулж, 200 ам долларын үнэ хүрч буй нүүрсийг нь 27 ам доллароор хэдэн саяар нь гаргаж байхад бид таг дуугүй л сууж байгаа. Эрдэнэс Тавантолгойн энэ оны эхний хагас жилийн санхүүгийн балансыг харвал Тавантолгойн ордын сор болсон нүүрсийг 5 жил хямд зарчихаад 247 тэрбум төгрөгийн хуримтлагдсан цэвэр алдагдалтай, 737 тэрбум төгрөгийн өр төлбөртэй, компанийн тухай хуулиар аль хэдий нь дампуурлаа зарлахдаа тулчихсан байж байдаг. Энэ тухай хэн ч юу ч ярихгүй л байна. Эрдэнэтийн хувьд Монгол зэс гэдэг тэр компани хувьцааных нь минорити буюу 49%-ийг Оросуудаас худалдаж аваад Монголынх болгочихож. Зэсийн үнэ өсөхгүй, 49%-ийг худалдаж авсан өртөгөө нөхөж чадахгүй дампуурвал Монголын зэс компанийн л хохь болно. Эрсдлийг тэд үүрнэ. Харин эсрэгээрээ Монголын засгийн газар 100% мэдэлдээ аваад элдэв шахаа хийж, Эрдэнэс Тавантолгойн жишгээр дампууруулбал эрсдэл нь харин бидэнд шууд хамааралтай болно. Нэг зүйлийг онцолж хэлэхэд 49%-ийг хуулийн дагуу авсан эсэх нь харин зайлшгүй шалгах ёстой асуудал шүү...
  
  #Энэ салбарт ажиллаж байгаа хүний хувьд, Монголд зэс хайлуулах үйлдвэр барих боломжийг судлах Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хорооны судалгааны багийн гишүүнээр ажиллаж байсан судлаачийн хувьд өөрийн үзэл бодлоо та бүхэнтэй хуваалцлаа. Энд дурьдагдсан тоо баримт нь Metals Mongolia, Discover Mongolia зэрэг олон улсын хөрөнгө оруулалтын чуулганаас олж авсан мэдээллүүд болно. Цаашид Эрдэнэтийн өртөг зардал, санхүүгийн мэдээлэл, уурхайн төлөвлөлтийн илүү нарийн мэдээлэл олж авч чадвал тооцоо судалгаан дээр тулгуурлан илүү сонирхолтой мэдээлэл хүргэнээ...
  
  #Үргэлжлэл бий...
  
  Эрдэс баялгийн эдийн засагч
  Л.Наранбаатар
  2016-10-13
• 
  О.Магнай Ц.Нямдоржийн “Чавх”-ны чулуу болов уу
  2016 оны 10 сарын 13
  ...Ц.Нямдорж гэж ард түмний дунд “Баастай бурхан” болтлоо нэрд гарсан “Этгээд” түүний өөдөөс чулуу шидэж, О.Магнай хүч нэмснээр юун “Ариун цэвэр”-ийн асуудал ярихтай манатай болоод байна. Тэрбээр “Ураг төрлийн мод”-ны салаа мөчир бүхнийг нэгд нэгэнгүй тоочсон нь Ц.Нямдоржийн асаасан галыг улам өрдсөн бөлгөө...
• 
  ”Мөрийтэй шоглоом” буюу ”Мөрийтэй тоглоом”-ын хэрэгт хэн холбогдов!
  2016 оны 10 сарын 12
  ...Ийм анекдот байдаг: “Ээж аавыг гахай гэлээ, аав ээжийг тахиа гэлээ, тэгэхээр би хэний хүү, хэн юм бэ гээд нэг хүүхэд уйлж суусан” гэж. Тэгвэл нэг сонин бодол толгойд орж ирж байгаа юм: “Ард олон “энэ нам засгийнхан бүгд хулгайч дээрэмчин” гэдэг. “Ямар ард түмэн байна, тийм төр засаг байна” гэж бас олон түмэн хэлдэг...
• 
  В.Путин манай компанитай хуйвалдсан болж таарах уу
  2016 оны 10 сарын 11
  М.МӨНХБААТАР: В.ПУТИН МАНАЙ КОМПАНИТАЙ ХУЙВАЛДСАН БОЛЖ ТААРАХ УУ
  
  
  
  Б.МАГНАЙ
  
  
  
  Уулын баяжуулах “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг ОХУ-ын “Ростех” компаниас худалдаж авсан “Монголын зэс” корпо­ра­цын ТУЗ-ийн дарга М.Мөнх­баатар­тай ярилцлаа. Тэрбээр хэвлэл мэдээллийн хэрэг­сэлд анх удаа дэлгэрэнгүй ярилцлага өгч буй нь энэ юм.
  
  
  
  -Тантай “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хувьцаа тойр­сон асуудлаар ярилцах гэсэн юм. Танай ком­пани “Эрдэнэт” үйлдвэртэй хэрхэн хол­богд­­сонооос ярилцлагаа эхлэх үү?
  
  
  
  -“Эрдэнэт” үйлдвэрийн шавыг анх 1973 онд тавьсан. Үйлдвэр ашиглалтад орсноос хойш Оросын тал 50, Монголын тал 50 хувийг эзэмшиж ирсэн. Харин 1990-ээд оны эхээр, Д.Бямбасүрэн гуайг Ерөнхий сайд, одоо “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ТУЗ-ийн дарга байгаа Да.Ганболдыг Тэргүүн Шадар сайд байх үед Монгол Улсын Засгийн газар хувиа нэмж 51 болгосон. Сая харин Оросын талын 49 хувийг “Монголын зэс” гэж үндэсний компани худалдаж авснаар 43 жилийн дараа “Эрдэнэт” үйлдвэр 100 хувь Монгол Улсын, монгол­чуудын мэдэлд ирж байгаа юм. Нэг зүйлийг зориуд онцолж хэлэхэд Монгол Улсын Зас­гийн газрын эзэмшиж байсан 51 хувьд огт өөрч­лөлт ороогүй, төрийн мэдэлд хэвээрээ бай­гаа. Харин бид Оросын талын эзэмшиж байсан 49 хувийг худалдаж авсан. Энэ бол нэг хүний хувьцааг нөгөө нь худалдаж авсан, санхүүгийн зах зээл дээр өдөр бүр л болдог энгийн процесс. -Гол нь Монгол Улсын Засгийн газрын өмнүүр ороод 49 хувийн хувьцааг авчихсан юм биш үү?
  
  
  
  -Улс орны өнөөгийн эдийн засгийн байдал, нөөц бололцоог харахад 49 хувиа худалдаж авна гэдэг нь эргэлзээтэй байна. Ер нь одоо байгаа 51 хувиа нэмэгдүүлж 100 хувь болгоно гэдэг нь аль ч төр, засгийн үеийн бодлого биш байлгүй дээ.
  
  
  
  Засгийн газар хоорондын гэрээ болон хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн дүрмээр Оросын тал 49 хувиа худалдаж авахыг эхлээд Монгол Улсын Засгийн газарт санал болгоно. Хэрвээ Монгол Улсын Засгийн газар худалдаж авахгүй гэвэл гуравдагч этгээдэд санал болгох ёстой. Энэ бүх процесс болсны дараа бид хувьцаа худалдаж авах өрсөлдөөнд оролцох эрхтэй болсон. Түүнээс бус, Монгол Улсын Засгийн газар худалдаж авах, эс саналаа илэрхийлээгүй байхад, эсвэл Засгийн газар худалдаж авна гээд байхад бид өмнүүр нь ороогүй. Хууль эрх зүйн хувьд тийм боломж ч байхгүй. Манай Улсын Засгийн газар худалдаж авахгүй гэдэг байр сууриа илэрхийлсэн, тэрнийх нь дараа Хятадын болон Казахстаны компаниудтай хамт манай компани хувьцаа худалдаж авах өрсөлдөөнд оролцсон. Ер нь “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг тойрсон үйл явдал дээр заавал буруутан гаргаж ирэх гээд байгаа бол миний бодлоор тэр нь хувьцаагаа зарсан Оросын тал. Хүн өмчөө зарах, үгүй нь өөрийн л мэдэх хэрэг. Тэр байтугай, хэнд зарахаа өмчийн эзэн мэддэг. Энгийн амьдрал дээр ч ийм дүрэм үйлчилдэг. Хувьцаагаа зарлаа гэж оросуудыг буруутгавал бид л инээдтэй харагдана.
  
  
  
  Би Засгийн газрыг төлөөлж ярих эрхтэй хүн биш. Гэхдээ миний бодлоор зургадугаар сард манай улсад улс төрийн сонгууль болж байсан, Засгийн газар мөнгөгүй, санхүүгийн зах зээл дээрээс өндөр хүүтэй мөнгө зээлж авч байсан үе. Тэгээд ч нэгэнт 51 хувийн эрх мэдэл, хяналт нь хэвээр байхад нэмж 49 хувийг худалдаж авч, “Эрдэнэт”-ийн шахааны бизнесийн талбайг томруулах шаардлага байгаагүй байх. Хэрвээ Засгийн газар 49 хувийг нэмж худалдаж авсан бол “Эрдэнэт”-ийн шахаа хийх боломж 49 хувь нэмэгдэх, үйл ажиллагааны ашиг нь магадгүй өнөөдрийнхөөс 49 хувиар унах байсан байж ч болох юм. Монгол Улсын төрд өнөөдөр 51 хувиас илүү, бүр 100 хувийн өмчлөлтэй хэрнээ эзэмшиж байгаа хувьцааныхаа хэмжээтэй тэнцэхээргүй ашигтай ажилладаг компани олон бий шүү дээ. Энэ тохиолдолд, өөрөөр хэлбэл, төр авахгүй гэж байгаа тохиолдолд өрсөлдөөнд ороод “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг Монголдоо аваад ирсний төлөө хувийн хэвшлээ буруутгах нь дэлхийд Монголыг л муухай харагдуулна. Ер нь “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хувьцаа худалдан авалт тойрсон энэ үйл явдалд төр ингэж хэт оролцох нь хөрөнгө оруулалтыг үргээнэ. Гаднынхан энэ үйл явдлыг анхааралтай ажиглаж байгаа. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг хөөдөг Монгол Улс дотоодын хөрөнгө оруулагчдаа ч шахдаг, олон улсын зах зээл дээрээс хувьцаа худалдаж аваад, ирэхээр төр нь дээрэмдээд авчихдаг юм байна гэвэл хэн ч манай улсад хөрөнгө оруулахгүй. “Хан ресурс” зэрэг олон хөрөнгө оруулагчийн хувьцааг төрд хүчээр аваад дараа нь олон улсын арбитрт очиж их хэмжээний төлбөрт орсон алдаанаасаа Монгол Улс сургамж аваагүй байна л гэж харна.
  
  
  
  -Ер нь оросууд яагаад хувьцаагаа зарсан юм бол?
  
  
  
  Санхүүгийн зах зээл дээрх үйл явдлыг судалж байдаг хүний хувьд хэлэхэд, хоёр жилийн өмнөөс ОХУ-ыг тойрч дэлхий дахинд өрнөсөн үйл явц нөлөөлсөн байх. ОХУ-д хоёр жилийн өмнөөс геополитикийн бодлогоор гэх юм уу, Украйны асуудлаас болж янз бүрийн хориг тавигдаж эхэлсэн. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг эзэмшиж байсан “Ростех” компанид хүртэл хориг тавьсан. Тодорхой түвшний албан тушаалтнууд болоод хувь хүмүүст мөн санкцууд тавигдсан. Гадаад явах эрхийг нь хаасан. Эдийн засгийн талаасаа бол 160 ам.доллар хүртэл үнэ нь өсөж байсан нефтийн ханш унаж, өнөөдөр л гэхэд 44-46 ам.доллартай тэнцэж байна. ОХУ-ын эдийн засгийн ихэнх орлого, татвар болон бусад төрлийн орлогыг бүрдүүлж байдаг түүхий эд нь нефть. Хоёр жилийн өмнө нэг ам.доллар 30 рубльтэй тэнцэж байсан бол өнөөдөр 65, бараг 70 хүрчихлээ. Ганцхан жилийн дотор рублийн ханш нь хэд дахин буурлаа. Энэ бүхнээс шууд хамааралтайгаар ОХУ-ын төсвийн алдагдал маш өндөр түвшинд хүрч байгаа. Төсвийн алдагдлаа нөхдөг ямар аргууд байдгийг та мэдэж буй байх. Хамгийн энгийн арга бол татвараа нэмэх замаар ард түмнээсээ мөнгө татах. Нөгөө арга нь төр өөрийн эзэмшиж байгаа дотоод болон гадаад активуудаа зарах. Ер нь ганц “Эрдэнэт” биш, хөнгөн цагаан, нефьт зэргээс авхуулаад нилээд активаа зарж, төрийн ачааг хөнгөлөх шаардлага тулсан байх. Дараагийн шалтгаан нь “Эрдэнэт” үйлдвэр насжилтын хувьд хугацаан нь дуусгавар болж байгаа (технолги болон нөөцийн хувьд). “Эрдэнэт” үйлдвэрийн хувьд үүнээс цааш 15 жилийн хугацаанд хаалтын горимд шилжин ажиллах шаардлагатай байгаа.
  
  
  
  -Танай компанитай Хятад, Казахстаны компаниуд өрсөлдсөн гэлээ. Оросын тал танайхыг чухам ямар шалгуураар сонгосон юм бэ?
  
  
  
  -Монголын төр 49 хувийг худалдаж авахгүй гэдгээ Засгийн газрын түвшинд шийдсэн. Үүнтэй адил “Эрдэнэт”-ийн 49 хувиа зарахаа ОХУ-ын тал Ерөнхийлөгчийнхөө түвшинд шийдсэн нь тодорхой. Яагаад гэвэл ОХУ бол Ерөнхийлөгчийн засаглалтай орон. Эндээс нэг логик харагдаж байгаа биз. Хэрвээ зарим хүний хэлж байгаагаар манай компани “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг хуйвалдаж авсан бол ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путинттэй хуйвалдсан болж таарах уу? Гэтэл бид бодит байдал дээр гаднын компаниудтай өрсөлдөөнд орсон нь “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг Монголын компани худалдаж авахад харин ч эерэг туссан. Хэрвээ бидний оронд Хятадын юмуу, Казахстаны компани “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг худалдаад авчихсан байсан бол өнөөдөр зарим улстөрч ямар улс төр хийх байсныг би үнэхээр мэдэхгүй байна. Яг үнэндээ манай компанийнхан маш их хүч, хөдөлмөрлөж байж “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг худалдаж авсан. Үүнийгээ Монголынхоо төлөө хийлээ гэж бодон хөөрч баярлаж байснаас бус, хэн нэгэн улстөрчийн карьер өгсөхийн төлөө ашиглах сэдэв болно гэж бодсонгүй. Урамгүй л байна, зүйрлэхэд олимпоос медал аваад ирэхэд “Чи шүүгчтэй хуйвалдаж авсан байх, медалийг чинь хураана” гэдэг улс өнөөдөр Хойд Солонгос л байх..
  
  
  
  -“Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг авсан 400 сая ам.доллар танай өөрийн хөрөнгө байсан уу?
  
  
  
  -Гэрээний 400 сая ам.долларын хувьд олон улсад “leveraged buy out” гэж нэрлэдэг, өөрийнхөөс гадна дутагдаж байгаа хөрөнгөө бусад санхүүгийн байгууллагаас зээлэх замаар санхүүжилт хийдэг. Энэ худалдан авалтыг хийхдээ бид тодорхой хэмжээний зөвлөх болон хуулийн компаниудыг авч ажиллуулсан. Нэгдүгээрт, “Ростех” бол цэргийн зориулалттай компани. Хоёрдугаарт, тодорхой хэмжээний санкцтай. Тэгэхээр гэрээ хэлцэл хийхээсээ өмнө бид АНУ-ын нэр хүнд бүхий, яг ийм төрлийн худалдан авалтад зөвлөгөө өгдөг нэр хүнд бүхий компани болох Skadden-аар хуулийн дүгнэлтээ гаргуулсан. Хоёрдугаарт, энэ гэрээ хэлцэл Монгол Улс болоод ОХУ-ын хууль, эрх зүйн хувьд хийж болох хэлцэл мөн үү, үгүй юү гэсэн асуулт байсан. Гуравдугаарт, суурь баримт маань ОХУ анх ЗХУ байхад БНМАУ-ын хооронд байгуулагдсан, дараа нь шинэчлэгдсэн. Энэ бүхэнд бид хуулийн дүгнэлт гаргуулахаар дэлхийд нэр хүндтэй мэргэшсэн компаниудыг ажиллуулсан. Нөгөө талаас, ОХУ-ын “Ростех” мөн Baker & McKenzie хэмээх, дэлхийд эхний тавд ордог Английн хуулийн фирмийг ажиллуулсан. Энэ хоёр компани мөн өөр өөрийн төлөөлөгчийг илгээж, хоёр орны хууль тогтоомжид үндэслэн дүгнэлт гаргуулсан. Үүнээс гадна ОХУ-ын Хууль зүйн яамны дүгнэлт ч байдаг. Эдгээр үйл явц өрнөсний дараа гэрээ хэлцэл явагдсан. Түүнээс биш, зарим хүний хэлж байгаа шиг ганц хоног, хэдхэн цагийн дотор шийдсэн асуудал биш.
  
  
  
  -“Монголын зэс корпорац” Монголын компани уу. Үйл ажиллагаа явуулдаггүй, “Эрдэнэт”-ийн хувийг авахын тулд гэнэт шинээр байгуулсан мэтээр бичээд байгаа?
  
  -“Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг худалдсан тухай шалгасан Засгийн газрын ажлын хэсэг өнгөрсөн долоо хоногт дүгнэлтээ танилцуулсан. Тэнд манай компанийг үндэснийх гэдгийг онцолсон байгаа. Мөн УИХ-ын дэд дарга Ц.Нямдорж гуай хийсэн мэдээлэлдээ ч “Монголын зэс корпорац” гэж Монголын компани юм байна” гэж ярьсан байгаа. Албан ёсоор, хариуцлагатайгаар хэлэхэд “Монголын зэс корпорац” 100 хувь Монголын хөрөнгө оруулалттай компани. Монголын өмчийг Монголдоо л авчирсан компани. “Монголын зэс корпорац” бол тусгай зориулалтын компани. Урт удаан настай гэрээ хэлцэл дуусах шатандаа орсноор худалдан авах компанийг байгуулсан. Санхүүгийн хэллэгээр зөвхөн хувьцаа эзэмшихэд зориулан байгуулсан компанийг тусгай зориулалтын компани гэдэг. Дахин хэлэхэд “Эрдэнэт” үйлдвэр дээр хувьчлал яваагүй, гадны эзэмшиж байсан хувийг худалдан авах процесс явагдсан.
  
  
  
  Олон улсад ч, манайд ч тэр гэрээ хэлцэл бүгдээрээ л ийм төрлөөр хийгддэг. “Монголын зэс корпорац” яг л түүнтэй ижил. Энэ бол олон улсад тогтсон жишиг. Гэрээ хэлцэл амжилттай болсон нь энэ бүх асуултын хариулт болов уу. Компанийн өөрийн хөрөнгө санхүүгийн баримтаар 112 тэрбум төгрөг байгаа.
  
  
  
  -Худалдаа хөгжлийн банктай ямар холбоотой юм бэ?
  
  
  
  -Санхүүгийн зөвлөх компаниар TDB-ийн охин компани TDB capital-ийг авч ажилласан. Яагаад гэвэл Монголд TDB capital шиг ийм туршлагатай компани үнэнийг хэлэхэд цөөхөн. Энэ компани маань Монгол Улсын Засгийн газарт зөвлөдөг, томоохон IPO хийчихсэн, IPO хийхэд андеррайтераар ажиллачихсан, санхүүжилт босгох тал дээр туршлагатай. Энэ талаасаа холбогдож байгаа. Тийм учраас Худалдаа хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал О.Орхон мэдээлэл хийсэн. Үүнийг олон нийт ХХБ-аа төлөөлж ярьж байна гэж ойлгосон байх. О.Орхон TDB capital гэж зөвлөх компаниа төлөөлж ярьсан.
  
  
  
  -Цаашид ямар ажил хийхээр төлөвлөж байна вэ?
  
  
  
  -Нэн тэргүүнд үйлдвэрийн өрсөлдөх чадварыг сайжруулах менежмент хийх шаардлагатай. Жишээ нь, Оюутолгойн нэг тонн зэсийн өөрийн өртөг нь 2000 орчим доллар байгаа. Харин “Эрдэнэт” үйлдвэрийнх 4500 орчим долларт байна. Техник, технологийн хоцрогдол, хүдэр дэх зэсийн агуулга буурсан, уулын нөхцөл хүндэрсэн зэрэг яаралтай асуудлууд хүлээж байна.
  
  
  
  Та бүхэн сонссон байх. MRI болон “Стандарт” банкны хэрэг гээд 100 гаруй сая ам.долларын шүүхийн процесс нь дараагийн толгой өвтгөсөн асуудал. Энэ мэт бараг 200 орчим сая ам.доллартай холбоотой асуудал олон улсын арбитрын шүүх дээр яригдаж байгаа.
  
  
  
  Үүнээс гадна “Эрдэнэт” үйлдвэр 200-гаад сая долларын өр төлбөртэй, нөөц шавхагдаж байгаа гээд тоочоод байвал хүн баярлахаар зүйл ховор байна. Үнэнийг хэлэхэд сонгууль хурдан дуусаж бидэнд ажил хийх боломж олгоосой гэж бодож байна. “Эрдэнэт” үйлдвэрт хувьчлал болоогүй худалдан авалт болсон. Төрийн 51 хувиас томилогдсон гүйцэтгэх захирал нь ажлаа хийж л байгаа шүү дээ. Олон улсын зохистой засаглалын стандартаар ТУЗ-ыг 49 хувийн төлөөлөл удирдах нь сайн засаглалд тооцогддог нь маргаангүй үнэн. Төрийн өмчит компанийн үр өгөөж өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх хүсэл үнэхээр байгаа бол компанийн менежментийг ч бидэнд өгөх нь буруу зүйл биш.
  
  
  
  Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийн үеэр төрийн мэдлийн 51 хувийн 49-г Хятадуудад зарлаа гэж баахан шуугьсан, одоо орон нутгийн сонгуулийн үеэр төрийн мэдлийн 51 хувь алга боллоо гэж шуугьж байна. ТУЗ-ийг хүч түрэн булаан авч байгаа нь нэг хувьтай байх 49 хувьтай байх хооронд ямар ч ялгаагүй болгож, зах зээлийн зарчим эрүүлээр мөрдөгдөх боломжгүй болгож байгаа юм.
  
  
  
  Гэхдээ энэ бүх асуудлуудаа бид хуулийн дагуу шийдүүлнэ. Үйлдвэрээ ашигтай ажиллуулж, ажилчдынхаа нийгмийн асуудлыг шийдэхэд ч анхаарна. Хийх хүн аргаа олдог, хийхгүй хүн шалтаг олдог гэдэг үг байдаг даа. Бидэнд эхэлсэн ажлаа дуусгахад сэтгэл дутахгүй ээ. Бодит мэдээлийг олон нийтэд хүргэж байгаа танай редакцын хамт олонд баярлалаа.
• 
  Хотын даргын тансаглал “Хямралын хэмнэлт”-ээс хол давлаа
  2016 оны 10 сарын 11
  ....“Атар” талх бүтэнээр нь худалдан авах мөнгөгүй иргэд таллаж хувааж авдаг эмгэнэлт үзэгдэл ердийн үзэгдэл боллоо. Хоногийн хоолны махаа шулсан яснаас гаргаж авдаг, хаягдал ногооноос ялгаж хоногийн хоолны хольцаа хийдэг иргэдийн амьдрал Хотын даргын нүдэнд өртөхөө байлаа....