-Иргэдийн халаасыг тэмтрэн, хөрөнгөжиж, мөнгөжсөн ДААТГАЛЫНХАН-
Энэ нийгэмд орлого, ашгаараа тэргүүлэх ганцхан салбар байна. Тэр нь, даатгалын салбар юм. Даатгалын компаниудын арвин их ашиг орлого олох цаг нь оны эхний зургаан сар. Ёстой л даллага авсан мэт хөрөнгө мөнгөний урсгал даатгалын гэх тодотголтой компаниуд руу үерлэн урсаж, цутгасаар байна. Жижигхэн зах зээлтэй Монгол Улсын хэзээ ч хямралд өртөхгүй аж ахуйн нэгж гэж нэрлэхэд нэг их буруудахгүй. Энэ төрлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулагчид иргэдийн халааснаас хуулийн нэрийн өмнөөс гээд л хэдэн төгрөгийг нь авчихдаг болохоор тэр. Ер нь, дампуурна гэсэн ойлголт бол байхгүй.
Хамгийн бага зардлаар хамгийн өндөр ашгийг олж байгаа гэхэд хилсдэхгүй. Үйл ажиллагаа нь балгас мэт газраас эхэлдэг бөгөөд өдрөөс өдөрт өөдлөн дэвжсээр, ашиг орлого арвижсаар өдгөө том том шилэн байшинд төвхнөж, тохижсоныг ч олж харж байгаа биз ээ. Арга ч үгүй юм. Унаж яваа машинаа хуульд захирагдан даатгахаас эхлээд оршин суух байраа ч албан ёсоор даатгуулна. Хариуцлагын нэртэй даатгалд хамрагдахын тулд жолоо барих эрхтэй, машинтай хүмүүс жил тутам 36 мянган төгрөг төлнө. Харин орон сууцны зээлтэй иргэд арай өндөр хэмжээний татвартай. Ерөнхийдөө 200 орчим мянган төгрөг заавал өгөх ёстой. Гэхдээ зээл авсан банкны харьяа даатгалын компанид зайлшгүй хамрагдах жишээтэй. Энэ мэтээр иргэдийн халааснаас хуулийн дагуу гэсэн нэрээр хэдэн бор төгрөгийг нь суйлдаг нь нууц биш. Ийм маягаар цуглуулсан мөнгөө зарлагадах нь бага. Цэвэр ашгийн хэмжээ үлэмж нэмэгдэх тутам хөрөнгөө хэрхэн өсгөх арга бодох нь зайлшгүй юм. Мэдээж хэрэг сул байлгахгүйн тулд ББСБ бий болгож эхэлдэг нь ёс мэт болсон. Сүүлийн хэдэн жилд даатгалынхны дэргэдэх Банк бус нэртэй иргэдэд өндөр хүүтэй зээл олгох газар ч олшров. Мөнгөний эрэлд хатсан иргэд хэдэн бор төгрөг авч байвал гэрээ нөхцөл зэргийг огт ойшоохгүй.
Даатгалын компаниудын хувьд ашиг орлого нь нэмэгдэж л байвал иргэдийн халааснаас хэдэн төгрөг гарах хамаагүй. Жилд хэдэн ч удаа даатгуулах тохиолдол зээл авахаас шалтгаалдаг. Зарим хүн хоёроос гурван удаа даатгал хийлгэх нь бий.
Ерөнхийдөө даатгалын үйлчилгээ үзүүлдэг компаниудын сул орлого нь зээл өгч дахин даатгал хийлгэх явдал. Иргэд зээл авахдаа өөрийн тээврийн хэрэгслээ ББСБ-ын нэр дээр шилжүүлдэг албан бус журамтай. Нэр шилжүүлэх үед тээврийн хэрэгслийн болон жолоочийн хариуцлагын даатгалыг шинээр хийлгэх шаардлагыг даатгалын компаниуд тавина. Хуулийн дагуу бүх даатгалаа хийлгэчихсэн, дуусах хугацаа болоогүй эсэх нь даатгалынханд огт падлийгүй. Шууд л шинээр дахин гэрээ хийхийг тулган шаарддаг. Зоос мөнгөний эрэлд хатсан хүн тулгалтыг хүчээр хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүйд хүрч, халаасаа тэмтэрч, буруу харж уйлах шахан даатгалынханд хэдэн бор төгрөгөө сарвайх нь олон. Ер нь, хуулиараа жилд ганц удаа даатгалд хамрагдах ёстой ч компаниудын луйвар гэж хэлж болох асуудлаас үүдэн нэг биш нэлээд хэдэн удаа тоолдог хэдийгээ даатгалын компанид суйлуулах нь энүүхэнд.
Маш их хэмжээний ашигтайг мэдсэн банкууд ч харьяандаа даатгалын компани байгуулаад амжсан. Орон сууцны зээл авахад өөрийн компаниар заавал даатгал хийлгэнэ. Жил бүр даатгалд сул мөнгө хандивласаар байгаа. Банкууд ч үүндээ амташчихсан явна.
Өнөөдөр өнгө өнгөөр алаглах өндөр шилэн барилгуудад даатгалын компаниуд үйл ажиллагаагаа явуулсаар. Анхлан байгуулагдахдаа аль байгууллагын умгар өрөө түрээслэн байсан нь саяхан. Гэтэл хэдхэн жилийн дотор өргөжин тэлж, өнгө зүсээ хувиргажээ. Дан ганц даатгалын ажил хийхгүй бөгөөд дэргэдээ ББСБ-ыг бороо дараахь мөөг мэт төрүүлэн гаргасаар. Үнэндээ иргэдийн хармааг маш сайн тэмтэрсний л үр дүн гэж хэлэхэд нэг их хилсдэхгүй болов уу. Цаашид даварсан даатгалынханд тодорхой хэмжээний хяналт ч хэрэгтэй мэт. Мөн давхар, дахин даатгуулах асуудлыг ч нэг тийш болгох нь зүйтэй биз ээ. Хуулийн дагуу даатгалаа хийлгэсэн хүнээс зээл авсныхаа төлөө дахиад мөнгө өг хэмээн шахаж шаардах нь хэр оновчтой юм бол.
Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниуд бүгд л хувийнх. Хувийн хэвшил хуулийн зай завсрыг ашиглан “хулгай” маягтай мөнгө хүүлэх нь хуулийн дагуу үйлдэл үү гэсэн асуулт ч урган гарч байна. Ядарч зовсон иргэдийнхээ халаасыг тэмтэрч, олсон хэдийг, зээлэх таван төгрөгнөөс орлогожиж, цар хүрээгээ тэлж байгаа даварсан Даатгалын компаниудад даруулга хэрэгтэй болжээ.
Сэтгэгдэл (1)