Энэ сарын 15-наас түүхий нүүрс нийслэл рүү тээвэрлэх, хэрэглэхийг хориглосон Засгийн газрын шийдвэр гарсан. Ингэснээр агаарын бохирдол 50 хувиар буурна гэж мэргэжилтнүүд үзэж байгаа юм. Түүнчлэн агаарын бохирдлын нэгээхэн хэсгийг бүрдүүлдэг утаа их гаргадаг нийтийн тээврийн хэрэгслийг хэрэглээнээс гаргах ажлыг Нийтийн тээврийн газраас сар бүрийн төлөвлөгөөт шалгалтын хүрээнд зохион явуулж байна.

Дэлхий нийтээр хорт утаа хаядаг, дизель түлшний хэрэглээг хязгаарлаж, эко цахилгаан автобусыг хэрэглээндээ нэвтрүүлж буй. Манай улсын хувьд нийтийн тээврийг шинэчлэх нөөц бололцоо, ажиллах хүчин, инженерүүд бэлэн байна. Энэ талаар “Монгол машин индустриал” компанийн инженер Г.Болорсүхтэй ярилцлаа.

-Танай байгууллагын хувьд хэчнээн цахилгаан автобус үйлдвэрлээд байна вэ?

-Би 2005 оноос эхлэн “Нийтийн тээврийн зорчигч тээврийн нэгтгэл” компанид ахлах инженерээр ажилласан. Тухайн үед 01G800 маркийн анхны троллейбусыг үйлдвэрлэж, угсарч гаргаж байсан. Энэ автобус нийтийн тээврийн стандартын шаардлагыг дагуу 12 жил иргэдэд үйлчилгээ үзүүлсэн юм. Үүнээс хойш 50 орчим цахилгаан автобусыг дотооддоо үйлдвэрлэж, шугмын үйлчилгээнд явуулж байна. Зарим автобусыг одоог хүртэл үйлчилгээнд ашиглаж байна. Монголын машин үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхээр “Эрдүү”, “Монгол машин байгууламж”, “Эко бус” зэрэг компаниудын инженерүүд ажилладаг. Миний хувь одоогоор “Монгол машин индустриал” компанид ажиллаж байна. Манай байгууллагаас инженерүүдээ чадавхжуулах зорилгоор гаднын хурал, зөвлөгөөн, сургалтуудад их сургадаг. Тэндээс олсон мэдлэг, мэдээллээ Монголынхоо практикт хэрэгжүүлдэг.

-Цахилгаан автобусны захиалга манай зах зээлд хэр байдаг бол?

-Гаднаас ирсэн захиалгын дагуу хэд хэдэн автобус үйлдвэрлэж байна. Гэхдээ машинт үйлдвэрлэл гэдэг жижиг, дунд үйлдвэрлэл биш. Цар хүрээний хувьд том салбар. Энэ үйлдвэрлэлээс салбарлаж сандал, шил, боолт, ганх, кузов зэргийг хийдэг жижиг, дунд үйлдвэрлэл хөгжих ёстой. Хэрэв салбар нь байхгүй бол жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг мянга дэмжээд ахуй хэрэглээнээс хэтрэхгүй. Улс орны хөгжлийг бодит болгоё гэвэл жижиг, дунд үйлдвэрлэлээс гадна томоохон салбарыг дэмжих дэмжлэг хэрэгтэй байна.

-Гаднаас захиалга ирдэг гэж байна. Жишээ нь, аль улсаас захиалга ирж байна вэ?

-Казакстан Улсаас хоёр цахилгаан автобусны захиалга орж ирж байсан. Үүнийг Монголдоо үйлдвэрлэж, экспортод гаргасан. Үйлдвэрлэлийн процессын хувьд зөвхөн Монголд л байдаг технологи. Тухайлбал, цахилгаан, дизель хөдөлгүүрээр явдаг хосолмол бүтээгдэхүүнийг Монгол инженерүүд анх бүтээсэн гэж хэлж болно. 

-Машин үйлдвэрлэлийн салбар төрийн бодлоготой хэрхэн уялддаг вэ?

-Засгийн газраас 850 тэрбум төгрөгөөр 1200 цахилгаан автобус гаднаас худалдаж авна гэж ярьж байна. Хуваагаад үзвэл, нэг автобусанд 700 гаруй сая төгрөг зарцуулахаар байна. Харин Монголд үйлдвэрлэсэн цахилгаан автобус 400 орчим сая төгрөгийн өртөгөөр босох боломжтой. Төр засгийн хэлж, хэрэгжүүлж байгаа бодлого хөрсөн дээрээ буухгүй байна. Тухайлбал, “Аз жаргалтай Улаанбаатар хот” гээд МАН-ын мөрийн хөтөлбөрийн 5.3.3-д дотоодын үйлдвэрт 400-аас доошгүй автобус худалдаж авна гэж тусгасан байдаг. Бидний зүгээс ажил хийх талбай, баазаа бэлтгээд биднээр автобус хийлгэх юм байна гэж итгэж байтал гаднаас авахаар болж байгаа нь харамсалтай.

-Тэгвэл дотооддоо үйлдвэрлэе гэвэл энэ тоо яаж өсөх боломжтой вэ?

-Бидэнд автобус үйлдвэрлэх захиалга өгвөл зардал багасах боломжтой. Учир нь 2-3 ширхэг автобус авахаар тоног төхөөрөмж, тээврийн зардал зэрэг нь өндөр байдаг. Харин олноор нь үйлдвэрлэвэл бүх талаараа хэмнэлттэй болж ирнэ. Ажилчдын тоо өсөхөөс гадна буцаад дотооддоо хөрөнгө оруулалт болж үлдэнэ.

-Монгол инженерүүдийн бүтээсэн автобус гаднаас импортлосон автобуснаас юугаараа давуу юм бэ?

-Манай улс урд хөрш эсвэл БНСУ-аас автобус оруулж ирдэг. Цаг агаарын хувьд эдгээр улсаас харьцангуй хүйтэн уур амьсгалтай учраас халаалтын систем, тохируулга хийдэг. Дээр нь шил их цантдаг учир вакум шил сонгох, орчин нөхцөлд тохирсон хэрэглэгдэхүүнийг сонгож хэрэглэдэг. Бид 10-аад жил гаднын автобусыг засаж, янзаллаа шүү дээ. Тиймээс бидэнд юу хэрэгтэй, хэрэггүй гэдгийг бүгдийг нь мэднэ.

-Цахилгаан автобус гаднаас оруулж ирэхэд 700 сая төгрөг, дотооддоо үйлдвэрлэвэл 400 сая төгрөг юм байна. Гэсэн ч дотооддоо автобус үйлдвэрлэвэл өртөг өндөр тусдаг гэж ярьдаг шүү дээ?

-Дотооддоо үйлдвэрлэсэн автобус өртгийн хувьд хамаагүй хямд. Төрийн түшээд үүнийг хятадын зах зээлтэй харьцуулдаг. Бид Хятадаас шаардлагатай тоног, төхөөрөмжийн худалдан авалтаа хийдэг. Тэр үнэн. Мөн нэг ч боолтоо өөрсдөө үйлдвэрлэж чадахгүй байж автобус үйлдвэрлэнэ гэж юу байдаг юм гэж их ярьдаг юм. Тухайлбал, “Apple” компанийн гар утас байлаа гэхэд Хятад, Солонгос зэрэг улсууд угсраад зардаг. Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрлэж байгаа газар нь технологийнх нь шийдлийг гаргадаг. Худалдан авалт хийж сонгодог сонголтууд жижиг, дунд үйлдвэрлэл болон цаашлаад монголчууд өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болох боломжуудыг бий болгох боломжтой.

-Танай байгууллага автобус үйлдвэрлэхдээ материалуудаа хаанаас оруулж ирдэг юм бэ?

-Казакстанд экспортолсон автобусны хувьд дотоодын үйлдвэрээс сандал, доторлогооны материал зэргийг авч хэрэглэсэн. Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүнийг Монголд үйлдвэрлэж байвал үндэсний үйлдвэрлэлдээ хөрөнгө оруулахыг боддог. Гэхдээ жижиг, дунд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй тул зарим хэрэгслүүдийг гаднаас авах шаардлага яах аргагүй гардаг.

-1200 автобус оруулж ирнэ гэж байна. Энэ нь шинэ автобус уу. Одоо нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явж байгаа автобуснуудын хувьд дийлэнх нь тухайн улсдаа ашиглалтаас гарчихсан автобус байдаг биз дээ?

-Хэд хоногийн өмнө БНХАУ-аас концессын гэрээний хүрээнд шинэ автобус оруулж ирэхээр болсон юм билээ. Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас уг асуудлыг дэмжсэн гэж сонссон.

-Манай улсын инженерүүд бусад улсын инженерүүдтэй харьцуулахад ур чадварын хувьд ямар байдаг юм бэ. Уг нь Япон Улс манай улсаас инженер авч ажиллуулах сонирхолтой байдаг юм шиг санагддаг?

-Монгол инженерүүд ур чадварын хувьд дутагдалтай зүйл бий. Гэхдээ зарим зүйлд бусад орны инженерүүдийг дагуулахгүй сайн. Хятад, Солонгос руу очиж туршлага солилцож, хамт ажиллах үе гардаг. Тэнд үйлдвэрлэдэг автобусанд хамт ажиллаж үзсэн юм. Энэ үед Монгол инженерүүдэд төрийн дэмжлэг тааруу байдаг болохоос биш олон давуу тал байгаа нь харагдсан.

-Цахилгаан болон дизель түлшээр явдаг автобусын ялгаа нь юунд байна вэ?

-Нэг дизель автобус жилд 43 сая төгрөгийн түлш хэрэглэдэг. Харин цахилгаан автобус жилд зургаан сая төгрөгийн дотоодын эрчим хүчийг хэрэглэдэг. Өөрөөр хэлбэл, цахилгаан автобус дизель түл хэрэглэдэг автобуснаас даруй долоо дахин хэмнэлттэй гэсэн үг. Мөн дизель автобус жилд нэг тонн гаруй хорт хий агаарт ялгаруулдаг. Харин цахилгаан автобус хорт хий ялгаруулахгүйгээрээ давуу талтай. Тиймээс уг автобус нь нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулахад чухал ач холбогдолтой.

Б.Лхам