Баянгол дүүргийн прокурорын газраас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 138 дугаар зүйлийн 138.2 дахь хэсэг буюу ”Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны журам зөрчигдсөнөөс хүний амь нас хохирсон” гэмт хэрэгт хяналт тавьж, яллах дүгнэлт үйлдэн дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд шилжүүлж шийдвэрлүүллээ.

Сүхбаатар дүүргийн 11-р хорооны нутаг дэвсгэрт энэ сарын 20-нд нэг гэрийн хоёр хөгшинг гэртээ байхад нь хутгалсан хэрэг гарчээ.

С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийн шүүх хурал өглөө шүүгдэгч нарын мэдүүлгээр эхэлсэн билээ.

УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл, С.Эрдэнэ нар Ерөнхий сайдад асуулга тавьжээ. Тэд агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр Засгийн газар ямар арга хэмжээ авч байгаа талаар мэдээлэл авахаар асуулгаа Ерөнхий сайдад хаяглажээ.

Нийслэлийн Байгаль орчны газраас өргөн хэрэглээний цахилгаан бараа импортлон борлуулагч аж ахуйн нэгжүүдтэй ажил хэргийн уулзалт зохион байгууллаа. Эрчим хүчний хэрэглээнд учирч буй ачааллыг багасгах, хэрэглэгчид оногдох төлбөрийн дарамт, байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах зорилгоор хийсэн уг уулзалтаар импортын өргөн хэрэглээний цахилгаан бараанд эрчим хүчний хэмнэлттэй байх стандартын шаардлага тавих, худалдан авагчдын сонголтод нөлөөлөх зорилгоор эрчим хүчний хэмнэлттэй бүтээгдэхүүн сонгосноор гарах эдийн засгийн үр нөлөөг сурталчилж, эрчим хүч хэмнэлтийн мэдээллийг барааны үнэ болон танилцуулгад заавал хавсаргаж байх зэрэг асуудлыг хэлэлцлээ. Түүнчлэн дотор орчны агаарын бохирдлоос хамгаалах агаар цэвэршүүлэгч болон цахилгаан бага зарцуулдаг халаагууруудыг гаалийн татвараас чөлөөлж, үнийг бууруулах боломжийг эрэлхийлэн шийдвэр гаргах түвшиний байгууллагуудад уламжлахаар шийдвэрлэв.
Агаарын бохирдлыг бууруулах зорилгоор шөнийн эрчим хүчний үнийг тэглэх бодлогыг баримталж байгаа энэ үед эрчим хүч бага зарцуулдаг бүтээгдэхүүний хэрэглээг дэмжих нь чухал ач холбогдолтой бөгөөд дунд, урт хугацаанд манай улсын хүлэмжийн хийг бууруулах чиглэлээр олон улсын өмнө хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хангах, Нийслэлийн Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чухал нөлөөтэй юм.
АНУ, Австрали, Канад, Шинэ Зеланд, Япон, Тайвань болон Европын улс орнууд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг эрчим хүчний хэмнэлтийн “Energy Star” стандартыг 1992 оноос эхлэн мөрдөж байгаа. Европын холбооны улсуудад EU Energy label хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэн угаалгын машин, хөргөгч, цахилгаан зуух, халаагч зэрэг цахилгаан их хэрэглэдэг өргөн хэрэглээний бүтээгдэхүүнүүдэд эрчим хүч зарцуулах дээд хязгаарыг тавьж өгснөөр нэг өрхийн жилийн дундаж цахилгааны төлбөрийг 465 евро хүртэл бууруулж чадсан юм гэж нийслэлийн Байгаль орчны газраас мэдээлэв.

2016 оны 12 дугаар сарын 23-наас 12 дугаар сарын 27-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв

ОХУ-тай Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн яам Мал эрүүлжүүлэх, хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнийг экспортлох, үрийн аж ахуй байгуулах, хил орчмын худалдаа хийх гэсэн үндсэн дөрвөн чиглэлээр хамтран ажиллана.

Энэ хүрээнд Хүнс, хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн сайд П.Сэргэлэн 11 дүгээр сарын 18-20-ны өдөр Оросын холбооны улсад албан ёсны айлчлал хийлсэн. Айлчлалын хүрээнд ОХУ-ын ХАА-н сайд Ткачёв Александр Николаевич, ХХАА-н дэд сайд Громыко Евгений Васильевич, Мал эмнэлэг хорио цээрийн албаны дарга Данкверт Сергей Алексевич, ХАА-н яамны Гадаад хамтын ажиллагааны газрын дарга Гаршина Ольга Владимировна нарын хүмүүстэй уулзаж, цаашид хамтран хэрэгжүүлэх ажил хэргийн талаар ярилцсан байна. Орос - Монголын ХАА-н бараа бүтээгдэхүүний худалдааг өргөжүүлэн хөгжүүлэх, монгол улсын малыг эрүүлжүүлэх хөтөлбөрийн хоёрдугаар үе шатыг хэрэгжүүлэх, махны экспортыг нэмэгдүүлэх, үр тарианы сорт гаргахад хамтарсан хөтөлбөр болоод Монгол Улсаас ХАА-н гаралтай бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэх квот зэрэг асуудлын талаар ярилцаж харилцан тохиролцоонд хүрлээ.

Монгол улс, Оросын холбооны улсын Засгийн газрын 20 дугаар хурал Улаанбаатар хотноо болж, талууд “Монголын мал сүргийг эрүүлжүүлэх” хамтарсан хөтөлбөрийн хоёр дахь үе шатыг хэрэгжүүлэхээр тохиров. Мөн ХАА-н бүтээгдэхүүнийг харилцан нийлүүлэх асуудлыг цогцоор нь авч үзэж, энэ салбарт бизнесийн үйл ажиллагаа явуулах сонирхолтой компаниудыг дэмжиж, хамтарсан төслүүд хэрэгжүүлэхээр болов.

ОХУ-ын ХАА-н сайд Ткачёв Александр Николаевич –ээс Монгол улсын Хүнс хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрийн сайд П.Сэргэлэнд хаяглан “Монголын малыг эрүүлжүүлэх хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх хүрээнд хил дамнасан малын халдварт өвчнөөс хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр Оросын холбооны улсын Хөдөө аж ахуйн яам Монголын талтай цаашид хамтран ажиллах сонирхолтой байгаагаа албан ёсоор илэрхийлжээ. Мөн Монголын мах, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрүүдэд 2016 оны 9-р сарын 17-28-ны өдрүүдэд хийсэн хяналт шалгалтын үр дүнгийн урьдчилсан тайланг 12 сарын эцсээр Оросын мал эмнэлэг, ургамал хорио цээрийн улсын албанаас Монголын холбогдох байгууллагад хүргүүлэх болно. Оросын талаас импортлох хүсэлтэй аж ахуйн нэгжүүд болон хэрэглэгчдийн хэрэгцээ байгаа эсэхийг харгалзан, дээрх шалгалтын баримтуудыг судласны үр дүнд Монгол Улсаас ОХУ-д нийлүүлэх мах, махан бүтээгдэхүүний хэмжээг нэмэгдүүлэхэд Монголын талд туслалцаа үзүүлэх боломжийг судалж үзэх болно гэж энэхүү албан бичигт дурдсан байна.

“Монголын мал сүргийг эрүүлжүүлэх” хөтөлбөрийн хүрээнд ОХУ-аас хөнгөлөлттэй үнээр 20 сая тун вакцин авахаас 5 сая тун вакциныг 12 дугаар сарын 25-ны дотор авах юм гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Нийслэлийн ЗДТГ, Онцгой байдлын газар болон Дэлхийн зөн олон улсын байгууллага хамтран зохион байгуулж буй “Гамшигтай тэсвэртэй Улаанбаатар тусгай төсөл” арга хэмжээний нээлт өнөөдөр боллоо. Нээлтийн үйл ажиллагаанд нийслэлийн Засаг даргын орлогч П.Баярхүү, Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын дарга Б.Үнэнбаатар, “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллагын Хүмүүнлэгийн онцгой байдлын Үндэсний зохицуулагч Б.Ванчиндорж, Тусгай төсөл үйл ажиллагааны менежер С.Оюунтөгс болон дүүргийн засаг дарга, газрын мэргэжилтнүүд оролцож байна.

Төслийн хүрээнд нийслэлийн түвшний нийслэлийн Онцгой байдал, Хүүхэд гэр бүлийн хөгжлийн газар, Эрүүл мэндийн газар, Боловсролын газар, дүүрэг дэх салбар нэгжүүдээр дамжуулан албан хааагч, иргэдэд сургалт зохион байгуулах аж. Улаанбаатар хотын гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, даван туулах чадавхийг бэхжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлж, хүн амын амь нас, эд хөрөнгийг байгалийн болон бусад тохиолдож болзошгүй гамшиг, аюулаас хамгаалахад зорилготойгоор тус сургалтыг зохион байгуулахаар болжээ.

Тус сургалтын талаар Нийслэлийн Засаг даргын орлогч П.Баярхүү “Дэлхийн зөн Монгол” олон улсын байгууллага нийслэлийн ЗДТГ-тай хамтраад 2 жилийн “Гамшигт тэсвэртэй Улаанбаатар тусгай төсөл”-ийг хэрэгжүүлэхээр санамж бичигт гарын үсэг зурсан. Үүний дагуу эхний сургалт өнөөдөр ийнхүү эхэлж байна. Сургалтын зорилго нь сүүлийн үед Улаанбаатар хот газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсээр тооцогдож байна. 2001 онд 500 гаруй удаа газар хөдөлсөн бол 2015 онд мөн зохих хэмжээгээр газар хөдлөлтүүд болсон. Тиймээс ард иргэд, албан хаагчид газар хөдлөлтийн үед урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг хэрхэн зохион байгуулах вэ, өөрсдийгөө хэрхэн хамгаалах вэ гэдэг сэдвийн хүрээнд сургалт зохион байгуулахад чиглэгдэж байна” гэлээ гэж нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Авто болон явган хүний зам, талбайн цас цэвэрлэх техник, технологи бий болгох, зохион бүтээх уралдаанд шалгарсан загвар бүтээхэд шаардагдах 50 сая, шалгарсан бүтээлд олгох 22 сая, нийт 72 сая төгрөгийг Засгийн газрын нөөц сангаас гаргахаар боллоо.

БСШУСЯ энэ оны 11 дүгээр сарын 28-ны өдрөөс 12 дугаар сарын 02-ны өдрүүдэд уралдаан зарлаж 15 саналын дөрвийг нь сонгон шалгаруулаад байна. ШУТИС, ХААИС, Экобус авто үйлдвэр бага оврын тракторт угсардаг цас цэвэрлэгч, дүүжин төхөөрөмж, машинд суурилуулдаг хүрз, цэвэрлэж ачих төхөөрөмж, шанагат ачигч, цас түрэгч, цасны комбайн зэргийг санал болгожээ гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

ШШГЕГ-ын “Сүлд” биеийн тамир спортын хорооны Соёл олон нийт, биеийн тамирын асуудал хариуцсан ажилтан, Монгол Улсын Гавьяат тамирчин, Олон улсын хэмжээний мастер, дэд хурандаа Б.Цэвээндаш Цаст Гимлай Дэлхийн ноён оргилд ганцаарчилсан “Соло” авиралт, хүчилтөрөгчгүй амь өрссөн аюултай буулт хийсэн билээ.

Нийслэлд агаарын бохирдол 12, 1 дүгээр сард хамгийн өндөр хэмжээнд хүрч, амьсгалын замын өвчлөлийн тархалт нэмэгддэг. Агаарын доод хэсэгт хамгийн их бохирдол, утаа байдаг учраас бага насны хүүхдүүд өртөх эрсдэл ихтэйг мэргэжлийн байгууллагынхан хэлдэг. Тиймээс бага насны хүүхдүүдийг агаарын бохирдлоос хамгаалж, амьсгалын замын өвчлөлөөс сэргийлэх зорилгоор Дэлхийн банкны санхүүжилтээр хэрэгжиж байгаа “Улаанбаатар-Цэвэр агаар” төслөөс нийслэлийн агаарын бохирдол ихтэй бүсэд үйл ажиллагаа явуулж буй цэцэрлэгүүдэд ХЕПА шүүлтүүр бүхий агаар цэвэршүүлэгч төхөөрөмж хүлээлгэн өглөө.

Цэнхэр дэлхийгээ Байгаль, ан амьтдыг хайрлах учартайг адал явдал дүүрэн үйл явдлуудаар дамжуулан хүргэдэг Ногун цуврал комикийг мэдэхгүй хүүхэд багачууд ховор билээ.

С.Зориг агсны хэргийн шүүх хурал хоёр дахь өдрөө хаалттай үргэлжилсээр байна. Өнөө өглөө хурал шүүгдэгч нарын мэдүүлгээр эхэлсэн.

Махны дундаж үнэ

2016 оны 12-р сарын 3-р долоо хоногт хонины ястай нэг килограмм мах дунджаар 4260 төгрөг, үхрийн ястай мах нэг килограмм нь дунджаар 5625 төгрөгийн үнэтэй байна. Үхрийн ястай махны үнэ өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад 1.1 хувиар буюу 60 төгрөгөөр буурч, харин үхрийн цул махны үнэ тогтвортой байлаа. Энэ 7 хоногийн ажиглалтаар үхрийн мах “Баянзүрх” хүнсний захад хамгийн хямд буюу 5400 төгрөг, харин “Меркури” хүнсний захад хамгийн өндөр үнэтэй буюу 7500 төгрөг байна. Хонины ястай болон цул махны үнэ өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад тогтвортой байна. Энэ долоо хоногийн ажиглалтаар хонины мах “Баянзүрх”, “Хар хорин” хүнсний захуудад хамгийн хямд буюу 4000 төгрөгөөр, харин “Меркури” хүнсний захад хамгийн өндөр үнэтэй буюу 7000 төгрөгөөр худалдаалж байна.

Гурилын үнэ

2016 оны 12-р сарын 3-р долоо хоногт нийслэлийн хүнсний томоохон зах, дэлгүүрт “Алтан тариа” савласан нэг кг гурилын үнэ дээд зэрэг нь 1200-1500 төгрөг, 1-р зэргийнх 1000-1300 төгрөг, 2-р зэргийнх 800-900 төгрөг байна. Худалдан авагч олон байдаг “Хүчит шонхор”, “Таван эрдэнэ”, “Бөмбөгөр”, “Баянзүрх”, “Хархорин” хүнсний захуудад задгайгаар буюу шуудайгаар худалдаж буй нэг кг дээд зэргийн “Алтан тариа” гурилын үнэ 1150-аас 1300 төгрөгийн үнэ ханштай байна. Харин “Барс” хүнсний захад дээд зэргийн “Алтан тариа” гурил 1100 төгрөг, 1-р зэргийн гурил 950 төгрөгөөр тус тус зарагдаж байна. “Атар” талх хүнсний зах, дэлгүүрт 1100-1210 төгрөгийн үнэтэй байна. “Бөмбөгөр”, “Барс”, “Оргил”, “Хархорин” хүнсний захуудад “Атар” талхыг хамгийн хямд буюу 1100 төгрөгөөр, харин “Сансар” супермаркетад хамгийн өндөр үнээр буюу 1210 төгрөгөөр худалдаалж байна.

Төмс, хүнсний ногоо

2016 оны 12-р сарын 3-р долоо хоногт өмнөх долоо хоногтой харьцуулахад монгол төмс 1.4 хувиар буюу 10 төгрөгөөр, байцаа 9.6 хувиар буюу 110 төгрөгөөр өсч, харин лууван 1.5 хувиар буюу 15 төгрөг, манжин 7.0 хувиар буюу 95 төгрөгөөр тус тус буурчээ.

ЗТХЯ-наас сар бүр “Зам, тээврийн хөгжил” мэдээллийн цаг зохион байгууллаа. Энэ үэр энэ он гарсан зам тээврийн ослын талаар мэдээлэл өгсөн юм. Улсын хэмжээнд энэ оны эхний 11 сарын байдлаар тээврийн хэрэгслийн ашиглалтын журмын эсрэг 1697 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Үүнээс орон нутгийн замд 334 хүн нас барсан аж.

Иймд өөрсдийн амь нас, эд хөрөнгө, эрүүл мэндээ болзошгүй аюулаас урьдчилан сэргийлэх үүднээс аливаа хууль бус тээвэрлэлтээс татгалзаж албан ёсны гэрээтэй, даатгалтай, баталгаатай тээврийн хэрэгслээр зорчихыг анхааруулж байна.

Шилдэг оюутнуудад Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит тэтгэлэг хүртээх ёслол өнөөдөр Төрийн ордонд боллоо. Тэтгэлгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Ц.Баярсайхан гардуулан өгөв.

Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит 2016 оны тэтгэлгийг ШУТИС-ийн Үйлдвэрийн механикжуулалтын 4 дүгээр ангийн оюутан Цэрэнгийн Доржсүрэн, МУИС-ийн Санхүүгийн менежментийн 4 дүгээр ангийн оюутан Мөнхбаярын Мөнхтуяа, СЭЗИС-ийн Санхүүгийн менежментийн 4 дүгээр ангийн оюутан Мөнхбаатарын Шүрэнцэцэг, МУИС-ийн Олон улсын эдийн засгийн харилцааны 4 дүгээр ангийн оюутан Жамъяндагвын Болор, МУИС-ийн Олон улсын эрхзүйн 4 дүгээр ангийн оюутан Энхтайваны Мягмарнаран, ШУТИС-ийн Үйлдвэрийн механикжуулалтын 4 дүгээр ангийн оюутан Дамжингийн Чинзориг, МХҮХ-ны дэргэдэх МСҮТ-ийн Ардын гоцлол хөгжимчин-Морин хуурын ангийн оюутан Лхамжавын Эрдэнэчулуун, ХААИС-ын Газар зохион байгуулалтын 4 дүгээр ангийн оюутан Батсайханы Энэрэл, ”Эм Ай Ю” ДС-ийн Олон улсын бизнесийн менежментийн 3 дугаар ангийн оюутан Жаргалсайханы Ариундэлгэр, МХҮХ-ны дэргэдэх МСҮТ-ийн Эсгий гар урлалын ангийн оюутан Пүрэвцэндийн Цогт-Очир, МУИС-ийн Олон улсын харилцааны 3 дугаар ангийн оюутан Бат-Эрдэнийн Үүрцайх, МУИС-ийн Санхүүгийн менежментийн 4 дүгээр ангийн оюутан Батмөнхийн Хүслэн, АШУҮИС-ийн Хүний их эмчийн 6 дугаар ангийн оюутан Бямбадоогийн Лхам-Эрдэнэ, МУИС-ийн Эрхзүйн 5 дугаар ангийн оюутан Баасанхүүгийн Түмэннасан, СУИС-ийн Уран зургийн 4 дүгээр ангийн оюутан Чойжхоролын Тунгалагтуяа, АШУҮИС-ийн Хүний их эмчийн 3 дугаар ангийн оюутан Батбаатарын Энхжин, ХУИС-ийн Герман хэлний 4 дүгээр ангийн оюутан Балжиннямын Отгонжаргал, УБЭИС-ийн Нягтлан бодох бүртгэлийн 4 дүгээр ангийн оюутан Төмөрбатын Тайванбаатар, МУИС-ийн Социологийн 4 дүгээр ангийн оюутан Ганбаатарын Батпүрэв, ХААИС-ийн Малын их эмчийн 3 дугаар ангийн оюутан Чулуунбаатарын Сарантуяа, МУИС-ийн Биохимийн 4 дүгээр ангийн оюутан Алтантулгын Энх-Ариун, МУИС-ийн Эдийн засгийн онолын 4 дүгээр ангийн оюутан Бямбажавын Насан-Эрдэнэ, СУИС-ийн Соёл урлагийн менежментийн 4 дүгээр ангийн оюутан Мөнхжаргалын Оюунтуяа, ШУТИС-ийн Архитектурын 3 дугаар ангийн оюутан Намжилын Цэрэнчимэд, Ховд ИС-ийн Түүх, нийгэм судлалын 4 дүгээр ангийн оюутан Батзоригийн Мөнх-Эрдэнэ, Сити ИС-ийн Олон улсын худалдааны менежментийн 4 дүгээр ангийн оюутан Бат-Эрдэнийн Болдбаатар, МХҮХ-ны дэргэдэх МСҮТ Хүртээмжтэй технологийн мэргэжилтний ангийн оюутан Өлзий-Очирын Мөнхтөр нарын шилдэг 30 оюутан хүртсэн юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Ц.Баярсайхан тэтгэлэг гардуулж хэлсэн үгэндээ:

““Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит 2016 оны тэтгэлгийг оюун ухаан, хичээл зүтгэлээ дайчлан сурлага, спорт, урлагийн онцгой амжилт гарган суралцаж байгаа оюутнуудад мэргэжлийн ур чадвар, сурлагын амжилтыг нь чухалчлан олгож байна.

Оюутны сурлагын амжилт, мэргэжлийн чиглэлийн судалгаа хоёр бол оюутан хүний хамгийн гол шалгуур юм. Мэргэжлийн ур чадвар, өрсөлдөх чадамж, судалгаа шинжилгээнд суурилсан мэдлэгтэй сайн боловсон хүчин болохын төлөө эрдэм оюун, хөлс хүч, хичээл зүтгэлээ бүрэн зориулсан, ирээдүйн өмнө үүрэг хүлээж буй хариуцлагатай цаг хугацаа бол оюутан нас юм. Ийм ч учраас төр засгаас оюутан залуусаа үргэлж дэмжиж байдаг. Оюутнууд маань холыг харж, зөвийг бодож, эрдэм мэдлэгтээ шамдаж байгаагийн хэрээр улс орны маань ирээдүй тодрон гэрэлтэж байна. Түүнчлэн нийгмийн хариуцлагаа ухамсарласан хүнлэг сэтгэлтэй, монгол үндэсний амин чухал дархлаа: соёл уламжлалаа дээдлэн, өөрийн үйл амьдралдаа хэвшүүлсэн үндэсний сэтгэлгээтэй монгол хүн болон төлөвшиж байгаад баяртай байна.

Манай оюутнууд нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хариуцлага, чадвар, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн боловсролд тэмүүлж, түүндээ хүрч чадаж байгаа нь бахархууштай юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нэрэмжит тэтгэлгээрээ Та бүхний хичээл зүтгэл, эрдэм оюуныг урмаар шагнаж, зорилго тэмүүлэлд чинь ташуур өгч; гэр бүл, төрөл садан, найз нөхөд, анги хамт олон, сургууль, улс орныхоо өмнө хүлээх хариуцлагыг тань улам нэмэгдүүлж байна. Та нараар үлгэрлэж дүү нар, найз нөхдийг тань сайн бүхэнд уриалж байна.

Та бүхний цаашдын зорилго, ажил хөдөлмөрт их амжилт хүсэж, эрүүл энх, сайн сайхны ерөөл дэвшүүлье.

Эрдмийн гэгээн үйлс ашид дэлгэрэх болтугай” гэлээ.

Хүчтэний өлгий Архангай аймгийн бөхийн дэвжээ үүсэн байгуулагдсаны 20 жилийн ой, Архангай аймгийн улсын цолтой бөхчүүдэд хүндэтгэл үзүүлэх барилдаан энэ сарын 25-ны өдөр МБӨ-нд болох гэж байна.
Луу гүний алдарт Галсанхүүгийн Вандан аварга, Даян аварга Буур хэмээх Нацагийн Жамъян, Цэдэндоржийн Чимэд-Очир, Дархан аварга Гэлэгжамцын Өсөхбаяр, улсын залуу аварга Чимэдрэгзэнгийн Санжаадамба нарын таван аваргаар манлайлуулсан Арын сайхан хангай нутгийн хүчтэнүүд Монгол бөхийн дэвжээнд цаг цагт тэргүүлж, Монгол бөхийн өнгийг тодорхойлсоор ирсэн түүхтэй.
Өдгөөгөөс 20 жилийн тэртээ 1996 онд улсын арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ тэргүүтэй Архангай аймгийн бөхчүүдийн санаачлагаар “Бөх-Эрдэнэ” хэмээх дэвжээг анхлан байгуулсан нь Монгол улсын хэмжээнд бөхийн дэвжээ үүсэн бий болох үндэс суурийг тавьсан байдаг юм.
Энэхүү сайхан бөхийн дэвжээний үүсэл суурин дээр 2006 онд Архангай аймгийн хэсэг залуус хамтран Бөхбилэгт дэвжээг байгуулан ажилласан бөгөөд өнөөдөр аварга, арслан, гарьд цолтон магнайлсан олон хүчит бөхчүүдтэй, нэгдсэн зохион байгуулалттай, тогтмол үйл ажиллагаатай, хүмүүсийн сайн мэддэг бөхийн дэвжээ болон өргөжсөн билээ.
Архангай аймаг нь нийт 125 улсын цолтонтой бөгөөд үүнийг тодруулбал 5 аварга, 14 арслан, 1 гарьд, 34 заан, 7 харцага, 64 начин цолтон энэ нутгаас төрөн гарчээ.
Улсын цолтой бөхийн тоогоор удаалдаг Булган аймаг 60 шахам улсын цолтой бөхтэй байгааг харахад Архангай аймаг бол бусад аймгуудаас улсын цолтой бөхийн тоогоороо хол тасархай түрүүлсэн хүчтэний өлгий нутаг гэдгийг гэрчлэх тод баримт юм.
Мөн Архангай аймаг төрийн наадмын 16 түрүү авсан амжилтаар бусад аймгаа тэргүүлж байгаа төдийгүй Ардын хувьсгалын 95 жилийн түүхэнд 5 удаа Архангай аймгийн хоёр бөх түрүү булаалдсан түүхэн амжилтыг бичсэн байдаг. Тэр дундаа нэг сумын хоёр бөх төрийн наадмын түрүү булаалдсан ховор амжилт мөн л энэ нутгийнх.
Одоо Бөхбилэгт дэвжээний тэргүүнээр Монгол улсын сайд Ж.Мөнхбат, тэргүүн дэдээр ХХАЯ-ны сайд асан Ж.Бадамжунай, дэд тэргүүнээр Дархан аварга Г.Өсөхбаяр, гүйцэтгэх захирлаар Н.Алтаншагай, ахлах дасгалжуулагчаар улсын гарьд Д.Рагчаа, дасгалжуулагчаар улсын начин Ч.Ганзориг нар ажиллаж байгаа бөгөөд улс, аймаг, сумын цолтой болон залуу 100 орчим бөх бэлтгэл сургуульд хамрагдаж байна.
Хүчтэний өлгий Архангай аймгийн бөхийн дэвжээ үүсэн байгуулагдсаны 20 жилийн ой, Архангай аймгийн улсын цолтой бөхчүүдэд хүндэтгэл үзүүлэх энэхүү барилдаанд улсын аварга Г.Эрхэмбаяр, Ч.Санжаадамба, С.Мөнхбат, улсын арслан П.Бүрэнтөгс, Н.Батсуурь, Р.Пүрэвдагва тэргүүтэй энэ цагийн шилдэг хүчтэнүүд магнайлан зодоглох энэхүү барилдаан нь бай шагнал өндөр бөгөөд түрүү бөх 5 сая төгрөг гардах бол үзэгчдийн дундаас 3 азтан тодрох юм. 12-р сарын 25-нд 14 цагаас Монгол бөхийн өргөөнөө уулзацгаая.

Аав ээж хоёр минь Завханы баруун захын сумд болох Завханмандал, Эрдэнэхайрхан, Ургамал сумдаар олон жил багшилж, аав минь бага сургуулийн захирлаар ажиллаж байв. Хөдөө өссөн бага насны үлдэцтэй дурсамжинд шинэ жил орно. Сумын ёолк гэж их гоё юм болноо. 12 сарын сүүлчээр сургуулийн бүх сурагчид ёолкны чимэглэл хийх даалгавартай. Дэвтрийн, хэрэв олдвол цагаан цааснуудыг уртаар нь өнгө өнгийн усан будгаар ялгаж будна. Өнгийн цаас олддоггүй байв. Дараа нь түүнийгээ нарийхан хайчилж байгаад жижиг хэсгээр нь цагираг болгон жонхуугаар наадаг байв. Жонхуу гэдэг нь усанд буцалгасан гурил л даа. Нэг цагирагийг нь нөгөө цагирагт нь гогцоолдуулж оруулах маягаар нэг их урт хэрнээ үргэлжилсэн цагиргууд хийх. Түүнийгээ ”гинж” гэж нэрлэнэ. Бас дэвтрийн цаасыг будаад, нугалсан хэсгийг нь дундуур нь хайчилж, үзүүр хэсгээс нь дурвалжин маягаар хайчилж авахад бидний нэрлэдгээр ”хил” гэгч болно. Бас тийм нугаларсан цааснууд дээр 12 жилийг дүрсэлсэн амьтдыг зурж өнгө өнгөөр нь ялгаж будна. Хүүхдүүд үүнийгээ их баяртай хийцгээнэ. Аргагүй шүү дээ, баяр болох гэж байхад.
Заал чимэх бол их л хүндтэй ажил. Ёолк болох том зааланд хөндлөнгөөр нь хананаас хананы хооронд урт урт утаснууд татдаг. Түүн дээр нь мөнөөх хайчилсан хилнүүд болон элдэв амьтдын дүрстэй нугалсан цааснуудаа тохно. Завсар зайгаар нь урт гинжнүүдээ утаснуудын дагуу татаж хананд бэхэлнэ. Мөнөөх чимэглэлүүдийн завсраар утаснууддаа хөвөн имхэрдэж наалдуулах нь цасны ширхэгийг ”орлож” байгаа хэрэг. Гацуур модоо бас мөнөөх цаасан чимэглэлүүдээр гоёж, 220 вольтод залгадаг чийдэнгийн шилнүүдийг өнгө өнгийн усан будгаар будсаныгаа тойруулж тохоод асаахад их л гоё харагддаг сан. Тэгж зассан заал их л сүртэй гоё харагдана.

Сумын ёолконд тоглох концерт, ан амьтад, шинэ болоод хуучин он, өвлийн өвгөн, цасан охид, алиалагчид гээд сургуулийнхан бараг л сар шахуу бэлтгэж давтдаг байв. Үзэл суртлын ажил болохоор сумын намын хорооны товчоогоор хөтөлбрийг нь баталж, хүн бүрийн хэлэх үгсийг ягштал бэлтгэж давтуулдаг сан. Энэ арга хэмжээнд шалгарч бэлтгэл хийж байгаа сурагчдад бусад нь их хүндэтгэлтэйгээр хандаж, атаархангүйгээр харна. Шинэ жилийн бэлтгэлийг үзэл суртлын өндөр түвшинд чанартайгаар бэлтгэхийн тулд тэднийг хичээлээс чөлөөлж, зарим хичээлийн дүнг нь автоматаар ”онц” гэж тооцох нь ч бий.

12 сарын 31 ний оройг сумын хүн болгон сэтгэл догдлон хүлээцгээнэ. Айл болгон гэртээ жижиг ёолкоо засч, бууз жигнэж, тавгийн идээ базаадаг. Өвлийн шөнийн тэнгэрт айл бүрийн тооноор тусах гэрэл, яндангийн утаанаас үсчих цогууд гялалзах нь шинэ жилийн сүрийг үзүүлэх мэт. Сумын клубийн үүдэнд хүмүүсийг урин дуудах бүрээний аялгуунд гоёлын дээлээ өмссөн хүмүүс клубын зүг яаравчлан алхалцгаана. Өвлийн хүйтэн жавар хацар нүүрийг хайрах авч, шинэ жилийн баяртаа яарсан хүмүүс түүнийг үл ажран, гагц царайд нь инээмсэглэл тодрон хацар нь улаа бутарч харагдах нь аз жаргал руугаа тэмүүлэх мэт. Оройноос эхлээд сумын галч өвгөний галласны ачаар сумын клубын том зуухны бөөр нь улайсч, клубт халуу дүүгэж, суудлаа эзлэн суух хүмүүсийн дүнгэр дүнгэр ярилцах чимээ тодоос тодхон сонсогдоно. Жил жилийн өвлийн энэ өдөр сум даяараа цуглаж байгаа болохоор холоос ирсэн нь бие биеээ чангаар дуудан мэндчилж, торгон дээл, саатай алчуураар гоёсон бүсгүйчүүд бие биеэ нудран сэм сэмхэн шиг хэрнээ, олны анхаарлыг татаж аалигүйтэх нь нэг л содон.

Сумын дарга, намын дарга нар албархуу нь аргагүй хоолойгоо засч, цаасан дээр бичсэн нээлтийн үгийг чанга дуугаар уншиж, хоромхон зуур үгээ таслан олон нийтийг тойруулан харах дор тэр дохиог нь анзаарсан түмэн олон алга нижигнүүлэн таших авай. Сумын клубын тод улаан хөшиг алгуурхан нээгдэхүйеэ тайзан дээр мөр мөрөө даран эгнэн зогссон хоорын дуучид алдарт ”намын магтуу” дууг дуулж эхэлснээр ёолкны арга хэмжээ нээлтээ эхлэв. Тэртээ тэнгэрийн орноос цан хүүрэг савсуулсан өвгөн аав чарга тэргүүтэн хөлөлглэн ирснийг зарлахад хүмүүс үүд рүү харан өндөлзөнө. Улаан хүрэн дээлийг цагаан хөвөнгөөр эмжсэн, цав цагаан хөвөн сахалтай, монгол гуталтай улаан малгайтай өвлийн өвгөн аав, цасан охид, шинэ хуучин он, 12 жилийг дүрсэлсэн амьтад, ”шовгоржав”, ”навтгаржав” нэртэй 2 алиалагчаа дагуулан орж ирснээр ёолкны оргил хэсэг үргэлжилнэ. Өвлийн өвгөнийг хүндэтгэлтэй, цасан охидыг өхөөрдөлтэй, ан амьтдыг өрөвдөлтэй, алиалагчдыг инээдтэй хүлээж авах үзэгчдийн сэтгэлд юу эс эргэлдэх билээ.

Алиалагчид нь сумын дарга нарын даалгавраар ажилд муу, залхуу, малаа чононд идүүлсэн, архи ууж ажлаа тасалсан, замбараагүй явдалтай зарим хүмүүсийг нэр усаар нь дуудаж шоолоход хурсан олон нирхийтэл инээлдэж, шоолуулсан зарим нь үзэл суртлын хурц жадан доор толгой гудайх авай. ”Малаа чононд идүүлсэн” гэснээс ан амьтдын үзүүлэх хөгжилтэй үзүүлбрүүдийн дунд хөөрхий чоно аргаа баран толгойгоо гудайлган ирж, өөрийг нь энэ наадамдаа оролцуулаач гэж өрөвдөлтэй нь аргагүй гуйхад хөтлөгч нэгэн, үзэгчдээс санал асууж, тэдний нэгэн дуугаар зөвшөөрсний дагуу чоныг шинэ жилдээ оруулдаг сан. Хөөрхий чоно баярласандаа улиад л. Ёолкны хамгийн гоё хэсэг нь өвлийн өвгөн ааваас бэлэг гардуулах ёслол. Сумын дарга нарын гаргаж өгсөн нэрсийн дагуу ”оны шилдэг” хүмүүстээ бэлэг гардуулах бүрт хүмүүсийн алга ташилт аадар бороо мэт шаагиж, атаархангүй харцууд нь бэлгэн дээр тусна. Хамгийн том бэлэг нь хятад халуун сав, орос 45 -ын гутал, автоүзэг, за тэгээд бэлэг болгон дотор үнэр нь клуб даяар хамар цоргих хятад алим байдаг сан. Нээрээ хөдөөний монголчууд бид зөвхөн шинэ жилээр л алим амталж үздэг байсан нь санаанаас гардаггүй юм. Ховрын болоод ч тэр үү, амт нь жилдээ л аман дотор мэдрэгддэг байсан сан.

Сумын клубын эрхлэгчийн дарах ”баяан” хөгжмийн аян дээр ”хүмүүн төрөлхтөн”, ”задгай цагаан”, ”үнэгэн шогшоо”, ”вальс”, ”фокстрот” бүжгүүдийг ч үзүүлж өгнө дөө. Ам халж сэтгэл нь хөөрсөн зарлагч бүсгүй ”Үнэгэн шогшоо гэдэг нь үнэн ч юм уу, худал ч юм уу, үзээд алдая цөмөөрөө. Нийтийн бүжиг фокстрот ”гэж зарлахад, хөгжмийн ая хэлэв үү, үгүй юу хүмүүс дэрхийн босч аль хэзээний харцаараа дохиж амжсан портнёроо аваад л эргэлдэж өгнө. Сумын клубт эргэлдэх тэр л бүжгүүдийн аян дор мөн ч олон хайр сэтгэлүүд ”эгшиглэсэн” дээ. Хүмүүсийн амьсгалтай давхцан улам халах клуб дотор халууцсандаа минчийж улайсан хэрнээ жаргалтайяа инээмсэглэх царай нь гэрэлд гоё харагддаг сан. Дуу бүжиг, бэлэг сэлт, инээмсэглэсэн царай, тас тас инээх жаргалтай инээд чухам энэ орой л сумын төвийг дүүргэдэг сэн. Хав харанхуй энэ л шөнө хоёр он солигдож, хүмүүний амьдралын нэгэн хүрд эргэдэг. Ёолк дуусч цахилгаан мотор унтарч, хүмүүс гэр гэртээ ирнэ. Гэртээ орж лаагаа асаан шинэ он хүрээд ирсэн тэр л мөчид, ирээдүйн сайхан амьдралынхаа тухай төсөөлөн суухдаа хүн болгоны сэтгэлд аз жаргал эргэлдэнэ. Ирж байгаа шинэ жилд бүх л юмс сайн сайхан болно гэдэгт хүн болгон чин сэтгэлээсээ итгэдэг. Лааны бүдэгхэн гэрэлд өглөөний ургах нарыг угтан суухдаа тэр гэхийн аргагүй мөрөөдөлдөө умбана. Мөрөөдөлдөө өөрөө баясан инээмсэглэнэ. Аяа хүүхэд насны минь мартагдашгүй дурсамж болон үлдсэн сумын ёолк минь дээ. Насны намрын хяруу буух цагийн сүлэлдээнд сэтгэлийн учгийг сүвлэн байж дурсамж сэдрээнэ. Дахиад тийм нэгэн шинэ жилийг үзэх сэн.

Харнууд овгийн Гомбосүрэнгийн Галбадрах
e-mail: gala_mn@yahoo.com 2013-12-20

”Улс орны хөгжлийг ариун цэврийн өрөөний соёлоос нь харж болно.” хэмээн Америкийн нэгэн алдартай бизнесмэн хэлсэн тухай залуудаа уншиж байсан. Японы тэр зүгийн соёлыг тийшээ очиж үзсэн хүн болгон андахгүй мэдэх юм хойно доо. Тайваний тухайд цэвэр цэмцгэрийн хувьд японыгоо арай гүйцэхгүй боловч аль газрын ариун цэврийн өрөөнд орсон ч суултуур, зогсуур болгоны өмнө санаж явууштай сайхан үгсийг бичсэн байх нь олонтоо.

Да Еэгийн их сургуулийн ОО-д гараа угаагаад гарах зуур л ”Багаар ажиллахад нөхөрсөг харилцаа гэхээс илүүтэй итгэлцэл хамгийн чухал үндэс суурийг бүрдүүлж байдаг” гэсэн нэгэн алдартай хүний үгийг бичиж хадсан байх нь нүдэнд тусав. Тэндээс ”Нээрэн ч тийм шүү.” гэсэн шүү юм бодоод гарч байсан нь өнөө хэр тархинд гүнээ хадгалагдан үлджээ.

Тайбэй хот руу буцах замд хурдны замын нэгэн том амралтын бүс дээр түр буудаллах зуур тэндхийн ариун цэврийн өрөөний ханан дээр автомашины дугуй зам зуур хагарахаас сэргийлэх гурван санамжийг бичээд хадсан байх жишээтэй.

”Урагшаа та ердөө хагас алхам урагшлаваас
Угтаа соёлжилт руу хийж байгаа том алхам бөлгөө.” гэсэн шүлэг хүртэл бичээд хадсаны цаад санааг та бүхэн төвөггүй ойлгож байгаа хэмээн бодож байна.

Токиогийн Шибуяа нэрт хөл хөдөлгөөн маш ихтэй галт тэрэгний буудлын ариун цэврийн өрөөнд ”Надад хичээгээрэй хэмээн хэлж чаддаггүй ганц л хүн байдаг нь хөөрхий ээж минь болой.” хэмээх зурагт хуудас маягийн зүйл хадсан нь бодлын утсыг чамгүй урт хөврүүлэв. Аливаа газар оронд ”Ээж” хэмээх амьд Бурхан заларч байдгийг япончууд маш энгийн үгээр сэтгэлийн утсыг тон хийтэл илэрхийлсэн нь тэр байлаа. Алсыг зорихоор явж байгаа оюутан залууг наана нь дүрслээд цаад талд нь галт тэрэгний буудал дээр үдэн гаргаж байгаа намбалаг сайхан япон эмэгтэйн хөргийг даруухан өнгөөр зурсан байсан санагдана.

Кино шийг харж байхад Орос ээж нар гүдэсхэн атлаа хүнлэг сайхан төрхөөр сэтгэлд буудаг бол хятад эхчүүдийн уян зөөлөн зан чанарыг уран бүтээлчид нь илүүтэй товойлгон гаргасан байдаг л даа. Тэгвэл Америк эхчүүдийн уужуу ухаалаг төрхийг кинон дээрээс нь олонтоо харж байсан санагдана.

Харин Монгол эхийн сэтгэлд мөнхөрсөн дүр юусан билээ гээд санатал ”Санаа цайлган ээжүүдийн маань сацлаа өргөх дүр” нь сэтгэлд шууд ургаж байдаг шүү.

Улаанбаатар хотын Цагдаагийн газар жилийн тайлангийн хурлаа өнөөдөр хийлээ. Тус цагдаагийн газрын бие бүрэлдэхүүн нь Монгол Улсын хүн амын 50 гаруй хувьд үйлчлэн ажилладаг. 2016 оны хувьд Улаанбаатар хотын хэмжээнд 323 141 өгргөдөл, гомдол хүлээн авсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 10.5 дахин өсөж улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн нийт гэмт хэргийн 72.2 хувийг эзэлж байгаа юм. Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн нийт гэмт хэргийн 65.9 хувийг шалгаж шийдвэрлэн ажилласан, Хуулиар хүлээсэн үндсэн чиг үүргээ нэр төртэйгөөр биелүүлэн ажилласан байна. Нийслэлийн хэмжээнд 16 689 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь урд оны мөн үеийнхээс 1.5 хувиар өссөн байна. Гэмт хэргийн илрүүлэлт 61.5 хувьтай байгаа нь урд оны мөн үеийнхээс 3 хувиар өссөн байгаа аж. 2016 онд болж өнгөрсөн УИХ-ын сонгууль, Ази Европийн дээд хэмжээний уулзалт АСЕМ зэрэг олон томоохон арга хэмжээнүүдэд хэв журмын арга хэмжээг амжилттай зохион байгуулсан байна.

Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч С.Батболд тус тайлангийн хуралд оролцлоо. Өнгөрсөн онд ажил мэргэжлээрээ бусдыгаа хошуучилж амжилттай ажилласан Цагдаагийн тасаг, хэлтэс болон, шилдгээр шалгарсан алба хаагчдийг шагнаж урамшуулав. Тэрбээр тайлангийн хурал дээр хэлсэн үгэндээ Улаанбаатар хотын Цагдаагийн газар нь ажил хөдөлмөрөөрөө тэргүүлж, төр түмнээрээ үнэлүүлэн хуулиар хүлээсэн чиг үүргээ нэр төртэйгөөр биелүүлж Цэргийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнуулсан арвин их амжилтаар шинэ оноо угтаж байгаад нийслэлийн иргэдийнхээ болон өөрийнхөө зүгээс баярын мэнд хүргэж байна гэсэн юм. Тэрбээр “Өнгөрч буй онд нийслэлээс УБХЦГ-тай хамтран иргэд олон нийтийг татан оролцуулж, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих зорилгоор “Хэв журмын урамшилт эргүүл”, “Оюутан цагдаа” зэрэг олон ажлыг амжилттай хэрэгжүүлсэн байна. Ирэх онд УБХЦГ-ын хамт олонтой нягт хамтран ажиллаж, хийж хэрэгжүүлэх ажлуудын томоохон зорилтыг төлөвлөгөөндөө тусгаад байна” хэмээлээ.

Улаанбаатар хотын Цагдаагийн газрын дарга, туслах комиссар Ж.Эрдэнболд “Манай хамт олон ирэх 2017 онд хуудль ёсыг дээдлэн, нийслэлчүүдээ түшиж, иргэддээ улам ойртон үйлчилж, хүнлэг, энрэнгүй, чин шудрагыг эрхэмлэн ажиллаж, хуулиар хүээлсэн чиг үүрэг, өргөсөн тангараг ёсоор төр түмнийхээ итгэлийг хүлээхийн төлөө бүхий л хүч бололцоогоо дайчлан улсынхаа нийслэлийн хөгжил цэцэглэлтэд бодитойгоор хувь нэмрээ оруулахын төлөө ажиллах болно” хэмээсэн юм гэж нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.