Сонгуулийн тухай хуулийн төслийн талаар УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэнтэй ярилцлаа.
-Сонгуулийн тойргийг 50:26 хуваах талаар яригдаж байна. Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг та юу гэж харж байгаа вэ?
-Холимог тогтолцоотой холбоотой хэд хэдэн асуудал бий. Нэгдүгээрт, сонгуулийн тойргийг 50:26 хэсэгт хуваах асуудлыг техник технологи талаас нь авч үзвэл боломжгүй гэж харж байна. Учир нь Монгол Улсад бүртгэлтэй 34 нам бий. 34 нам тус бүрээс 26 хүн нэр дэвшүүлж, өрсөлдүүлнэ гэж тооцвол 800 гаруй хүний бүртгэлийн жагсаалт гарч ирнэ. Уг жагсаалтыг хэвлэвэл бараг ном шахуу юм болно. Ингээд иргэн санал өгөхөд цаг хугацаа их шаардана. Мөн хуудас бүрийг саналын хуудсанд уншуулахад техник технологи талаасаа мэргэжлийн хүмүүс боломжгүй гэдэг байр суурийг илэрхийлж байна. Хоёрдугаарт, нэр дэвшигчдийн тэгш байдлыг хангах талаас шударга бус болно. Учир нь тухайн нэр дэвшигч эхний 10-т жагсах уу, хорьд жагсах уу гэдгийг тухайн улстөрийн нам, эрх бүхий албан тушаалтнууд шийднэ. Энд тодорхой цензур байхгүй учраас шинэ улстөрчид улс төрд орох оролцох бололцоогүй болно. Өөрөөр хэлбэл, ямар нэгэн шалгуургүйгээр хэн нэгний үзэмжээр эрх мэдэлтэн, албан тушаалтнууд өөрсдийн төлөөллийг гаргах нөхцөл бүрдэнэ гэсэн үг.
Гуравдугаарт, манай улс шиг том газар нутагтай, тархай хүн амтай улсад сонгуулийн жагсаалтын асуудал байж болохгүй. Иргэдийн зүгээс “Буух эзэнгүй буюу тойроггүй гишүүдийг дэмжихгүй. Жагсаах асуудлыг тусгаж болохгүй” гэдэг асуудлыг тавьж байна. Тиймээс нэг талаар иргэдийн хүсээгүй зүйлийг хүчээр хийж болохгүй. Дөрөвдүгээрт, Үндсэн хуулийн цэцээс “Үндсэн хуулийн цэцээс ямар нэгэн жагсаалт эсвэл холимог тогтолцооны асуудал тухайн сонгогчийн эрхийг хязгаарлаж байна. Эргээд сонгогдсон хүн тойргоо төлөөлөх боломж байхгүй байна” гэдэг дүгнэлтийг 2016 оны сонгуулийн өмнө гаргасан. Тиймээс Сонгуулийн тухай хуульд оруулах өөрчлөлт нь Үндсэн хууль болон Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрт нийцэх ёстой. Ер нь МАН-ын зүгээс бүлгийн гишүүдэд танилцуулж, хуулийн төслийг өргөн барьж байгаа болохоос биш албан ёсоор санал хураасан зүйл байхгүй.
-Одоо яригдаж байгаа Сонгуулийн тухай хуульд оруулах өөрчлөлт манай улсад тохирохгүй гэж та үзэж байгаа юм байна. Тийм үү?
-Манай улс 1992 оноос хойш долоон удаа сонгууль явуулсан байдаг. Ингэхдээ сонгууль бүрийнхээ өмнө сонгуулийн хуулийг өөрчилсөн. Өмнөх долоон удаагийн өөрчлөлтөөс харахад тухайн цаг үе, нөхцөл байдалд нийцүүлж эсвэл улстөрийн хүчний тодорхой захиалга, улстөрчдийн хүсэл эрмэлзлэлийн хүрээнд өөрчлөлт оруулах асуудлыг тавьж байсан. Тухайлбал, аль сонгуулийн тогтолцоогоор явбал тухайн нам, хүчин илүү санал авах, аль улстөрч илүү гарах магадлалтай зэрэг үндэслэлээр сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулж байна. Тиймээс энэ зарчмыг буруу гэж үзэж байна.
-Энэ удаагийн хуулийн төсөл ч мөн ялаагүй гэж үү?
-Бид найм дахь удаагаа Сонгуулийн хуулиа өөрчлөх гэж үзэж байна. Хандлага нь мөн л адил. Уг хуулийн төсөлд томоохон хандлага, бодлогын өөрчлөлт гарахгүй байна. Бид улсын хэмжээнд нэг сонгуулийн тогтолцоо, нэг тоглоомын дүрэмтэй байх ёстой. Уг нь Сонгуулийн тухай хуулийг зайлшгүй шаардлага гарсан тохиолдолд өөрчилдөг байх эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх хэрэгтэй гэж харж байна.
-Гишүүдийн ихэнх нь сонгуулийн тойргийг 50:26-аар явуулах саналыг дэмжсэн байр суурь илэрхийлж байна. Хэрэв дэмжигдвэл 26-д нь хэн нэр дэвших вэ?
-Хэн байх вэ гэдэг нь хувь хүн буюу улс төрийн намаас хамааралтай. Шударга зарчмын хүрээнд сонгогдох, тодорхой суурь зарчмын хүрээнд сонгогдох асуудал байхгүй болчихож байгаа юм. Ийм учраас дэмжихгүй. Үүн дээр үндэслэж дараагийн асуудлаа тодорхой, шударга, ардчилсан, иргэдийн оролцоог хангасан сонгуулийн тогтолцоог бүрдүүлж өгөх ёстой. Шинээр нэр дэвшиж байгаа нэр дэвшигчдэд ч гэсэн тоглоомын дүрэм нь ойлгомжтой байх нь зөв. Зөвхөн танигдсан улстөрчийг нэг тогтолцоогоор сонгогдох боломжийг нь олгоод байж болохгүй шүү дээ. Шинээр орж ирэх улстөрчдийн ч боломжийг тэгш хангах ёстой.
-Сонгуулийн тухай хуулийн төсөл хугацаандаа амжиж батлагдаж чадахгүй бол хуучин хуулиараа явна гэсэн үг үү?
-Тийм. Жижиг тойргоороо явна.
-Ирэх оны сонгуулиас өмнө Улстөрийн намын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж чадах болов уу?
-Улстөрийн намын тухай хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг ирэх зургаан сарын хугацаанд багтаж зайлшгүй шийдэх ёстой. МАН Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг арваннэгдүгээр сард баталсан. Одоо УИХ-ын бүрэн эрхийнхээ хугацаанд 30 гаруй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ёстой. Үүний нэг нь Улстөрийн намын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудал юм. Уг хуульд нэмэлт, өөрчлөлто оруулснаар улстөрийн намуудын өнгөрсөн 22 жилийн хугацаанд өөрсдөдөө бий болгосон эрх дархыг хязгаарлах, тухайн төр, иргэн улстөрийн хүчин эдгээрийн зааг хязгаарыг тодорхойлж өгөх юм. Эргээд улстөрчид тухайн төрийн албаны томилгоонд оролцохгүй байх, төрийн албанд хутгалдахгүй байх, иргэний төрд тавих хяналт нь нээлттэй байх, тэдэнд дуу хоолойгоо хүргэх асуудал нээлттэй байх зэргийг зааглах шаардлагатай гэж харж байна.
Б.Лхам
Сэтгэгдэл (1)