Монгол Улсын Үндсэн хуульд хамгийн сүүлд хоёр жилийн өмнө буюу 2019 оны арваннэгдүгээр сард нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Энэ нэмэлт, өөрчлөлтийг 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрөөс мөрдөж эхэлсэн. Ингэснээр 1992 онд баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 19 зүйлийн 30 гаруй хэсэгт 2028 оны тавдугаар сарын 25 хүртэл нэмэлт, өөрчлөлт орох боломжгүй болсон юм. Учир нь, Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан бол тухайн зүйл, заалтыг найман жилийн дотор дахин өөрчлөхийг хориглосон байдаг. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах хугацааг хязгаарласан Журмын тухай хуулиар бол 2028 он хүртэл Ерөнхий сайдаас гадна Засгийн газрын дөрөв хүртэлх гишүүн нь давхар дээлтэй ажиллаж болно, харин бусад сайд нь хүссэн ч, эс хүссэн ч парламентын гаднаас сонгогдох ёстой юм. Гэтэл сүүлийн үед эрх баригчдын зүгээс давхар дээлийг Үндсэн хуулиар хязгаарласнаар дан дээлтэй, ажлаа мэддэггүй, сул сайд олон боллоо, Засгийн газрын гишүүдийг парламентын дотроос томилдог болох хэрэгтэй гэсэн санаануудыг ил далдаар хэлэх болсон. МАН-ын харьяалалтай УИХ-ын гишүүд голдуу гаргаж байгаа энэ заалтыг уг нь МАН мөн л үнэмлэхүй олонхи байхдаа сонгуулийн жилийн өмнөхөн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр оруулж байлаа. Нийгмийн талархлыг хүлээсэн иймэрхүү өөрчлөлтүүдийг хийж чадсан учраас МАН 2020 оны УИХ-ын сонгуулиар дахин үнэмлэхүй ялалтыг авч чадаж байсан юм. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай зөвхөн УИХ-ын хувь гишүүдийн хүрээнд ч өрнөөгүй, МАН-ын бодлого болон явж байгаа гэдгийг баталсан нэгэн үйл явдал ганцхан сарын өмнө өрнөсөн.
УИХ-ын хоёр тойргийн нөхөн сонгуульд дахин санал хураалтын дүнгээр МАН ялсны дараа тус намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалангийн хэлсэн үг анхаарал татдаг. Тэрбээр, “Сонгогчдын сонгуулийн оролцоог нэмэгдүүлэх, улс төрийн намуудыг чадавхжуулахад тогтолцооны шинэчлэл хэрэгтэй гэдгийг нөхөн сонгууль харууллаа. Иймээс улс төрийн намуудын шинэчлэл хийж, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу намуудыг цаг зуурын шинжтэй популист үйл ажиллагаа явуулдаг бус, алсын хараатай улс орны хөгжлийн бодлогыг боловсруулж өрсөлддөг болгох ёстой” гэсэн билээ. Энэ нь шууд бус утгаараа МАН Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хийнэ, энэ өөрчлөлт нь сонгуулийн тогтолцооны тухай байна гэсэн үг юм. Сүүлийн саруудад өрнөж байгаа үйл хэргүүд, үг хэлж байгаа хүмүүсийн хандлагаас харахад МАН Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг УИХ-д оруулж ирэх юм байна, тэр нь давхар дээлийн квотыг нэмэгдүүлэх, сонгуулийн тогтолцоонд пропорционал буюу хувь тэнцүүлсэн элементийг оруулж ирэх нь ээ гэдэг нь уншигдаж байгаа.
Тэгвэл энэ “хардлага”-ыг баталсан нэгэн үйл явдал өчигдөр болсон нь УИХ-ын гишүүн, ХҮН-ын дарга Т.Доржхандын Үндсэн хуулийн Цэцэд хандсан хэрэг байлаа. УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд Үндсэн хуулийн Цэцэд хандахдаа одоогийн сонгуулийн тогтолцоог буруутгаж, дан дээлтэй сайд нарыг сул байна гэж шүүмжилсэн юм. Яг л МАН-ын хүсээд байгаа тэр өөрчлөлтүүдийг ХҮН-ын дарга Үндсэн хуулийн Цэц дээр аваачдаг байгаа! Үндсэн хуулийн Цэцэд энэ хоёр асуудлыг аваачсанаараа ХҮН-ын дарга Т.Доржханд МАН-ын хүсэл гүйцэлдүүлэгч болон харагдаж байна.
Яагаад гэвэл Т.Доржханд даргын энэ үйлдэл эхнийх нь ч биш юм. Өнгөрсөн зургадугаар сард болсон Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө Т.Доржханд гишүүн өмнөх Ерөнхийлөгч нарыг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дахин нэр дэвших эрхгүй хэмээн хандаж байсан юм. Түүний өргөдлийг Үндсэн хуулийн Цэц хянаж үзсэнээр Х.Баттулга Ерөнхийлөгч дахин нэр дэвших эрхтэй эсэх маргаанд цэг тавигдаж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, МАН-ын нэр дэвшигчийн замыг ХҮН-ын Т.Доржханд ингэж засч өгч байсан юм. Давхар дээл өмсөж, холимог тогтолцоогоор сонгууль явуулах тэдний хүслийг гүйцэлдүүлэхээр Т.Доржханд гишүүн ийн хоёр дахь удаагаа Цэцэд хандаж байна. Муухайгаар хэлбэл, ХҮН-ын дарга МАН-ын “Нохойд барьдаг мод” болжээ. МАН юу хүснэ, түүнийг нь ХҮН гүйцэлдүүлдэг болсноос харвал шүү дээ.
О.Балдан-Очир
Сэтгэгдэл (6)